གནད་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་གདོང་འབུམ་པའི་རྒྱ་ཚ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་མཁར་རྫོང་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་དང་། ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་ཡིག་རྒྱབ་རྟེན་དུ་བཅོལ་པའི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་ས་ཡུལ་དངོས་ལ་ཐེངས་མང་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ནས་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་དང་ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་འབྲེལ་བ་དང་། གླིང་གི་དཔའ་བརྟུལ་རྒྱ་ཚ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་གདུང་རབས་ལ་དཔྱད་པ་བྱས་འདུག
གནད་ཚིག ལྕགས་ར་དགོན། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་། རྒྱ་ཚ་ཡབ་སྲས། གེ་སར་རིག་གནས།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] 1207.2 [ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A [རྩོམ་གི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1005-5746(2019)01-101-14
གླེང་གཞི།
འཛམ་གླིང་ན་ཆེས་རིང་ཤོས་ཀྱི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་ངག་གི་མཚན་སྙན་ཐོབ་ཅིང་གྲགས་སྙན་ཆེ་བའི་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ནི། མེས་པོ་དྲིན་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་རང་རེ་བོད་གངས་ཅན་ལྗོངས་ཀྱི་སྐྱེ་བོ་རྣམས་ལ་ཤུལ་དུ་བཞག་པའི་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་རིན་བྲལ་གཅེས་ནོར་གྲས་ཤིག་ཡིན་ལ། གེ་སར་རིག་གནས་ཞིབ་འཇུག་གི་བརྗོད་གཞི་གཙོ་བོ་དེ་ཡང་ཡིན། ད་བར་གྱི་མཁས་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ཞིབ་འཇུག་གི་གཙོ་གནད་ནི་སྤྱིར་རྩོམ་རིག་རང་བཞིན་དང་ལྷ་སྒྲུང་རང་བཞིན་ཐོག་འཇོག་པ་ལས། བོད་རིགས་ས་ཁུལ་གང་སར་མཐོང་རེག་ཏུ་ཡོད་པའི་གླིང་གེ་སར་དང་ཁོང་གི་དཔའ་བརྟུལ་རྣམས་ཀྱི་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཤུལ་རྙིང་དངོས་ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་རྒྱུ་སྣང་མེད་དུ་འཇོག་པ་དང༌། ཐ་ན་དེ་དག་ནི་བཤད་རྒྱུན་ཙམ་ལས་ཡིད་ཆེས་རུང་བའི་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་མེད་པའི་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཉེ་བའི་ལོ་ཤས་ནང༌། ང་རང་བོད་ལྗོངས་ཆབ་མདོ་དང༌། སི་ཁྲོན་དཀར་མཛེས་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་ཡུལ་ཤུལ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ། མགོ་ལོག་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ། ཡུན་ནན་བདེ་ཆེན་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་སོགས་བོད་རིགས་ས་ཁུལ་དུ་ལན་གྲངས་མང་དུ་ཕྱིན་ནས་གེ་སར་རིག་གནས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་སྐོར་ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱས་པ་དང༌། ལྷག་པར་དུ་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་དཀར་མཛེས་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་གྱི་སྡེ་དགེ་རྫོང་དུ་ལན་གྲངས་མང་པོ་བསྐྱོད་པ་ཡིན། དེ་ཡང་ཡུལ་གྲུ་དེ་དག་གང་དུ་སླེབས་ཀྱང་གླིང་གེ་སར་གྱིས་གཙོས་པའི་དཔའ་བརྟུལ་སུམ་ཅུ་སོགས་ཀྱི་ངག་རྒྱུན་དང༌། མཛད་རྗེས་མཚོན་པའི་གནའ་ཤུལ་དང༌། གནའ་རྫས། ཐ་ན་གེ་སར་དང་རྟ་ཕོའི་ཞབས་རྗེས་དང༌། གེ་སར་གྱི་ཕྱག་རྗེས་སོགས་གྲངས་ལས་འདས་པ་མཇལ་རྒྱུ་འདུག དེ་ཡང་མཁས་དབང་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་མཆོག་ནས། གླིང་གེ་སར་རིན་པོ་ཆེས་ཞབས་ཀྱིས་མ་བཅགས་པའི་ས་མེད་ཅིང༌། བྱིན་གྱིས་མ་བརླབས་པའི་ཡུལ་མེད། ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་མངོན་སུམ་དུ་གྲུབ། དེ་དག་ནི་གེ་སར་རིག་གནས་ཞིབ་འཇུག་དང་གླིང་སྒྲུང་གི་ནང་དོན་ཇི་བཞིན་རྟོགས་པར་སྣང་མེད་དུ་འཇོག་མི་རུང་བའི་དཔྱད་གཞི་འགངས་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པར་སེམས། སྐབས་སུ་བབས་པ་ནི་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་དང་ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་འབྲེལ་བ་དང་གླིང་གི་དཔའ་བརྟུལ་རྒྱ་ཚ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་གདུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་གྱི་མཐོང་རྟོགས་དང་བློ་སྐྱེད་འགའ་ཤས་བྱུང་བ་བརྗོད་པར་བྱའོ། །
དང་པོ། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་དང་ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་སྐོར།
གཅིག དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་སྐོར།
དེ་ཡང་ཚང་མས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར། སྡེ་དགེ་ནི་ཁ་བའི་ལྗོངས་སུ་སྙན་གྲགས་ཆེ་བའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ལྟེ་གནས་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་འཁྲུངས་ཡུལ་ཡང་ཡིན་པས། གེ་སར་རིག་གནས་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་བང་མཛོད་ལྟ་བུ་ཡིན། ཡུལ་འདིར་གླིང་སྒྲུང་འཆད་གྱེར་དང༌། གར་འཆམ། ངོ་མཚར་གཏམ་རྒྱུད། ཤིང་དཔར། རིག་དངོས་གནའ་ཤུལ། གནའ་རྫས། ས་མིང་སོགས་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཐོག་ནས་གླིང་སྒྲུང་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ལྡན་ཡོད།
སྡེ་དགེ་རྫོང་ནས་ལྷོ་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་ལེ་དབར་བཅུ་གསུམ་ཙམ་བསྐྱོད་ཚེ། ཟིལ་ཆུ་སྨད་རྒྱུད་ཀྱི་འགྲམ་དུ་གནས་པའི་ལྕང་ར་ཤང་དགོན་འདབས་གྲོང་ཚོ་ཞེས་པར་སླེབས་ཀྱི་ཡོད། གྲོང་ཚོ་དེ་ནི་གནམ་གཤིས་དྲོ་གྲང་སྙོམས་པའི་ཞིང་གྲོང་ཞིག་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ཡང་ལྕགས་ར་དགོན་འདབས་སུ་གནས་པས་ན་དགོན་འདབས་གྲོང་ཚོ་ཞེས་ཀྱང་ཟེར། མཁས་དབང་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱིས་སྡེ་དགེའི་ལྕང་ར་ལ་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ཡོད་འདུག་[1]ཅེས་གསུངས་པ་དང༌། སྐུ་ཞབས་གཅོད་པ་དོན་གྲུབ་ལགས་ཀྱིས། རྒྱ་ཚའི་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ནི་སི་ཁྲོན་ཞིང་ཆེན་སྡེ་དགེ་རྫོང་ལྕང་ར་ཆུས་ཁམས་བོད་གཞུང་ལམ་འགྲམ་རོལ་གྱི་རི་ངོགས་ལ་ལྕགས་ར་བསམ་འགྲུབ་རྩེའི་དགོན་པར་རྒྱ་ཚའི་རྫོང་ཆགས་ཡོད། [2]ཅེས་གསུངས། ཡང་བསོད་ནམས་དོན་གྲུབ་ལགས་ཀྱིས་སྡེ་དགེའི་ལྕང་རར་རྒྱ་ཚའི་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་ཤུལ་ཡོད་ཅིང༌། མཁར་གྱི་རྩིག་རྨང་ཁྲོ་ཡིས་བླུགས་ཡོད་པས་མིང་ཡང་དེ་ལྟར་ཐོགས་[3]ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་དང༌། སྲིད་གྲོས་སྡེ་དགེ་རྫོང་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་བསྡུ་སྒྲིག་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གིས་བསྡུ་བསྒྲིགས་བྱས་པའི་སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས་ཞེས་པའི་ནང༌། སྡེ་དགེ་ལྕགས་ར་བསམ་འགྲུབ་རྩེར་རྒྱ་ཚའི་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ཞེས་པ་དེ་ཕྱིས་གླིང་དཔོན་ཆེན་པོ་བདག་དྲུང་གི་བར་མ་ཉམས་པར་ཡོད་ཟེར། དེའང་སྡེ་དགེའི་གདུང་རབས་ཞེ་གཉིས་པའི་ནང་དཔོན་ཆེན་ཀརྨའི་སྲས་རྡོར་ལེགས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ལས་ལྕགས་ར་གླིང་དཔོན་གྱི་མཁར་གསེར་འཕྲུ་དང་བཅས་ཡོད་པ་གསལ། [4]ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར། ལྕགས་ར་དགོན་པའི་རྒྱབ་རིའི་རྩེ་མོར་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་ཕུ་བོ་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱི་ཕོ་བྲང་ཞལ་ལུའི་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གིས་ལྟེ་བར་བྱས་པའི་ཤར་རྫོང་ཉི་མ་རང་ཤར་དང༌། ལྷོ་རྫོང་ཟོ་ལུ་གནམ་བཏགས། ནུབ་རྫོང་ཁུ་བྱུག་མགུལ་དཀྲིས། བྱང་རྫོང་རྒོད་ཚང་ཁ་གཡེལ་བཅས་ཕྱོགས་བཞིའི་མཁར་རྫོང་བཞིའི་རྗེས་ཤུལ་ཁག་གླིང་སྒྲུང་ནང་འཁོད་པ་ལྟར་ད་ལྟའང་དངོས་སུ་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད། གོང་དུ་སོང་བ་ལྟར་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ཞེས་པའང་གྱང་རྐང་ལ་ཁྲོ་ཆུ་ཞུན་མ་བླུགས་ནས་བཞེངས་པས་ན་མཁར་མིང་དེ་ལྟར་ཐོགས་པར་གྲགས་ཤིང༌། མཐའ་ནས་ལྕགས་རིས་བསྐོར་བས་ལྕགས་ར་ཞེས་པའི་ས་མིང་ཐོགས་ཡོད་པ་དང༌། ལྕགས་རི་བསྐོར་བའི་གྱང་ཤུལ་ད་ལྟའང་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་ཅིང༌། གྱང་ཤུལ་གྱི་ཁ་ཞེང་ལ་རྨིད་ཕྱེད་གཉིས་ཙམ་འདུག
དེ་ཡང་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་སྐོར། གླིང་སྒྲུང་དམྱལ་གླིང་རྫོགས་པ་ཆེན་མོའི་ནང་ལྷ་སྲས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་གྱིས། ཕུ་གསུམ་དཀར་ཡག་གངས་ཀྱི་རི། །གངས་ལ་སེང་གེ་འཁོར་བའི་རི། །སྐེད་གསུམ་ཙན་དན་ནགས་ཀྱི་རི། །ནགས་ལ་རྒྱ་སྟག་འཁོར་བའི་རི། །མདའ་གསུམ་ཆུ་མ་ཞིང་གི་རི། །ཞིང་ལ་འབྲུ་དྲུག་སྨིན་པའི་རི། །རི་མོ་གསུམ་གྱི་འདུས་མདོ་ནས། །བརྒྱ་རྩ་བརྒྱད་མཆོད་རྟེན་ར་བ་ལ། །སྟོང་རྩ་གཉིས་ཚ་ཚའི་འབུམ་ཁང་ན། །མཁར་མི་འགྱུར་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ནས། །ཕ་ཡབ་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་དེ། །ཆུ་ཤེལ་ཧོར་བདུད་ལག་ལ་ཤོར། །མ་ཡུམ་རག་བཟའ་དགེ་མཚོ་དེ། །ད་ལྟ་སྐུ་མཁར་རྒྱན་ལ་ཡོད། །བུ་ང་ལ་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ཟེར། །[5]ཞེས་འཁོད་ཅིང༌། གླུ་ཚིག་འདིའི་ཐོག་ནས། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་ས་བབ་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ནི་རྩེ་མོ་གངས་རི་དང༌། བར་དུ་ནགས་ཚལ། མདའ་རུ་ཞིང་ཆུ་མ་ཡིན་པ་བསྟན་པ་མ་ཟད། དེ་ལའང་མཐའ་རུ་མཆོད་རྟེན་གྱི་ར་བ་དང༌། ཚ་ཚའི་འབུམ་ཁང་ཡོད་པ་བཅས་གསལ་པོ་བསྟན། དེ་ཡང་བརྒྱ་རྩ་བརྒྱད་མཆོད་རྟེན་ར་བ་དང༌། སྟོང་རྩ་གཉིས་ཚ་ཚའི་འབུམ་ཁང༌། ཞེས་པའང་ས་དབྱིབས་ཀྱི་ཐོག་ནས་ངོས་འཛིན་རྒྱུ་ཡོད་ཅིང༌། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་ནུབ་ངོས་བོད་ལྗོངས་དང་སི་ཁྲོན་གཉིས་ཀྱི་ས་མཚམས་སུ་རྒོད་འབྲོང་གནས་ཞེས་པའི་གནས་རི་ཞིག་ཡོད་ཅིང༌། དེའི་སྟོད་སྨད་ཐམས་ཅད་སྟོང་རྩ་གཉིས་ཚ་ཚའི་འབུམ་ཁང་ཡིན་ཟེར་བའི་བཤད་རྒྱུན་ཡོད་པ་ལྟར། ཕྱིས་སུ་མི་སེར་རྣམས་ཀྱིས་ཐང་རྒོད་བསློགས་པ་དང༌། ལམ་བུ་བཟོ་སྐབས། ས་འོག་ནས་ཚ་ཚ་མང་པོ་ཐོན་པའི་གནས་ཚུལ་མང་པོ་བཤད་རྒྱུ་ཡོད་པ་དང༌། རྒོད་འབྲོང་གནས་ཀྱི་མདའ་ན་བྲག་ཕྲེང་མཆོད་རྟེན་འདྲ་བ་མང་པོ་ཡོད་པ་ནི་བརྒྱ་རྩ་བརྒྱད་མཆོད་རྟེན་ར་བ་ཞེས་རང་བྱུང་དུ་གྲུབ་པའི་བྲག་གི་མཆོད་རྟེན་ཡིན་ཞིང༌། ཚུར་རི་ན་རྩ་བརྒྱད་ཐང་ཞེས་ཡོད་པའང་འདི་ལ་བརྟེན་ནས་ཐོགས་པར་གྲགས། དེ་མིན་ད་དུང་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་དང་འབྲེལ་བའི་ངག་རྒྱུན་དང་ཤུལ་རྟེན། ས་མིང་སོགས་ཀྱང་མང་དུ་ཡོད་པ་མ་ཟད་འགྲེལ་བཤད་འབྲེལ་ཆགས་པོ་ཞིག་བྱ་རྒྱུ་འདུག
གཉིས། ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་སྐོར།
ངོར་ཆེན་རྡོ་རྗེ་འཆང་ཀུན་དགའ་བཟང་པོའི་རིང་ལུགས་འཛིན་པ་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་དགོན་སྡེ་སྟེ། ལྕགས་ར་དགོན་ནམ་མཚན་རྒྱས་པར་དཔལ་ལྡན་ལྕགས་ར་དགོན་བསམ་འགྲུབ་ལྷ་རྩེ་ཞེས་པའི་གདན་ས་འདི་ནི། ལོ་རྒྱུས་རིང་བའི་གནའ་བོའི་དགོན་སྡེ་ཞིག་ཡིན་ལ། གླིང་གི་དཔའ་བརྟུལ་རྒྱ་ཚ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་མཁར་རྫོང་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གནས་ས་ཡང་ཡིན། དགོན་འདི་ཕྱག་འདེབས་པ་པོའི་སྐོར་ལ། སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཞེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་དཔར་མའི་ནང༌། ལྕགས་ར་དགོན་སྤྱི་ལོ་1136ལོར་ཕྱག་བཏབ་པ་དང༌། ཕྱག་འདེབས་པ་པོ་སྐྱོབ་པ་མགོན་པོ།[6]ཞེས་གསལ་བ་དང༌། དཔལ་ལྡན་ལྕགས་ར་དགོན་བསམ་འགྲུབ་ལྷ་རྩེའི་བྱུང་བ་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་ཞེས་པར། འབུམ་པའི་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱིས་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་བཞེངས་པ་དང་ཆབས་ཅིགདངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་ཞོལ་དུ་རི་ཁྲོད་ལྟ་བུའི་དགོན་ཆུང་ཞིག་ཡོད་པ་དེའི་རྨང་གཞིའི་ཐོག གླིང་དཔོན་ཚང་དང་མཆོད་ཡོན་དུ་གྱུར་པའི་འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་དགོན་པ་འཐུས་སྒོ་ཚང་བ་ཞིག་འབྲི་གུང་སྐྱོབ་པ་འཇིག་རྟེན་གསུམ་མགོན་གྱི་དབོན་པོ་དཔལ་སྤོས་བྱང་ཆུབ་གླིང་པས་བཏབ། [7]ཅེས་གསལ། གོང་འཁོད་ཀྱི་ནང་དོན་གཉིས་ནི་ལྕགས་ར་དགོན་ཕྱག་འདེབས་པ་པོ་མདོར་བསྡུས་བསྟན་པ་ཞིག་ཡིན། ང་ཚོས་དེ་ལས་ཤེས་ཐུབ་པ་ཞིག་ནི། ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་ཕྱག་འདེབས་པ་པོའི་སྐོར་ལ། བཤད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཏེ། འབྲི་གུང་སྐྱོབ་པ་རིན་པོ་ཆེ་དང༌། སྤོས་བྱང་ཆུབ་གླིང་པ་གང་རུང་ཡིན་པ་དེ་ཡིན། གལ་སྲིད་དེ་ལས་ཁུངས་བཙན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔྱད་ཡིག་ཞིབ་ཆ་མཇལ་རྒྱུ་བྱུང་ན་གནད་དོན་དེ་གསལ་བར་ངོ་སྤྲོད་ཞུ་ནུས་མོད་ད་ལྟའི་བར་རྩད་མ་ཆོད། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་དུ། འབྲི་གུང་སྐྱོབ་པ་རིན་པོ་ཆེ་རབ་བྱུང་གཉིས་པའི་ཆུ་ཕག་སྤྱི་ལོ་1143ལོ་ནས་རབ་བྱུང་བཞི་པའི་མེ་གླང་སྤྱི་ལོ་1217ལོ་བར་དགུང་ལོ་དོན་ལྔ་བཞུགས། [8]ཞེས་གསལ། དེ་བཞིན་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་དང༌། འབྲི་གུང་ཆོས་འབྱུང་སོགས་བཞེད་པ་གཅིག་མཚུངས་སུ་འདུག