[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།］རྩོམ་ཡིག་འདིར་ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཐོག དེའི་མཚོན་དོན་དང་། གཟུགས་རིས་ཀྱི་གྲུབ་སྟངས་སོགས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ནས། ཐོག་མའི་ཁྱུང་ནི་འདོད་རྒྱལ་གྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་ནས་རིམ་གྱིས་ཤེས་རིག་གི་གོ་དོན་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཏུ་ཆགས་པ་དང་། དེ་ལས་དམ་པ་ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་འདི་འཕེལ་བ་མ་ཟད། ས་མིང་དང་མི་མིང་སོགས་མང་དུ་ཆགས་ཡོད་པ། དེའི་འབྱུང་ཡུལ་ཕྱྭ་ནས་དབྲ་ལ་ཆགས་ཏེ་བྱུང་བ་དང་། ཁྱུང་གི་ཐ་སྙད་ནི་དུས་རབས་བདུན་པའི་ཡར་སྔོན་ནས་ཞང་བོད་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་ཏུ་ཁྱབ་ཡོད་པ་དང་། ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་ནི་དུས་རབས་བཅུ་པ་ཡས་མས་ནས་དར་ཁྱབ་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་བཅས་ཀྱི་སྐོར་བསྟན་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] ཁྱུང་། རིགས་རུས། ལྷ་སྒྲུང་།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] K281
[ཡིག་ཚང་མཚན་བྱང་།] A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2015-02-0026-22
གཅིག ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་འབྱུང་ཡུལ་འཚོལ་བ།
ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཡང་སྙིང་གང་ཞིག་ནས་མཆེད་པའི་སྐོར་ལ་ད་ཡོད་དཔྱད་འབྲས་གསལ་བོ་ཅི་ཡང་མ་རྙེད་ན་ཡང་། གཅིག་བྱས་ན་ཐ་སྙད་འདི་ནི་ཆེས་གདོད་མའི་བྱ་དངོས་གང་རུང་ཞིག་ལ་འཇུག་པའི་འདོད་རྒྱལ་གྱི་མིང་ཞིག་ཏུ་འགྲུབ་སྲིད་ལ། དེ་ལ་འགྲེལ་བ་རྒྱག་རྒྱུ་ནི་ངལ་བའི་ལས་སུ་འགྱུར་ཉེན་ཡོད་པ་མ་ཟད། རང་བཞིན་ཉིད་ཀྱི་ངོ་བོར་གྲུབ་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་འདི་ལ་གོ་བ་ལོག་འགྲེལ་དུ་འགྲོ་བའི་ཉེན་ཁ་ཚབ་ཆེན་གྱི་སེམས་ཁྲེལ་ཡང་ཤིན་ཏུ་ཆེ། འོན་ཀྱང་། ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདིས་དུས་རིམ་མི་འདྲ་བའི་ནང་མཚོན་དོན་སྣ་ཚོགས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་སྟོན་བཞིན་པ་ཇེ་གསལ་དུ་འོངས་ལ།སྐབས་སྐབས་སུ་སྲོག་ཆགས་ཤིག་གི་ངོ་བོར་ཐིམས་ཡོད་པ་དང་། སྐབས་སྐབས་སུ་དཔའ་རྒོད་གང་རུང་ཞིག་གི་དཔུང་སྣོན་དང་། དཔའ་རྟགས་སུ་གཟེངས་བསྟོད་བྱེད་པའི་མཚོན་བྱེད་དུ་གོ་ལ། དེ་བཞིན་སྐབས་སྐབས་སུ་ནད་མུག་འཁྲུག་རྩོད་སོགས་ཀྱི་མགོ་གནོན་དུ་གྱུར་བའི་ཡ་མེད་ཀྱི་མཐུ་དབང་འཛིན་པའི་“ལྷ”གང་རུང་ཞིག་ཏུ་ཡང་གོ་བ་མ་ཟད། རྒྱན་ཚིག་གི་མཚོན་དོན་ལྡན་པའི་ཐ་སྙད་མཚོན་སྟོབས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཡོད་ལ། དེ་ལས་བརྒྱུད་དེ་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་གོ་དོན་མང་པོ་ཞིག་འབྱུང་བཞིན་པ་འདི་ཡང་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་ཉམས་ཞིབ་པ་ཞིག་དང་ལྷག་པར་དུ་ཐ་སྙད་ལ་སེམས་ཁུར་ཆེན་པོ་བྱེད་མཁན་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་དེ་བཞིན་དུ་བཞག་པས་ཕངས་སེམས་ཆེན་པོ་སྐྱེ་བའི་གནས་སུ་འཁུམས།
བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་《ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་》①དང་། སྐྱབས་སྟོན་རིན་ཆེན་འོད་ཟེར་གྱིས་མཛད་པའི་《ཁྲོ་བོ་དབང་ཆེན་ངོ་མཚར་རྒྱས་པའི་རྣམ་བཤད་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་》དེ་བཞིན་《ཁྱུང་པོའི་གདུང་རབས་མ་ཡིག་གཡུ་མགོ་མ་》སོགས་ལས་ཁྱུང་ཞེས་པ་ནི་ཞུང་ཞེས་པའི་ཞང་ཞུང་གི་བརྡ་སྐད་དེའི་བོད་འགྱུར་གྱི་དོན་ལ་གོ་བར་བྱས་ཏེ། ཞང་ཞུང་སྐད་དུ་ཞུང་ཞག་ཅེས་བྱ་བ་བོད་སྐད་དུ་ཁྱུང་པོ་ཞེས་བྱ་བ་རུ་གྲགས་སོ་②ཞེས་ཁྱུང་ཞེས་པ་བོད་སྐད་ཡིན་པ་དང་།དེའི་ཞང་སྐད་དུ་ཞུང་ཞག་ཟེར་བར་བསྟན་ཡོད། དེ་བཞིན་སྨན་རིའི་དཔོན་སློབ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་ཚང་གིས་ཀྱང་“ཞང་ཞུང་ཞེས་པའི་མིང་འདི་ཡང་ཞང་ཞུང་གི་སྐད་དུ་ཁྱུང་གི་ལུང་པའམ་ཁྱུང་པོའི་ལུང་པ་ཞེས་སུ་བརྗོད་པ་ཡིན་པར་བཤད་”③ཅེས་གསུང་འདུག་ལ། དེ་དང་འབྲེལ་ནས་རྒན་ཚེ་རིང་ཐར་ལགས་ཀྱིས་《གནའ་རབས་ཞང་ཞུང་གི་ཤེས་རིག་ལ་སླར་དཔྱད་པ་》④ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ལས་“ཞང་ཞུང་ཞེས་པ་ནི་གནའ་རབས་ཞང་ཞུང་སྐད་ཀྱི་བརྡ་ཆད་རྙིང་བ་ཞིག་སྟེ། ཞང་ཞེས་པ་ནི་ས་གནས་སམ་ཡུལ་ལུང་ཞིག་གི་མིང་ཡིན་སྲིད་པ་དང་། ཞུང་ཞེས་པ་ནི་ཞུང་ཞག་ཅེས་པའི་བསྡུས་ཚིག་སྟེ། གནའ་རབས་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་སྡེ་ཞིག་གི་མིང་ཡིན་པ་ལ། ཞང་ཞུང་ཞེས་པའི་དོན་ནི་ཞུང་ཞག་གི་མི་སྡེའམ་ཞུང་ཞག་གི་ཡུལ་ལུང་ཞེས་པའི་དོན་དུ་གོ་བ་དང་། དེ་བོད་སྐད་དུ་ཁྱུང་ལུང་ཞེས་པའི་དོན་དུ་འཇུག་”པར་གསུངས་པ་སོགས་ལས་ཁྱུང་ཞེས་པ་འདི་བོད་སྐད་ཡིན་པར་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་ཞུང་ཞེས་པ་ཞང་ཞུང་སྐད་ལས་ཁྱུང་གི་དོན་ཡིན་པ་གསལ་བོར་བསྟན། དེ་ལྟར་ཡིན་པས་ཁྱུང་པོ་དང་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར། ཁྱུང་འཕགས་ཁྲ་བོ་སོགས་འབྱུང་ཁུངས་སྟོན་པའི་ཐ་སྙད་ཆགས་པ་སྟེ། ཁྱུང་གི་ཡུལ་ནས་བརྒྱུད་པའི་མི་རྒྱུད་ཡིན་པས་ཁྱུང་པོ་དང་། ཁྱུང་གི་ལུང་པ་ན་ཡོད་པའི་བླ་མཁར་ཡིན་པས་ན་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར། ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་སམ་ཁྱུང་གི་ལུང་པ་ནས་ཆད་པས་ན་ཁྱུང་འཕགས་ཁྲ་བོ་སོགས་སུ་ཐོགས་འདུག དེ་ལྟར་བྱས་པས་ཞུང་ནི་ཁྱུང་དང་། ཞང་ཞུང་ནི་ཁྱུང་ལུང་གི་དོན་ལ་ཐད་གཏུག་བྱས་ཆོག་པ་འདྲ་ཞིག་ཆགས་ན་ཡང་། ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ཁྱུང་ལུང་ཞེས་པ་རིགས་རུས་གཅིག་གིས་བཟུང་པའི་ཡུལ་ལུང་ཆུང་ཆུང་ཞིག་གི་མིང་དུ་ཆགས་ཡོད་པ་དང་།ཞང་ཞུང་ཞེས་པ་ནི་སྲིད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་གཅིག་གམ། རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་གང་རུང་ཞིག་གིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་བཟོས་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁམས་ཤིག་གི་དོན་ལ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ཡོད་པ་ཡིག་གཞུང་རྙིང་པ་རྣམས་ལ་འདེད་ཀློག་བྱས་པས་ཧ་གོ་ཐུབ། དེ་ལྟར་བྱས་པས་གོང་གི་མཁས་དབང་རྣམ་བའི་དགོངས་པ་དང་རྩ་བ་ནས་འགལ་བ་མ་ཡིན་ནོ།།
ཡང་ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེའི་མཆེད་ཁུངས་བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་ལ་འདེད་བཞིན་པ་དེས་ཐོག་མའི་ཞང་ཞུང་བ་རྣམས་ཀྱིས་ཁྱུང་ལ་དད་མོས་སམ། དེ་ཡིས་ཞང་ཞུང་གི་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་གྱི་སྟོབས་ཤུགས་མཚོན་བཞིན་པ་གསལ་བོར་བསྟན་ལ། ཐ་ན་སྔ་རབས་ཞང་ཞུང་པ་རྣམས་ཀྱིས་རང་གི་ཡབ་མེས་ཚོའི་མཆེད་ཁུངས་ཀྱང་བྱ་ཡི་རིགས་སུ་གྱུར་བའི་སྟོབས་ལྡན་སྲོག་ཆགས་འདི་ཡིན་པར་འདོད་པའི་ཤིན་ཏུ་ཐལ་ཆེ་བའི་དད་པ་དང་ཞེན་ཆགས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དེ་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད།
《ཚིག་མཛོད་བརྡ་དག་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་》ལས་ཁྱུང་ཞེས་པ་ནི་ཤོད་རྒྱུན་དུ་ཡོད་པའི་བྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་གི་མིང་ ཡིན་ཟེར་བ་དང་། 《བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》སོགས་སུ་ཁྱུང་ཞེས་པ་འདི་གཅིག་ནས་སྔར་གྱི་བཤད་སྲོལ་བྱ་ཆེན་ཞིག་གི་མིང་ཡིན་པ་དང་། གཉིས་སུ་སྔར་བོད་ཀྱི་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་གི་གྲས་ཤིག་ཞེས་གོ་དོན་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཀྱི་སྒོ་ནས་འགྲེལ་བཤད་བྱས་པ་ལས། བྱ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པའི་བདེན་དོན་ལ་ཁྱུང་མཁའ་ལྡིང་རྙི་ལ་འཛིན་ཐབས་མེད།། སྟག་དམར་ཡག་ཐག་པས་བཏགས་ཐབས་མེད།། ཅེས་བཀོད་ཡོད།《གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ཚིག་མཛོད་》⑤ལྟར་ན། ཁྱུང་ཞེས་པ་འདི་ཞང་སྐད་དུ་ཡང་འཇུག་པ་སྟེ། དེའི་དོན་ནི་“གསེར་སྲང་ཕྱེད་ལ་ཟླ་བ་གསུམ་དུ་བསྒྲུབས་པ་བྱས་པའི་ཛྭ་ལ་ཟེར་”ཞེས་གསུངས་པ་དང་། དེ་བཞིན་བོན་གྱི་གདུང་རྒྱུད་ཆེ་དྲུག་གི་ནང་གསེས་རུས་མིང་ལ་འཇུག་པ་དང་། འདབས་ཆགས་ཤིག་ལ་གོ་དགོས་པ་སོགས་བསྟན་པ་དེ་ལས་ཁྱུང་ཞེས་པ་ཞང་ཞུང་སྐད་དུ་ཡང་གོ་དོན་ཡོད་པར་བསྟན། ཛྭ་ནི་ཞང་ཞུང་གི་གྲུབ་ཆེན་གྱེར་སྤུངས་སྣང་བཞེར་ལོད་པོས ་(དུས་རབས7པའི་སྐབས་) གསུངས་པའི་རྒྱུ་ཆ་གསེར་ལས་བྱས་པའི་མཐུ་སྒྲུབ་ཚུལ་རིགས་གསུམ་བསྟན་པ་དེ་ལ་གོ་བ་སྟེ། སྤུ་བྱ་བ་སྲང་གང་། ཁྱུང་བྱ་བ་སྲང་ཕྱེད་ཀ རྔུབ་བྱ་བ་ཞོ་གང་བཅས་ཀྱི་གསང་བའི་ཐབས་ལམ་ཟབ་མོ་དེ་ལ་གོ་དགོས། དེ་ནི་གཞན་གྱི་གནོད་པ་འགོག་པའམ་དམོད་པ་འགོག་པའི་མཐུ་རྫས་སོགས་ལ་ཡང་གོ་བ་དཔེར་ན། གསེར་ཛྭ་དང་། ཛྭ་རྩམ། ཛྭ་དབལ། ཛྭ་ཐིས། ཤིག་ཛྭ་ཟེར་བ་སོགས་ལྟ་བུ། ཛྭ་ལ་འབྲི་སྟངས་ཛྭོ་ཟེར་བ། བཙོ་དང་བཙོད་ཟེར་བ་སོགས་བྱུང་ཡོད། འོ་ན་དེ་དག་དཔེ་གཞུང་གང་ཞིག་ནས་བྱུང་ངམ་ཞེ་ན། དེའི་ནང་དོན་སྐོར་《དབང་ཆེན་གྱི་གཞུང་》⑥དང་《ཛྭ་དམར་གླིང་ཆེན་འགྱིང་བ་》⑦སོགས་ལས་བྱུང་བ་གནས་སྐབས་ཀྱི་བརྗོད་དོན་མ་ཡིན་པ་ལ། ཁྱུང་ཞེས་པའི་དོན་འདི་གསེར་སྲང་ཕྱེད་ལ་ཟླ་བ་གསུམ་དུ་བསྒྲུབས་པ་བྱས་པའི་ཛྭ་ལ་ཟེར་བ་དེའི་སྐོར་གྱེར་སྤུངས་སྣང་བཞེར་ལོད་པོས་མཛད་པར་གྲགས་པའི་《རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་བོན་མ་ནུབ་པའི་གཏན་ཚིགས་》ལས་བྱུང་བ་ཡིན། ⑧ གཞུང་དེའི་མཛད་པ་པོ་དུས་རབས་བདུན་པའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བའི་ཞང་ཞུང་གི་གྲུབ་ཆེན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་གཞིར་བྱས། ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཞང་ཞུང་སྐད་རིགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཡོད་པ་དང་། ཉུང་མཐར་ཡང་དུས་རབས་བདུན་པའི་སྐབས་སུ་ཞང་ཞུང་སྐད་ཡིག་ཁྲོད་དུ་རྒྱུགས་ཆེ་བའི་བཀོལ་སྤྱོད་ཅན་གྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་པ་གསལ་ལ། དེ་བཞིན་གྱི་ནང་དོན་རྒྱ་ཆེན་པོ་སྟོན་པའི་བརྡ་ཆད་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ཡང་ཤིན་ཏུ་གསལ་བས་ན། ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ད་ཡོད་ཡིག་ཚགས་སུ་བཀོད་པ་སྔ་ཤོས་ཕལ་ཆེར་《ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་བོན་མ་ནུབ་པའི་གཏན་ཚིགས་》འདི་ཉིད་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་ཆོག་པར་བསམ། འོན་ཀྱང་། 《ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་བོན་མ་ནུབ་པའི་གཏན་ཚིགས་》འདི་ཉིད་སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་ཡིག་ཚགས་སུ་གཏོགས་པས་ན། དམིགས་བསལ་གྱི་ཡིག་ཚགས་འདི་རིགས་བོན་གཅིག་པུ་ལས་བོད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་གང་ལ་ཡང་བྱུང་མ་མྱོང་བ་དང་། འདི་ལ་དེང་རབས་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་པས་ཡིད་ཆེས་སྟོན་མིན་གཉིས་ཀྱི་དབང་གིས། ང་ཚོས་ད་དུང་སྔ་རབས་ཀྱི་མ་ཡིག་ངོ་བཤུས་བཟོ་བཅོས་མ་ཐེབས་པ་ཞིག་ལ་རེ་ལྟོས་བྱེད་དགོས་བྱུང་ཡོད་ན། དེ་ལྟ་བུའི་བྲིས་རྒྱུན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པའི་ཡིག་རྙིང་ནི་ད་དུང་འཚོལ་ཞིབ་ཀྱི་གནས་སུ་ངེས། བོད་ལ་དཔར་གྱི་རིག་པ་དེ་མ་དར་བའི་ཡར་སྔོན་དུ་ཤང་མཚལ་དང་། གསེར་དངུལ་གཡུ་བྱུར་སོགས་ཀྱི་ཁུ་བས་སྣག་ཚ་བགྱིས་ཏེ་མཐིང་ཤོག་དང་གན་ཤོག ཀོང་ཤོག རྒྱ་ཤོག་སོགས་ཀྱི་སྟེང་དུ་ཡིག་གཟུགས་དབུ་ཆེན་དང་། འཕྲུལ་ཡིག དབུ་མེད་སོགས་ཀྱིས་བྲིས་པའི་གསུང་རབ་བགྲང་དུ་མེད་པ་ཞིག་བཞེངས་ཟིན་པ་ཉེ་ཆར་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་ཀུན་ན་མང་དུ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་དེ་དག་ལས་ཁྱུང་གི་བྲིས་རྒྱུན་ཤིན་ཏུ་རྙིང་བ་མང་པོ་ཞིག་ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་ལམ་ནས་འགྲེལ་བ་བྱས་པ་དེས་ཐོག་མའི་ཐ་སྙད་རྙིང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ། བོན་གྱི་ཡིག་མཛོད་གྲགས་ཅན་《སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུག་》ནི་ཞང་བོད་འདྲེས་མའི་ཡིག་ཆ་ཞིག་ཡིན་པ་གཞིར་བྱས་དེའི་དབུ་ནས་བཟུང་སྟེ་ཏ་ཛིན་ཞི་ཁང་མུ་ཁྱུང་ནི་ཞེས་པ་སོགས་ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་མང་པོ་འབྱུང་བཞིན་པ་འདི་དག་གནས་སྐབས་སུ་ཞང་སྐད་ཀྱི་དཔྱད་པ་ཞིབ་ཕྲ་མ་ཐེབས་པའི་སྔོན་ལ་སོལ་འཇོག་བྱེད་རྒྱུ་ལས་འོས་མེད་ཅིང་། བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཚགས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཅུང་རྒྱུགས་ཆེ་བ་ཤོག་དྲིལ་གྱི་གཟུགས་དང་། གླེགས་བམ། ལྟེབས་མགོ་མ། ལྟེབས་འགྲིག་མ། ལྟེབས་ཟུར་མ། པགས་རུས་ཀྱི་ཡིག་ཚགས། རྡོ་རིང་དང་ཅོང་ཡིག ཁྲམ་ཤིང་། གྲོ་གའམ་ཤིང་ཤུན་གྱི་ཡིག་ཚགས་ཇི་སྙེད་ཡོད་པ་ལས་ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་p1286མཁར་ཆུང་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་སྐོར་གྱི་མ་ཡིག་ལས་“རྗེ་བོ་ལིག་སྙ་ཤུར། བློན་པོ་ཁྱུང་པོ་ར་སྩངས་(སངས)རྗེ་”ཞེས་དང་། ཤོག་དྲིལ་p1287བོད་བཙན་པོའི་བློན་ཆེན་གྱི་མཚན་གཞུང་ཞེས་པ་ལས་“དེའྀ་འོག་ཏུ་ཁྱུང་པོ་སྤུང་སད་ཟུ་ཙེས་བྱས་པ་ལས། འོ་མ་ལྡེ་ལོད་བཙན་དང་རེག་མ་མཇལ་ནས་”ཞེས་དང་། ཤོག་དྲིལ་p1287གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱིས་ཟིང་པོ་རྗེ་སྟག་སྐྱ་བོ་སོགས་བརླགས་ནས་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་ཆབ་སྲིད་སླར་གསོ་མཛད་པའི་མ་ཡིག་ལས་“རྒྱལ་པོ་འདྀའི་རིང་ལ། ཁྱུང་པོ་སྤུང་སད་ཀྱིས་ཙང་བོད་ཀྱི་རྗེ་བོ་མར་མུན་མགོ་མཆད་དེ་”ཞེས་པ་སོགས་ལས་ཁྱུང་གི་ཡིག་འབྲུ་འདི་མང་དུ་འབྱུང་། དེ་དག་གི་ནང་དོན་རྣམས་དུས་རབས་བདུན་པ་ཡར་སྔོན་གྱི་སྲིད་ལུགས་སམ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མི་སྣ་སྟོན་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་གི་དཔེ་གཟུགས་སོགས་དུས་རབས་8ནས་9བའི་སྐབས་ཀྱི་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་གཟུགས་ཡིན་པ་དེང་གི་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་པ་ཚང་མའི་ལྟ་བ་གཅིག་མཐུན་ཡིན་པ་བཅས་ཀྱིས་ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ད་ཡོད་ཡིག་ཚགས་སུ་བཀོད་པ་མཐོང་དུ་ཡོད་པའི་མ་ཡིག་རྙིང་ཤོས་ནི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཡིན་པ་གཏན་འཁེལ་ཆོག་ལ། དེ་ལས་སྐབས་དེའི་ཁྱུང་ཞེས་པ་འདི་རིགས་རུས་གང་རུང་ཞིག་གམ་ལོ་རྒྱུས་མི་སྣ་དེ་དག་གི་འབྱུང་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་གང་ཡིན་པ་གསལ་བོ་སྟོན་ཐུབ་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཏུ་གྲུབ་ཟིན་པ་གསལ་ལ། དེ་བཞིན་གྱི་གོང་དུ་བརྗོད་ཟིན་པའི་ཛྭ་གཞུང་གི་ནང་དོན་ཟབ་མོ་སྟོན་པའི་ཞང་ཞུང་གི་སྐད་ལས་མཆེད་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཏུ་ཡང་གྲུབ་ཟིན་ཟེར་ཆོག
ཁྱུང་གི་ཐ་སྙད་འདི་ཉིད་ལེགས་སྦྱར་བ་རྣམས་ཀྱིས་གརུཊ：ཞེས་བཀོད་ཡོད་ལ། གརུཊྰགྲཛ：ཞེས་པ་ཁྱུང་སྔོན་སྐྱེས་དང་། གརུཏྨཏང：ཞེས་པ་ཁྱུང་སྐྱེས་སོགས་སུ་བཀོད་ཡོད། དེ་ལས་སྒྲ་འགྱུར་བྱུང་སྟེ་དབྱིན་ཡིག་སོགས་སུ་ཁྱུང་ཞེས་པ་ལ་Garudaཞེས་བྲིས་འདུག་ཅིང་། ནུབ་ཕྱོགས་ཡུལ་དུ་སྐྱེས་པའི་ནང་བསྟན་ཞིབ་འཇུག་པ་W.Bunceཡིས་《ནང་པའི་ཆོས་གཞུང་དང་རྒྱ་གར་ཕྱི་རོལ་པའི་ཆོས་གཞུང་གི་པར་རིས་བརྡ་འགྲེལ་ཚིག་མཛོད་》⑨ཅེས་པའི་ནང་དུ་Garudaཞེས་པ་ནི་ནང་པའི་ཆོས་གཞུང་དང་རྒྱ་གར་རིག་བྱེད་ཀྱི་ཆོས་གཞུང་སུ་གསལ་བའི་ལྷ་བྱ་ཞིག་ཡིན་པར་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་པ་མ་ཟད། ནང་པའི་ཆོས་གཞུང་གི་འཕེལ་རྒྱས་དང་བསྟུན་ནས་Garudaཞེས་པའི་ལྷ་བྱ་འདི་ཡང་ཡ་གླིང་ལྷོ་མའི་ཡུལ་ལུང་མི་འདྲ་བའི་རིག་གནས་ཁྲོད་ཁྱབ་ཚུལ་གསུངས་པ་ལས་ལྷ་བྱ་འདིའི་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་རྒྱབ་གཏོད་སའི་ཞང་ཞུང་རིག་གནས་སྐོར་གླེང་བརྗོད་བྱས་མེད་ལ། དེ་ལས་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་བའི་དད་ཞེན་གྱིས་” ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་” ཀྱི་མི་རྒྱུད་རྣམས་ཁ་བ་ཅན་གྱི་ཡུལ་དུ་མཆེད་ཅིང་། མཐོ་སྒང་གི་གདོད་མའི་ལོ་རྒྱུས་གར་སྟེགས་སྟེང་གོ་གནས་ངེས་ཅན་ཞིག་བཟུང་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ་ལ་དཔྱད་བརྗོད་ཅི་ཡང་བྱས་མེད། དེའི་སྐོར་རྒན་ཚེ་རིང་ཐར་དང་དོན་འགྲུབ་ལྷ་རྒྱལ་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ཁྲོད་དུ་ཡང་ངོ་སྤྲོད་བྱས་འདུག རྒྱ་ཡིག་ཁྲོད་དུ་ཁྱུང་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་འདིའི་ཐད་གཏོགས་ཐ་སྙད་ཅི་ཡང་མ་མཐོང་ན་ཡང་། 《后汉书˙南蛮西南夷列传》ཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་རྙིང་དེ་ལས་ཁྱུང་ལུང་(邛笼)ཞེས་པའི་ཡིག་འབྲུ་གཉིས་མཉམ་དུ་བྲིས་ཡོད་པ་དང་། དེའི་དོན་ནི་ཕལ་ཆེར་རྡོ་བས་བརྩིགས་པའི་མཁར་གྱི་རྣམ་པ་ཞིག་⑩ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད། སྐད་ཆ་རིག་པའི་མཁས་དབང་སིན་ཧོང་ཁེའེ་（孙宏开）ཞེས་པ་ཞིག་གིས་གདོད་མའི་ཆང་ངམ་འཇང་གི་ཡུལ་སྐད་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ནང་དུ་ཧ་ཅང་རང་མོས་ཀྱི་སྒོ་ནས་“邛笼”ཞེས་པ་འདི་གདོད་མའི་ཆང་རིགས་ཀྱི་བརྡ་སྐད་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། དེའི་དོན་ནི་རྡོ་བ་ལ་གོ་ཆོག་པ་མ་ཟད། གདོད་མའི་ཆང་རིགས་པ་རྣམས་ཀྱིས་མཁར་བརྩིགས་པའི་རྨང་ལ་ཡང་གོ་ཆོག་⑾ཅེས་པའི་ལྟ་བ་ཡན་ཀར་བ་ཞིག་བཏོན་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་སི་ཁྲོན་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་དང་ཞིབ་འཇུག་པ་ཧྲི་ཧྲོའོ་（石硕）ཡིས་ཀྱང་“邛笼”ནི་ད་སྔའི་བར་རྒྱ་ཡིག་གི་ཡིག་ཚགས་སུ་བཀོད་པའི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་འདིའི་མཁར་མིང་རྙིང་ཤོས་ཤིག་ལ་གོ་ཆོག་⑿པའི་ལྟ་བ་བཏོན་པ་མ་ཟད། དེ་མདོ་དེད་ན་ཐོག་མའི་ཁྱུང་ཞེས་པའི་བརྡ་དེ་དང་དོན་གཅིག་ཏུ་འགྲོ་བ་དང་། རྒྱལ་རོང་ཡུལ་གྱི་མཁར་རྙིང་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་བརྡ་ཆད་ཆེས་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་ལྟ་བ་བཏོན་ཏེ།“邛笼”དང་“邛”གང་ཡིན་ཡང་ཐ་སྙད་དེའི་ཁུངས་བོད་དམ་གདོད་མའི་ཞང་ཞུང་ལ་གཏུག་འདུག མཁར་གྱི་དོན་ལ་འགྲེལ་དགོས་པ་འདི་ཆེས་ཤིན་ཏུ་འགྲེལ་དཀའ་བ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ན་ཡང་། གཅིག་བྱས་ན་ཞང་ཞུང་རིག་གནས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ལས་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ཞེས་པའི་ཞང་ཞུང་གི་ལྟེ་བའི་མཁར་གདོང་དེའི་བརྡ་རྙིང་པ་གང་རུང་ཞིག་མ་དག་རྒྱུད་འབྱམས་སུ་སོང་བ་མ་ཡིན་པའི་ངེས་པ་ཡང་ཅི་ཡོད་ཨང་།
མདོར་ན། ཁྱུང་གི་རིག་གནས་རྒྱབ་ལྗོངས་ལས་འཕྲོས་པའི་ཞང་ངམ་ཁྱུང་གི་ཡུལ་ལུང་དེ་ལ་ནང་གསེས་དབྱེ་གཞི་གསུམ་མམ་བཞི་བྱུང་བ་སྟེ། དེ་དག་ནི་ཁྱུང་དཀར་དང་།ཁྱུང་ནག ཁྱུང་སེར་གསུམ་དང་ཁྱུང་ཁྲ་བཅས་བཞི་⒀ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་ཤིང་། དེའི་སྐོར་གྱི་བྱུང་རབས་དང་ལོ་རྒྱུས། རྣམ་ཐར་སོགས་ཤིན་ཏུ་མང་། ཁྱུང་ཞེས་པ་འདི་ཞང་ཞུང་སྐད་དང་བོད་སྐད་གཉིས་ཀྱི་བརྡ་ཆད་ཁུངས་སུ་ཡོད་པ་གོང་དུ་བརྗོད་ཟིན་པ་ལྟར་དང་། དེ་ཉིད་ཁྱབ་རྒྱ་ཆེར་སྤྱོད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཞིག་ཏུ་ཆགས་པའི་དུས་ཚད་ནི་དུས་རབས་བདུན་པ་ཡན་ལ་འདེད་ཆོག་པ་ཡང་གོང་འཕྲོས་བཞིན་ཡིན་ནོ།།
གཉིས། ཁྱུང་གི་མཚོན་དོན་ལ་དཔྱད་པ།
སྤྱིར་བཏང་དུ་སྒོང་ང་ལས་སྣོད་བཅུད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་གྲོལ་བའི་བཤད་པ་འདི་སྲིད་པའི་བོན་གྱི་ལྟ་དགོངས་ཤིག་ཡིན་པ་འདྲ་ལ། དེའི་བདེན་ཤས་ཀྱི་ཆ་ནི་སྔ་རབས་ཀྱི་དམངས་ཁྲོད་གཏོ་གཞུང་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་གིས་གསལ་བཤད་བྱས་ཆོག་སྙམ་སྟེ། དཔེར་ན་མདོ་སྨད་མདའ་ཚང་ཡུལ་གྱི་དམངས་ཁྲོད་ཡིག་ཆ་ཁྲའ་འགྱོག་དབུ་ལགསྷོ་⒁ཞེས་པ་དང་ཕོ་བྲང་ཤེང་ཁྲེལ་སྤྱན་འདྲེན་དབུ་ལགསྷོ་⒂ཞེས་པ་སོགས་ལས་མཚོན་པའི་ཡིག་ཚགས་ཀྱི་ནང་དོན་སོགས་ལས་གསལ།
ཐོག་མའི་སྒོང་ང་དེ་ཉིད་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པ་དང་དེའི་ཁུངས་སླར་གང་ལ་གཏུག་དགོས་མིན་ནི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་གཞུང་ལུགས་ལས་གསལ་བཤད་བྱས་པ་སྟེ། དང་པོ་ཡེ་མེད་སྟོང་པའི་ངང་ནས་རིམ་གྱིས་བོན་ཉིད་ཀྱི་རྟེན་འབྲེལ་བསམ་ཀྱིས་མི་ཁྱབ་པའི་མཐུས་རླུང་ལངས་པ་གཅིག་ཏུ་སྤུངས་ཏེ་ཡེ་ཡོད་ཅུང་ཙམ་དུ་སྲིད་པ་དང་། དེ་ནས་འོད་དང་ཟེར་དུ་སྲིད་པ། དེ་ལས་ཕྲ་རབ་ཀྱི་རྡུལ་དུ་ཆགས་པ་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ནི་《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད་》ལས་“ཆགས་ནི་ཕྲ་རབས་རྡུལ་ལས་ཆགས་”ཞེས་གསུངས་ཡོད་པ་དེ་བཞིན་དང་། དེ་ནས་འབྱུང་བ་ལྔའི་བྱེད་ལས་ལས་སྲིད་པ་ཀློང་གི་སྒོ་ང་གྲོལ་ཚུལ་བསྟན་ཡོད། 《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》ལྟར་ན། སྒོང་ང་དེ་ལས་བྱ་གླག་དཀར་ནག་གཉིས་སྲིད་པ་དང་། སྒོང་ང་དཀར་པོ་རྡོལ་བ་ལས། ཕྱིའི་ཤུན་པ་ལ་ལྷ་བྲག་དཀར་པོ་སྲིད། བར་གྱི་གདར་ཤ་ལ་འོད་ཀྱི་ཁྲི་སྡེ་སྲིད། ནང་གི་སྒོང་ཆུ་ལ། དུང་གི་མཛོ་མོ་དཀར་མོ་སྲིད།⒃ ཅེས་བཀོད་དེ་བྱ་གླག་གི་རིགས་སུ་བཀོད་པ་ལས། སྲིད་པའི་ཀློང་སྒོང་འདི་དང་ཕྱིས་ཀྱི་དམ་པ་ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་ཀྱི་ཁུངས་སུ་བཞག་པའི་ཁྱུང་སྒོང་བར་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་གྱི་ཡིག་ཆ་ནི་ད་དུང་མ་མཐོང་མོད། དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་ལས་ཁྱུང་དང་རུས་སྦལ་གྱིས་འཇིག་རྟེན་བསྐྲུན་པའི་བཤད་རྒྱུན་དེར་བལྟས་ན། ཐོག་མའི་ཀློང་སྒོང་དེ་དང་ཁྱུང་གི་བར་ལ་ཡང་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པ་འདྲ། དེའི་སྐོར་ངས་བལྟས་ན་སྲིད་པ་ཀློང་སྒོང་དང་ཕྱིས་ཀྱི་ཁྱུང་སྒོང་བར་ལ་འདྲ་ཆ་ཡོད་པ་མ་ཟད། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་དེ་གཉིས་ལ་གོ་འཛོལ་བྱུང་སྟེ་རིམ་གྱིས་སོ་སོར་སྨྲ་བའི་ལྟ་བ་ཆགས་པ་ཡིན་ཤས་ཆེ།
ཁྱུང་གི་རྒྱུད་ལས་སྣོད་བཅུད་ཀྱི་ཁམས་ཆགས་པའམ་མིའི་རིགས་རྒྱུད་མཆེད་པའི་གཏམ་རྒྱུད་འདི་དག་ནི་བོད་དམ་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་བྱུང་བའི་སྒྲུང་ལྡེའུ་བོན་གསུམ་ལས་སྒྲུང་གི་རིགས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ང་ཚོས་ད་བར་བསྡུ་སྒྲིག་དང་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བའི་སྒྲུང་དཔེ་དེ་དག་ལས་བོད་ཀྱི་ལྷ་སྒྲུང་གི་རྩོམ་ལུས་དམིགས་བསལ་བ་འདིའི་ནང་དོན་དང་སྒྲིག་གཞི་ལ་ད་དུང་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་དཀའ་བའི་གནད་དོན་ཤིན་ཏུ་མང་པོ་ཡོད་པ་གསལ།ཞིབ་འཇུག་པ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་བོན་པོ་རྣམས་གནམ་ལ་དགའ་བ་དང་། གནམ་ལ་དད་པ། བྱ་ལ་དད་པའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ནས་ཁྱུང་གི་མཚོན་དོན་སྣ་ཚོགས་པ་འཕེལ་བ་ཡིན་རབས་བཤད་རྒྱུར་ཤིན་ཏུ་གོམས་ཡོད་ན་ཡང་། རྩོམ་རིག་གི་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་ངོས་ནས་བལྟས་ན་དེ་ནི་ཕྱི་ངོས་ཙམ་བཟུང་ནས་ནང་གི་དོན་ལ་འགྲེལ་འདོད་ཀྱི་ཧམ་སེམས་ཙམ་ཡིན་པ་ལས།བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་རྩོམ་རིག་གི་རྒྱུས་མངའ་མཐར་ཆགས་སུ་སོང་མེད་པའམ་ལྷ་སྒྲུང་ཀློག་འགྲེལ་གྱི་གོ་ནོར་ཞིག་གིས་བོན་པོ་རྣམས་གནམ་ལ་དགའ་བར་བཤད་པ་ཙམ་དུ་ཟད་སྙམ།《སྲིད་པའི་གཡང་ལེན་ཆེན་མོ་》དང་། 《གཡང་སྒྲུབ་འདོད་རྒུ་གཏེར་ཕྲེང་》སོགས་ལས་གསར་བ་ལྟར། བོན་གྱི་སྔ་རབས་ཡིག་ཆ་མང་པོའི་ནང་དུ་དགོངས་སྔོན་དབྱིངས་སུ་ཡོད་པའི་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་དང་། ལྷ་དང་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་ལ་སོགས་པར་ཆེ་བསྟོད་བྱས་པ་དེ་དག་གི་དོན་ལ་བརྟག་ན། བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་ཤེས་རིག་འདིས་འབྱུང་བ་བཞིའམ་ལྔའི་རང་བྱུང་གི་འཕེལ་འགྱུར་ལ་ཐོག་མ་ནས་རང་གི་བློ་གྲོས་ཀྱི་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་ངོས་འཛིན་དང་། གོང་བཀུར། ཆེ་འཇོག་བྱས་པའི་ལྟ་བ་མཚོན་པ་མ་ཟད། རང་བྱུང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཆེན་པོ་འདི་ལ་བརྩི་བཀུར་བྱས་པའི་རིན་ཐང་གི་ལྟ་ཚུལ་ཞིག་ཀྱང་མཚོན་ཡོད། དེ་འདྲ་མིན་ཚེ་བཤད་སྟངས་དེ་ནི་བོན་པོ་གནམ་ལ་དགའ་བའི་བདེན་རྟགས་སུ་ཅི་ལ་འགྲོ དེ་ཡིས་ཕྱིར་ན། ལྷ་སྒྲུང་གི་འཕེལ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ནས་ཐ་སྙད་འདིའི་མཚོན་དོན་ལ་ཡང་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཞིག་ཡོད་སྲིད་པ་ཡང་དངོས་དོན་ཡིན་ནོ།།
ཡིག་ཚགས་དོ་བསྡུར་བྱས་པ་ལས་གསལ་བ་ལྟར། ཁྱུང་ཞེས་པ་འདིར་ད་ཡོད་དཔྱད་གཞི་ཁག་གི་ནང་དུ་གོ་དོན་གཙོ་བོ་ལ་རིགས་མི་འདྲ་བ་བཅུ་ཙམ་བྱུང་ཡོད་པ་དེ་དག་རེའུ་མིག་ཏུ་བཀོད་ན།
གོང་གསལ་ལྟར་ཁྱུང་ཞེས་པའི་མཚོན་དོན་སྣ་ཚོགས་པ་འདི་དག་མང་ཆེ་ཤོས་ཤིག་ཐོག་མའི་འདབས་ཆགས་ཤིག་ནས་ལྷ་སྒྲུང་གི་ངོ་བོར་ཐིམས་པའི་སྤྲུལ་བའི་ལྷ་བྱ་ཞིག་དང་། དེ་ནས་སྒོང་སྐྱེས་ཀྱི་ལྟ་བ་ཞུགས་པའི་རིགས་རུས་ཀྱི་མཆེད་ཁུངས་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་པ་དང་། དེའི་བྱེད་ནུས་ལ་བརྟེན་ནས་སླར་ལྷ་ཡི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་བྱེད་པོ་ཞིག་ལ་གྱུར་བ་སོགས་ནི་བོད་ཀྱི་ལྷ་སྒྲུང་གི་རྩོམ་ལུས་འདིའི་བྱུང་རིམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་མོད་ཀྱི། དེ་དག་ལ་ལོ་རྒྱུས་རིག་པའི་མིག་དབང་གིས་དབྱེ་ཞིབ་བྱེད་པ་ཡིན་ན།