དེས་ན་གོང་དུ་ཞུས་པའི་སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཞེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་དཔར་མའི་ནང་དུ་སྤྱི་ལོ་1136ལོར་འབྲི་གུང་སྐྱོབ་པ་མགོན་པོས་ཕྱག་བཏབ་ཅེས་པ་གསུངས་པ་དེ་ནི་ལོ་རབས་ལ་མ་བརྟགས་པའི་སྐྱོན་ཞིག་སྣང་སྟེ། སྐབས་དེར་འབྲི་གུང་སྐྱོབ་པ་མགོན་པོ་འཁྲུངས་མེད་པའི་ཕྱིར། འོན་ཀྱང་དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་སྡེ་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་ཞེས་པའི་ནང༌། སྤོས་བྱང་ཆུབ་གླིང་པས་བཏབ་ནས་ད་བར་ཕལ་ཆེར་ལོ་བརྒྱད་བརྒྱ་བདུན་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པ་དང༌། དགོན་པས་ད་ལྟ་འབྲི་གུང་སྲུང་མ་ཨ་ཕྱི་ཆོས་སྒྲོན་གསོལ་ལུགས་ལ་བལྟས་ན་ཁུངས་ལུང་ཡོད་པ་རེད་འདུག་ཅེས། [9]གསལ་བ་ལྟར། ལོ་ངོ་བདུན་བརྒྱ་བརྒྱད་བརྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་བགྲངས་ན་འབྲི་གུང་སྐྱོབ་པ་མགོན་པོའི་སྐབས་སུ་ཕྱག་བཏབ་པ་མིན་ནམ་སྙམ་གྱི་ཡོད་ཅིང༌། སྤོས་བྱང་ཆུབ་གླིང་པའི་འཁྲུངས་འདས་སྐོར་གྱི་ལོ་ཚིགས་གསལ་པོ་མེད་ཀྱང་ད་བར་ལོ་ངོ་ལྔ་བརྒྱ་ཡས་མས་ལས་སོང་མེད། གཞན་ཡང་འདིར་དགོན་པ་ཕྱག་འདེབས་པ་པོ་ཞེས་པའང་གོང་གསལ་རི་ཁྲོད་ལྟ་བུའི་དགོན་ཆུང་དེའི་ཐོག་དགོན་པ་ཡར་རྒྱས་སུ་བཏང་བར་གོ་དགོས་པ་ཞིག་ཏུ་སེམས་ཏེ། འབྲི་གུང་སྐྱོབ་པ་རིན་པོ་ཆེས་ཐོག་མར་དགོན་པ་རྒྱ་སྐྱེད་བཏང་བ་དང༌། འབྲི་གུང་བཀའ་རྒྱུད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་འཛིན་མཁན་དགོན་སྡེ་ཞིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་དང༌། དེ་རྗེས་ཡང་ཁོང་གི་དངོས་སློབ་འཇིག་རྟེན་གསུམ་མགོན་གྱིས་བསྐྱར་དུ་རྒྱ་སྐྱེད་གྲ་རྒྱས་སུ་བཏང་བ་ཞིག་ཡིན་པར་སེམས་ཏེ། འབྲི་གུང་ཆོས་འབྱུང་དུ། དབུ་ཆེ་མགུལ་སོགས་སུ་སྒྲུབ་ཁང་མང་པོའི་ཤུལ་ད་ལྟའང་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད། དེར་བཤད་སྒྲུབ་ཀྱིས་འབྲི་བསྟན་ཡུན་རིང་དར། དེང་སང་དཔེ་ཝར་དགོན་དང༌། ལྕགས་ར་དགོན་སོགས་ཀྱང་དང་ཐོག་འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཡིན།[10]ཞེས་དང༌། ཡང་དེ་ལས། དེ་ནས་བྱང་གི་འཕྲུ་གཙུག་ཏུ་དགོན་པ་བཏབ་བཞུགས་པའི་ཚེ་ན། མདོ་སྨད་པ་རྣམས་ཀྱིས་འབུལ་སྐྱེས་སོགས་བསྙེན་བཀུར་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་བསྟར་བ་ན་དཔལ་འབྲི་གུང་གི་གདན་སར་གནོད་ཀྱི་དོགས་ཏེ་ཁམས་སུ་འབྱོན་པར་ཆས་སོ། །གཞན་ཡང་རབ་སྒང་དང་ལི་ཐང༌། ཨ་ལྡན། འགར་ཐར། མགོ་རོད། འབའ་ཐང༌། རྒོད་ལུང༌། ར་འབོས་བ། འཕེལ་མཉེས་རྣམས་སུ་བྱོན་ཏེ་དེ་རྣམས་སུ་དགོན་པ་མང་དུ་བཏབ་སྟེ་སྒྲུབ་བརྒྱུད་འབྲི་གུང་པའི་བསྟན་པ་དར་བར་མཛད་དོ། །ཞེས་དང༌། ཡང་དཔལ་སྤུངས་ཆོས་འཁོར་གླིང་གི་ལོ་རྒྱུས་ནང༌། ཕྱིས་དུས་སྙིགས་མའི་སྐབས་སུ་དཔལ་མགོན་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱི་རྣམ་པར་རོལ་བ་སྐྱོབ་པ་འཇིག་རྟེན་གསུམ་མགོན་གྱི་ཐུགས་སྲས་དཔལ་ལྡན་བྱང་ཆུབ་གླིང་པ་ཉིད་ཀྱིས་དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པར་ཐོག་མར་འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ཞིག་ཕྱག་བཏབ། [11]ཅེས་འཁོད་པ་སོགས་ལ་བརྟག་པས་ཀྱང་གསལ་པོར་མངོན།
གཞན་ཡང་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ངག་སྒྲོས་སུ། མི་མི་འགྱུར་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར། །མཁར་མི་འགྱུར་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང༌། །གནས་མི་འགྱུར་བསམ་འགྲུབ་ལྷ་རྩེ། །ཞེས་བརྗོད་སྲོལ་མཆིས་པས་གླིང་དུས་སུ་ཞལ་ལུའི་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་ཞོལ་དུ་རི་ཁྲོད་ལྟ་བུའི་དགོན་ཆུང་ཞིག་ཡོད་པར་སྒོམ་པ་མི་ལྔ་ཞེས་པ་བཞུགས་ཚུལ་སོགས་བརྗོད་པ་ཡང་ཅུང་རྒྱུ་མཚན་དང་ལྡན་པ་དང༌། དགོན་དེའི་ལོ་རྒྱུས་རིང་ཐུང་རགས་ཙམ་མཐོང་ཐུབ་པར་སྙམ།
ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་གྲུབ་མཐའི་འཕོ་འགྱུར་སྐོར་ལ། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་མ་བཞེངས་པའི་གོང་དུ་གནས་འདིར་བོན་གྱི་སྒོམ་གྲྭ་ཞིག་ཡོད་ཚུལ་དང༌། དེ་ནས་གསང་སྔགས་རྙིང་མའི་སྒོམ་གྲྭ་ཞིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ། དེའི་རྗེས་སུ་འབྲི་གུང་དཀའ་བརྒྱུད་ཆགས་པ། དེ་ནས་ས་སྐྱའི་བླ་བསྐོས་ཆེན་མོ་དྲུང་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་དགོན་འདི་འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ནས་ས་སྐྱ་པའི་གྲུབ་མཐར་བསྒྱུར་བ་དང༌། དྲུང་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན་ལྕགས་ར་དགོན་དུ་གཟུགས་སྐུའི་བཀོད་པ་བསྡུས་ཤིང༌། ཁོང་གི་སྐུ་གདུང་མཆོད་རྟེན་ཡང་དེར་བཞུགས་ཡོད་ཚུལ་སོགས་ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ནང༌།[12] ཞིབ་ཏུ་གསལ་བ་ལྟར་ལགས་ཤིང༌། དེང་གི་དུས་སུ་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེ་འཇམ་དབྱངས་ཀུན་དགའ་གྲོལ་མཆོག་དང༌། མཆོག་སྤྲུལ་འཇམ་དབྱངས་ཀུན་བཟང་རྒྱ་མཚོ་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་འདུས་སྡེའི་སྣེ་ཁྲིད་མཛད་ནས་དགོན་འདིའི་བསྟན་དོན་སྐྱོང་བཞིན་མཆིས།གསུམ། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་དང་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང༌། སྤྱིར་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བཞེངས་པ་དང༌། དེ་ནས་བཟུང་ཡུན་ཇི་ཙམ་ཞིག་གི་བར་དུ་གནས་པའི་ལོ་གྲངས་སོགས་ཞིབ་ཆ་ད་ལྟ་ཤེས་ཐབས་བྲལ་ཡང༌། གླིང་སྒྲུང་གི་ནང་དུ་འཁོད་པ་ལྟར་ཚོད་རྩིས་བྱས་ན། ད་བར་ཧ་ལམ་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ཙམ་སོང་ཡོད་པ་གདོན་མི་ཟ། གང་ལགས་ཤེ་ན། འཁྲུངས་གླིང་ནང༌། རྒྱ་ཚས་བླངས་པའི་གླུ་ཚིག་ནང༌། ཁྲ་མོ་གླིང་གི་ས་ཆ་ལ། །ཕུ་ན་འབྲོག་པའི་མཚེར་ས་གཅིག །བར་ན་འབུམ་པའི་མཁར་རྫོང་གཉིས། །མདའ་ན་ཞིང་གི་རེའུ་མིག་གསུམ། །མི་མཁོ་མི་འདོད་མ་རེད་དེ། །[13]ཞེས་རྨ་ཡུལ་དུ་གླིང་གིས་ས་གཡར་ཞུས་པའི་སྐབས་ནས་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ཕྱག་བཏབ་ཟིན་ཚུལ་གསལ་ཡོད། དེར་བརྟེན་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ནི་གླིང་གི་དུས་སུ་རྒྱ་ཚ་ཡབ་སྲས་གཉིས་ཀྱི་ཕོ་བྲང་དང་དམག་དོན་གྱི་ལྟེ་གནས་ལྟ་བུ་ཡིན་ཞིང༌། གླིང་ཚང་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་གེ་སར་རིག་གནས་ཞིབ་འཇུག་གི་ནང་དུ་གནས་བབ་གལ་ཆེན་བཟུང་ཡོད་པ་དང་དོན་སྙིང་ཆེན་པོ་ལྡན་པ་ཞིག་ཡིན། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ཆགས་འཇིག་གི་སྐོར་ལ། དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་དཀོན་པས་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་དཔྱད་ཞིབ་བྱ་རྒྱུར་དཀའ་ངལ་ཕྲད་མོད། རྒྱ་རིགས་ཀྱི་གེ་སར་རིག་གནས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཞུས་ཀུའོ་ཆུང་གིས་སྤྱི་ལོ་1960ལོར་སྡེ་དགེ་ལྕང་རར་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་སྐབས་སུ་བྲིས་པའི་གེ་སར་རྟོག་ཞིབ་ཟིན་བཀོད་ཅེས་པའི་ནང༌། ཉག་སྐེད་བུ་ལོང་མས་མེར་བསྲེགས་བཏང་བའི་རྒྱ་ཚའི་ཕོ་བྲང་གི་མཁར་ཤུལ་གྱི་གྱང་རྩིག་མཐོ་པོའི་ཤུལ་རྗེས་མ་ཉམས་པར་གནས་ཡོད་ཚུལ་གསལ་པོར་འཁོད་པ་དང༌།[14] སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དོན་ཟླ་འོད་གསར་པའི་མེ་ལོང་ཞེས་པའི་ནང༌། སྤྱི་ལོ་1863ལོ་སྟེ། བོད་ཆུ་ཕག་ལོར་ཉག་དམག་སྡེ་དགེར་འོངས་ནས་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་ཡུམ་སྲས་འཁོར་བཅས་དང༌། མདུན་སྐོར་ཁག་གཅིག་བཅས་འཛིན་བཟུང་བྱས་ཏེ་ཉག་རོང་ནང་དུ་མི་གཏར་བཀག་ཉར་བྱས། ཞེས་དང༌། ཡང་དེ་ལས་སྤྱི་ལོ་1865ལོ་སྟེ། བོད་ཤིང་གླང་ཟླ་བ་བརྒྱད་པའི་ཚེས་གཅིག་ཉིན་ཉག་རོང་མགོན་པོ་རྣམ་རྒྱལ་ཕ་བུ་དང༌། བློན་པོ་དྲག་ཤོས་ཁག་གཅིག་མཁར་རྫོང་ནང་མེར་བསྲེགས་བྱས།[15] ཞེས་འཁོད་པ་དང༌། བློ་གྲོས་ཕུན་ཚོགས་ལགས་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་གནང་བའི་སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས་ཞེས་པའི་ནང་དུའང༌། ཆུ་ཁྱི་སྤྱི་ལོ་1862ལོར་ཉག་སྐེད་མགོན་པོ་རྣམ་རྒྱལ་དམག་གིས་སྡེ་དགེར་བཙན་འཛུལ་བྱས་ཏེ་ཞེས་དང༌། ཤིང་གླང་སྤྱི་ལོ་1865ལོའི་ཟླ་བ་བརྒྱད་པའི་ཚེས་གཅིག་ཉིན་མགོན་པོ་རྣམ་རྒྱལ་ཕ་བུ། བློན་པོ་དྲག་ཤོས་བཞི་བཅུ་སྐོར་དང་མཁར་རྫོང་བཅས་དུས་གཅིག་གསོན་བསྲེགས་བྱས། ཞེས་འཁོད་པ་སོགས་ལ་དཔྱད་ན། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་མེར་བསྲེགས་གཏོང་མཁན་ཉག་སྐེད་བུ་ལོང་མའི་དམག་ཡིན་པ་དང༌། དུས་ཚོད་ཀྱང་ཕལ་ཆེར1863ལོ་ཡས་མས་སུ་ཡིན་སྙམ་པ་འདུག་ཅིང༌། དེང་སང་ཡོངས་གྲགས་སུའང་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་ནི་ཉག་སྐེད་བུ་ལོང་མས་མེར་བསྲེགས་བཏང་བ་རེད་ཅེས་རྗོད་བཞིན་མཆིས། གཞན་ཡང་སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཞེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་དཔར་མའི་ནང༌། ཞན་ཧྥུང་ཁྲི་ལོ་གསུམ་པ་སྤྱི་ལོ་1853ལོར། མགོན་པོ་རྣམ་རྒྱལ་(ཉག་སྐེད་བུ་ལོང་མ)གྱིས་ཡིད་ལྷུང་བླངས་པ་དང༌། སྡེ་དགེའི་དམག་གཏོར་ཕམ་བཏང་ནས། སྡེ་དགེ་བཙན་བཟུང་བྱས་ཤིང༌། སྡེ་དགེ་རྒྱལ་རབས་བཅུ་དགུ་པ་འཆི་མེད་རྟག་པའི་རྡོ་རྗེ་དང་མ་ཡུམ་ཉག་རོང་དུ་ཁྲིད་ནས་བཀག་ཉར་བྱས། སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་དང༌། དཔོན་བློན་གྱི་རྒྱུ་ནོར་རྩིས་ལེན་བྱས་ནས། སྡེ་དགེ་དགོན་ཆེན་དུ་བཅའ་སྡོད་བྱས་པ་དང༌། རང་ཉིད་ཀྱི་གཅུང་དམག་དཔོན་ལུ་གུ་མ་ཞེས་པ་བཏང་ནས་དབོན་པོ་སྟོད་དང༌། རས་པ། གཡང་ཤོད། ལྕང་ར། སྐམ་ཐོག རྫ་ཁོག་བར་མ་སོགས་ས་གནས་སུ་དམག་སྒར་བརྒྱབ་ནས་དམག་དཔུང་འདུས་སྡོད་བྱས་ཞེས་དང༌། ཐོང་ཀྲི་ཁྲི་ལོ་བཞི་པ་སྤྱི་ལོ་1865ལོར་ཆིན་དམག་དང་བོད་དམག་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ཉག་རོང་ལ་དཔུང་འཇུག་བྱས་ནས་མགོན་པོ་རྣམ་རྒྱལ་ཕ་བུ་བཟུང་བ་དང༌། ལོ་བཅུ་ལྷག་བཀག་ཉར་བྱས་པའི་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོ་འཆི་མེད་རྟག་པའི་རྡོ་རྗེ་མ་བུ་གློད་བཀྲོལ་བཏང་ཞེས།[16] འཁོད་པས། སྤྱི་ལོ་1853ལོར་སྡེ་དགེ་བཙན་བཟུང་བྱས་ཞེས་པའི་ལོ་ཚིགས་ལ་ནོར་འཁྲུལ་བྱུང་བ་མིན་ནམ་སྙམ། ད་དུང་དེའི་ནང་དུ་འཆི་མེད་རྟག་པའི་རྡོ་རྗེ་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་བཅུ་དགུ་པ་ཞེས་འཁོད་རུང༌། དོན་དངོས་ཐོག་རྒྱལ་རབས་ཉི་ཤུ་པ་དང༌། ཁྲི་རབས་བཅུ་གཉིས་ཡིན་པ་སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས་དང༌། སྡེ་དགེ་ཆོས་འབྱུང༌། ཁམས་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་པོའི་སྲིད་དོན་ལོ་རྒྱུས་སོགས་བཞེད་པ་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་པས། རྒྱལ་རབས་བཅུ་དགུ་པ་ཞེས་པའང་ནོར་བར་སྙམ།
དེ་ནས་ཕྱིས་སུ་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་མཁར་ཤུལ་དུ་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པའི་སྐོར། བོད་གཞུང་ནས་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་ན་ཕྱི་ལྕགས་ཀྱི་ར་བ་དང༌། ནང་རྡོ་རྗེ་འཇིགས་བྱེད་ཀྱི་གནས་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་རུ་རྡོ་རྗེ་འཇིགས་བྱེད་ཀྱི་སྐུ་ཚད་ཅན་ཞིག་བཞེངས་རྒྱུའི་བཀའ་བཀོད་བྱས་པ་ལྟར། ཁྱུང་རམ་མདའ་དཔོན་དང་བཀྲས་མཐོང་མདའ་དཔོན་གཉིས་ཀྱིས་གྲོས་གཞི་བཏོན་པ་དང༌། མཁན་ཆེན་བསམ་གཏན་བློ་གྲོས་དབུས་བཞུགས་ཀྱིས་བཞེངས་ཚུལ་བཤད་རྒྱུ་ཡོད་པ་དང༌། དཔལ་ལྡན་ལྕགས་ར་དགོན་བསམ་འགྲུབ་ལྷ་རྩེའི་བྱུང་བ་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ་ཞེས་པའི་ནང༌། མཁན་ཆེན་བསམ་གཏན་བློ་གྲོས་སོགས་ཀྱིས་སྐུལ་སློང་མཛད་པའི་འོག་ས་སྐྱོང་སྡེ་དགེ་ཚང་དང༌། དགོན་ཆེན་དགོན་པ། མ་ཁྱི་དིས་གསུམ་སོགས་ལྕགས་ར་དགོན་པའི་བླ་ཆོས་འདུས་སྡེ་རྣམས་དང་དད་ལྡན་མང་ཚོགས་ཀྱིས་མཐུན་རྐྱེན་སྦྱར་བའི་འོག་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་ལྟེ་བ་རུ་དཔལ་རྡོ་རྗེ་འཇིགས་བྱེད་ཀྱི་ལྷ་ཁང་ཞིག་བཞེངས་ཚུལ་རགས་བསྡུས་ཙམ་འཁོད། [17]དེས་ན་མཁན་ཆེན་བསམ་གཏན་བློ་གྲོས་ཀྱིས་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པ་མ་ཟད། སྒྲུབ་གྲྭ་དང༌། འཇིགས་བྱེད་ཀྱི་དཀྱིལ་འཁོར་སྒྲུབ་མཆོད་བཅས་གསར་དུ་བཙུགས་པ་དང༌། རྒྱ་ཚའི་གསོལ་མཆོད་རྒྱས་པ་ཞིག་ཀྱང་བརྩམས།
མཁན་ཆེན་བསམ་གཏན་བློ་གྲོས་ནི་དགོན་ཆེན་དགོན་པའི་མཁན་པོ་ཡིན་ཞིང༌། ས་འབྲུག་སྤྱི་ལོ་1868ལོར་འཁྲུངས། དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ལྟར་ན། ལྕགས་ར་དགོན་དུ་ཕེབས་ནས་དབྱར་གནས་མཁན་པོ་མཛད་སྐབས། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་མཁར་ཤུལ་དུ་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པ་ཞིག་ཡིན་འདུག དེས་ན་ཁོང་གིས་དབྱར་གནས་མཁན་པོ་མཛད་སྐབས་སུ་དགུང་ལོ་ཉི་ཤུ་ཡས་མས་སུ་ཕེབས་པར་ཚོད་རྩིས་བྱས་ན། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་མཁར་ཤུལ་དུ་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པའི་ལོ་དུས་ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོ་1888ཡས་མས་ཡིན་ནམ་སྙམ་སྟེ། དེ་ལྟར་ན་ཕལ་ཆེར་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་མེར་བསྲེགས་བཏང་ནས་བགྲང་བྱ་སུམ་ཅུ་ལྷག་ཙམ་སོང་རྗེས་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་དེ་བཞེངས་པར་མངོན།
བཞི། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་མཁར་ཤུལ་ལས་ཐོན་པའི་རིག་དངོས་སྐོར།
དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་མཁར་ཤུལ་ནས་གླིང་དུས་ཀྱི་རིག་དངོས་གནའ་རྫས་འཚོལ་རྙེད་བྱུང་ཚུལ་སྐོར་ས་གནས་དེ་གའི་མང་ཚོགས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་བཤད་རྒྱུན་མང་དུ་མཆིས་ལ། ལྷག་པར་དུ་ཞུས་ཀུའོ་ཆུང་གིས་སྤྱི་ལོ་1960ལོར་སྡེ་དགེ་ལྕང་རར་རྟོག་ཞིབ་གནང་བའི་སྐབས་སུ་བྲིས་པའི་གེ་སར་རྟོག་ཞིབ་ཟིན་བཀོད་ཅེས་པའི་ནང་དུ་འདིའི་སྐོར་མང་དུ་འཁོད་པས་འདིར་ཕྲན་བུ་ཞིག་བསྒྱུར་ནས་འགོད་པར་བྱ་སྟེ། [18] ཉག་སྐེད་བུ་ལོང་མས་མེར་བསྲེགས་བཏང་བའི་རྒྱ་ཚའི་ཕོ་བྲང་གི་མཁར་ཤུལ་གྱི་གྱང་རྩིག་མཐོ་པོ་ལུས་ཡོད་པ་དང༌། ལྕང་ར་ཆུས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་ཨུ་ཡོན་དཀོན་མཆོག་ཚེ་རིང་གིས་རོགས་རམ་བྱས་པའི་འོག་གྱང་རྩའི་འོག་ནས་རྒྱ་ཚའི་དམག་རྟའི་གཟན་ཆག་ཡིན་ཟེར་བའི་ཉུང་མ་ཚིག་རོ་མང་པོ་ཞིག་དོན་བྱུང་ཞེས་དང༌། ཡུལ་དེའི་གྲོང་མི་རྣམས་ནས་མཁར་ཤུལ་ནས་གླིང་དུས་ཀྱི་མདའ་དང༌། མདུང༌། རྟ་སྒྲོག་སོགས་དངོས་རྫས་རྙིང་པ་མང་པོ་རྙེད་ཚུལ་སོགས་ཞིབ་གསལ་འཁོད། ཡང་དེབ་དེའི་ནང༌། སྤྱི་ལོ་1960ལོའི་ཟླ་7པར། དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་མཁར་ཤུལ་དུ་བཞེངས་པའི་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་གཏོར་བཞིན་པའི་སྒང་ཡིན་འདུག་ཅིང༌། ལྷ་ཁང་མདུན་གྱི་རྩིག་སྐྱོར་གྱི་ངོས་སུ་བཞེངས་པའི་གླིང་གེ་སར་གྱིས་ལྷ་རྟ་རྐྱང་བུ་ཆིབས་པའི་ལྡེབས་བྲིས་ཤིག་ལས། ལྷ་ཁང་ནང་གི་གེ་སར་དང༌། རྒྱ་ཚ། འབྲུག་མོ། ཁྲོ་ཐུང་སོགས་ཀྱི་འཇིམ་སྐུ་ཚང་མ་གཏོར་སྐྱོན་བཏང་ནས་ས་ཐོག་ཏུ་ཧྲུལ་པོར་ཐོར་ཡོད་པ་དང༌། སྒོ་རའི་ནང་དཔེ་ཆ་མང་པོ་མེར་བསྲེགས་བཏང་བའི་ཁྲོད་ནས་ཤོག་ལྷེ་441ཙམ་ཡོད་པའི་ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་ཀྱི་སྨད་ཆ་སོགས་གླིང་སྒྲུང་དཔེ་རྙིང་དང༌། གེ་སར་ཞལ་ཐང། མདའ་མདུང༌། གོ་ཁྲབ་སོགས་རིག་རྫས་རྙེད་ཚུལ་འཁོད་པ་མ་ཟད། མདའ་མདུང་རྣམས་ལ་བཙའ་སྐྱོན་ཤོར་ཡོད་རུང༌། གོ་ཁྲབ་ལ་བཙའ་སྐྱོན་གང་ཡང་བྱུང་མེད་ཅིང༌། གོ་ཁྲབ་དེ་ནི་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱི་གོ་ཁྲབ་རེད་ཅེས་དགོན་དེའི་དགེ་འདུན་ནས་ངོ་སྤྲོད་གནང་བྱུང་ཞེས་འཁོད་པ་དང༌། ད་དུང་གོ་ཁྲབ་དེའི་ཁྱད་ཆོས་དང་རྒྱུ་ཆ་གསལ་པོ་བྲིས་ཡོད་པ་མ་ཟད་བཙའ་སྐྱོན་ཕོག་མེད་རྐྱེན་ནི་ཁྲབ་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་གནམ་ལྕགས་ཡིན་པས་རེད་ཅེས་བཤད། གོ་ཁྲབ་ཀྱི་སྤུས་ཚད་ལེགས་པོ་ཡོད་པ་དེའི་ཐོག་ནས་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པར་བོད་ཀྱི་ལག་ཤེས་ཆུ་ཚད་ཧ་ཅང་མཐོ་པོ་ཡོད་པ་མཚོན་ཡོད་ཅེས་འཁོད་ཡོད་པ་དང༌། དེ་ནས་ཞུས་ཀུའོ་ཆུང་གིས་གོ་ཁྲབ་དེ་ཁོ་རང་སྡོད་སའི་ལྩང་ར་སློབ་ཆུང་དུ་ཁྱེར་བ་དང༌། སློབ་གྲྭའི་དགེ་རྒན་ཨུ་དགའ་ཞེས་པ་ཞིག་གི་རོགས་རམ་འོག་གོ་ཁྲབ་ཀྱི་ལྗིད་ཚད་བཏེགས་པས། ལྗིད་ཚད་ལ་རྒྱ་མ་བརྒྱད་ཅུ་ཙམ་ཡོད་ཚུལ་སོགས་གསལ་པོ་འཁོད་ཡོད། མ་ཟད་གོང་གསལ་དངོས་རྫས་དེ་དག་རྒྱ་ཚའི་མཁར་ཤུལ་ནས་ཐོན་རྗེས། འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་ནང་ཉར་ཚགས་བྱས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་པའི་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད། དེའི་ཐོག་ནས་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་ཤུལ་དུ་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པ་དང༌། འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་གི་ནང་དུ་གེ་སར་རིག་གནས་སྐོར་གྱི་རིག་རྫས་མང་པོ་བཞུགས་པ་རྟོགས་སླ། ཡང་དཔེར་ན། དམངས་གཙོའི་བཅོས་སྒྱུར་སྐབས་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་གི་མཁར་ཤུལ་ནས་ཐོན་པ་ཡིན་ཞེས་པའི་ཁྲོ་ཡི་ཚོགས་ཟངས་ཤིག་ཡོད་ཅིང༌། སྐབས་དེར་ལྕང་ར་ཆུས་ཀྱི་ཆུས་ཀྲང་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཞེས་པ་ཞིག་གིས་ཉར་ཚགས་གནང་ནས། ཕྱིས་སུ་སྡེ་དགེ་དགོན་ཆེན་དགོན་ལ་ཕུལ་ཡོད་པ་ང་རང་ནས་དངོས་སུ་མཇལ་བ་མ་ཟད། ཚད་འཇལ་བྱས་པས་གཏིང་ཚད་ལི་རྨིད་ཉེར་ལྔ་དང༌། ཁ་ཞེང་ལ་ལི་རྨིད་དྲུག་ཅུ་ཙམ་འདུག་ཅིང༌། ཚོགས་ཟངས་ཀྱི་ངོས་སུ་བཀྲ་ཤིས་ཁ་དྲོན་ཞེས་པའི་ཡི་གེ་ཡང་བྲིས་འདུག གཞན་ཡང་མཁར་ཤུལ་ནས་རྫ་ཁོག་གི་རིགས་ཀྱང་ཐོན་ཡོད་པ་མ་ཟད། དེ་དག་རིགས་གཅིག་མཁས་པས་ལོ་རབས་ཞིབ་དཔྱད་གནང་སྐབས་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་ཚུལ་བསྟན་ཡོད། ཡང་ཤུལ་རྗེས་དེ་ནས་ཐོན་པའི་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱི་གསོལ་ལྡིར་ཞེས་པ་ཞིག་ད་ལྟ་ལྕགས་ར་དགོན་པའི་འཇིགས་བྱེད་ལྷ་ཁང་ནང་དངོས་སུ་མཇལ་རྒྱུ་འདུག དེ་ཡང་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ཉེ་བའི་ཡུན་ལ་གནས་པའི་མཁར་ཤུལ་ནས་ཐོན་པའི་རིག་དངོས་དེ་དག་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་ལ་རིན་ཐང་ངོམ་དུ་རི་བ་ཤ་སྟག་ཡིན་པ་དང༌། གྲགས་སྙན་སྲིད་རྩེར་གཡོ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་ངག་རིང་པོ་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནད་སྨིན་བྱེད་པའི་བདེན་དཔང་ཁུངས་བཙན་ཡིན་པས་རང་ཅག་གིས་གཅེས་སྤྲས་སུ་བྱ་འོས་པ་ཞིག་ཡིན་པར་སེམས།
གཉིས་པ། འབུམ་པའི་རྒྱ་ཚ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་སྐོར།
གཅིག འབུམ་པའི་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱི་སྐོར།
རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་ནི་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་ཕུ་བོ་དང༌། ཡང་ཐུལ་དམ་པ་མི་བདུན་གྱི་གཙོ་བོ་ཡིན་ཞིང༌། རྒྱ་ཚའི་འཁྲུངས་ལོའི་སྐོར་ལ། འཁྲུངས་གླིང་མེ་ཏོག་ར་བའི་ནང༌། སེང་བློན་གྱིས་རྒྱ་བཟའ་ལྷ་དཀར་སྒྲོན་མ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་ལ་ཆུ་མོ་གླང་གི་ལོར་རྒྱལ་ཟླ་བའི་ཚེས་ལ་སྲས་འཁྲུངས་པའི་ཞལ་རས་ཟླ་བ་ལྟ་བུ། ཐུགས་སེམས་ནམ་མཁའ་ལྟར་ཡངས་པ། མཛད་སྤྱོད་ཆོས་ཀྱི་བྱ་བ། དགྲ་ལ་དུག་གི་ཚེར་མ། གཉེན་ལ་རྒྱ་དར་དཀར་པོ། དཔའ་ལ་རྒྱ་སྟག་ངར་མ། རྩལ་དྲུག་རྒྱ་ཁྲ་ཧོར་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་བྱུང་བས། ནང་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཞལ་ལུ་ཉི་མ་རང་ཤར། ཕྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་འབུམ་པ་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་ཞེས་མཚན་གསོལ་[19]ཞེས་པ་དང༌། འཁྲུངས་སྐོར་ལས་སེང་བློན་གྱིས་རྒྱ་བཟའ་ལྷ་དཀར་སྒྲོལ་མ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་ཏེ། ཆུ་མོ་གླང་གི་ལོའི་རྒྱལ་ཟླ་བའི་ཚེས་ལ་སྲས་འཁྲུངས་པའི་ཞལ་རས་ཟླ་བ་ལྟ་བུ་། ཐུགས་དགོངས་ནམ་མཁའ་ལྟར་ཡངས་པ། མཛད་སྤྱོད་ཆོས་དང་མཐུན་པ། དགྲ་ལ་དུག་གི་ཚེར་མ། གཉེན་ལ་རྒྱ་དར་དཀར་པོ། དཔའ་ལ་རྒྱ་སྟག་ངར་མ། རྩལ་དྲུག་སྐྱ་ཁྲ་ཧོར་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་བྱུང་བ་[20]ཞེས་དང༌། འཁྲུངས་གླིང་པདྨའི་དགའ་ཚལ་ཞེས་པའི་ནང་དུའང༌། སྦྲ་ཆེན་སེ་བོ་གངས་དཀར་ན་ཡབ་སེང་བློན་རྒྱལ་པོའི་བཙུན་མོ་རྒྱ་བཟའ་ལྷ་དཀར་སྒྲོལ་མའི་ལྷུམས་སུ་ཞུགས་ནས་ཆུ་མོ་གླང་གི་ལོ་རྒྱ་ཟླ་བ་བཅུ་གཉིས་པའི་ཚེས་ཉེར་བདུན་གཟའ་སྤེན་པ་དར་བའི་ཉིན་སྐུ་འཁྲུངས་སོ།[21] ཞེས་གསལ། དེ་བཞིན་བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པའི་སྒྲུང་མཁན་བསམ་འགྲུབ་ཀྱིས་གསུངས་པའི་འཁྲུངས་གླིང༌། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པའི་གླིང་རྗེའི་འཁྲུངས་རབས་བཅས་ཀྱི་ནང་དུའང་རྒྱ་ཚའི་འཁྲུངས་ལོའི་སྐོར་གོང་གསལ་སྒྲུང་ཡིག་ཁག་དང་གཅིག་གྱུར་དུ་མཆིས་པ་སྟེ། ཆུ་མོ་གླང་ཡིན་པར་བསྟན་ཡོད། འོན་ཀྱང་གོང་གསལ་གླིང་སྒྲུང་རྣམས་སུ་ཆུ་གླང་ལོ་ཡིན་པར་གསལ་བ་ལྟར་ན། དེ་ནི་སྤྱི་ལོ་1013ལོར་འཁེལ་འདུག བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ནང༌། དཔའ་ཡང་ཐུལ་དམ་པའི་མི་བདུན་གྱི་དྭངས་རྩེ་དང༌། དཔའ་བརྟུལ་སུམ་ཅུའི་ཡ་གྱལ་ཏེ། ཡབ་སེང་བློན་ག་མ་རིག་ཤེས་ཡུམ་རྒྱ་ནག་གོང་མའི་སྲས་མོ་ལྷ་དཀར་སྒྲོལ་མའི་སྲས་སུ་འཁྲུངས། ཁོང་གི་ཞལ་ཟླ་བ་ལྟར་དཀར་ཞིང་མཛེས་པས་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་ཞེས་མཚན་དུ་ཐོགས།[22] ཞེས་པ་ལྟར། ཡབ་སེང་བློན་དང༌། ཡུམ་རྒྱ་བཟའ་ལྷ་དཀར་སྒྲོལ་མའི་སྲས་སུ་ཆུ་མོ་གླང་གི་རྒྱལ་ཟླ་བའི་ཚེས་བཅོ་ལྔའི་ནམ་སྲོད་ཀྱི་དུས་སུ་སྐུ་འཁྲུངས། དེ་ཡང་རྒྱ་ནག་རྒྱལ་པོའི་ཚ་བོ་ཡིན་པས་རྒྱ་ཚ་དང༌། ཞལ་རས་ཟླ་ལྟར་དཀར་བས་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་ཞེས་པའི་མཚན་གསོལ། གཞན་ཡང་ཁོང་ལ་དཔའ་མི་འགྱུར་འབུམ་པའི་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་དང༌། ལྡོང་འབུམ་པའི་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར། ཞལ་ལུ་དཀར་པོ། ཞལ་ལུ་ཉི་མ་རང་ཤར་སོགས་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་མང༌། ཧོར་སོགས་མི་དགའ་བ་རྣམས་ཀྱིས་འབུམ་པའི་གླེན་པ་ཁ་ཐམ་དང༌། གླིང་གི་བུ་སྡུག་གྭ་པ། གླིང་ཕྲུག་དཀར་པོ་སྐྱ་ཞེས་པ་སོགས་མིང་ངན་བཏགས་པའང་མཆིས། བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ནང༌། སེང་ཆེན་རྒྱལ་པོས་ཕྱོགས་བཞིའི་དགྲ་ཆེན་འདུལ་བ་དང་རྫོང་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་ཕབ་པར་ཁོང་གིས་དཔུང་རོགས་མཛད་ཅིང་འཇིགས་རུང་གཡུལ་གྱི་ལས་ལ་དཔའ་རྒོད་གདོང་མཆོངས་དང་དགྲ་འདུལ་ཐབས་མཁས་ཀྱིས་མཛད་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག གླིང་རྗེ་གེ་སར་རྒྱལ་པོ་བྱང་ཕྱོགས་སུ་བདུད་འདུལ་བར་ཕེབས་སྐབས་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱིས་ཁྲ་མོ་གླིང་གི་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས། ཧོར་གུར་དཀར་རྒྱལ་པོས་ཧོར་དམག་འབུམ་ཕྲག་ཁྲ་མོ་གླིང་ལ་ཕབ་པ་ན་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱིས་ཧོར་སྒར་དུ་མཆོངས་ནས་ཁྲག་གི་འཁོར་ལོ་བསྐོར་ཏེ་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་བུ་བརྒྱད་དུས་གཅིག་ལ་བཀྲོངས་པ་སོགས་དམག་དཔོན་མང་པོ་བསད་མཐར་ཧོར་ཤན་པ་རྨེ་རུ་རྩེའི་མདུང་རྩེར་མཆོངས་ཏེ་སྐུ་བཀྲོངས། དེའི་རྐྱེན་གྱིས་ཤན་འདན་གཉིས་ཀྱི་འཁྲུག་པ་བདོ་བ་ན། དེ་འཇགས་ཐབས་སུ་སྐུ་དངོས་ཀྱི་ཞལ་གཟིགས་ནས་ཤན་འདན་བར་གྱི་འགལ་འདུམ་མཛད། གླིང་རྗེ་གེ་སར་རྒྱལ་པོས་གསེར་གླིང་ཕབ་སྐབས་སུ་ཁོང་གིས་རྫུ་འཕྲུལ་གྱི་སྐུས་གྲོགས་དན་མཛད་ཅེས་གྲགས།[23] ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར། དཔའ་རྩལ་སྙིང་སྟོབས་འགྲན་ཟླ་དང་བྲལ་བ་ཞིག་ཡིན།
གཉིས། འབུམ་པའི་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་གྱི་སྐོར།
གླིང་དཔའ་བརྟུལ་བརྒྱད་ཅུའི་རྣམ་ཐར་ཞེས་པ་ལས། རྨ་རི་བོ་བཞི་ཡི་འདུས་མདོ་ནས། །མཁར་མི་འགྱུར་དངུལ་ཆུའི་ཁྲོ་རྫོང་ན། །དཔའ་མི་འགྱུར་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ཡིན། །ཕ་འབུམ་པ་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱི། །བུ་ངར་རྒོད་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ཡིན། །[24]ཞེས་དང༌། བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ནང༌། ཡབ་དཔའ་བོ་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་དང་ཡུམ་རག་བཟའ་དགེ་མཚོ་མའི་སྲས་སུ་སྐུ་འཁྲུངས། གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་ཐུགས་སྲས་སུ་གྱུར། ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར། འབུམ་པའི་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ནི་ཡབ་འབུམ་པའི་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་དང་ཡུམ་རག་བཟའ་དགེ་མཚོ་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་འཁྲུངས་ཤིང༌། གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་ཚ་དང༌། ཁྲ་མོ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཚབ། གླིང་འབུམ་པ་དཔོན་གྱི་འགོ་དཔོན། གླིང་གི་དཔའ་བརྟུལ་སུམ་ཅུ་དང་གཅེས་ཕྲུག་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་བཅས་ཡིན་ཞིང༌། དར་བཟའ་གཡུ་ཡི་སྒྲོན་མེ་དང་རོང་བཟའ་ཨ་སྒྲོན་སྐེ་ཕྲ་བཙུན་མོར་བསུས། ཡང་གེ་སར་ཚིག་མཛོད་ལས། གླིང་གི་རྒན་རབས་ཀུན་གྱིས་སྙིང་ལྟར་གཅེས་པས་ཁོང་ལ་ལྷ་སྲས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་དུ་འབོད།[25] ཅེས་པ་ལྟར་ཁོང་ལ་ལྷ་སྲས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ཞེས་འབོད་པ་མ་ཟད། དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་དང༌། དགྲ་འདུལ་ལྷ་རྩེ། སྲས་དགྲ་ལྷ་སོགས་འབོད་སྲོལ་མཆིས། ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་ཀྱི་སྟོད་ཆའི་ནང༌། སྤྱི་དཔོན་གྱིས་བཏགས་པའི་མཚན་ལྷ་མགོན་དཀར་པོ། ཡབ་ཀྱིས་སྣང་རྒྱས་འབུམ་མེ། ཁུ་བོ་སེང་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་བཏགས་པར་སྣང་ངོ་། [26] ཞེས་སྤྱི་དཔོན་དང༌། རྒྱ་ཚ། གེ་སར་བཅས་ཀྱིས་མཚན་མི་འདྲ་བ་གནང་བའང་གསལ། གླིང་སྒྲུང་གི་ནང་དུ་རྒྱ་ཚ་འདས་དུས་སྲས་དགྲ་ལྷ་ནི་དགུང་ལོ་བཅུ་གཅིག་ཡིན་ཚུལ་འཁོད་ཡོད། སྲས་དགྲ་ལྷའི་མ་ཡུམ་རག་བཟའ་དགེ་མཚོའི་སྐོར་ལ་བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ནང༌། གླིང་གི་དཔའ་ཐུལ་ཞལ་དཀར་གྱི་ཆུང་མ་སྟེ། དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་གྱི་ཡུམ་དང་གླིང་དཀར་དྭངས་སྨན་མཆེད་མདུན་གྱི་ཡ་གྱལ་ཞིག་དང༌། མོ་ནི་གཤིས་རྒྱུད་ཡངས་པའི་བུད་མེད་ཅིག་ཡིན་ཞིང་གླིང་གི་རྟེན་འབྲེལ་མཛད་སྒོ་སོགས་ཀྱི་ནང་ལ་ཞུགས་མྱོང༌། རྒྱ་ཚ་སྐུ་བཀྲོངས་པའི་རྗེས་སུ་མོས་བུ་ཕྲུག་གསོ་སྐྱོང་གི་འགན་བཞེས།[27] ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར་ལགས། འདིར་སྒྲུང་ཚན་ཁག་གི་ནང་དུ་སྒེར་མཚོ་དང་དགེ་མཚོ་ཞེས་འབྲི་སྲོལ་གཉིས་མཆིས་ཤིང༌། སྐབས་འདིར་ཡང་བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད་ལྟར་བྲིས། བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ནང༌། སྐུ་ན་ཆུང་བའི་དུས་སུ་དཔའ་རྩལ་ཁོང་ནས་རྒྱས་ཏེ་སྟག་མོ་རི་སུལ་དུ་རྒྱུ་བ་ལྟར་མི་རྐྱང་རྟ་རྐྱང་བྱས་ནས་བདུད་ཡུལ་ལ་ཁུ་བོ་གེ་སར་རྒྱལ་པོ་འཚོལ་དུ་ཕེབས། རྗེས་སུ་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་དཔུང་ཡ་མཛད་དེ་མོན་དང་འཇང༌། མི་ནུབ། ཁ་ཆེ་སོགས་འདུལ་བའི་གཡུལ་འགྱེད་ཀྱི་ནང་དུ་ཁོང་གིས་དགྲ་སྡེ་ཆམ་ལ་ཕབ་པ་དང་གཏང་མ་ནང་དུ་བླངས་པའི་མཛད་རྗེས་མང་བས་གླིང་དམག་འབངས་ཀྱིས་སྤྱི་བོའི་གཙུག་ཏུ་བཀུར།[28] ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར་ཁོང་གིས་གྲུ་གུ་གོ་རྫོང་དང༌། མི་ནུབ་དར་རྫོང༌། སུམ་པའི་མཛོ་རྫོང༌། ཨ་ཆུང་དམུ་ཊ། ཕྱི་གླིང་ལྕགས་རྫོང༌། སྟག་གཟིག་ནོར་རྫོང༌། སྦྲ་ནག་གསེར་རྫོང༌། གོ་ར་ཚ་རྫོང༌། འཇར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་སོགས་རྫོང་ཆེ་ཆུང་འབེབས་པའི་ནང་དུ་གླིང་དམག་གི་སྤྱི་ཁྱབ་བཀོད་འདོམས་གནང་ནས་མཛད་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག མཐའ་མཇུག་གླིང་རྗེ་གེ་སར་ཞིང་ལ་ཕེབས་རྗེས། ཁྲ་མོ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཇུས་དགྲ་ལྷའི་ཕྱག་ཏུ་བཞག་པར་མཛད་ནས་གླིང་གི་རྒྱལ་ཐོག་གཉིས་པར་གྱུར། ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན་གྱིས། སྔོན་ཡུལ་ཕྱོགས་འདིར་གླིང་ཞེས་འབོད་པ་ལ། ཕྱིས་རྟེན་དང་བརྟེན་པའི་མིང་ཆགས་ཏེ་སྡེ་དགེ་ཞེས་ཐོགས་གསུངས་པ་བཞིན།[29] སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་དང་པོ་ནས་རྒྱལ་རབས་བདུན་པའི་བར་ཡུལ་ཕྱོགས་འདིའི་མིང་ལའང་གླིང་ཞེས་གྲགས་པར་བཤད།