1.བོན་སྐུ་ཀུན་ཏུ་བཟང་པོའི་རྣམ་སྤྲུལ་གྱི་བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་ཆེན་ཞིག་གི་མཚོན་བྱེད་དུ་བཀོད་པའི་ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ་《མདོ་འདུས》(དུས་རབས་11ཡས་མས་ཀྱི་ཡིག་ཆ།) དང་། 《རྒྱལ་ཁྱུང་དཀར་པོའི་གདུང་རབས》 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་》སོགས་ཡིན་ཞིང་། དེ་དག་གི་ནང་དོན་དཔེར་ན་《མདོ་འདུས་》ལས་“དེ་ཡང་རིག་འཛིན་གྲལ་ལ་གནས།། གཙང་གི་སྨུག་སྟོད་ཀློང་ཉིད་དུ།། ང་ཡིས་བྱ་ཁྱུང་དུ་སྤྲུལ་ནས།། མི་འགྱུར་གཡུང་དྲུང་མཚལ་གླིང་ལ།། སྐྱེ་འཁོར་མེད་པའི་གདམས་པ་བཤད།།”⒄ཅེས་དང་། 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན་》ལས། “དེར་ཡབ་སྲས་གཉིས་བྱ་ཁྱུང་སུམ་གྲུས་རེར་སྤྲུལ་ནས།བུ་གཉིས་ཁྲིད་ནས་ཐར་ལམ་ལ་བཙུད་དོ།།”⒅ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། ཡང་ཡིག་ཆ་དེ་ཉིད་ལས། “མཆོག་དགུང་ལོ་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུར་བོན་གྱི་འཁོར་ལོ་བསྐོར་ནས། ནམ་མཁའ་ལ་ཁྱུང་དུ་སྤྲུལ་ནས་གཤེགས་སོ།།”⒆ ཞེས་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་མཛད་པར་བཤད་པ་དང་། 《རྩ་རྒྱུད་ཉི་ཟེར་སྒྲོན་མ་》ལས་“དེ་ནས་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཉིད།། འདབ་ཆགས་རྒྱལ་པོ་ཁྱུང་དུ་སྤྲུལ།། སྟོང་གསུམ་སྤྱི་རྒྱ་རླབས་ཀྱིས་བཅད།།”⒇ཅེས་དང་། དེ་བཞིན་དུ་《བསྟན་འབྱུང་རིག་པའི་ཤན་འབྱེད་ནོར་བུ་ཀེ་ཏ་ཀའི་ཏོ་ཤལ་》དུ་བཀོད་པ་ལྟར་ན། “དེ་ཡང་ཁྱུང་པོའི་བྱུང་ཁུངས་ནི། སྟེང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྟོན་པ་ཀུན་བཟང་འོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དེ་ཉིད་འགྲོ་བའི་དོན་དུ་ཁྱུང་ཕོ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་སྤྲུལ་ནས་གྱིམ་ཤོད་ཤེལ་ལེ་རྫོང་དྲུག་གི་རྩེ་མོར་བབས་”（21）ཞེས་དང་། ཡང་དེ་ཉིད་ལས་“དེ་ནསརྗེ་འབྲུག་བྱ་ཁྱུང་ཞིག་ཏུ་སྤྲུལ་ནས་ནམ་འཕང་རླབས་ཀྱི་གཅོད་པས། གཡུ་ལོ་མ་ཨོ་རྒྱན་དུ་ཅུང་མ་སླེབས་པའི་བར་དེར་ཁྱུང་གི་སྡེར་མོས་སེང་གེའི་གཡུ་རལ་ནས་བཟུང་སྟེ་ཕྱིར་ཁྲིད་ནས་དམ་པའི་ལྟ་སྒོམ་སྤྱོད་གསུམ་དང་གཡུ་ལོ་མ་འདི་རེད་དོ་གསུངས་པས་དམ་པ་མཉེས་སོ།།”（22）ཞེས་པ་སོགས་དང་། 《རྒྱལ་ཁྱུང་དཀར་པོའི་གདུང་རབས་》ལས། “ཀུན་ཏུ་བཟང་པོ་དེ་རྣམས་ཀྱིས་སྤྲུལ་པ་ལས་སངས་རྒྱས་དང་སེམས་དཔའ་དང་། ངེས་པ་ཅན་གྱི་སྤྲུལ་སྐུ་དང་། མ་ངེས་པའི་སྤྲུལ་སྐུ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་བྱོན་པའི་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཁམས་སུ་འདུལ་བར་མ་ངེས་པ། སྤྲུལ་པའི་སྐུ་བྱ་ཁྱུང་དུ་སྐུ་སྤྲུལ་ཏེ། འཛམ་གླིང་འདིར་ཡང་ལན་གཅིག་བྱོན་པ་ལ།།” （23）ཞེས་པ་སོགས་ལས་ཁྱུང་འདི་ཉིད་ནི་བོན་སྐུ་ཀུན་ཏུ་བཟང་པོའམ། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་དང་རྗེ་འབྲུག་སོགས་སྐྱེས་བུ་དམ་པ་གང་རུང་ཞིག་གི་རྣམ་སྤྲུལ་གྱི་མཚོན་བྱེད་དུ་བཀོད་ནས། སྐྱེ་རྒུའི་སེམས་ཀྱི་དད་འདུན་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་གཟུགས་སུ་སྦྱར་བ་འདི་བོད་ཀྱི་ལྷ་སྒྲུང་གི་གྲུབ་ཆ་འདོར་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད་ཆོག
2.ཁྱུང་ལས་སྒོ་ང་དཀར་ནག་སེར་ཁྲ་གསུམ་མམ་བཞི་མཆེད་པའི་གཏམ་རྒྱུད་སྐོར་བརྗོད་པའི་ཡིག་ཚགས་གཙོབོ་《བསྟན་འབྱུང་རིག་པའི་ཤན་འབྱེད་ནོར་བུ་ཀེ་ཏ་ཀའི་ཏོ་ཤལ་》དང་། 《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་《ལུང་རིགས་མཛོད》《གཙང་མ་ཀླུ་འབུམ་》སོགས་ཡིན་ལ། ལྟ་ཚུལ་དེ་ནི་བོན་ཁོ་ནའི་ཡིག་ཆ་ལས་བྱུང་བ་དང་། བོན་ཁོ་ནའི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་རབས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་པས། ཉང་རལ་ཉི་མ་འོད་ཟེར་གྱིས་(1136-1204)“བོན་ལུགས་ནི་སྟག་གཟིག་ཡུལ་གྱི་སྒོང་སྐྱེས་ལྟ་བའི་ལུགས་འཛིན་མཁན་ཡིན་པས་དེ་ནི་མུ་སྟེགས་པའོ་” （24）ཞེས་གསུངས་ཤིང་། འབྲི་གུང་འཇིག་རྟེན་མགོན་པོའི་གསུང་བཞི་བཅུ་བ་ལས་ཀྱང་དེ་བཞིན་དུ་མུ་སྟེགས་དང་བོན་པོ་ཞེས་བོན་འདི་ཉིད་མུ་སྟེགས་པ་དང་སྦྲེལ་ཅི་ཐུབ་བྱས་པའི་ལྟ་ཚུལ་དེ་དག་གཙོ་བོ་སྒོང་སྐྱེས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་ལས་འཕྲོས་པ་ཡིན་པ་གསལ་ཐག་ཆོད། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་མཆོག་གི་གསུང་རྩོམ་དུ་སེ་ཏན་ཞུ་བའི་ཕྱི་གླིང་བ་དེས་འཇིག་རྟེན་སྒོ་ང་ལས་སྐྱེས་པར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་དེ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་《མ་ཧྰ་བྷ་ར་ཏ་》སོགས་དང་འབྲེལ་ནས་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་ཡོད་པའི་སྐོར་ངོ་སྤྲོད་རགས་བསྡུས་ཤིག་འདུག་ན་ཡང་། ཕྲན་ལ་དབྱིན་ཡིག་ཏུ་བྲིས་པའི་མ་ཡིག་དེ་ཉིད་ལྟ་ཀློག་གི་གོ་སྐབས་ལྡན་པར་མ་གྱུར་བས་སོར་འཇོག་བྱེད་དགོས་བྱུང་། གང་ལྟར་སྒོ་ང་ལས་བྱུང་ཚུལ་འདི་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་པས་ན། རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་ལས་བྱུང་བའི་སྒོང་སྐྱེས་ཀྱི་ལྟ་བ་འདི་ཉིད་ལ་ཡང་བོན་གྱི་ཡིག་ཆའི་ཤན་ཞུགས་ཡོད་པ་ནི་ལུང་རིགས་གཉིས་ཀྱིས་བདེན་དཔང་བྱེད་ཐུབ་པ་ཞིག་རེད། དེའི་ཕྱིར། སྒོང་ངའི་གྲངས་དང་། ཁ་དོག གཟུགས་དབྱིབས་སོགས་ལ་ཡིག་ཆ་མི་འདྲ་བའི་ནང་ཁྱད་པར་ཡོད་ན་ཡང་། ཁྱུང་ལས་སྒོ་ང་གསུམ་མམ་བཞི། ཡང་ན་བརྒྱད་དམ་དགུ་གང་ཞིག་མཆེད་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དེ་ནི་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ཁྲོད་ཤིན་ཏུ་དར་ཆེ་བ་ཞིག་རེད།
《བསྟན་འབྱུང་རིག་པའི་ཤན་འབྱེད་ནོར་བུ་ཀེ་ཏ་ཀའི་ཏོ་ཤལ་》དུ་བཀོད་པ་ལྟར་ན། “ཁྱུང་པོ་ཞེས་པའི་ཡུལ་ལུང་གི་བྱུང་ཁུངས་ནི། སྟེང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྟོན་པ་ཀུན་བཟང་འོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དེ་ཉིད་འགྲོ་བའི་དོན་དུ་ཁྱུང་ཕོ་ཆེན་པོ་ཞིག་སྤྲུལ་ནས་གྱིམ་ཤོད་ཤེལ་ལེ་རྫོང་དྲུག་གི་རྩེ་མོར་བབས། དེའི་སྦལ་མོའི་ཤུལ་དུ་སྒོ་ང་དཀར་སེར་ནག་གསུམ་ཁྲ་བོ་དང་བཞི་བརྡོལ་བས་མཚན་དང་ལྡན་པའི་ཁྱུང་སྲས་བཞིར་བྱུང་སྟེ།དཀར་ཁྱུང་དང་ནག་ཁྱུང་དང་སེར་ཁྱུང་དང་གསུམ། དབང་ལྡན་ཁྱུང་འཕགས་ཁྲ་བོ་གཡུ་འབྲུག་ལ་ཆིབས་ནས་རྒྱལ་རོང་དུ་འཕུར་བས་རྒྱལ་ཁྱུང་ཟེར། དེ་དག་ལས་གྱེས་པའི་སྟོད་ན་ལྷ་ཁྱུང་། བར་ན་མུ་ཁྱུང་། སྨད་ན་དབལ་ཁྱུང་སོགས་ཁ་འཐོར་ཇི་སྙེད་ཅིག་བྱུང་ངོ་།།” （25） ཞེས་བཤད་པ་དེ་དག་གིས་དམ་པ་ཁྱུང་གི་གདུང་རུས་དང་། ཤར་ཕྱོགས་རྒྱལ་མོ་ཚ་བ་རོང་ཞེས་པའི་ཡུལ་སྡེ་གང་རུང་གི་རིགས་རུས་སོགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་བསྟན་པ་ཡིན།
3.ཁྱུང་ཞེས་པ་ནི་ཞུང་གི་གོ་དོན་ཡིན་ཚུལ་གྱི་དགོངས་པ་འཛིན་མཁན་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་དང་། སྐྱབས་སྟོན་རིན་ཆེན་འོད་ཟེར། སྨན་རིའི་དཔོན་སློབ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག ནམ་མཁའི་ནོར་བུ་དང་རྒན་ཚེ་རིང་ཐར་སོགས་ཡིན། ལྟ་དགོངས་དེ་དག་ཁོང་ཚོའི་བརྩམས་ཆོས་《ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་》དང་། 《ཁྲོ་བོ་དབང་ཆེན་ངོ་མཚར་རྒྱས་པའི་རྣམ་བཤད་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ》 《སྔ་རབས་བོན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་པོ》 《གནའ་རབས་ཞང་ཞུང་གི་ཤེས་རིག་ལ་སླར་དཔྱད་པ་》ཞེས་པ་སོགས་དང་། 《ལུང་མཚན་ཉིད་སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་》ལས་ཀྱང་“མུ་ལ་ནམ་མཁའ་ཏིང་ནི་སྔོན་པོ་ཞུང་ཞག་ནི་ཁྱུང་” （26）ཞེས་ཁྱུང་གི་ཐ་སྙད་མང་དུ་བསྟན་ལ། དེ་བཞིན་《ཁྱུང་པོའི་གདུང་རབས་མ་ཡིག་གཡུ་མགོ་མ་》ལས་ཁྱུང་ཞེས་པ་ནི་ཞུང་ཞེས་པའི་ཞང་ཞུང་གི་བརྡ་སྐད་དེའི་བོད་སྐད་དུ་གོ་བར་བྱས་ཡོད་པའི་སྐོར་གོང་དུ་གླེང་ཟིན་པ་ལྟར་ཡིན།
4.ཁྱུང་ཞེས་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་གི་གྲས་ཤིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པའི་སྐོར་ལས་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་ཏུ་འབོད་པ་ནི་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་སྐབས་བཙན་པོ་ཡབ་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་རུས་རྒྱུད་ཚོ་པ་དྲུག་སྟེ། བཙན་པ་ལྷོ་དང་གཉགས་གཉིས། བཙུན་པ་ཁྱུང་དང་སྣུབས་གཉིས། གཉན་པ་བསེ་དང་སྦོ་གཉིས་བཅས་དྲུག་（27）ལ་ཟེར་བ་སྟེ། དེའི་སྐོར་དཔེར་ན་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་p1286《མཁར་ཆུང་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་མ་ཡིག་ངོ་འདྲ་མ་》ལས་“ཞང་ཞུང་དར་པའྀ་རྗོ་བོ་ལིག་སྙ་ཤུར། བློན་པོ་ཁྱུང་པོ་ར་སངས་རྗེ་དང་སྟོང་ལོམ་མ་རྩེ་གཉྀས་”ཞེས་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཁྱུང་དང་། 《གླེང་གཞི་བསྟན་པའི་འབྱུང་ཁུངས་》སུ་གསལ་བའི་“ཞང་ཞུང་གི་བོན་པོ་ར་ལ་ཁྱུང་དང་། བོད་ཀྱི་བོན་པོ་ཁྱུང་པོ་གྱེར་ཟླ་མེད་ཀྱིས་” （28）ཞེས་པའི་ཁྱུང་། དེ་བཞིན་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་p1060\ p1287སོགས་ལས་བྱུང་བའི་ཁྱུང་གི་ཡི་གེ་རྣམས་དེང་གི་བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆ་རྣམས་གཅིག་མཐུན་དུ་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་ཁྲོད་ཀྱི་ཁྱུང་ཞེས་པ་ལ་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་འདུག
5.བོན་གྱི་གདུང་རྒྱུད་ཆེ་དྲུག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་ཁྱུང་དེ་ལ་མང་ཆེ་ཤོས་སུ་དམ་པ་ཁྱུང་ཞེས་བྲིས་ཡོད་ན་ཡང་། དམ་པ་ཞེས་པའི་ཚིག་འབྲུ་དེ་གཉིས་ཆེ་འཇོག་དང་གུས་བཀུར་གྱི་ཚིག་ཏུ་གཞུག་ནས་བསྣན་པ་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ། གདུང་རྒྱུད་ཆེ་དྲུག་ནི་གཤེན་དང་། བྲུ ཞུ། སྤ། རྨེའུ།ཁྱུང་བཅས་ལ་ཟེར་ཞིང་། ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་འདི་དང་པོ་གདུང་རྒྱུད་ལྷ་ནས་ཆད་པར་བཤད་ལ། དེའི་བརྒྱུད་ཁུངས་ཀྱང་ཡར་དེད་ན་ཀུན་ཏུ་བཟང་པོའི་སྤྲུལ་པ་རིག་སྣང་འོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་ལས་སྤྲུལ་པའི་བྱ་ཁྱུང་གསུམ་བྱུང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་བརྒྱུད་པའི་མི་རབས་ཀྱི་ཐོག་མ་ཡིག་ཚགས་སུ་བཀོད་ཡོད་པ་ནི་ཆེ་བ་ལྷ་ཁྱུང་རྒྱལ་ཁྱུང་སེར་གྱི་རྒྱུད་དང་། དེ་འོག་ཁྱུང་རྒོད་ཐོག་ལ་འབར་ནི་ཁྱུང་དཀར་གྱི་རྒྱུད། དེ་འོག་ཆུང་བ་དམུ་ཁྱུང་རྒྱལ་ནི་ཁྱུང་ཁྲ་ཡི་རྒྱུད་དེ་གསུམ་ཡིན། དེ་མ་ཟད་ཁྱུང་རྒྱུད་མི་རབས་དེ་གསུམ་གྱི་ཐོག་མའི་དུས་སུ་ཞང་ཞུང་གི་བྱ་རུ་ཐོབ་པའི་རྒྱལ་པོ་རྣམས་ཀྱི་མཆོད་གནས་སམ་དབུ་བླ་རུ་བཞུགས་པར་བཤད་ལ། དེ་ནས་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་བླ་རུ་བཀུར་བ་དང་། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ལས་སྟོད་ཀྱི་སྟེང་གཉིས་ཀྱི་འོག་མ་སྤུ་དེ་གུང་རྒྱལ་གྱི་རིང་ལ་ཞང་ཞུང་ནས་ཁྱུང་ནག་གི་རྒྱུད་མུ་ཁྱུང་རྒྱན་ཞུ་བ་ཞིག་དང་ཁྱུང་སེར་གྱི་རྒྱུད་ལྷ་ཁྱུང་རྒྱན་ཞུ་བ་སོགས་གདན་དྲངས་ཏེ་བོད་ཡུལ་དུ་བོན་གྱི་བསྟན་པ་སྤེལ་བ་ནས་བོད་ཡུལ་དུ་ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་མང་དུ་མཆེད་པ་སྟེ། མུ་ཁྱུང་རྒྱན་ལ་བུ་གཉིས་བྱུང་བ་ལས་ཁྱུང་པོ་སྟག་སྒྲ་དོན་གཙུག་དང་དཔལ་གྱི་གིར་ཏི་གཉིས་ཡིན། ཁྱུང་པོ་སྟག་སྒྲ་དོན་གཙུག་ནི་《རྫོགས་ཆེན་བསྒྲགས་པ་སྐོར་གསུམ་》གྱི་བླ་རྒྱུད་ལས་བྱུང་བའི་པཎ་ཆེན་ལི་ཤུའི་ཞལ་སློབ་གྲུབ་ཐོབ་ཆེན་པོ་བཅོ་བརྒྱད་བྱུང་བའི་ནང་གི་སྟག་གཟིག་མཁས་པ་དྲུག་གི་དང་པོ་དེ་ཡིན། ཁྱུང་པོ་སྟག་སྒྲ་དོན་གཙུག་གི་སྲས་ནི་བཙན་སྒྲ་དོན་གཙུག་དང་། དེའི་སྲས་ཁྱུང་པོ་གྱེར་ནམ་ཟུར་རྩེ། དེའི་སྲས་སྟོང་རྒྱུང་རིང་མོ། དེའི་སྲས་ཁྱུང་རྒྱལ་སྟག་ལ་སྐྱེས་ཡིན་པར་བཤད་ལ། དེ་ནས་རིམ་པར་བརྒྱུད་དེ་ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་གྲུབ་ཁྱུང་པོ་རྣལ་འབྱོར་དང་།དེའི་སྲས་ཁྱུང་པོ་མིད་ལ་གྲུབ་པ། དེའི་སྲས་མིད་ལ་ཐོས་པ་དགའམ་མིད་ལ་རས་པ་（རྣལ་འབྱོར་གྱི་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་རྮེ་བཙུན་མི་ལ་རས་པ་ཡང་ཟེར་）སོགས་བྱོན་པར་བཤད་ལ། དེ་བཞིན་ཁྱུང་པོ་དཔལ་གྱི་གིར་ཏིའི་སྲས་ནི་མཆོག་གི་སྒྲོན་མ་དཔུང་སྒྲ་ཟུར་ཡིན། དེའི་སྲས་ཁྱུང་པོ་བཀྲ་རྒྱལ།དེའི་སྲས་ཁྱུང་པོ་ལེགས་མགོན་ཡིན་ལ། 《ལེགས་བཤད་མཛོད་》ལྟར་ན། ཁྱུང་པོ་ལེགས་མགོན་གྱི་སྲས་ཁྱུང་པོ་གྱེར་ཟླ་མེད། དེའི་སྲས་ར་སངས་ཁྲི་ནེ་ཁོད་（ཁྱུང་པོ་ར་སངས་ཁྲི་ནེ་ཁོད་）དང་ར་སངས་ཁོད་རམ་གཉིས་ཡིན། ཁྱུང་པོ་ར་སངས་ཁྲི་ནེ་ཁོད་ཀྱིས་《སྲིད་པ་སྤྱི་སྐོང་སྣང་སྲིད་སྤྱི་མདོས་》སོགས་མཛད་པ་དེང་ཆར་ཡང་བཞུགས། ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་པོ་ལིག་མི་ཧྱ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོས་བཀྲོངས་རྗེས་སུ་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་ས་ཁྱུང་པོ་སྟག་སྒྲ་དུན་གཙུག་གིས་བཟུང་བར་བཤད་ལ། ཁྱུང་འཕགས་ཁྲ་མོ་ནི་གཡུ་འབྲུག་ལ་བཅིབས་ཏེ་ཤར་ཕྱོགས་རྒྱལ་རོང་ཡུལ་དུ་ཕེབས་པས་དེ་ལས་བུ་འབོར་གཡུང་དྲུང་བུ་བཞི་སོགས་ཆད་དེ་ཤར་ཕྱོགས་རྒྱལ་རོང་ཡུལ་གྱི་མི་རྒྱུད་དེ་དག་རིམ་པར་ཆད་ཟེར།
6.གསེར་བསྒྲུབས་པ་ལས་བྱུང་བའི་ཛྭ་ལ་གོ་བའི་སྐོར་འདི་གྱེར་ཆེན་སྣང་བཞེར་ལོད་པོས་མཛད་པའི་《རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་བོན་མ་ནུབ་པའི་གཏན་ཚིགས་》དང་།《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་》སོགས་སུ་སྒྲུང་གི་ཟོལ་གྱིས་དྲངས་པ་སྟེ། དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན་ལས་ཁྱུང་ཞེས་བྱ་བ་སྲང་ཕྱེད་ཟླ་གསུམ་བསྒྲུབ་ན། ཡར་ལུང་གི་ས་བརླག་པར་ནུས་（29）ཞེས་པ་ལྟ་བུ་ཡིན།