སྤྱིར་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་གྱི་འཁྲུངས་ལོའི་སྐོར་ལ། ལྡོང་གི་མ་ཡིག་ལུང་བསྟན་ནང༌། རྗེ་ན་ཛུ་གསུང་རིག་ལྷོ་ཡི་གླིང༌། མགོན་པདྨ་སྃ་བྷའི་བྱིན་རླབས་སྲས། དཔའ་འབུམ་པའི་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་དེ། བུ་ཁྱུང་ཕྲུག་གཤོག་རྩལ་རྒྱས་པ་བྱུང༌།[30] ཞེས་ལོ་ཚིགས་འདི་ཡིན་དེ་ཡིན་ཞེས་ཁ་ཚོན་གཅོད་དཀའ་བར་གྱུར་ནའང༌། ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་ནང༌། དེར་སྲས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་དེ་ཉིད་དགུང་ལོ་བཅུ་གཅིག་གི་ངོ་ལྟས་ཡོད་པས་གདན་ལས་བཞེངས་ཏེ་ན་རེ།[31] ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར་དང༌། བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད་ཀྱི་ནང༌། རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་སྐུ་བཀྲོངས་སྐབས་ཁོང་དགུང་ལོ་བཅུ་གཅིག་ཟིན།[32] ཞེས་འཁོད།
ཡང་གླིང་ཚང་གི་གདུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཞེས་པའི་ནང༌། དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ལམ་དགྲ་འདུལ་ལྷ་རྩེ། དེའི་སྲས་ཨ་གཉེན་རྒྱལ་བ་སྐྱབས། དེ་ལས་སྲས་གསུམ་བྱུང་བ།[33] ཞེས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ལ་སྲས་གཅིག་ལས་མེད་པར་མངོན་ཡང༌། གླིང་སྒྲུང་རྒྱ་གླིང་ནང༌། སྲས་དགྲ་ལྷར་སྲས་དར་ཚ་གཉན་སྟག་འབུམ་འོད་དང༌། སྲས་ཆུང་དགྲ་ལྷ་དར་རྒྱས་ཞེས་གཉིས་འཁྲུངས་ཚུལ་འཁོད་པ་དང༌། གླིང་གི་མི་སྣ་ཞེས་པའི་ནང༌། དགྲ་ལྷ་ཁོང་ལ་ཆུང་མ་གཉིས་ཡོད། ཆེ་བ་དར་བཟའ་གཡུ་ཡི་སྒྲོན་ནེ་ཁབ་ཏུ་བཞེས། སྲས་གཅིག་འཁྲུངས། མིང་ལ་དར་ཚ་གཉན་སྟག་འབུམ་འོད་ཟེར་ཞེས་ཟེར་བ་དང༌། ཆུང་མ་གཞན་ཞིག་ནི། རོང་རྗེ་དབུ་དཀར་གྱི་སྲས་མོ་ཨ་སྨན་སྐེད་ཕྲ་ཟེར།[34] ཞེས་འཁོད་པ་དང༌། ཡང་གངས་ལྗོངས་གེ་སར་རིག་གནས་ཀྱི་ཕ་ས་ཁམས་ཡུལ་ཤུལ་ཞེས་པའི་ནང༌། དེ་ནས་རིམ་བརྒྱུད་གླིང་གི་རྒྱལ་རྒྱུད་ནི་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱིས་རག་བཟའ་དགེ་མཚོ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་ལ། སྲས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ལམ་དགྲ་འདུལ་ལྷ་རྩེ། དེའི་སྲས་ལ་དགྲ་ལྷ་དར་རྒྱས། དེའི་སྲས་ལ་ཨ་གཉེན་རྒྱལ་བ་སྐྱབས། དེ་ལས་སྲས་བདག་པོ་ཨ་ཡག་འབུམ་རྒྱལ།[35] ཞེས་སོགས་འཁོད་པ་ལྟར་ན། སྲས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ལ་སྲས་གཉིས་འཁྲུངས་ཡོད་ཚོད་འདུག་ཅིང༌། འབྲི་གུང་ཆོས་འབྱུང་ནང༌། དེ་བཞིན་བྱང་གེ་སར་ཏེ། གླིང་གེ་སར་གྱི་ཚ་བོ་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱས་ཀྱིས་འདིར་གཏུགས་ལ། ནུབ་སྟག་གཟིག་སྟེ་གར་ལོག་རྒྱལ་པོས་ཀྱང་འབུལ་བྱས་ཞེས།[36] འབྲི་གུང་སྐྱོབ་པ་རིན་པོ་ཆེ་དང་མཇལ་ཚུལ་འཁོད་པས་ཀྱང་གསལ་བར་སྙམ། གལ་སྲིད་འདིར་བཤད་པའི་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱས་དང་རྩེ་རྒྱལ་གྱི་རྗེས་འཇུག་ས་དང་ལ་གཉིས་ནོར་བ་ལས་རྒྱ་ཚའི་སྲས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་དེ་རང་ཡིན་པར་འདོད་ནའང་སྐྱོབ་པ་རིན་པོ་ཆེ་དང་མཇལ་སྐབས་དགྲ་ལྷ་རྩེ་རྒྱལ་ཕལ་ཆེར་ལོ་བརྒྱ་ལྷག་ཞིག་ཡིན་དགོས་འདུག་པས་ཁོང་དང་མཇལ་བའི་གོ་སྐབས་དཀའ་ཞིང་། དེའི་སྲས་དང་མཇལ་བ་ནི་ལུགས་དང་མཐུན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་རྗེས་སུ་དཔག་ཐུབ་པ་ཞིག་ཏུ་སྙམ་པས་མུ་མཐུད་དཔྱད་པར་འོས།
མཇུག་བསྡུའི་གཏམ།
དེ་ལྟར་གོང་དུ་སོང་བའི་ནང་དོན་དེ་དག་ནི་སྔོན་གྱི་ཡིག་ཚགས་ལ་ཁུངས་གཏུགས་པ་དང༌། ས་ཡུལ་དངོས་ལ་རྟོག་ཞིབ། མཁས་པ་རྣམས་ལ་འདྲི་གཏུག་ཞུས་པ་བཅས་གུང་བསྒྲིགས་ཏེ་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང་དང་ལྕགས་ར་དགོན་གྱི་སྐོར་དང་གླིང་གི་དཔའ་བརྟུལ་རྒྱ་ཚ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་གདུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ལ་དཔྱད་པ་རགས་ཙམ་བགྱིས་པ་ཞིག་ཡིན་ཞིང༌། དེ་ཡང་དོན་གནད་ལ་འཁེལ་བ་ཞིག་བྱུང་མིན་ཆ་མ་འཚལ་ཀྱང༌། ཤུལ་རྟེན་རིག་དངོས་དེ་དག་ནི་གླིང་གེ་སར་དང་ཁོང་གི་དཔའ་བརྟུལ་རྣམས་ཀྱི་ངོ་བོར་དབྱེ་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་དང༌། གླིང་སྒྲུང་གི་ནང་དོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་རྒྱུར་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ཞིག་ལྡན་པར་སེམས་ཤིང༌། གླིང་གེ་སར་གྱི་མཁར་རྫོང་སེང་འབྲུག་སྟག་རྩེ་རྫོང་དང༌། དཔའ་ཡ་མེད་རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་གྱི་མཁར་རྫོང་དངུལ་ཆུ་ཁྲོ་རྫོང༌། མ་མ་བཞི་དཔོན་པོ་ཁྲོ་ཐུང་གི་མཁར་རྫོང་སྲིབ་པ་ཁོག་མོ་རོག་རྫོང་། སྟག་རོང་ཉ་ཚ་ཨ་བརྟན་གྱི་མཁར་རྫོང་སོགས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཤུལ་དངོས་དེང་གི་ཆར་ཡང་དངོས་སུ་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཕལ་ཆེ་བ་གླིང་སྒྲུང་གི་བརྗོད་ཚུལ་དང་ཕན་ཚུན་ཐོད་ཐུག་གི་ཡོད། དོན་སྙིང་འདིའི་ཐོག་ནས་བལྟས་ན། གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་དེ་རྟོག་བཟོའི་ལྷ་སྒྲུང་ཁོ་ན་མ་ཡིན་པ་དང༌། གླིང་གེ་སར་དང་ཁོང་གི་དཔའ་བརྟུལ་རྣམས་ཀྱང་གྲིབ་མེད་རྟོག་བཟོ་བྱས་པའི་རྩོམ་རིག་གི་མི་སྣ་ཤ་སྟག་མིན་པར། དེའི་ནང་དོན་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་རྩད་ཞིབ་བྱེད་ཆོག་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་དངོས་ཡིན་པ་བསྙོན་མེད་དུ་ངེས་སོ། །སྐད་གྲགས་ལྡན་པའི་ནང་བསྟན་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་མཁས་དབང༌། ཀྲུང་གོའི་རིག་དངོས་དབྱེ་འབྱེད་མཁས་དབང་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཝུན་ཡུས་ཁྲེང་གིས། རིང་དུ་ཁྱབ་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་ངག་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ནི། མཁའ་དབྱིངས་མཛེས་པར་རྒྱན་པའི་མཚམས་སྤྲིན་ལྟ་བུ་ཡིན་ཞིང༌། དེར་ལོ་རྒྱུས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་རིག་པས་རྟོག་ཞིབ་དང༌། དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཚེ། ད་གཟོད་གཞི་ནས་ཡངས་པའི་ས་གཞི་ཆེན་པོར་ཕྱིར་ལོག་ཐུབ་པ་དང༌། གཞི་ནས་རི་བོ་མཐོ་པོ་དང༌། ཆུ་བོ་ཆེན་པོ། ཡངས་པའི་རྩྭ་ཐང་དང་གྲོག་རོང་བཅས་སུ་ཕྱིར་ལོག་ནས། གང་དེའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གདོང་རིས་ངོ་མ་གཞི་ནས་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཐུབ་།[37] ཅེས་དང༌། ཀྲུང་གོ་མི་དམངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཧྲེང་ཝེ་རུང་གིས། རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་མེས་པོའི་ཞིབ་འཇུག་གྲུབ་འབྲས་ལ་གཙིགས་ཆེན་བྱེད་དགོས་པ་དང༌། རྗེས་རབས་ཀྱིས་སྔོན་རབས་ལ་བརྩི་འཇོག་བྱེད་དགོས་ཤིང༌། དེ་ནི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་དང་མི་ཚུལ་ལྡན་ཞིག་བྱེད་པའི་ཆེས་མ་མཐའི་གནས་ལུགས་དེ་ཡིན།[38] ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། ང་ཚོས་གེ་སར་རིག་གནས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་གླིང་སྒྲུང་གི་མ་ཡིག་ཞིབ་ཀློག་བྱེད་པ་དང་སྔོན་རབས་རྣམས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་གྲུབ་འབྲས་ལ་བརྟེན་ནས་མཐར་ཐུག་ཁ་ཚོན་གཅོད་པའམ་དཔྱད་དཔོག་བྱ་རྒྱུ་ནི་གནད་ཀྱི་དམ་པར་སེམས་སོ། །