7.ཡ་ཐོག་སྲིད་པའི་ལྷ་རབས་ཀྱི་མཆེད་ཁུངས་སྐོར་ལ་མཁས་དབང་ནམ་མཁའི་ནོར་བུའི་འགྲེལ་བརྗོད་ཞིབ་ཕྲ་མཛད་ཡོད་པ་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་ལས། “ཁྱུང་ནི་བོན་ལུགས་སུ་ཡ་ཐོག་སྲིད་པའི་ལྷ་རབས་ཀྱི་མཆེད་ཁུངས་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུའང་ངོས་འཛིན་སྲོལ་བྱུང་འདུག་” （30）ཅེས་དང་། “ཡེ་སྲིད་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲ་བླ་ནི་སྒྲ་བླ་ཁྱུང་ཆེན་རལ་ཆེན་ཞེས་བྱ་བ་དེ་ཉིད་ཡིན་ཞིང་དེ་ལས་ཡེ་མཁྱེན་སྒྲ་བླའི་དམག་ཚོགས་རྣམས་གྲོལ་བ་སྟེ། དེ་ཡང་སྤྱི་གཙུག་གི་ནོར་བུ་རིན་ཆེན་དེ་ལས་སྒྲ་བླ་ཡིད་བཞིན་ལྷ་དབང་གྲོལ་བ་དང་། ཁྱུང་རྒྱུ་གསས་གཡོན་ལས་སྒྲ་བླ་ལྷ་གསས་དར་མ་གྲོལ་བ་དང་། རྣ་བ་གཡས་གཡོན་ལས་སྒྲ་བླ་དར་ཆེན་གཡུ་འབྲུག་གྲོལ་བ་དང་།སྤྱན་མིག་གཡས་གཡོན་ལས་སྒྲ་བླ་ཡོད་ཁམས་ཀུན་གསལ་གྲོལ་བ་དང་། ཁྱུང་མཆུ་བར་དུ་བགྲད་པ་ལས་སྒྲ་བླ་ཁྱུང་ནག་ཤ་ཟན་གྲོལ་བ་དང་། སྒྲོ་ཆེན་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་ལས་སྒྲ་བླ་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུར་གྲོལ་བ་དང་། ཐེལ་གཤོག་གསེར་གྱི་འདབ་མ་ལས་སྒྲ་བླ་ཉི་ཁྲི་དགུ་འབུམ་དུ་གྲོལ་བ་དང་། ཁྱུང་སྡེར་ས་ལ་འཛུགས་པ་ལས་སྒྲ་བླ་ཀླུ་འདུལ་ཁྱུང་ཆེན་སྲིད་པ་སྟེ་དེ་ནི་སྲིད་པ་ཆགས་པའི་དུས་ནས་སྲིད་པས་ན་ཡེ་ནས་སྲིད་པའི་སྒྲ་བླ་ཞེས་བྱ་བ་ཡིན།” （31） ཞེས་པ་སོགས་ལས་ཤིན་ཏུ་གསལ་ལ། དེ་བཞིན་དུ་《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》སུ།“དང་པོ་ཡེ་མེད་སྟོང་པ་ལ།། དེ་ལ་ཡེ་ཡོད་ཅུང་ཙམ་སྲིད།།དེ་ལ་འོད་དང་ཟེར་དུ་སྲིད། འོད་ནི་ཕ་ལ་ཟེར་ནི་མ།། དེ་ལ་སྨག་དང་སྨུག་ཏུ་སྲིད།། དེ་ལ་སེར་བུ་ངད་ཙམ་སྲིད།། དེ་ལ་བ་མོ་སྤུ་ཙམ་སྲིད།། དེ་ལ་ཟིལ་པ་ཁྲོམ་ཙམ་སྲིད།། བ་མོ་དང་ཟིལ་པ་བསྡེབས་པ་ལས།། མཚོ་མེ་ལོང་ཙམ་ཅིག་དེ་ལ་སྲིད།། དེ་ལ་ཞགས་སུ་ཆགས། སྒོང་དུ་འདྲིལ། སྒོང་ང་རྡོལ་བའི་ནང་ཤེད་ནས། བྱ་གླག་དཀར་ནག་གཉིས་སྲིད་པ་ལ། སྣང་བ་འོད་ལྡན་དང་། མུན་པ་ཟེར་ལྡན་དང་གཉིས་སྲིད། སྣང་མུན་གཉིས་པོ་བསྡེབས་པ་ལས། སྒོང་ང་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ་སྲིད། སྒོང་ང་དཀར་པོ་རྡོལ་བ་ལས། ཕྱིའི་ཤུན་པ་ལ་ལྷ་བྲག་དཀར་པོ་སྲིད། བར་གྱི་གདར་ཤ་ལ་འོད་ཀྱི་ཁྲི་སྡེ་སྲིད། ནང་གི་སྒོང་ཆུ་ལ། དུང་གི་མཛོ་མོ་དཀར་མོ་སྲིད།” （32）ཞེས་སོགས་སྒོང་ལས་ལྷ་རབས་ཀྱི་རྒྱུད་བྱུང་བའི་གནས་ཚུལ་བསྟན་ཡོད་ཅིང་། དེང་ཆར་མཐོང་དུ་ཡོད་པའི་ལྡེབས་རིས་དང་། བྲག་བརྐོས་རི་མོ་སོགས་ལས་ཀྱང་ཁྱུང་གི་གཟུགས་རིས་དང་གླག་འདྲ་མཚུངས་ཀྱི་ཆ་མཐོང་བ་བཅས་ཀྱིས་འདིར་བཀོད་པའི་གླག་ཞེས་པ་ཁྱུང་གི་རིགས་སུ་གཏོགས་པར་གོ་བ་ལ་འགལ་ཟླ་མི་འདུག་སྙམ། མདོར་ན།སྔ་རབས་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་ཁྱུང་ལས་བྱུང་བའི་སྲིད་པའི་ལྷ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཤིན་ཏུ་རྒྱས་པ་དེ་དག་སྒྲ་བླ་ཝེར་མ་དཔའ་ཁྲོམ་གྱི་གཞུང་སོགས་ལ་གསལ་བ་དེ་བཞིན་ཡིན།
8.ཁྱུང་ནི་ཀླུ་ཡི་མགོ་གནོན་ནམ་ཀླུ་ཡི་འཇིགས་པ་འཇོམས་པར་བྱེད་པའི་བྱེད་ནུས་ཅན་གྱི་དགྲ་བླ་རུ་འདོད་པའི་ཡིག་ཆ་མང་ཆེ་ཤས་དམངས་ཁྲོད་སོགས་ནས་བྱུང་བའི་ཡིག་ཆ་ཡིས་མཚོན་ཡོད་དེ། དེ་དག་གཙོ་བོ་ཀླུ་བཅོས་སོགས་ཀྱི་སྐོར་ཡིན་པ་སྔ་རབས་སུ་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་ཡིག་ཚང་སུ་ཡང་ཉུང་ཙམ་བཞུགས་ཡོད་རབས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་གསུངས་མཁན་འདུག མདོ་སྨད་མདའ་ཚང་གི་ཡིག་ཆ་ལས་བྱུང་བའི་《ཁྱུང་གིས་སྤྱན་འདྲེན་དབུ་ལགསྷོ》(པོ་ཏི་གཉིས་པའི་ཤོག་ངོས་180-184བར)དང་། 《ཁྲའི་སྤྱན་འདྲེན་དབུ་ལགསྷོ》(པོ་ཏི་གསུམ་པའི་ཤོག་ངོས185-200བར) 《ཁྱུང་གིས་ཆེས་གསོལ་དབུ་ལགསྷོ།》(པོ་ཏི་གསུམ་པའི་ཤོག་ངོས་240-247བར) 《ཁྱུང་གི་བྱ་ཞན་དབུ་ལགསྷོ》(པོ་ཏི་ཉེར་དགུ་བའི་ཤོག་ངོས་295-301བར་)སོགས་དང་། དེ་མིན་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ཡིག་ཚགས་《བ་སྦལ་ཁྱུང་གསུམ་གྱི་དཔྱད་བཞུགས་སོ་》ཞེས་པ་སོགས་སུ་གསལ། དཔེར་ན། 《ཁྱུང་གི་སྤྱན་འདྲེན་》ལས། “མགོ་ར་འབྲུ་ལ་སྐྱེས་པའི་ཁྱུང་།། ཀླུ་འདུལ་ཆེན་པོ་གཤེགས་སུ་གསོལ།། དུག་འདུལ་ཆེན་པོ་གཤེགས་སུ་གསོལ།། བྱད་ཁྲོ་ཆེན་པོ་གཤེགས་སུ་གསོལ།། སྲིད་པ་ཆེན་པོ་གཤེགས་སུ་གསོལ།། བྱ་ཁྱུང་དཀར་པོ་ཆེན་པོ་གཤེགས་སུ་གསོལ།། བྱ་ཁྱུང་དཀར་འོད་མདང་གསལ་གཤེགས་སུ་གསོལ།། ཚངས་འཁོར་ཀླུ་འདུལ་གཤེགས་སུ་གསོལ།། ཟིལ་གནོན་ཁ་འབར་གཤེགས་སུ་གསོལ།། རིས་ལྟིང་ཆེན་པོ་གཤེགས་སུ་གསོལ།། རུ་བཞི་སྤྲུལ་པ་ཁྱུང་ཡང་གཤེགས་སུ་གསོལ།། མཛེ་འདུལ་ནད་འདུལ་ཁྱུང་ཡང་གཤེགས་སུ་གསོལ།། ཞི་རྒྱས་དབང་དྲག་ཁྱུང་ཡང་གཤེགས་སུ་གསོལ།། སྤྱི་འདུལ་ཁྱུང་ཡང་གཤེགས་སུ་གསོལ།། ཁྲོས་པའི་བྱ་ཁྱུང་བརྒྱད་ཁྲི་བཞི་སྟོང་གཤེགས་སུ་གསོལ།།” （33） ཞེས་པ་ལྟ་བུ་དང་། དེ་བཞིན་གྱི་དགྲ་བླ་ཁྱུང་ཆེན་གྱི་གཞུང་དང་། ཝེར་མའི་གཞུང་། ཤུགས་མགོན་གྱི་གཞུང་སོགས་སུ་ཡང་དེ་འབྲེལ་གྱི་ནང་དོན་བསྟན་ཡོད་པར་མཁས་དབང་ནམ་མཁའི་ནོར་བུའི་གསུང་རྩོམ་ལས་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་ཆོག
9. “ལྷ་”དང་“སྲུང་མའི་”གཟུགས་སུ་འཆར་བའི་ཁྱུང་དེ་དགྲ་བླ་ཀུན་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་པར་བཤད་པའི་ཡིག་ཆ་ནི་མགོན་ཤེས་ལྷ་བོན་གྱི་ནང་དོན་སྟོན་པའི་དཔེ་གཞུང་སྒྲ་ལྷ་དཔའ་ཁྲོམ་གྱི་གཞུང་དེ་ཉིད་ཡིན་ཅིང་། དེའི་སྐོར་ལ་ད་དུང་ཁོད་པོ་བློ་གྲོས་ཐོགས་མེད་ཀྱིས་མཛད་པའི་《ཁྱུང་དམར་གྱི་གཞུང་》དང་། མཁན་ཆེན་བསོད་ནམས་བློ་གྲོས་ཀྱིས་བསྒྲིགས་པའི་《དབལ་ཁྱུང་དམར་པོའི་སྒྲུབ་གཞུང་》དང་། 《ཁྱུང་དམར་ཆ་ལག་》སོགས་ཇི་སྙེད་ཡོད་པ་ལས་གསལ། དེ་མ་ཟད་པར་གླིང་གེ་སར་གྱི་སྒྲུང་ལས་བྱུང་བའི་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་དགྲ་བླ་བཅུ་གསུམ་ཞེས་པ་དེའི་ཐོག་མ་ཡང་ཁྱུང་ཡིན་ལ། དེ་བཞིན་《ཁྱུང་ཚ་སྤུན་ལྔ་འདུལ་བའི་དྲག་པོའི་སྒྲུང་》（34）ལས“བོན་ལུགས་བསྟན་པའི་སྲུང་མ་ལ།། ཤེལ་གྱི་བྱ་ཁྱུང་གཤོག་རིང་མཁྱེན།།”ཞེས་དང་། “གནམ་རིམ་པ་བཅུ་གསུམ་ཡང་སྟེང་ནས།། ལྷ་ཆེན་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་མཁྱེན།། བར་གླིང་བཞི་རྗེ་བོ་ཉི་ཟླ་གསོལ།། ས་གཞི་རླུང་ནག་འཁྱིལ་དབུས་སུ།། སྲོག་བདག་བྱ་ཁྱུང་གཤོག་རིང་མཁྱེན།། ”ལྟ་བུ་ལས་ཀྱང་ཁྱུང་ནི་ལྷ་ཡི་གཟུགས་སུ་བཀོད་ཡོད་དོ།།
10.ཁྱུང་ནི་འཇིག་རྟེན་བྱེད་པོ་ཡིན་པར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་འདི་བོད་ཀྱི་སྲིད་པ་ཆགས་པའི་སྒྲུང་ལས་བྱུང་བ་སྟེ། གོང་དུ་གླེང་ཟིན་པའི་ཁྱུང་སྒོང་ལས་མིའི་རིགས་གྲོལ་བ་ལས་གཞན། བོད་ཀྱི་དམངས་ཁྲོད་གཏམ་དཔེ་སོགས་སུ་ཐོག་མའི་དུས་སུ་ལྷ་འཕགས་པ་འཇམ་དཔལ་གྱི་བྱིན་རླབས་ལ་བརྟེན་ནས་རླུང་གིས་གནམ་ས་ཕྱེས་པ་དང་། ཁྱུང་ཆེན་གྱིས་ནམ་མཁའ་ཡར་ལ་བཏེགས་པ་དང་། རུས་སྦལ་གྱིས་ས་གཞི་མར་མནན་པ་སོགས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་རིང་མོ་ཞིག་དམངས་ཁྲོད་དུ་ཁྱབ་ཡོད་པ་དེའི་དོན་ནི་ཁྱུང་འདི་འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱེད་པོར་གོ་བ་བླངས་པ་ཡིན་ནོ།།
མདོར་ན། ཁྱུང་གི་གོ་དོན་སྣ་ཚོགས་པ་ལ་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་ཡོད་པ་དེ་དག་གིས་ཐ་སྙད་འདིའི་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཧ་ཅང་རྒྱུན་རིང་བ་དང་། དེ་དང་འབྲེལ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུན་སྣ་ཚོགས་པར་ཆགས་ཡོད་པ་གསལ་བོར་བསྟན་པ་མ་ཟད། ཐ་སྙད་འདིའམ་ཤེས་རིག་གི་ངོ་བོ་མཚོན་པའི་ཁྱུང་གི་རིག་གནས་མཐའ་དག་བོད་ཀྱི་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་ཀྱི་རིག་གནས་སུ་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་སྐོར་བདེན་དཔང་ཤིན་ཏུ་གསལ་བོ་བྱས་པ་ཡིན། དེ་མ་ཟད་གཉན་ཆེན་སྡེ་བཞིའམ་རླུང་རྟའི་ལྷ་བཞི་ཞེས་པ་བོད་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་རླུང་རྟ་དང་དར་ལྕོག་སྟེང་དུ་བཀོད་པའི་ཁྱུང་དང་འབྲུག གཡག་དང་སྟག་སོགས་ལས་བྱུང་བའི་ཁྱུང་གིས་སྲོག་མཚོན་པ་དང་། སྟག་གིས་ལུས། འབྲུག་གིས་དབང་ཐང་། གཡག་གིས་རླུང་རྟ་མཚོན་པ་ཡིན་ལ། དེ་དག་གི་དཀྱིལ་དུ་ཡོད་པའི་རྟ་ཡིས་ནི་བླ་དཔལ་མཚོན་པ་བཅས་བོད་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་ཁྲོད་གསལ་བ་དང་། བོད་ཀྱི་དགོན་པ་སོགས་སུ་རྒྱུན་མཐོང་གི་ཁྲི་རྒྱབ་དྲུག་འགྱོགས་ཀྱི་བཀོད་པ་ལས་རྒྱན་དྲུག་གི་ཐིག་ཁོག་ཆ་མཉམ་པར་བགོས་པའི་སྐུའི་སྤྱི་གཙུག་གི་སྟེད་དུ་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་ངོ་བོ་ཀརུ་ཊ་སྙིང་རྗེ་སྟེ་ཁྱུང་རྭ་ནོར་བུས་བརྒྱན་ཅིང་སྦྲུལ་ཟ་བའི་རྣམ་པར་བཞེངས་པ། དེ་ལས་དམའ་ཙམ་གྱི་གཡས་གཡོན་དུ་སྦྱིན་པའི་ཕ་རོལ་དུ་ཕྱིན་པའི་ངོ་བོ་ཀ་རུ་ཊ་སྒྲོལ་མཛད་དེ་ཀླུ་ཕྲུག་སྦྲུལ་གྱི་མཇུག་མ་ཅན་གཉིས་བཞེངས་ཡོད། ཁ་ཤས་ཀྱིས་ད་དུང་རྒྱ་གར་གྱི་རིག་བྱེད་གཞུང་དུ་ལྷ་ཆེན་ཚངས་པའི་ཞོན་པ་ཁྱུང་ཡིན་པར་བཤད་ལ། རིག་བྱེད་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་དང་སྦྱར་ཏེ་བྲམ་ཟེ་རྐང་མིག་གི་བུ་ཡིན་རབས་ཀྱང་བཤད། ཁྱུང་གིས་ད་དུང་འབྱུང་བ་མེ་ཡི་བྱེད་ནུས་མཚོན་པ་སོགས་གོང་དུ་གླེང་བརྗོད་བྱས་པའི་ནང་དོན་དེ་དག་ཏུ་མ་ཚུད་པའི་གོ་དོན་ཡང་ཡོད་པ་སོགས་ཀྱིས་ཁྱུང་གི་རིག་གནས་འདིས་བོད་ཙམ་མ་ཟད། རྒྱ་དཀར་ནག་སོགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་ཡང་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཐེབས་ཡོད་ཚོད་འདུག འདིའི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་ཡིག་ཚགས་དང་གནའ་རྫས་རྟོགས་དཔྱོད་ལས་གཞན། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གི་འཕྲེང་རྒྱུད་དེད་ནས་དེའི་མཚོན་དོན་དང་མཚོན་སྟངས་སོགས་ལ་དཔྱད་ཞིབ་བྱེད་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ་བར་སེམས།
གསུམ། ཁྱུང་གི་གཟུགས་རིས་ཀྱི་དཔྱད་པ།
ཁྱུང་ནི་གདོད་མའི་དུས་སུ་མཐོ་སྒང་གི་ས་ཆ་འདིར་འཚོ་སྡོད་བྱས་མྱོང་བའི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པ་གཞིར་བྱས་ནས། དེའི་བྱེད་ནུས་དང་སྟོབས་ཤུགས་ནི་འགྲན་པའི་ཟླ་དང་བྲལ་བ་ཞིག་ཡིན་པས། གདོད་མའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་དེ་ལ་ཡིད་སྨོན་དང་། རེ་བཅོལ། ཐ་ན་དད་མོས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ཤུགས་དྲག་སྐྱེས་ཡོད་པ་ནི་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་གོང་ནས་ཐོགས་ལྕགས་སོགས་ཀྱི་གཟུགས་སུ་ཁྱུང་གི་གཟུགས་རིས་བཟོ་སྲོལ་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་དར་ཡོད་པ་དང་། མངའ་རིས་དང་ནག་ཆུའི་ས་ཁུལ་སོགས་ནས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བའི་བྲག་བརྐོས་རི་མོའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཁྱུང་གི་རིགས་དེ་དག་ལས་ཤེས་ཐུབ། ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཁྱུང་གི་རིགས་འདི་གངས་སེང་ཡོད་མེད་ཀྱི་རྩོད་གཞི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་པའམ། ཕྱི་རོལ་རིག་བྱེད་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ལས་བྱུང་བའི་མི་ཡི་གཟུགས་ལ་བྱ་ཡི་དབུ་ཅོག་བཙུགས་པའི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྣམ་པ་ཙམ་ལས་གླིང་འདིར་དངོས་སུ་ཡོད་མི་སྲིད་པའི་དོགས་གཞི་འཛིན་མཁན་ཡང་ཡོད་ན་ཡང་། དངོས་ཡོད་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ཤིག་གི་ཁྱད་མཚར་གྱི་བྱེད་ནུས་ལ་བརྟེན་ནས་ད་ཡོད་ཀྱི་ཁྱུང་གཟུགས་འདིའི་རྣམ་པར་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་། དེ་འབྲེལ་གྱི་ཤེས་རིག་གི་སྣང་ཚུལ་གྲངས་མང་པ་ཞིག་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་ཡོད་པ་ནི་མངོན་སུམ་ཚད་མའི་དོན་ཞིག་ཏུ་སེམས།
ཁྱུང་ལ་དད་འདུན་གྱི་འདུ་ཤེས་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་ལས་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་དུས་སུ་ནང་བཅུད་སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་སྒོ་ང་ལས་གྲོལ་ཚུལ་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་དག་འཕེལ་བ་ཡིན་ཞིང་། སྒོ་ང་ལས་ལྷ་ཀླུ་མི་གསུམ་གྲོལ་བར་འདོད་པའི་ལྟ་སྟངས་དེ་ཉིད་སྔ་རབས་པའམ་བོན་གྱི་འཇིག་རྟེན་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་ལྟ་བ་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས། དུས་ཕྱིས་ཀྱི་ཐུབ་པའི་དགོངས་འདུན་གྱི་ཉམས་ལེན་པར་གྱུར་བའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་སྤྱིའི་བརྩམས་ཆོས་དག་ལས་ནི་སྒོང་སྐྱེས་ཀྱི་ལྟ་བ་བརྗོད་པ་མཐོང་བྱར་ཕལ་ཆེར་མི་འདུགདེའི་ཕྱིར་ཁྱུང་གི་དད་མོས་སམ་ཁྱུང་གི་རིག་གནས་འདིའི་ཐོག་མའི་མཆེད་ཁུངས་ཀྱང་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་གམ་ཞང་ཞུང་རིག་གནས་ཡིན་པ་གསལ་ལ། དེ་ལས་ཁྱུང་གི་གཟུགས་རིས་ཞིབ་འབྲི་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྔ་ཤོས་ནི་ཞང་ཞུང་གི་བྱ་རུ་ཅན་གྱི་རྒྱལ་རབས་བཅོ་བརྒྱད་ཅེས་པའི་སྐབས་དེ་ཡིན། བྱ་རུ་ཅན་གྱི་རྒྱལ་རབས་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་ཐོག་མ་ཁྲི་ཝེར་གསེར་གྱི་བྱ་རུ་ཅན་ཞེས་པས་དེང་གི་གངས་ཏི་སེའི་མདུན་ཞོལ་དུ་ཆགས་ཡོད་པའི་འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་དགོན་གནས་རྒྱང་གྲགས་དགོན་ཞེས་པ་དེ་ནས་གསས་ཁང་ནོར་བུ་སྤུངས་བརྩེགས་ཞེས་པར་བཞུགས་ཏེ་སྲིད་ཀྱི་ཁ་ལོ་བསྒྱུར་བའི་སྐབས་སུ། སྲིད་འབྱོར་དབང་ཐང་གི་མཚོན་བྱེད་ལ་དབུ་རྨོག་གི་གཙུག་ཏུ་གསེར་ལས་བྱས་པའི་བྱ་རུ་ཞིག་བཙུགས་ཡོད་པར་བཤད་པ་དེ་ནས་རྒྱལ་པོ་དེ་དག་གི་མཚན་ལ་བྱ་རུ་ཅན་ཞེས་ཐོགས་སྐད། བྱ་རུ་ཞེས་པ་ནི་བྱ་ཁྱུང་གི་རྭ་ཞེས་པའི་དོན་དུ་གོ་བ་སྟེ། དེའི་དབྱིབས་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་མིན་ཐད་ད་དུང་གསལ་ཆ་ཡོད་པའི་ཡིག་ཆ་གང་ཡང་མ་མཐོང་ན་ཡང་། ད་ཡོད་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་དང་ཤིང་བརྐོས། ཐོག་ལྕགས་སོགས་ལས་ཁྱུང་གི་རྭ་ཅོ་གྱེན་ལ་གཟེངས་ཤིང་། རྩེ་མོ་རྣོ་བ། སྤྱི་གཙུག་ན་ནོར་བུ་འོད་འབར་གྱིས་བརྒྱན་ཡོད་པ། བལྟས་པ་ཙམ་གྱིས་གཟི་ཤུགས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་ཏུ་འབྲི་བཞེངས་བྱས་འདུག ཞང་ཞུང་གི་ཐོག་མའི་རྒྱལ་པོ་དེ་དག་གིས་བྱ་རུའམ་ཁྱུང་གི་རྭ་ཅོའི་གཟུགས་རིས་མཚོན་པའི་རྣམ་པ་ཡོད་པའི་དབུ་རྨོག་གྱོན་པ་ནི་ཆབ་སྲིད་གནམ་ལས་མཐོ།དབུ་འཕང་དགོངས་དང་མཉམ་པའི་སྟོབས་ཤུགས་མཚོན་ཆེད་ཡིན་པ་མ་ཟད། རྒྱལ་པོ་དེ་དག་གི་དད་པའི་ཡུལ་དུ་བཞག་པའི་ཤེས་རིག་གི་བསྟན་བྱ་སྟེ། ཡབ་མེས་གོང་མ་རྣམས་ལ་བརྩི་བཀུར་བྱས་པ་ཡང་མཚོན་པ་ཡིན་ངེས་འདུགབྱ་རུ་དེ་རིན་ཐང་ཆེ་བ་དང་། བླ་ན་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མཚོན་ཆེད་དེའི་རྒྱུ་ཆ་གསེར་དང་། བྱི་རུའམ་བྱུ་རུ། ག་ལྗང་ཞེས་པ་བོད་སྐད་དུ་གཡུ་དང། ལྕགས་ལ་སོགས་པ་བྱས་ཏེ།རྒྱལ་པོ་མི་འདྲ་བའི་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱི་དབང་ཐང་མཚོན་པར་བྱས་འདུག བྱ་རུ་ཞེས་པ་དེ་ཡིས་ཆེས་སྔ་མོ་ནས་ཁྱུང་གི་རིག་གནས་འདི་ཉིད་ཞང་བོད་ཡུལ་དུ་དར་ཆེ་བ་མཚོན་པ་ཡིན།བྱ་རུ་ཡོད་པའི་དབུ་ཞྭའི་རིགས་དེ་དག་རྒྱལ་པོ་ཙམ་དུ་མ་ཟད་བོན་གྱི་གཤེན་པོའམ་སྐུ་གཤེན་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་གྱོན་ཡོད་པའི་སྐོར་ནམ་མཁའི་ནོར་བུ་ལགས་ཀྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན་“ཞང་ཞུང་མེ་རིའི་བླ་མ་བརྒྱུད་པའི་བྲིས་ཐང་རྣམས་སུ་གསལ་པོ་མཇལ་རྒྱུད་ཡོད་” （35）གསུངས། འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་པོ་ལས་བྱ་རུ་ཞེས་པ་གོ་གནས་ཀྱི་ཐོབ་ཐང་ཞིག་ཡིན་（36）པར་གསུངས་ལ། མི་ཡི་རྒྱལ་པོ་རྣམས་ཀྱི་ཆེ་རྟགས་ཙམ་དུ་མ་ཟད་མཆོད་པའི་ཞིང་དང་བཀུར་བའི་གནས་ལ་ཡང་བརྒྱན་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་། མཆོད་རྟེན་གྱི་རྩེ་ལ་བྱ་རུ་ཁྱུང་རུས་བརྒྱན་པ་དང་། ཡི་དམ་ཁྲོ་བོའི་འཁོར་འགའ་ལ་ཡང་དབུ་ལ་གནམ་ལྕགས་བྱ་རུ་ཁྱུང་རུ་ཡོད་པ་དང་། རྣམ་དག་སྒྲུབ་པ་བྱ་རུ་ཐོབ་པའི་གཤེན་བརྒྱད་སོགས་རྒྱལ་པོ་མ་ཡིན་པའི་སྤྱོད་ཡུལ་དུ་ཡང་ཁྱུང་རྭ་ཡོད་པར་བསྟན་འདུག ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བྲིས་རིས་དེ་དག་ལས་བྱ་རུའམ་ཁྱུང་གི་རྭ་ཅོ་དེ་ཉིད་ཀྱི་དབྱིབས་དང་རིང་ཐུང་། ཕྲ་སྦོམ་སོགས་ཞིབ་ཕྲ་བཀོད་མེད་མོད་ཀྱི། གའུ་རྙིང་པ་དང་། ཐོག་ལྕགས་རྙིང་པ་ཁ་ཤས་ཀྱི་གཟུགས་ལས་ཁྱུང་རུ་ཆ་གཅིག་ཡིན་པ་དང་། ཆ་ཉིས་བརྩེགས་སོགས་ཀྱི་རི་མོ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་ལ། བོད་ཀྱི་དགོན་གནས་སོགས་སུ་ཡོད་པའི་ཁྲི་དྲུག་འགྱོགས་སམ་ཁྲི་རྒྱན་བཞི་སོགས་ལས་བྱུང་བའི་ཁྱུང་དེ་ལ་བལྟས་པས་རྭ་ཅོ་གཟེངས་སུ་ཐོན་ཅིང་། རྩེ་མོ་རྣོ་ངར་གྱི་རྣམ་པར་བཞེངས་པ་དེས་བརྟན་ཅིང་བརླིང་པའི་དོན་མཚོན་བཞིན་པ་འདི་ཡིས། ཕྱིས་སུ་བྱུང་བའི་གཡུང་དྲུང་འདི་ཡང་ཁྱུང་གི་གཟུགས་མཚོན་གྱི་རི་མོ་མ་ཡིན་ནམ་སྙམ་པ་སྐྱེས་སུ་འཇུག
《རྒྱལ་ཁྱུང་དཀར་པོའི་གདུང་རབས་》（37）ཞེས་བྱ་བ་རུ་བཀོད་པའི་ཁྱུང་གི་རབས་དེ་ཤིན་ཏུ་སྔ་སྟེ། ཡིག་ཆ་དེ་ཉིད་ལས“ཚེ་ལོ་བརྒྱ་པའི་དུས་སུ་གཤེན་རབ་མི་བོ་དང་དུས་མཚུངས་སུ། ཀུན་ཏུ་བཟང་པོ་རིགས་སྣང་འོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དེས། འགྲོ་བ་སེམས་ཅན་གྱིས་དོན་ལ་དགོངས་ནས། སྐུ་གསུམ་གྱིས་སྤྲུལ་པ་གསུམ་དུ་བྱོན་པ་ནི། ཟག་མེད་ཐབས་དང་ཤེས་རབ་ཀྱི་རྒྱུད་པ་སྐུ་ལ་རྫོགས་ནས། ཟག་བཅས་ལྷའི་རྒྱུད་པ་འདབ་ཆགས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཁྱུང་གསུམ་དུ་སྤྲུལ་ཏེ། ……དེ་ལ་ཡུལ་དེའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ལྟད་མོ་བལྟས་ནས། མེ་ཏོག་མཛེས་པའི་གླིང་ལ་འདབ་ཆགས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་རྭ་ཅོ་དང་། སྤྱན་མིག་དམར་བ། སྤྱི་གཙུག་ན་ནོར་བུ་འོད་འབར་གྱིས་བརྒྱན་ཡོད་པ། གསུམ་བབ་པས་ཅི་ཡི་ལྟས་དང་ཆོ་འཕྲུལ་ཡིན་ཞེས་ཀུན་ལ་དྲིས་པས། ཤེས་ཆེ་རྒན་པ་རྣམས་ཀྱིས་ན་རེ། ཁྱུང་མོ་ལ་གནམ་རུ་མེད་ཅིང་། ཁྱུང་ཕོ་ལ་རྭ་ཅོ་དགུང་དུ་སྔོ་ཟང་ངེ་བ་ཡོད་པ། ནོར་བུ་འབར་བའི་རྒྱན་དང་བཅས་པ་སྟེ། ཁྱུང་ཕོ་ཁྱད་པར་ཅན་ཅིག་རེད་ཟེར་བར་འདུག་གོ་” （38） ཞེས་གསུངས་པ་ལས་ཁྱུང་ཕོ་དང་མོའི་དབྱེ་བ་ནི་མགོ་ལ་རྭ་ཅོ་ཡོད་མེད་ཀྱིས་ཕྱེ་ཡོད་ཅིང་། རྭ་ཅོ་ཡོད་པ་དེ་ཁྱུང་ཕོ་ཡིན་པ་དེང་སང་རྒྱུན་མཐོང་གི་རི་མོ་དེ་དག་ལྟར་དང་། རྭ་ཅོ་མེད་པ་དེ་ཁྱུང་མོ་ཡིན་པར་བསྟན་པ་ཕལ་ཆེར་མཐོང་དུ་མེད་པ་དེས་བོད་མི་རྣམས་ཀྱི་དད་ཞེན་གྱི་ཡུལ་དུ་གྱུར་བའི་ཁྱུང་ནི་ཁྱུང་ཕོ་ཡིན་པ་གསལ་ལོ།།
《ཁྲོ་བོ་རྒྱུད་དྲུག་》ལས་“སེར་ལྗང་ཁྱུང་གི་མགོ་བོ་ཅན་” （39）ཞེས་ཁྱུང་གི་མགོ་བོ་སེར་ལྗང་གི་མདོག་ཡིན་ཚུལ་བསྟན་ལ། 《དཔལ་དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོའི་རྒྱུད་》ལས་བསྟན་པ་ལྟར་ན། “མཁའ་ལྡིང་རྐང་པ་ནས་སྐེད་མཐར་སེར་པོ་ཡིན་ཏེ།དེ་བཞིན་ལྟེ་བའི་མཚམས་སུ་གངས་དང་མཚུངས། མགྲིན་པའི་བར་དུ་དམར་པོའི་མདོག་དང་འཁྲི་ཤིང་ལྟ་བུའི་སྨིན་མའི་བར་ཉིད་སྤྲིན་ནག་དང་མཚུངས་སོ་” （40）ཞེས་གསུང་པ་ལས་ཁྱུང་གི་ལྟོ་གཟུགས་སོགས་སེར་པོ་ཡིན་པ་གསལ་བ་དང་། དེ་བཞིན་གྱི་དེང་གི་ལྡེབས་རིས་སོགས་ལས་ཁྱུང་གི་ལྟོ་བ་མདོག་སེར་པོ་དང་སེར་དམར་གང་རུང་བྱས་ཡོད་པ་དེ་ལས་ཤེས། ལྟེ་བ་དང་མགྲིན་པ། སྨིན་མ་སོགས་ཀྱི་ཁ་དོག་ཀྱང་ཕལ་ཆེར་གསལ་བོར་བཀོད་འདུག དེ་བཞིན་“སྔོན་རྒྱ་གར་ཡུལ་ནས་སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་འདི་ཀླུ་བདུད་བཙན་གསུམ་གྱིས་དབང་དུ་བཟུང་བའི་ཡུལ་ཞིག་ཡིན་པ་མཁྱེན་ཏེ། གཏུམ་པོ་དམར་ནག་ཁྱུང་གི་སྤྲུལ་པ། གནམ་ལྕགས་ཐོག་གི་མཆུ་སྡེར་ཅན། རྣོ་ངར་གྱི་རལ་གྲི་སྟོང་གི་གཤོག་པ་ཅན། ཆུ་གྲི་སྟོང་གི་མཇུག་སྒྲོ་ཅན།ནག་ཕྱོགས་ཀྱི་ཀླུ་བདུད་དང་ས་བདག་ཐམས་ཅད་སྡེར་འོག་ཞབས་ཀྱིས་མནན་ཏེ་གཡས་གཡོན་ཕྱག་གིས་བཟུང་ནས་འཇིགས་རུང་མཁའ་ལྡིང་དབང་པོའི་རྣམ་པར་རོལ་བ་གཉན་ག་རུ་ཊ་” （41）ཞེས་བཀོད་པ་ལས་ཁྱུང་གི་གཤིས་ཀ་ཤིན་ཏུ་གཏུམ་པོ་ཡིན་པར་བསྟན་པ་དང་། ཕྱི་གཟུགས་ཁ་དོག་དམར་ནག་ཡིན་པ། མཆུ་ནི་གནམ་ལྕགས་ཐོག་གི་གཟུགས་དང་འདྲ་བ། གཤོག་པ་ནི་རྣོ་ངར་གྱི་རལ་གྲི་དང་འདྲ་བ། མཇུག་སྒྲོ་ནི་ཆུ་གྲི་དང་འདྲ་བ་སོགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་བསྟན་ཡོད། དེ་དག་རེའུ་མིག་གིས་མཚོན་ན།
གོང་དུ་བཀོད་པའི་གཟུགས་རིས་ཀྱི་རྣམ་པ་དེ་དག་ལས་གཞན། ཁྱུང་ནི་ཀླུ་དང་དུག་སྦྲུལ་གྱི་མགོ་གནོན་ཡིན་པ་གཞིར་བྱས་ནས། ཁ་ཤས་རྒོད་ཀྱི་རྣམ་པར་འབྲི་འགོད་ཀྱིས་བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་ཟེར་བའམ། མི་མཐུན་གཡུལ་ལས་རྒྱལ་བའི་མཚོན་བྱེད་སྣ་ཚོགས་སུ་འབྲི་འགོད་བྱས་ཏེ། གདོད་མའི་ཤེས་རིག་གི་སེམས་ཁམས་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད། རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དེའི་སྐོར་ཡ་གླིང་ལྷོ་མའི་ས་ཆ་མང་དག་ཏུ་དར་བ་སྟེ། “རྒྱ་གར་དང་། བར་ཡུལ། འབྲས་ལྗོངས། ཐེའི་ལན་ཀྲི་དང་ཡ་གླིང་གི་ཤར་ལྷོའི་ས་ཆ་མང་པོ་ཞིག་གི་སྔ་རབས་ཤེས་རིག་ཁྲོད་དུ་གསེར་གྱི་འདབས་གཤོག་ཐོགས་པའི་བྱ་རྒྱལ་དེ་ཉིད་ཀྱི་རང་བྱུང་གི་བྱེད་ནུས་ལས་འགོངས་པའི་སྤྲུལ་གཟུགས་བཞེངས་སྲོལ་དར་ཡོད་ལ། སྲོལ་རྒྱུན་ལྟར་ན། ས་ཁུལ་དེ་དག་གི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བྱ་རྒྱལ་དེ་ཉིད་ལ་བསྐུལ་འབོད་བྱས་ནས་དུག་སྦྲུལ་གྱི་གནོད་པ་འགོག་ཐབས་བྱེད་བཞིན་ཡོད།” （42）དེ་མ་ཟད་ཉེ་བའི་ལོ་ཤས་ནང་གནས་རྫས་རྟོག་ཞིབ་མཁན་རྣམ་པས་རང་རྒྱལ་ལྷོ་ནུབ་ཀྱི་ས་ཆ་ནས་ཉི་མའི་ལྷ་བྱ་（太阳神鸟）（43）ཞེས་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་རིག་གནས་མཚོན་བྱེད་སོགས་གསར་རྙེད་བྱུང་བ་དེ་དག་གིས་གདོད་མའི་བྱ་རྒྱལ་གྱི་དད་མོས་ཤེས་རིག་གི་སྣང་ཚུལ་མཚོན་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཚད་ངེས་ཅན་གྱི་སྟེང་ནས་བལྟས་ན།ཡ་གླིང་ལྷོ་མའི་མིའི་རིགས་དང་ཤེས་རིག་གི་འབྱུང་ཡུལ་དུ་གྱུར་བའི་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ལས་བྱུང་བའི་བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་གི་བྱུང་རབས་དང་འབྲེལ་ཡོད་ལ། གཅིག་བྱས་ན་དེ་དག་གི་འབྱུང་ཁུངས་དངོས་ཞང་ཞུང་གི་ཤེས་རིག་ཡིན་ཤས་ཀྱང་ཤིན་ཏུ་ཆེ། གདོད་མའི་རྒྱ་གར་ཤེས་རིག་གི་ཁུངས་ལོ་ངོ་བཞི་སྟོང་ནས་ལྔ་སྟོང་ཡན་དུ་འདེད་དཀའ་ཞིང་། ཞང་ཞུང་གི་ཤེས་རིག་ལ་ད་བར་གཅིག་ཆོད་ཀྱི་བཤད་པ་མ་ཆགས་ན་ཡང་། བོན་གྱི་བཤད་རྒྱུན་དང་ས་འོག་རྡོ་ཆས་སོགས་ཀྱི་ལོ་ཚད་ནས་དེད་ན་ལོ་གྲངས་ཁྲི་ཡི་ཡན་དུ་འགྲོ་བ་མ་ཟད།གདོད་མའི་རྒྱ་གར་ཤེས་རིག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་མང་དག་ཅིག་ནི་དོན་ལ་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་ཚུད་ཡོད་པས་མཚོན། གང་ལྟར་ད་ཡོད་ལྡེབས་རིས་དང་། བྲག་བརྐོས་རི་མོ། ཤིང་བརྐོས་ལ་སོགས་གང་ལ་བལྟས་ཀྱང་ཁྱུང་གི་གཟུགས་ནི་མི་ཡི་ལུས་ལ་བྱ་ཡི་ཁྱད་ཆོས་དང་ལྡན་པ་ཞིག་སྟེ། ཁོག་སྟོད་མི་ཡི་གཟུགས་སུ་ལག་པ་གཉིས་ཀྱང་མི་ཡི་གཟུགས་སུ་གྲུབ་ལ། བྱ་ཡི་མགོ་བོ་ལ་རྭ་ཅོ་དང་ལྡན་པ། སྤྱི་གཙུག་ན་ནོར་བུ་འོད་འབར་གྱིས་བརྒྱན་ཡོད་པ། གཤོག་ཟུང་བསྐྱངས་ཤིང་འཕུལ་འགྲོས་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་ལྡན་པ། བྱ་ཡི་རྐང་པ་ལ་བྱ་སྒྲོའམ་བྱ་སྤུས་ཁེངས་ཡོད་པ་སོགས་བྱ་གཟུགས་ཀྱི་རྣམ་པ་ལ་མིའམ་ལྷའི་ཁྱད་ཆོས་སུ་ཕྱག་དང་ཞབས་ཀྱི་རྣམ་པ་གསལ་བོར་བཀོད་པ་མ་ཟད། ཞབས་གཉིས་ས་ལ་བརྟན་པོར་བཙུགས་ཤིང་། བྱ་ཡི་གཟུགས་སུ་རྐང་པའི་སྡེར་མོ་རྣོ་ལ་རིང་བ་ས་ལ་བཀྲད་ཡོད་པ། (དུག་སྦྲུལ་ནག་པོ་རྐང་འོག་ཏུ་མནན་ཡོད་མེད་གཉིས་ཀྱི་རི་མོ་འདུག་)ལྟོ་ལྡིར་ལ་བྲང་འབུར་བ། གཤོག་ཟུང་གཡས་གཡོན་གཉིས་སུ་ཡར་བསྐྱངས་ཡོད་པ་མང་ཆེ་ཤོས་དང་། རི་མོ་ཁ་ཤས་ཀྱི་གཤོག་ཟུང་མར་ལ་བསྐྱངས་པ་ཡང་ཡོད་པ་མ་ཟད། རི་མོ་མང་ཆེ་ཤོས་ལ་ཕྱག་གཉིས་ཀྱང་གཡས་གཡོན་གཉིས་སུ་བསྐྱངས་པ་ལས་ཕྱག་གཡས་པས་དུག་སྦྲུལ་སྔོན་པོའི་སྐེ་ནས་འཛིན་པ། གཡོན་པས་དུག་སྦྲུལ་གྱི་མཇུག་མར་འཛིན་པ་དང་། མཆུ་ཡིས་དུག་སྦྲུལ་གྱི་ལྟོ་ནས་ཧམ་ཟ་བྱེད་པའི་རྣམ་པར་བཀོད་འདུག ཐོགས་ལྕགས་ཀྱི་རིགས་ལས་བྱུང་བའི་ཁྱུང་ལ་དུག་སྦྲུལ་འཆང་བའི་རྣམ་པ་ཅན་མ་མཐོང་ན་ཡང་།དེ་དག་ཕར་ཆེར་ལག་བཟོའི་དཀའ་ཁག་གི་དབང་གིས་ཡིན་སྙམ། གཞན་དེང་གི་བཎ་དགོན་ཁག་ཅིག་གི་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་པའི་སྟེང་དུ་བཀོད་པའི་ཁྱུང་གི་རྣམ་པ་ལས་ཕྱག་གཡས་བསྐུམས་ཡོད་པ་དང་གཡས་བསྐྱངས་ཡོད་པ་ལས་གཞན་བན་བོན་གཉིས་ཀྱི་ཁྱུང་གི་གཟུགས་འགོད་སྟངས་འདྲ་མཚུངས་སུ་སྣང་། དེ་བཞིན་ཁྱུང་གི་མཆུ་ནི་གུག་ལ་རྣོ་བ་དང་། མིག་གཉིས་འབུར་ཚུགས་སུ་བཀྲད་ཡོད་པ།རལ་པ་གཟེངས་ཤིང་རྭ་ཅོ་རྣོ་ལ་གྱེན་དུ་གཟེངས་ཡོད་པའི་རྣམ་པར་བཞེངས་ཡོད་པ་སོགས་རི་མོ་འབྲི་མཁན་དང་། རི་མོའི་ལུགས། ལག་བཟོའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རིགས་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱི་དབང་གིས་ཕྱིའི་རྣམ་པ་ལ་ཁྱད་པར་ཅུང་ཤོར་ཡོད་ན་ཡང་། ནང་གི་མཚོན་དོན་ནི་གཅིག་གྱུར་ཏེ། ཁྱུང་གི་གཟུགས་རིས་འདི་ཡིས་མི་མཐུན་ནད་གདོན་འབྱུང་པོའི་འགལ་རྐྱེན་བར་ཆོད་ཐམས་ཅད་ཐལ་བའི་རྡུལ་གཟུགས་སུ་བརླག་པར་བྱེད་པའི་རྣམ་པ་བསྟན་པ་ཡིན། དེའི་སྐོར་གྱི་རིག་གནས་ནི་སྲིད་པའི་བོན་ལས་བྱུང་བའི་སྔ་རབས་ཀྱི་གཏོ་གཞུང་སོགས་ལ་ཀློག་འགྲེལ་བྱས་ན་མཐོང་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་མང་པ་དེ་ཡིས་ཀྱང་གདོད་མའི་མཐོ་སྒང་གི་རིག་གནས་འདི་ཡི་ཁུངས་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ལ་ཐུག་སྲིད་པ་བློས་དཔག་ཐུབ་པ་ཞིག་རེད།
དམངས་ཁྲོད་སོགས་ནས་ཁྱུང་ནི་བྱ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཡིན་པ་མ་ཟད། ནད་གདོན་ཀླུ་ལ་སོགས་པའི་མགོ་གནོན་ཡིན་པ་དང་། དེའི་གཤོག་པ་ཡ་གཅིག་མི་གཉིས་ཀྱིས་ཀྱང་ཐེག་མི་ཐུབ་ལ། ཁ་ཟས་སུ་ཆུ་སྲིན་ཟ་བ། ཁྱུང་དང་སེང་གེ་འདྲེས་པ་ལས་སེང་གེ་རྐང་པ་བརྒྱད་པ་བྱུང་བར་བཤད་ན་ཡང་། དེ་དག་གི་གཟུགས་རིས་དངོས་ཅི་ལྟར་བྲིས་ཡོད་པ་གསལ་ཆ་འབྱུང་མ་ཐུབ།
བཞི། ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་སམ་བསེ་ཁྱུང་དབྲ་ཞེས་པའི་སྐོར།
ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ལས་རུས་སུ་གཏོགས་སྟངས་ལ་སྣ་གཉིས་ཡོད་པ་སྟེ། གཅིག་ནས་བོད་ཀྱི་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་གི་ཁྲོད་དུ་བྱུང་བའི་ཁྱུང་ལ་ཟེར་བ་སྟེ། ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་ནི་བཙན་པ་ལྷོ་དང་གཉགས་གཉིས། བཙུན་པ་ཁྱུང་དང་སྣུབས་གཉིས། གཉན་པ་བསེ་དང་སྦོ་གཉིས་བཅས་དྲུག་སྟེ། དེ་ལས་བཙན་དང་བཙུན་གཉན་སོགས་རུས་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་སུ་སྦྱར་བ་ལས། 《དེབ་ཐེར་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》དང་། ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་སོགས་ལས་བྱུང་བའི་རིགས་རུས་ཁྱུང་དེ་བཙུན་པའི་ཁྱད་ཆོས་དང་ལྡན་པའི་རིགས་རུས་ཤིག་ཡིན་ཚུལ་བསྟན་ཡོད།