མཆན་འགྲེལ།
[1] དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། སྦྲང་ཆར། [J] 1985ལོའི་དེབ་བཞི་པར་གསལ།
[2] བོད་ཡུལ་གྱི་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་ཤུལ་རྟེན་ག་རྣམ་བཤད་རབ་གསལ་མེ་ལོང་། [G] པེ་ཅིན། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤ104
[3] བསོད་ནམས་དོན་གྲུབ། བོད་ལྗོངས་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ། [J] 1984ལོའི་དེབ་གསུམ་པར་གསལ།
[4] སྲིད་གྲོས་སྡེ་དགེ་རྫོང་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་བསྡུ་སྒྲིག་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་། སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས། [G] 1995ལོ། ནང་ཁུལ་གྱི་དཔྱད་ཡིག ཤ13
[5] དམྱལ་གླིང་རྫོགས་པ་ཆེན་པོ། [M] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1986ལོ། ཤ218
[6] སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་རྩོམ་སྒྲིག་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་། སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར། [M] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1995ལོ། ཤ482
[7] དཔལ་ལྡན་ལྕགས་ར་དགོན་བསམ་འགྲུབ་ལྷ་རྩེའི་བྱུང་བ་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ། [M] ནང་ཁུལ་ཡིག་ཆ། ཤ23
[8] དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ1556
[9] དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་སྡེ་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས། [G] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། དེབ་དང་པོ། ནང་ཁུལ་དཔྱད་ཡིག ཤ451
[10] འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོ། འབྲི་གུང་ཆོས་འབྱུང་། [M] པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་2012ལོ། ཤ318
[11] དཀར་མཛེས་ཁུལ་གྱི་དགོན་སྡེ་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས། [G] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ནང་ཁུལ་དཔྱད་ཡིག སྤྱི་ལོ་1999ལོ། ཤ556
[12] སྡེ་དགེ་རྫོང་དགོན་པའི་ལོ་རྒྱུས། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་2011ལོ། ཤ139-140
[13] འཁྲུངས་གླིང་མེ་ཏོག་ར་བ། [M] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1980ལོ། ཤ162
[14] ཞུས་ཀུའོ་ཆུང་། གེ་སར་རྟོག་ཞིབ་ཟིན་བྲིས། [M] ཁུན་མིང་། ཡུན་ནན་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1993ལོ། ཤ198
[15] ཐུབ་བསྟན་ཕུན་ཚོགས། སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དོན་ཟླ་འོད་གསར་པའི་མེ་ལོང་། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོ། ཤ58-59
[16] སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་རྩོམ་འབྲི་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་། སྡེ་དགེ་རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར། [G] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1995ལོ། ཤ13
[17] དགེ་འདུན། དཔལ་ལྡན་ལྕགས་ར་དགོན་བསམ་འགྲུབ་ལྷ་རྩེའི་བྱུང་བ་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ། [M] ནང་ཁུལ་དཔྱད་ཡིག ཤ34
[18] ཞུས་ཀུའོ་ཆུང་། གེ་སར་རྟོག་ཞིབ་ཟིན་བྲིས། [M] ཁུན་མིང་། ཡུན་ནན་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1993ལོ། ཤ198
[19] འཁྲུངས་གླིང་མེ་ཏོག་ར་བ། [M] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1980ལོ། ཤ7
[20] དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་གྱིས་བསྒྲིགས། འཁྲུངས་སྐོར། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981ལོ། ཤ5
[21] རབ་བརྟན་དགེ་ལེགས་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་འཚོལ་སྒྲིག་བྱས། འཁྲུངས་གླིང་པདྨའི་དགའ་ཚལ། [M] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་བསྡུ་སྒྲིག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། 2012ལོ། ཤ5
[22] ཐུབ་བསྟན་ཉི་མ། བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད། [Z] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1989ལོ། ཤ98
[23] ཐུབ་བསྟན་ཉི་མ། བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད། [M] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1989ལོ། ཤ98
[24] བསོད་བདེ་དང་བདེ་སྐྱོད། གླིང་དཔའ་བརྟུལ་བརྒྱད་ཅུའི་རྣམ་ཐར། [M] ཀན་སུའུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ43
[25] ཐུབ་བསྟན་ཉི་མ། བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད། [M] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1989ལོ། ཤ485
[26] ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད། སྟོད་ཆ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1980ལོ། ཤ429
[27] ཐུབ་བསྟན་ཉི་མ། བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད། [M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1989ལོ། ཤ410
[28] བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད། [M] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1989ལོ། ཤ486
[29] སྲིད་གྲོས་སྡེ་དགེ་རྫོང་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་བསྡུ་སྒྲིག་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་། སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས། [G] 1995ལོ། ནང་ཁུལ་གྱི་དཔྱད་ཡིག ཤ16
[30] གུ་རུ་རྒྱལ་མཚན། ལྡོང་གི་མ་ཡིག་ལུང་བསྟན། [M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་2010ལོ། ཤ40
[31] ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད། སྟོད་ཆ། [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1980ལོ། ཤ519
[32] བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱི་གེ་སར་ཚིག་མཛོད། [Z] ཁྲེན་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1989ལོ། ཤ485
[33] སྡེ་དགེའི་ལོ་རྒྱུས། [G] སྲིད་གྲོས་སྡེ་དགེ་རྫོང་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་བསྡུ་སྒྲིག་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1995ལོ། ཤ15-16
[34] སྒ་བ་ཀུན་བཟང་སྐྱབས། གླིང་གི་མི་སྣ། [M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་2016ལོ། ཤ119
[35] གཅོད་པ་དོན་གྲུབ་དང་བཀྲ་བ། གངས་ལྗོངས་གེ་སར་རིག་གནས་ཀྱི་ཕ་ས་ཁམས་ཡུལ་ཤུལ། [M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་2013ལོ། ཤ227
[36] འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོ། འབྲི་གུང་ཆོས་འབྱུང་། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་2012ལོ། ཤ302
[37] 温玉成;“长期流传的史诗格萨尔王故事,就像天空中漂浮的美丽彩云，只有用历史考古学的考察、分析，才能是他回到大地，回到大山、草原及河谷，确认其历史真相”。
[38] 沈卫荣.学术偶像崇拜和学术进步.纽约藏文书吧[J]，2017（12）.