གཉིས་སུ་བོན་གྱི་གདུང་རྒྱུད་ཆེ་དྲུག་སྟེ་གཤེན་དང་། བྲུཞུ། སྤ། རྨེའུ། ཁྱུང་བཅས་སུ་གསལ་བའི་ཁྱུང་དེ་ལ་ཟེར་བ་ཡིན། འདིར་ཁྱུང་ཞེས་པའི་རུས་དེ་ནི་དམ་པ་ཁྱུང་གི་རུས་འདི་ལ་གོ་དགོས་པ་ཡིན་ལ། དེ་ལ་ཡང་ཁྱུང་དཀར་དང་། ཁྱུང་ནག ཁྱུང་སེར་གསུམ་གྱི་རིགས་རུས་སུ་དབྱེ་བ་ལས། ཁྱུང་དཀར་གྱི་རིགས་རུས་དེང་གི་མངའ་རིས་དང་ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་གྱི་ཁྱུང་པོའི་ས་ཆར་ཡོད་པའི་མི་རྒྱུད་རྣམས་དང་། རྒྱལ་རོང་ཡུལ་དུ་མཆེད་པའི་མི་རྒྱུད་དག་ཀྱང་ཁྱུང་དཀར་གྱི་རྒྱུད་པ་ཡིན་ཚུལ་《ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》ལས་གསལ་བ་ལྟར་དང་། དེ་བཞིན་ཁྱུང་སེར་གྱི་རྒྱུད་པ་དག་ཀྱང་ས་ཆ་དེ་དག་ལས་གཞན་ཁམས་སྟོད་སྨད་ཀུན་ཏུ་ཡོད་པར་གྲགས། ཁྱུང་ནག་གི་རྒྱུད་པ་གང་དུ་མཆེད་པའི་སྐོར་《བོན་ཞིག་ཁྱུང་ནག་གི་ལོ་རྒྱུས་》སོགས་ཡིག་ཆ་ཉུང་ཤས་ཙམ་ལས་ད་སྔ་ཡིག་ཆ་ཁ་གསལ་མ་རྙེད་ན་ཡང་། དེང་གི་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་རྔ་བ་ཁུལ་ཟུང་ཆུ་རྫོང་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་དགའ་མལ་དགོན་གྱི་ཚབ་ཚའི་བླ་རབས་རྣམས་ཁྱུང་ནག་གི་རྒྱུད་དུ་གྲགས་ཤིང་། དེ་བཞིན་སི་ཁྲོན་དཀར་མཛེས་ཁུལ་དུ་ཡང་ཁྱུང་ནག་གི་རྒྱུད་ཡོད་ཚུལ་འདུག གཞན《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་》དུ་“རྒན་རབས་རྣམས་ཀྱི་ངག་རྒྱུན་ལ། བོད་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་ཁྱུང་པོའི་རིགས་རྣམས་ཀྱི་མི་རྒྱུད་དང་པོ་ཁྱུང་གི་སྒོ་ང་དཀར་པོ་དང་། ནག་པོ། སེར་པོ་གསུམ་བྱུང་བ་ལས།དཀར་པོ་མངའ་རིས་སུ་ཆགས་པ་ལས་མངའ་རིས་ཁྱུང་པོ་དང་། ནག་པོ་གཙང་དུ་འཕུར་བ་ལས་གཙང་སྟོད་ཀྱི་ཁྱུང་པོ་དང་། སེར་པོ་ཁམས་སུ་འཕུར་བ་ལས་ཁྱུང་པོ་སེར་ཚ་ཞེས་པར་ཁམས་སོགས་ཀྱི་ཡུལ་མི་རྣམས་བྱུང་ཞེས་བཤད་སྲོལ་ཐོས་པ་ལས་ཡིག་ཆ་བདག་གིས་མ་མཐོང་ལགས། གཞན་ཡང་ནག་ཆུ་ས་ཁུལ་ཁོངས་སོག་རྫོང་དང་ཉེ་བའི་སར་སྔར་བོན་ཆོས་དར་ས་གཙོ་བོའི་གྲས་ཏེ་ཁྱུང་པོ་དཀར་ནག་སེར་གསུམ་ཟེར་བ་ཞིག་ཡོད་” （44）ཅེས་གསུངས་འདུག དེ་བཞིན་《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཕྱོགས་བསྡུས་》ལས།“ཁྱུང་དཀར་ཐོག་འབར་རྒྱུད་པ་ཞང་ཞུང་ནས།། སུམ་གླིང་གྱིམ་ཤོད་སྟོད་སྨད་དུ་གྲོལ་ཏེ།། བར་གྱི་ཁྱུང་པོ་དཀར་ནག་སེར་གསུམ་ཞེས།། རྗེ་ཡི་རྒྱུད་དང་དམ་པའི་རྒྱུད་པ་སོགས།།མང་དུ་བྱུང་བའི་གདུང་རབས་རྒྱས་པར་ཡོད།།” （45） ཅེས་དང་། “རྒྱལ་རོང་མེ་ཉག་རེབ་གོང་ཉག་རོང་སོགས།། མདོ་ཁམས་ཁྱུང་པོའི་གདུང་རབས་དུ་མར་གྲོལ་” （46）ཞེས་བཤད་འདུག
དེ་ལྟར་ཡང་། ཁྱུང་འདི་དང་བསེ་ཁྱུང་དབྲ་ཞེས་པའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡིན་གསལ་བོ་མ་བྱུང་ན། ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་ཞེས་པ་འདི་དང་སྔ་རབས་ཀྱི་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་མམ་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞིའམ་མིའུ་གདུང་དྲུག་གི་འབྲེལ་བ་ཅི་ཞིག་ཡིན་པ་དང། དེ་དག་ལས་ལོ་རྒྱུས་སྔ་ཤོས་གང་ཞིག་ཏུ་གཏོགས་པ་སོགས་ལ་གསལ་ཆ་འབྱུང་ཐབས་མི་འདུགམཁས་དབང་མང་ཆེ་བའི་བཞེད་སྟངས་ལ་གདོད་མའི་ཞང་ཞུང་ཡུལ་གྱི་མིའི་རུས་ཁུངས་ཁྱུང་ལ་གཏུག་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་ཀྱང་བསེ་ཁྱུང་སྦྲ་ཞེས་པ་ལ་སྦྱར་ཡོད་ན་ཡང་། བསེ་ཁྱུང་སྦྲ་དང་སེ་ཁྱུང་སྦྲ། ཡང་ན་བསེ་ཁྱུང་དབྲ་སོགས་ཡིག་རྙིང་གི་ཁུངས་མི་འདྲ་བ་དང་། དུས་མཚམས་མི་འདྲ་བའི་ཡིག་མཁན་གྱི་འབྲི་སྟངས་ཡན་གར་བ་ཡིན་པས་ན། དེ་ཡིས་ཁྱུང་ནི་ཞང་ཞུང་གི་རུས་ཁུངས་ཐོག་མ་ཡིན་པ་སྟོན་མི་ཐུབ་ལ། དེ་ལས་ཀྱང་ཁྱུང་ཞེས་པ་འདི་གདོད་མའི་རིགས་རུས་ཤིག་ཏུ་གོ་དགོས་ཐབས་མེད་པར་སྙམ། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་》སོགས་ཀྱི་སྙིང་དོོན་ལྟར་བྱས་ན། རྨུ་དང་སྒ་རྣམས་རུས་གཅིག་ཡིན་པ་དང་། སྟོང་དང་འབྲུ་རྣམས་རུས་གཅིག བསེ་དང་ཁྱུང་དང་སྦྲ་རྣམས་རུས་ཚན་གཅིག་ཏུ་གོ་ལ། ཡིག་ཆ་ལ་ལས་ལྡོང་གི་ནང་གི་བཟང་པོ་དང་གཙོ་བོ་རྣམས་ལ་ཨ་སྤོ་ལྡོང་གི་རིགས་ཟེར་བ་དང་། བསེ་ཡི་ནང་ནས་བཟང་པོ་དང་གཙོ་བོ་རྣམས་ལ་བསེ་ཁྱུང་དབྲ། སྟོང་གི་ནང་གི་བཟང་པོ་དང་གཙོ་བོ་རྣམས་ལ་ཨ་ཐང་འབྲུ་（47）སོགས་འབྲི་སྟངས་མི་འདྲ་བ་མང་པོ་ཞིག་ཟེར་སྲོལ་འདུག་ན་ཡང་། ཡིག་རྙིང་མང་ཆེ་བའི་ཁྲོད་དུ་བསེ་ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱི་ཚིག་དེ་སྦྲའམ་དབྲ་ཡི་སྔོན་དུ་བྱུང་བས་ན། སྦྲའམ་དབྲ་ནི་ཁྱད་གཞི་བརྗོད་པའི་ཚིག་ཡིན་པ་དང་། བསེ་ཁྱུང་ཞེས་པ་ནི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པའི་ཚིག་ལྟ་བུ་ཡིན་པས་ན། རིགས་རུས་དེའི་ཁུངས་གཙོ་བོ་དབྲ་ལ་གཏུག་དགོས་པར་གསལ་ལ། ཞང་ཞུང་གི་མི་རྒྱུད་དེ་རྣམས་གཙོ་བོ་རུས་དབྲ་ལས་མཆེད་པ་དང་། དེ་དག་གིས་ཐོག་མའི་དུས་སུ་གནམ་ལ་འཕུལ་རྩལ་ཆེ་ཞིང་། ས་ཡི་གནོད་བྱེད་མཐའ་དག་གཞོམ་པར་ནུས་པའི་བྱ་ཁྱུང་དེ་ཉིད་རང་གི་རིགས་རུས་ལ་ཆེ་བརྗོད་བྱེད་པའི་དཔེ་རུ་དྲངས་པ་ལས། རིམ་གྱིས་ཆེ་བརྗོད་ཀྱི་མིང་དེ་ཁྱུང་གི་རུས་ཚན་གྱི་མིང་དུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་སྟེ། ཁྱུང་པོ་དང་། ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར།ཁྱུང་འཕགས་ཁྲ་བོ་སོགས་སུ་ཆགས་པ་ཡིན་སྙམ། དེ་མ་ཟད་《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》ལྟར་ན། བསེ་ཁྱུང་དབྲ་ཞེས་པ་དེ་ལ་ཡན་ལག་ཁ་ཤས་བསྟན་ཡོད་དེ། “སེ་ཁྱུང་དབྲའི་ཆེ་དྲུག་དེ།། སྟོད་ན་ཞང་ཞུང་ཁྱུང་པོ་གཉིས།། བར་ན་མར་པ་སྤུ་རངས་གཉིས།། སྨད་ན་རེ་ཁེ་ཉག་ལེ་གཉིས།། ཆེ་དྲུག་མཚན་གྱི་བཙུན་དྲུག་དེ།།” （48）ཞེས་ཡན་ལག་དྲུག་པོ་བཙུན་པའི་ཁྱད་ཆོས་དང་བཅས་བསྟན། དེའི་ཕྱིར་ཐོག་མའི་དུས་སུ་ཁྱུང་ཞེས་པ་ལ་མ་མཐའ་མཚོན་དོན་རང་བཞིན་གྱི་གོ་བ་ཆགས་པ་ནས་རིམ་གྱིས་དབྲ་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་དང་ངོ་བོ་གཅིག་འདྲེས་སུ་ཆགས་པ་ཡིན་སྲིད།
ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་ངོས་འཛིན་པའི་མཆེད་ཁུངས་དངོས་ནི་བོད་ཀྱི་ཐོག་མའི་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞིའམ་མིའུ་གདུང་དྲུག་ཡིན་དགོས་ཏེ། 《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ་》ལྟར་ན། “འབྱུང་བ་རྣམ་པ་ལྔའི་སྙིང་པོ་ལས་སྒོང་ངའི་དབྱིབས་གཟུགས་ཆགས་པ་དང་། དེ་ལས་སྒོ་ང་ཕྲུམ་གྱི་བཅོ་བརྒྱད་ཆགས་པ་ལས་བྱུང་བའི་ཡ་ཐོག་ཞང་བོད་མི་རྒྱུད་ཀྱི་ཐོག་མའི་གྲོལ་ཕུག་ནི་སྨོན་པའི་མི་བོ་ལུམ་ལུམ་ཞེས་བྱ་བ་དེ་ཡིན་ལ། དེ་ཡི་མིང་གཞན་ལ་ཡེ་སྨོན་རྒྱལ་པོ་དང་། སྟོན་པ་འབུམ་མེ། སངས་པོ་འབུམ་ཁྲི་སོགས་ཟེར་བ་དང་། དེ་ལས་བརྒྱུད་དེ་རིམ་གྱིས་སྲིད་པའི་མི་རབས་མཆེད་དགུ་སོགས་མི་རབས་མང་པོ་ཞིག་བརྒྱུད་པའི་རྟིང་མ་དེར་ལྡོང་དང་། དབྲ། འབྲུ། དགའ་སྟེ། རུས་ཆེན་བཞི་དང་། གཞན་ཡང་དབལ་ཟླ་གཉིས་དང་བཅས་པས་མིའུ་གདུང་དྲུག་ཏུ་གྲགས་པ་རྣམས་ཡིན་” （49）ཚུལ་བསྟན་ཡོད་ལ། དེ་ལས་ཆེ་བ་ལྡོང་གི་རིགས་ཡིན་པ་དང་། དེ་ནས་དབྲ་ཡིན་པར་བསྟན་པ་སྟེ། དབྲ་ལ་ཡང་སེ་ཁུང་དབྲ་ཞེས་བྲིས་ཐོག དེའི་དབྱེ་བ་ལ་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ་ཡོད་པར་བསྟན་པ་དེས་ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ་བསྟན་པ་སྟེ། དེ་ཡིས་ཁྱུང་གི་རིགས་འདི་དང་པོ་དབྲ་ནས་ཆད་པ་ཧ་གོ་ཐུབ་ལ། དེ་བཞིན ་“དབྲ་དང་པོ་རྒྱུད་ཀྱི་ཆེ་དགུ ལྷ་དབྲ་སྨུག་པོ་མཆེད་བཅུ། དགུ་འབུམ་དབྲའི་མཆེད་དྲུག་ཡོད་” （50） ཅེས་བསྟན་ཡོད། 《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》ལྟར་ན། “ཡེ་སྨོན་འཕྲུལ་གྱི་རྒྱལ་པོ་དང་རྫུན་འཕྲུལ་མ་མོ་བཤོས་པས། ཕྱ་དམུ་བཙུག་གསུམ་སྲིད་པ་སྲིད་” （51）ཅེས་པས་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞིའམ་དྲུག་གི་གོང་དུ་ད་དུང་ཕྱ་དམུ་བཙུག་གསུམ་ཞེས་པའི་རུས་ཁུངས་ཤིག་ཡོད་པར་བསྟན་པ་ཡིན་ལ། དེ་ལས་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་ནི་བོད་ཀྱི་རིགས་རུས་ཆེས་སྔ་བ་གསུམ་ཡིན་པ་བསྟན། ཕྱྭ་ཞེས་པ་འདི་མཚམས་མཚམས་སུ་བྱ་ཞེས་པའི་ཟོལ་ཡང་བོར་མ་བསྒྱུར་བའི་སྔོན་གྱི་འབྲི་སྟངས་ཤིག་ཡིན་ཚུལ་མང་དུ་འབྱུང་གི་ཡོད་ཅིང་། དེའི་དོན་ནི་《དེབ་ཐེར་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》གྱི་ནང་དུ“ཕྱྭ་དང་གནམ་ལ་དགའ་”ཞེས་པ་སོགས་ལ་གོ་བ་ཟབ་ཏུ་བླངས་པས་ཀྱང་གོ་ཐུབ། དེ་མ་ཡིན་པ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་ཡབ་གཞིས་སུ་གཏོགས་པའི་ཕྱྭ་ཡབ་ལྷ་བརྡར་དྲུག་ཅེས་པ་སོགས་ཀྱིས་ནི་ཕྱྭ་ཞེས་པ་ལྷ་ཞེས་པའི་དོན་དུ་ཡང་གོ་འགྲོོ དམུ་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་གནའ་བོའི་རྒྱལ་ཕྲན་ལི་ཡུལ་དང་། བལ་པོ། སྟག་གཟིགས་བཅས་ཀྱི་མིའི་མཆེད་ཁུངས་ཡིན་ཟེར་སྲོལ་ཡོད་ལ། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་ཡབ་མེས་ནས་རིགས་རུས་དམུ་ཡིན་ཚུལ་ཆོགས་ཀྱིས་ཐ་སྙད་འདི་རིགས་རུས་རྙིང་ཤོས་སུ་ཆགས་ཡོད་པ་ཤེས། འོ་ན་དམུ་ཞེས་པ་དང་པོ་གང་ནས་བྱུང་ཞེ་ན། 《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》སུ་བཀོད་པའི་སྲིད་པ་སྐོས་དྲུག་གམ་སྲིད་པ་ཆེ་དྲུག་（52）ཅེས་པ་ལས་མཆེད་པ་སྟེ། སྲིད་པ་སྐོས་དྲུག་ནི་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གཉན་ཡེ་ངམ་བཅས་དྲུག་ལ་ཟེར་ལ། འདི་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱྭ་དང་གཙུག་ལ་ཝ་ཟུར་ཡོད་མེད་དང་སྔོན་འཇུག་བ་དང་ག་ཡི་ཁྱད་པར་ཐོན་ཡོད་ན་ཡང་གནས་སྐབས་ཀྱི་དཔྱད་བྱ་མ་ཡིན་ཞིང་། “སྲིད་པ་སྐོས་དྲུག་ལས་ཐོག་མའི་གསུམ་པོ་ནི་ཡེ་སྨོན་རྒྱལ་པོའི་སྨོན་ལམ་གྱི་མཐུ་ལས་བྱུང་བ་དང་། དེ་གསུམ་དབར་ཕན་ཚུན་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་རྗེས་མཐའ་མ་མིའུ་གདུང་དྲུག་འཕེལ་བའི་སྐོར་འཁོད་ཡོད་” （53）ཅེས་གསུང་པ་བཞིན་བོད་ཀྱི་རུས་ཁུངས་ཐོག་མ་དམུ་ཡི་རིགས་ལས་ཕྱྭ་དམུ་གཙུག་གསུམ་དང་། དེ་ནས་སྲིད་པ་རྐོས་དྲུག དེ་ནས་རྩ་བའི་རུས་ཆེན་བཞི་དང་མིའུ་བུ་གདུང་དྲུག་དང་། དེ་ནས་ཡན་ལག་གི་རུས་ཕྲན་གྲངས་མང་པོར་འཕེལ་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ།
དེ་བཞིན་《ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》ལས།“དེའི་ཚེ་སྐུ་ལ་སྲས་སྤྲུལ་བསྟན་པ་རྗེས་སུ་བཞག་པར་དགོས་ནས། དམུ་རྟོ་ལྷ་གཉན་དབང་ཕྱུག་གི་སྲིད་མཚོ་དཀར་མོའི་རྩ་བར་གཤེགས་ནས། འཇིག་རྟེན་དཔལ་མགོན་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་རྣམས་ལ་བརྔན་རྫས་དཔག་མེད་འབུལ། སྡེ་བརྒྱད་རྣམས་ལ་གཏོར་མ་བཏང་། ལྷ་མདའ་དར་དཀར་གྱིས་བརྒྱན་པ་བཞི་ཕུལ་ནས་སྨོད་བཙུགས་པའི། དམུ་རིགས་དབྲ་ལ་སྤྲུལ་པའི་ལྷ་སྲས་དང་། སྟག་གཟིག་མྱེས་ཆེན་དམུ་བཞེར་ཡབ་ཡུམ་ལ་” （54）ཞེས་པ་སོགས་ལས་དམུ་ཡི་རིགས་རུས་རྣམས་དབྲ་ཡི་རིགས་རུས་སུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ཚུལ་བསྟན། དེ་དག་ཡིག་རྙིང་《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》དང་མཐུན་པར་《སྲིད་རྒྱུད་》ལས་ཀྱང་། "དབྲ་ཞང་ཞུང་རིགས་ལ་དྲིན་ཆེའོ། "ཞེས་བཤད། དེའི་ཕྱིར་དབྲ་ཡི་བརྒྱུད་ཁུངས་དམུ་ལ་དེད་ན་འགལ་ཟླ་མེད་སྙམ། འོན་ཀྱང་དམུ་རིགས་གཤེན་གྱི་དམུ་ཞེས་པ་འདི་ནི་ཞང་ཞུང་གི་སྐད་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ལ་བོད་སྐད་དུ་གཤེན་ཞེས་པར་གོ་དགོས་ཟེར་བར་ད་དུང་དཔྱད་དགོས་ལ། དེ་བཞིན་དམུ་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་ལ་ཡིག་ཆ་ཁ་ཤས་སུ་ཡ་ངལ་ལམ་ཡང་སྟོན་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་ཀྱི་མིང་ཞིག་བོན་གྱི་བཀའ་དང་བཀའ་བརྟེན་སོགས་སུ་ཐོན་པ་དེ་རྒྱ་གར་ཤཱཀྱའི་རིགས་ལ་ཡྰ་ལིས་ཨན་ཟེར་བཞིན་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་མེད་ཀྱང་ད་དུང་དཔྱད་དགོས། གལ་ཏེ་དེ་ལྟར་ཡིན་ན་ནི་ཡིག་རྙིང་《དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་》སོགས་སུ་རྒྱ་བོད་ཀྱི་འབྱུང་ཡུལ་གཅིག་ཏུ་ལྟ་བའི་རྒྱུ་གཅིག་སྨྲ་བའི་ལྟ་བ་སྟེ་ཡ་གླིང་མིའི་རིགས་ཀྱི་འབྱུང་ཡུལ་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ལ་གཏུག་ཆོག་པ་རིམ་པ་ཕྲེང་དུ་སྒྲིག་ཆོག་སྙམ།
འོ་ན། སེ་ཁུང་དབྲའམ་བསེ་ཁྱུང་སྦྲ་སོགས་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའི་ཐད་ལ་ད་དུང་དབྱེ་ཞིབ་བྱེད་དགོས་ཏེ། 《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་》ལྟར་ན། སེ་ཁུང་དབྲ་ཞེས་པ་སེའམ་བསེ་ཞེས་པ་དེའི་ཁུངས་དབྲ་ཡིན་ཞེས་པའི་དོན་ལྟ་བུ་ལ་གོ་བ་བླངས་ཆོག་པར་ཆགས་ཡོད་ན་ཡང་། དེ་ལྟར་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་པས་འཚམས་མིན་མཐའ་གཅིག་ཏུ་ཐག་གཅོད་ཐབས་མི་འདུག གང་ལྟར་སེའམ་བསེ་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་ཁྱུང་གི་རུས་ཞེས་པ་ལས་མཆེད་པ་དང་། དེ་ཡང་དབྲ་ལས་མཆེད་པ་ཡིན་ཟེར་ན་མི་འཚམས་པ་མེད་པ་འདྲ། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱིས་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་དུ་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་དྲངས་ཡོད་པ་དེའི་བྱུང་ཁུངས་གསལ་པོ་བཀོད་མེད་ན་ཡང་། “ཤོད་སྲོལ་ལྟར་ན་མི་དང་གཉན། བདུད་གསུམ་བར་དམག་འཁྲུག་ཅིག་ལངས་པ་དང་། མཐའ་མ་གཉན་གྱིས་གཅེན་གཅུང་དྲུག་གི་ཡབ་ཆེན་ཁྲི་ཐོ་ཆེན་པོ་བཀྲོངས། གཉན་གྱིས་ཁྲི་ཐོ་ཆེན་པོའི་བུ་དྲུག་ལ་མི་སྟོང་དུ་སྲོག་ཆགས་རེ་སྤྲོད་དགོས་རྒྱུ་ཐག་བཅད། སྲོག་ཆགས་དེ་དག་ལས་ཐོག་མའི་བཞི་པོ་ནི་ཁྱུང་དང་། འབྲུག གཡག་དང་སྟག་བཅས་ཡིན་ལ། དེ་རྣམས་ནི་དགྲ་ལྷར་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་ཡིན། སྲོག་ཆགས་དེ་དག་ནི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་མཚོན་བྱེད་ཡིན་པ་མ་ཟད། ལྡོང་དང་དབྲ། འགྲུ སྒ་བཅས་ཀྱི་དགྲ་ལྷར་ཡང་བརྩི་ཞིང་། དེ་རྣམས་ལ་གཉན་ཆེན་སྡེ་བཞི་དང་། རླུང་རྟའི་ལྷ་བཞི་ཞེས་སུ་འབོད་སྲོལ་ཡོད།” （55） ཅེས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ལས་རུས་དབྲ་དང་དེ་ཡི་དགྲ་ལྷར་ངོས་འཛིན་པའི་བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་གི་འབྲེལ་བ་མཐོང་ཐུབ་ལ། དེ་བཞིན་གྱི་དབྲ་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་ཆེས་གདོད་མའི་དུས་སུ་ཡོད་པའི་ཞང་ཞུང་ཡུལ་གྱི་མེས་པོ་ཚོའི་རིགས་རུས་ཡིན་པས་ན། མེས་པོ་དེ་དག་ལས་བརྒྱུད་པའི་རིགས་རུས་དབྲ་ཡིན་པ་རྣམས་གཡུལ་ལ་དཔའ་ཞིང་། ལས་ལ་བརྩོན་པ། རིག་པ་གསལ་ཞིང་དཔའ་མཛངས་བརྟུལ་ཕོད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་ལྡན་པའི་དབང་གིས་མི་རྣམས་ཀྱིས་དགུང་ན་འཕུར་རྩལ་འགྲན་ཟླ་དང་བྲལ་བའི་ཁྱུང་གི་གཟུགས་སུ་འགོད་ཅི་ཐུབ་བྱས་པ་ལས་དབྲ་ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་བྱུང་ཡོད་པ་དང་། དེ་ཡང་ཁྱུང་གི་གདུང་རབས་སོགས་དང་ཁྱུང་གི་རིག་གནས་ཀྱི་འཕེལ་སྟོབས་ལ་བརྟེན་ནས་དབྲ་ཞེས་པ་དོར་ཏེ་ཁྱུང་གཅིག་པུས་འཐུས་པར་བྱས་པའི་སྣང་ཚུལ་གསལ་པོར་མཐོང་གི་འདུག དེའི་ཕྱིར། སེའམ་བསེ་དང་། ཁྱུང་ཞེས་པའི་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་རིགས་རུས་འདི་དག་ཐོག་མའི་དབྲ་རུས་ལས་མཆེད་པ་ཡིན་པར་ཐེ་ཚོམ་སྐྱེ་དགོས་དོན་མི་འདུག་སྙམ།
དབྲ་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་བསེ་དང་ཁྱུང་ལས་སྔ་བ་ཡིན་ཚུལ་སྐོར་ལ། རྒན་ཚེ་རིང་ཐར་ལགས་ན་རེ། “ཁྱུང་གི་རིགས་རུས་མ་བྱུང་བའི་སྔ་རོལ་དུ། ས་ཆ་འདིའི་(ཞང་ཞུང་ཡུལ་)བདག་པོ་ནི་དབྲའི་རིགས་རུས་ཅན་རྣམས་ཡིན་ཞིང་། རྒྱལ་པོ་ཡིས་དབྲའི་རིགས་རུས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་ཐམས་ཅད་ཁྱུང་རྒོད་ཐོག་ལ་འབར་ཟེར་བ་ལ་ཕུལ་བས་ཁྱུང་དབྲ་དཀར་ཞེས་པ་བྱུང་” （56）ཞེས་གསུངས་ལ། དབྲ་རིགས་ཀྱི་རྒྱུད་པ་འདི་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་ཡིན་ཚུལ་དང་། དེའི་ད་ལྟའི་རིགས་རྒྱུད་གཙོ་ཤོས་སི་ཁྲོན་དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་ཀླུ་བུམ་དགོན་པའི་སུ་ལ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་དང་། བོན་གྱི་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་ཤར་རྫ་བ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན་གྱི་རྣམ་ཐར་མཛད་པ་པོ་ལོ་རྒྱུས་མཁས་དབང་དབྲ་སྟོན་སྐལ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་ཡང་རིགས་རུས་འདི་ལ་འཁྲུངས་པ་མ་ཟད། སྡེ་དགེ་སྟེང་ཆེན་དགོན་གྱི་དབྲ་སྟོན་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་ཡང་རིགས་རུས་འདི་ལས་བྱུང་ཚུལ་ཟུར་མཆན་དུ་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན《སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་རྣམ་ཐར་ཆེན་མོ》ལས“དེ་ཙེ་གང་ལ་ལྷ་ཡང་བསྟེན། མ་བོང་མཚོའ་ལ་སྨན་ཡང་བརྟེན། མི་དང་ལྷ་རུ་བརྡའ་ཡང་སྤྲད། ཞང་ཞུང་སྟོང་སྡེ་རྒྱུད་དུ་འཕེན། དབྲ་ཞང་ཞུང་རིགས་ལ་བཀའ་དྲིན་ཆེའོ།” （57）ཞེས་ཞང་ཞུང་གི་ཐོག་མའི་རུས་ཁུངས་དབྲ་ཡིན་ཚུལ་བསྟན་ཡོད་པ་དང་། ཁྱུང་རབས་ལས་ཀྱང་ངོ་མཚར་ལྡན་པའི་ལྷ་དང་དམུའི་རིགས། བྱའི་ལུས་ལ་མིའི་དབང་པོ་ཅན་འོ་སྐོལ་སྲིད་པའི་དྭངས་མ་རྒྱལ་གྱི་རྒྱུད་ཞེས་པ་ལས་ཀྱང་ཁྱུང་ཞེས་པ་དམུ་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་གསུངས་པ་དང་། 《བསྟན་འབྱུང་རིག་པའི་ཤན་འབྱེད་ནོར་བུ་ཀེ་ཏ་ཀའི་ཕྲེང་མཛེས་》ཞེས་པ་ལས་རུས་ཆེན་བརྒྱད་བཤད་པ་དབྲ་འགྲུ་སྒ་དང་ལྡོང་། འཛི་དང་མེ་ཉག་སུམ་བྷ་འ་ཞ་དང་བརྒྱད་ཞེས་པའི་ཐོག་མ་དབྲ་ཡིན་པ་སོགས་དབྲའི་རིགས་རུས་འདི་ཤིན་ཏུ་སྔ་བ་བསྟན་ལ། དེ་བཞིན་གྱི《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་》ལས་ཀྱང“དབྲ་སྲས་རླངས་ཡིན།རླངས་སྲས་ཝམ་ཡིན། ཝམ་སྲས་གྱེན་འབར་ཡིན་” （58）ཞེས་པའི་ནང་དུ་རིགས་རུས་རྙིང་པ་རླངས་སམ་བསེ་ཞེས་པ་འདི་ཡང་དབྲ་ལས་ཆད་ཚུལ་བསྟན་ལ། མ་ཟད་《ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》ལྟར་ན་དམུ་རིགས་དབྲ་ལ་སྤྲུལ་ཏེ་ཁྱུང་གི་རྒྱུད་འཕེལ་ཚུལ་ཡང་བཀོད་ཡོད་པ་བཅས་ཀྱིས། ཁྱུང་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་ཉིད་དུས་ཕྱིས་སུ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་ལས། ཐོག་མའི་དུས་སུ་ཁྱུང་ཞེས་པ་ནི་གདོད་མའི་དད་མོས་རིགས་ཤིག་ཏུ་བལྟ་དགོས་པ་ལས་རིགས་རུས་སུ་འགྲུབ་མི་ཐུབ་ལ། ཕར་ཆེར་དུས་རབས་བཅུ་པ་ཡས་མས་ཙམ་ནས་དབྲ་ཡི་རིགས་རུས་ཀྱི་ཕྱི་མར་ཁྱུང་ཞེས་པའི་རིགས་རུས་འདི་ཆགས་པ་ཡིན་པར་ཐག་ཆོད་དོ།།
དེ་བཞིན་སེ་ཁྱུང་དབྲ་ལ་ཡིག་ཆ་མི་འདྲ་བའི་ཁྲོད་འབྲི་སྟངས་མི་འདྲ་བ་དཔེར་ན་བསེ་དང་སེ་དང་སྭེ་དང་། ཁྱུང་དེ་ལ་ཡང་ཁུང་དང་ཆུང་བྲིས་པ། དབྲ་ལ་སྦྲ་བྲིས་པ་སོགས་ཅི་རིགས་ཤིག་སྣང་ལ། དེ་དག་གཙོ་ཆེར་《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་》དང་། 《མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང》 《མགོ་ལོག་རུས་མཛོད་》དང་། 《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་དགའི་མེ་ལོང་》སོགས་སུ་གསལ་བས་འདིར་ཞིབ་ཕྲ་མ་བཀོད། དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་མཆོག་གིས་སྭེ་དང་སྦྲ་གཉིས་ཡང་གཅིག་པར་གསུངས་པས་སྦྲ་ཞེས་གཅིག་ཏུ་འདྲེན་པ་དང་།（59） ཞེས་གསུངས་པ་དེ་ལས་ཀྱང་སེ་ཁྱུང་དབྲ་ཞེས་པའི་ནང་གི་མཐའ་མ་དབྲ་དེ་ཚིག་འབྲུ་དེ་གསུམ་གྱི་སྲོག་ཤིང་དུ་ཆགས་པ་ལ་གོ་བ་བླངས་ན་མི་འཚམས་པ་མི་འདུག་སྙམ་མོ།།
མདོར་ན། དམ་པ་ཁྱུང་གི་རུས་ཁུངས་ཀྱང་དང་པོ་དབྲ་ལ་གཏུག་དགོས་ཤིང་། དབྲ་ལས་ཁྱུང་གི་ཕྱི་རབས་ཀྱི་རིགས་རུས་བྱུང་ལ། དབྲ་ཡི་ཁུངས་ནི་དམུ་ཡིན། དེ་བཞིན་བསེ་ཁྱུང་དབྲ་ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་འདི་ལས་ཀྱང་དབྲ་ཞེས་པ་ནི་རིགས་རུས་སྔ་ཤོས་སུ་གོ་ཐུབ་ལ། ཁྱུང་ནི་ཐོག་མའི་དུས་སུ་དད་མོས་རིགས་ཤིག་ཡིན་པ་ལས་རིགས་རུས་ཤིག་མིན་པ་ནས་རིམ་གྱིས་དབུ་རིགས་ལས་བྱུང་བའི་དབྲ་ཡི་ཚབ་བྱེད་ཀྱི་རིགས་རུས་སུ་ཆགས་པ་སྟེ། བསེའམ་ཁྱུང་གང་ཡིན་ཡང་དབྲའི་རིགས་རུས་ལས་འཕེལ་བ་ཡིན་པ་གསལ་ལོ།།
མཆན་འགྲེལ།
①ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་དེའི་མིང་ཆ་ཚང་ལ་《ཁྱུང་པོ་རྒོད་པ་ཚང་ཞེས་སྒོ་ང་ལས་གྲུབ་པའི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱལ་ཁྱུང་དཀར་པོའི་གདུང་རབས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་པའི་དབུ་ཕྱོགས་ལེགས་སྭོ་》ཞེས་ཟེར་ཞིང་། སྣ་རིང་ལག་བྲིས་ཤིག་ཡིན་འདུག་ལ། ཡིག་རྙིང་འདི་ནི་ཕལ་ཆེར་ཁྱུང་རབས་ཀུན་ལས་སྔ་ཤོས་སུ་གཏོགས་སྙམ། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཁོང་གིས་ད་དུང་《གླེང་གཞི་བསྟན་པའི་འབྱུང་ཁུངས་》དང་《རྒྱལ་རབས་བོན་གྱི་འབྱུང་གནས་》སོགས་གསར་རྩོམ་མཛད་ཡོད་ལ། ཁོང་ནི་ཡབ་ཁྱུང་ཨ་བརླ་དང་། ཡུམ་སྟག་བཟའ་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབསཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་(ཡིག་ཆ་ཁ་ཤས་ནང་དུས་རབས་བཅུ་པར་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད།)འཁྲུངས་པ་སྟེ། ཡབ་ཁྱུང་ཨ་བརླ་ནི་ཁྱུང་ནག་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་སྤུན་མཆེད་ཀྱི་སྲས་པོ་ཡིན་ཞིང་། ཁྱུང་སྒོམ་མུ་ལངས་ནས་བརྒྱུད་པའི་ཁམས་སྟོད་སྟེང་ཆེན་གྱི་ས་ཁུལ་བདག་དབང་མཛད་མཁན་རྒྱ་གཙུག་ཏོར་ཉི་མ་གྲགས་ཞེས་པས་ཞང་ཞུང་ཡུལ་ནས་གདན་དྲངས་ཏེ་དབང་མཛད་རང་གི་ས་འཐོབ་དང་སྡེ་འཐོབ་ཐམས་ཅད་ཁྱུང་ཨ་བརླ་ལ་ཕུལ་བ་ནས་ཁྱུང་པོ་ཞེས་པའི་ས་མིང་དེ་ཐོགས་པ་ཡིན་པ་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ལས་བསྟན་པ་ལྟར་དང་། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱི་དགོངས་པ་ལྟར་བྱས་ན། ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་1559ལོར་《རྒྱལ་རབས་བོན་གྱི་འབྱུང་གནས་》བརྩམས་ཟེར་བ་དང་། ནམ་མཁའ་ནོར་བུས་དགོངས་པར་དུས་རབས་14པའི་ནང་གི་མི་ཡིན་ཞེས་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་p450དང་p446ན་བཀོད་འདུག། ཨ་ལག་བོན་བརྒྱའི་བསྟན་རྩིས་སུ་སྤྱི་ལོ1379ལོར་ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་《བསྟན་འབྱུང་ཀུན་གསལ་》བརྩམས་ཞེས་པ་སོགས་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་འདིའི་འཁྲུངས་བཞེད་ལ་དགོངས་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་ཅུང་མང་འདུག གང་ལྟར་དམ་པ་འདིས་མཛད་པའི་ཁྱུང་རབས་ནི་ཁྱུང་རབས་གཞན་ཀུན་གྱི་ཨ་མ་ཡིན་པར་ཡིད་ཆེས་ཆོག་པས་ན་དུས་དེ་ཉིད་ཀྱི་སྔ་གཞུག་གང་རུང་དུ་བརྩམས་པ་ཡིན་པ་ནི་བློས་བརྟག་ཐུབ། དེ་མ་ཟད་ཡིག་ཆ་རང་གི་མཇུག་བྱང་དུ་ཁྱུང་དཀར་བླ་རབས་འདི་ནས་འཁྲུངས་རིམ་བཞིན་བྲིས་དགོས་ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། ཁྱུང་རྫོང་གི་རི་ཁྲོད་དུ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་གྲྭ་ས་མང་པོས་ཞུས་ནས་བསྒྲིག་པའོ།། 《སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་བླ་སློབ་》དང་། 《བསྒྲགས་གླིང་གྲགས་》དང་། 《རྒྱལ་རབས་ཆེ་འབྲིང་གཉིས་》དང་། 《རིག་འཛིན་སྒྲུབ་སྐོར་》དང་། 《བོན་དར་ནུབ་ཀྱི་དཀར་ཆག》་དང་། 《བྱམས་མའི་ལོ་རྒྱུས》དང་། 《རྫོགས་ཆེན་སྐོར་གསུམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས》་དང་། 《བྱང་གཏེར་གྱི་སྤྱི་དོན་》དང་། 《གཏན་ཚིག་གི་དབྱེ་བ་》དང་དེ་རྣམས་ལས་བཏུས་སོ་ཞེས་བཀོད་པ་ལ་གཞིག་ན་དུས་རབས་14པ་ཡན་ལ་འདེད་དཀའ་ན་ཡང་། དེང་ཆར་མཐོང་དུ་ཡོད་པའི་《ཁྱུང་རབས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》དང་། 《ཁྱུང་རབས་གསེར་སྒམ་མ》 《ཁྱུང་རབས་གཡུ་མགོ་མ》《དབྲ་དཀར་ཁྱུང་པོའི་གདུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས》 《ཁྱུང་རབས་གསེར་གྱི་མེ་ལོང་》སོགས་ལས་སྔ་ཤོས་ཕལ་ཆེར་ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ཁྱུང་རབས་འདི་ཡིན་པ་ཤེས་ལ། རྒྱལ་རོང་ཡུལ་ནས་ཐོན་པའི་ཡིག་རྙིང་ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་སོགས་ལ་ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ཁྱུང་རབས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་སོགས་ཀྱིས་ཡིག་ཆ་དེ་དག་མ་མཐའ་ཡང་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པ་ལས་འཕྱི་མི་སྲིད་པར་ངོས་འཛིན་ཆོག་པར་སེམས་སོ།། གཞན་བཤད་ཚུལ་ཁ་ཤས་ལ《ཁྱུང་རབས་གསེར་སྒམ་མ》དང《ཁྱུང་རབས་གཡུ་མགོ་མ》 《ཁྱུང་རབས་གོང་སྔོན་མ》བཅས་ལ་ཁྱུང་པོའི་མ་ཡིག་རྣམ་གསུམ་ཞེས་པ་ཡང་འདུག
②ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། 《ཁྱུང་པོ་རྒོད་པ་ཚང་ཞེས་སྒོ་ང་ལས་གྲུབ་པའི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱལ་ཁྱུང་དཀར་པོའི་གདུང་རབས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་པའི་དབུ་ཕྱོགས་ལེགས་སྭོ》 ཡིག་རྙིང་སྣ་རིང་ལག་བྲིས་ཡིན། p.2-3
③བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག 《སྔ་རབས་བོན་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་པོ》 ཊོ་ལན་ཅིའི་བོན་གཞིས་ཐོབ་རྒྱལ་གསར་བའི་དཔར་གཞི་ཨང་དང་པོ། དབྱིན་ཡིག་ཁ་བྱང་ལ The History of Tibet according to Bon by sLob-dpon-bsTan-vdzin-rnam-dagཞེས་བཀོད་ཡོད་ཅིང་། ནང་ཤོག་གི་ཁ་བྱང་ལA Study of the Early History of Tibetaccording to the Bonpo Tradition ཞེས་བཀོད་ཡོད། 1983ལོའི་དཔར་གཞི།
④才让太：《再探古老的象雄文明》，《中国藏学》2005年第1期，第20页。
⑤དགེ་བཤེས་བློ་གྲོས་རབ་གསལ་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། 《གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ཚིག་མཛོད》 ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་སྤྱི་ཟླ་1པར་གཞི། p.26
⑥མིང་ཆ་ཚང་ལ་《གསས་མཁར་རིན་པོ་ཆེ་སྤྱི་སྤུངས་གསང་བ་ཐུགས་ཀྱི་བརྣག་པ་ཁྲོ་བོ་དབང་ཆེན་གྱི་གཞུང་བཞུགས་སོ》ཞེས་ཟེར་ལ། གཏེར་མའི་ཡིག་ཚགས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། སྟོན་པ་འཆི་མེད་གཙུག་ཕུད་ཀྱི་བཀའ་ཡིན་པར་གསུང་ལ། གྱེར་མི་ཉི་འོད་དང་། རྨ་སྟོན་སྲིད་འཛིན་གྱིས་དང་ར་གཡུ་ལྗོངས་ནས་གཏེར་ནས་བཏོན་པར་གྲགས། ཁྱོན་ལེའུ་སོ་གཅིག་གི་བདག་ཉིད་དུ་གྲུབ། སྣ་རིང་། ཐོབ་རྒྱལ་གསར་བའི་བོན་གཞིས་ནས་བཀྲམས།
⑦《དབལ་ཤེལ་རྒྱུད་དཀར་པོའི་སྒྲུབ་པ་ཛྭ་དམར་གླིང་ཆེན་འགྱིང་བ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 གཏེར་མ་སྣ་རིང་། ཐོབ་རྒྱལ་གསར་བའི་བོན་གཞིས་ནས་བཀྲམས།
⑧ གྱེར་ཆེན་སྣང་བཞེར་ལོད་པོ། 《རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་བོན་མ་ནུབ་པའི་གཏན་ཚིགས་》སྣ་རིང་ལག་བྲིས་མ་དེ་ལས་ཞང་ཞུང་ཁྲི་སྡེ་ནི་ཡར་ཆད། སུམ་པ་སྟོང་སྡེ་ནི་མར་བུད། བོད་སིལ་བུར་སོང་བའི་དུས་དེར་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་པོའི་ཁབ་ཆེན་མ་ཁྱུང་ཟ་མཚོ་རྒྱལ་དེས། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ལ་ཐུགས་ཀྱི་བརྣག་པ་སྐྱེས་ནས་གྱེར་སྤུངས་སྣང་བཞེར་ལོད་པོ་སྤྱན་དྲངས། ཟ་འོག་དགུ་རིམ་གྱི་གདན་བཏིངས། དར་དཀར་ཤ་བ་རིས་ཀྱི་གུར་ཕུབ། འབྲས་ཆང་དིང་པ་དྲངས། བདའ་དགུ་དང་འདོད་དགུ་ནི་ཕུལ། གདུང་བའི་མཆི་མ་ཁྲག་ཏུ་གཏིགས་ནས་ཞུས་པ། བོན་སྐྱོང་རྒྱལ་པོ་ནི་བཀྲོངས། བོན་ཁྲིམས་གསེར་གྱི་གཉའ་ཤིང་ནི་ཆག བོད་ཁམས་སིལ་བུར་སོང་། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་ནི་ནུབ། འདི་ལྟ་བུའི་དུས་བྱུང་བས། ཐུགས་ཀྱི་བརྣག་པ་ཞུ་འཚལ། ཞུས་པས། སྣང་བཞེར་ལོད་པོའི་ཞལ་ནས། ང་ལ་སྤུ་བྱ་བ་གསེར་སྲང་གཅིག་ལ་ལོ་གསུམ་བསྒྲུབས་བཏང་ན་བོད་ཁམས་རླུང་གིས་འཁྱེར་བ་ཡོད་པ་འདི་བྱའམ། ཁྱུང་བྱ་བ་གསེར་སྲང་ཕྱེད་ལ་ཟླ་བ་གསུམ་བསྒྲུབས་ནས་བཏང་ན། ཡར་ལུང་སོག་ཀ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་འཁོར་དང་བཅས་པ་ཕུང་པ་ཡོད་པ་དེ་བྱ་འམ། རྔུབ་བྱ་བ་གསེར་ཞོ་གཅིག་ལ་ཞག་བདུན་བསྒྲུབས་ནས་བཏང་ན་རྒྱལ་པོ་ཉིད་སོད་པ་ཡོད་པ་འདི་བྱའམ་གསུངས་པས་ཞེས་བན་བོན་གྲུབ་མཐའི་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་དགོས་དབང་སྟོན་པའི་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལས་ཁྱུང་ཞེས་པའི་བསྟན་དོན་ཡང་གསལ་བོར་བསྟན་ཡོད།
⑨Fredrick W.Bunce：《A Dictionary of Buddhist and Hindu Iconography 》, p.103-105 ,Published by D.K.Printworld(P)Ltd. New Delhi-110015,1997.
⑩《后汉书•南蛮西南夷列传》：“冉駹夷者，武帝所开，元鼎六年以为汶山郡。……皆依山居止，累石为室，高者至十余丈，为邛笼”。
⑾孙宏开：《“邛笼”考》，《民族研究》1981年第1期。孙宏开：《试论“邛笼”文化与羌语支语言》，载《民族研究》1986年第2期。
⑿石硕：《“邛笼”解读——一个隐含青藏高原碉楼起源真相的符号》，载《青藏高原东缘的古代文明》，四川出版集团，四川人民出版社，2011年9月第1次印刷，第365页；石硕：《青藏高原碉楼的起源与苯教文化》，《 民族研究 》2012年第5期，第85页。
⒀ཁྱུང་པོ་དཀར་ནག་སེར་གསུམ་ལ་ཡིག་ཆ་མི་འདྲ་བའི་ནང་གི་བརྗོད་སྟངས་ལ་ཁྱད་པར་ཡོད་པ་སྟེ། དབུ་ནག་མིའུ་འདྲ་ཆགས་དང་ཁྱུང་རབས་སོགས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ལས་དཀར་ནག་སེར་གསུམ་དུ་བརྗོད་ཡོད་པ་དང་། ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་དང་། མཁས་གྲུབ་ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས་པའི་བསྟན་འབྱུང་རིག་པའི་ཤན་འབྱེད་ནོར་བུ་ཀེ་
ཏ་ཀའི་ཏོ་ཤལ། ཨ་ལག་བོན་བརྒྱ་ཚང་གིས་མཛད་པའི་བསྟན་འབྱུང་ཤེལ་གྱི་རྒྱང་མཐོང་དང་། ཞང་བོད་བསྟན་འབྱུང་ལྷ་རྒྱུད་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་སོགས་སུ་ཁྱུང་པོ་དཀར་ནག་སེར་ཁྲ་བཞི་རུ་འདོད་པ་ཡིན།
⒁ཤོག་ངོས་དྲུག་ཡོད་ཅིང་། མདའ་ཚང་གི་ཡིག་ཆ་གླེགས་བམ་ཉི་ཤུ་རྩ་བཞི་བ། p.1-6
⒂ཕོ་བྲང་ཤེང་ཁྲེལ་སྤྱན་འདྲེན་དབུ་ལགསྷོ། མདའ་ཚང་གི་ཡིག་ཆ་གླེགས་བམ་དྲུག་པ་p.115-131བར་ན་གསལ་ལ། དེ་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ད་དུང་ཕོ་བྲང་ཤེང་ཁྲེལ་ས་རྐོ་ས་བླ་ང་དབུ་ལགསྷོ་ཞེས་པ་ཤོག་གྲངས་12ཅན། ཕོ་བྲང་ཤེང་ཁྲེལ་བཞུང་སྤེན་དབུ་ལགསྷོ་ཞེས་ཤོག་གྲངས་38ཡོད་པ་ཞིག་ཀྱང་འདུག
⒃མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་དང་Yasuhiko Naganoགཉིས་ཀྱིས་བསྒྲིགས་པའི་《ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་གསུང་སྙན》p.98-99། 《The call of the Blue Cnckoo》,National Museum of
Ethnology.
⒄《མདོ་འདུས་》ཀྱི་མིང་ཆ་ཚང་ལ་《མདོ་འདུས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱུད་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་བཀའ་ཚད་མ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་》ཞེས་ཟེར་ལ། རྣམ་མཁྱེན་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་བཀའ་ཡིན་པར་བཤད་ཅིང་། དེ་ནི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་མཛད་མདོ་རྒྱས་འབྲིང་བསྡུས་གསུམ་ལས་བསྡུས་མ་དེ་ཡིན། མདོ་འདུས་ནི་དུས་རབ་བཅུ་གཅིག་པ་ཡས་མས་སུ་གཏེར་ནས་དྲངས་པའི་ཡིག་ཚགས་ཀྱི་ཁུངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། རིག་འཛིན་ཀུན་གྲོལ་གྲགས་པའི་གསུང་ཚུལ་ལྟར་ན། ཡིག་རྙིང་འདི་ཐོག་མར་ཆོས་པ་མི་གཉིས་ཀྱིས་བསམ་ཡས་ནས་གཏེར་དུ་དྲངས་པར་བཤད། གཏེར་ནས་དྲངས་ཚུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་ཕྲ་སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་པོས་མཛད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་རུ་འཁོད་ཡོད་པས་འདིར་སྤྲོ་དགོས་མི་འདུག་ཅིང་། གཏེར་ནས་བཞེས་པའི་ལོ་ཁམས་ནི་ལྕགས་བྱ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་1021ལོ་ཡིན་ནོ།།
⒅སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་པོ། 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ》ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992ལོའི་ཟླ་12པའི་དཔར་གཞི། p.93
⒆《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ》 p.128
⒇བྲ་བོ་སྒོམ་ཉག་ཞུ་བས་གཏེར་གནས་རྒྱུད་སྲུབ་གསང་བའི་བྲག་ནས་གཏེར་དུ་དྲངས་པའི་《རྩ་རྒྱུད་ཉི་ཟེར་སྒྲོན་མ་》འམ་《སྲིད་པ་ལས་ཀྱི་གཏིང་ཟློག་གི་རྩ་རྒྱུད་ཉི་ཟེར་སྒྲོན་མ》 བོན་གྱི་བཀའ་བརྟེན་གླེགས་བམ63པར་བཞུགས།
（21）མཁས་གྲུབ་ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ། 《བསྟན་འབྱུང་རིག་པའི་ཤན་འབྱེད་ནོར་བུ་ཀེ་ཏ་ཀའི་ཏོ་ཤལ》 གངས་ཏི་སེ་བོན་གཞུང་རིག་མཛོད་དཔེ་ཚོགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2010ལོ། p.529ན་གསལ།
（22）《བསྟན་འབྱུང་རིག་པའི་ཤན་འབྱེད་ནོར་བུ་ཀེ་ཏ་ཀའི་ཏོ་ཤལ》 p.529-505ན་གསལ།
（23）ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། 《ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས》སྣ་རིང་ལག་བྲིས་མ། p.2-3
（24）ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར། 《ཉང་རལ་ཆོས་འབྱུང་》ངམ་《ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོའོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》 བོད་ལྗོངས་ཡིག་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012ལོ། p.160
（25）མཁས་གྲུབ་ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ། 《བསྟན་འབྱུང་རིག་པའི་ཤན་འབྱེད་ནོར་བུ་ཀེ་ཏ་ཀའི་ཏོ་ཤལ》 གངས་ཏི་སེ་དཔེ་ཚོགས། p.529
（26）མཉམ་མེད་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན། 《སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་འགྲེལ་བ་འཕྲུལ་གྱི་སྒྲོན་མེ་བཞུགས》 གངས་ཏི་སེ་བོན་གཞུང་རིག་མཛོད་དཔེ་ཚོགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། པོ་ཏི་12པ། p.381
（27）དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད》 ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002ལོའི་ཟླ་4བ། p.1848
（28）ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། 《གླེང་གཞི་བསྟན་པའི་འབྱུང་ཁུངས》 གངས་ཏི་སེ་བོན་གཞུང་རིག་མཛོད་དཔེ་ཚོགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། པོ་ཏི་1པོ། p.304
（29）སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་པོ། 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ》 ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992ལོའི་ཟླ་12པའི་དཔར་གཞི། p.309
（30）ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། 《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》 ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོ། p.40
（31）《ནམ་མཁའི་ནོར་བུའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་སྒྲིག》 ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོའི་དཔར་ཐེངས་གཉིས་པ། p.285
（32）མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་དང་ཡ་སུ་ཧི་ཀོ་ན་ག་ནོ་གཉིས་ཀྱི་བསྒྲིགས་པའི་《ཁུ་བྱུག་སྔོན་མོའི་གསུང་སྙན》 (National Museum of Ethnology Osaka, 2002ལོར་ཉི་ཧོང་དུ་དཔར་བཏབ། p.98
（33）འབྲུག་ཐར་དང་བློ་བཟང་ཉི་འགྲུབ་རྡོ་རྗེ་གཉིས་ཀྱིས་བསྡུ་སྒྲིག་བྱས་པའི་《མདོ་སྨད་མདའ་ཚང་ཡུལ་གྱི་བོན་གྱི་གནས་དཔེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》 པོ་ཏི་དྲུག་པའི་ནང་དུ་བཞུགས།མ་ཡིག་ལ་ཤོག་ངོས་17འདུག ཀན་སུའུ་རིག་གནས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012ལོ།
（34）གཅོད་པ་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་བསྒྲིགས། 《ཁྱུང་ཚ་སྤུན་ལྔ་འདུལ་བའི་དྲག་པོའི་སྒྲུང》མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1990ལོ། p.64
（35）ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། 《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》 ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996ལོ། p.84
（36）བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག 《སྔ་རབས་བོད་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་པོ》 སྨན་རིའི་ཡོངས་འཛིན་སློབ་དཔོན་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་རིན་པོ་ཆེའི་གསུང་འབུམ། པོད་གསུམ་པ། ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུ་རྩེའི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དེབ་ཕྲེང་བདུན་པ། 2005ལོ། p.26
（37） དེབ་དེའི་མཛད་པ་པོ་ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་ཁོང་ནི་ཡབ་ཁྱུང་ཨ་བརླ་དང་། ཡུམ་སྟག་བཟའ་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབསཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་འཁྲུངས་པ་སྟེ། ཁྱུང་པོ་སྟེང་ཆེན་རྫོང་གི་དམངས་ཁྲོད་རྩོམ་ཡིག་བསྡུ་ཚགས་གཞུང་སྒྲུབ་ཁང་གིས་བསྒྲིགས་པའི་དབྲ་དཀར་ཁྱུང་པོའི་གདུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས་སོགས་ལྟར་བ།
ཡབ་ཁྱུང་ཨ་བརླ་ནི་ཁྱུང་ནག་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་སྤུན་མཆེད་ཀྱི་སྲས་པོ་ཡིན་ཞིང་། ཁྱུང་སྒོམ་མུ་ལངས་ནས་བརྒྱུད་པའི་ཁམས་སྟོད་སྟེང་ཆེན་གྱི་ས་ཁུལ་བདག་དབང་མཛད་མཁན་རྒྱ་གཙུག་ཏོར་ཉི་མ་གྲགས་ཞེས་པའི་དུས་སྐབས་སུ་འཁེལ་བ་ལྟར་དེ་ནི་པལ་ཆེར་དུས་རབས་བཅུ་བ་ཡས་མས་སུ་འཁེལ་བ་ཡིན་འདུག
（38）ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། 《ཁྱུང་པོའི་རྒྱལ་རབས་རྒྱལ་ཁྱུང་དཀར་པོའི་གདུང་རབས》ཞེས་བྱ་བ་སྣ་རིང་ལག་བྲིས། p.3-4
（39）སྟོན་པ་འཆི་མེད་གཙུག་ཕུད། མཁར་ནག་ཇོ་སྲས་ཀྱི་གཏེར་མ། 《གསང་སྔགས་སྤྱི་སྤུངས་ཁྲོ་བོ་རྒྱུད་དྲུག་ཞེས་བྱ་བ》 གངས་ཏི་སེ་བོན་གཞུང་རིག་མཛོད་དཔེ་ཚོགས།གླེགས་བམ་16པ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང། 2010ལོ། པོ་ཏི་1པོ། p.263
（40）གུང་ཐང་བསྟན་པའི་སྒྲོན་མེ། 《ཡེ་ཤེས་ཁྱུང་ཁྲའི་སྒྲུབ་ཐབས་ལས་ཚོགས་དང་བཅས་པའི་བྱིན་རླབས》 བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་བའི་ཤིང་དཔར་དུ་བཞུགས།
（41）རེབ་གོང་བ་མཁའ་རྩེ་རྒྱལ། 《གཉན་ཆེན་པོ་སེ་ཀུ་བྱ་ཁྱུང་གི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ》 ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2004ལོའི་དུས་དེབ་4བ།
（42） 褚丽：《大鹏金翅鸟造像的形成与流变》，《西藏艺术研究》2012年第1期，第25页。“在印度、尼泊尔、缅甸、泰国和东南亚都有金翅鸟超自然的
不同化身。在传统上，这些地区的人们召唤金翅鸟来对付蛇、防止蛇咬及各种毒物。”“太阳神鸟”
（43）“太阳神鸟”：太阳神鸟金饰是2001年出土于四川成都金沙遗址的一张金箔，属商代晚期作品，整个金饰呈一圆环形状，金饰上有复杂的镂空图
案，分内外两层，内层为周围等距分布有十二条旋转的齿状光芒；外层图案围绕着内层图案，由四只相同的朝逆时针飞行的鸟组成。四只鸟首足前后相接，朝同一方向飞行，与内层漩涡旋转方向相反。对其进行成分分析得知其含金量高达94.2%。该金饰可能是古蜀人祭祀用的神器。现藏于四川省成都市金沙遗址博物馆。
（44）དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད》 ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002ལོའི་ཟླ་4བ། p.335
（45）དཔལ་ཚུལ། 《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཕྱོགས་བསྡུས》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988ལོའི་ཟླ་1པར་གཞི། p.287
（46） 《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཕྱོགས་བསྡུས》 p.288
（47）རིན་ཆེན་ནོར་བུ། 《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དོན་ཀུན་གསལ་ནོར་བུའི་མེ་ལོང》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོ། p.44
（48）སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོ། 《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985ལོ། p.13
（49）《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ》 རྩོམ་པ་པོ་མི་གསལ་ན་ཡང་། ཡིག་རྙིང་འདིའི་སྟོད་ཀྱི་ཆ་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སུ་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་གསར་བཞེངས་གྲུབ་པའི་དགའ་སྟོན་གྱི་སྐབས་སུ་མཁན་སློབ་ཆོས་གསུམ་སོགས་བཀའ་བགྲོས་ནས་གསུངས་པ་ལྟ་བུར་སྣང་བ་དང་། བར་ཆ་ནི་རླངས་བྱང་ཆུབ་འདྲེ་བཀོལ་གྱི་གསུང་པ་ཡིན་
པས་ཁོང་བྱོན་པའི་དུས་སྐབས་ནི་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཅུ་བ་ནས་བཅུ་གཅིག་བར་ཡིན་པ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་མཛད་པའི་བསྟན་རྩིས་ཀུན་བཏུས་དེབ་ངོས་152ནང་གེ་སར་གྱི་སྐོར་ལས་གསལ་ཞིང་དེ་ལྟར་མ་དཔེའི་ཚིག་ཟིན་བཞིན་རྩིས་ན་ཁོང་སྤྱི་ལོ་968ལོར་འཁྲུངས་ཏེ་དགུང་ལོ་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་བཞུགས་ནས་སྤྱི་ལོ་1076ལོར་བོད་རབ་བྱུང་དང་པོའི་མེ་འབྲུག་ལོར་
གཤེགས་པར་མངོན་ཞེས་ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་གསུངས་འདུག་ལ། དེབ་འདིའི་སྨད་ཀྱི་ཆ་ནི་དེ་རྗེས་རླངས་ཀྱི་གདུང་རབས་རིམ་ཅན་གྱིས་སྟར་ཆགས་སུ་བཀོད་པ་ཞིག་ཡིནའདུག་བ་བཅས་ཆེས་རིན་ཐང་གིས་ཕྱུག་པའི་ཡིག་རྙིང་ཁུངས་དག་ཞིག་ཡིན་འདུག འདིར་དཔྱད་གཞི་བྱས་པའི་ཡིག་ཆ་ནི་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་བོད་ཡིག་
དཔེ་རྙིང་རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་བསྐྲུན། 1986ལོའི་ཟླ་5པའི་པར་གཞི། p.4-6
（50）《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ》 p.6
（51） 《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང》 རྩོམ་པ་པོ་མི་གསལ། རྒྱལ་རོང་ལི་ཤུ་སྤྲུལ་སྐུ་གཤེན་རྒྱལ་བསྟན་འཛིན་གྱིས་མ་ཡིག་ལག་བྲིས་རྙིང་པ་ལྟར་པེ་ཅིན་དུ་དག་སྒྲིག་བྱས་ཏེ། ནང་ཁུལ་དཔར་འགྲེམས་ཞུས་པ་དེའི་ p.21 ན་གསལ།
（52）སྤྲུལ་སྐུ་བློ་ལྡན་སྙིང་པོའི་སྙན་རྒྱུད། 《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》 པོད་ཆ་པའི་ལེའུ་ཉེར་བརྒྱད་པར་གསལ།
（53）མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། 《བོད་མིའི་རུས་ཁུངས་བརྗོད་པའི་གཏམ་རྒྱུད་སྐོར་གླེང་བ》 《མདའ་དང་འཕང》 (སྨད་ཆ) ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་2007ལོའི་ཟླ་9པར་གཞི། p.22
（54）《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང》 རྩོམ་པ་པོ་མི་གསལ། རྒྱལ་རོང་ལི་ཤུ་སྤྲུལ་སྐུ་གཤེན་རྒྱལ་བསྟན་འཛིན་གྱིས་མ་ཡིག་ལག་བྲིས་རྙིང་པ་ལྟར་པེ་ཅིན་དུ་དག་སྒྲིག་བྱས་ཏེ། ནང་ཁུལ་དཔར་འགྲེམས་ཞུས་པ་དེའི་ p.74 ན་གསལ།
（55） མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན། 《མདའ་དང་འཕང་》( སྨད་ཆ) ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་2007ལོའི་ཟླ་9པར་གཞི། p.31-32
（56）才让太：《苯教史纲要》，中国藏学出版社，2012年11月，第16-17页。“在琼氏没有诞生之前，这个地方的主人属于扎氏领地，国王把扎氏的领地
赐封给琼郭托拉巴尔，这就是被称为琼扎噶尔德原因”。
（57）《སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་རྣམ་ཐར་ཆེན་མོ》 ལག་བྲིས། p.12
（58）《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ》 p.27
（59）དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། 《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་དགའི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། p.4
