[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།]དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་འབྱུང་རྩིས་ཀྱི་ཆ་ཤས་སུ་གཏོགས་པའི་སྤར་ཁའི་ཕྱག་རྒྱ་བརྒྱད་ཀྱི་སྲོལ་གཏོད་པ་པོ་དང་། དེ་བཞིན་སྤར་ཁའི་སྐོར་གྱི་ནང་དོན་བོད་དུ་ཇི་ལྟར་སྒྱུར་ཚུལ་ཐད་ཅུང་ཟད་དཔྱད་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] སྤར་ཁ། སྲོལ་གཏོད་པ་པོ། ལོ་ཙཱ།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] P194 [ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A [རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག]1002-946X(2014)01 -064-10
དེ་ཡང་ཞིང་འབྲོག་མང་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བའི་ཐད་བླང་དོར་གྱི་འཛུབ་སྟོན་ནུས་པ་འདོན་སྤེལ་བྱེད་བཞིན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་ཐོ་ཞེས་པ་ནི་ནང་དོན་རྒྱ་ཆེ་ལ་གཏིང་ཟབ་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དེའི་ནང་གནམ་རིག་སྐར་རྩིས་དང་། དེ་བཞིན་འབྱུང་རྩིས་ལས་འཕྲོས་པའི་ཚེ་རབས་ལས་རྩིས་དང་གཤིན་རྩིས་ལ་སོགས་པའི་ནང་དོན་དུ་མ་འདུས་ཡོད། རྒྱ་ཆེའི་མང་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བར་ཐད་ཀར་སྟབས་བདེ་སྐྲུན་པའི་རིག་གཞུང་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་སྔོན་བྱོན་མཁས་དབང་དུ་མས་རང་རིགས་ཀྱི་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་བརྟག་གནམ་དཔྱད་ཀྱི་རྩིས་ལུགས་རྨང་གཞིར་བྱས་པ་དང་། མི་རིགས་གཞན་གྱི་སྔོན་ཐོན་རྩིས་ཀྱི་རིག་པས་ཁ་སྐོང་དང་ཟུར་བརྒྱན་པ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་རྣམ་ཀུན་ཆོས་དང་འཇིག་རྟེན་གྱི་ལས་མང་པོ་ཞིག་གི་བླང་དོར་འཇུག་ལྡོག་ཅི་འདྲ་བྱེད་དགོས་མིན་ཐད་ཀྱི་བློ་འདྲི་ས་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། དེས་ན་“ལོ་ཐོ་ནི་བོད་མིའི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་ལག་དེབ་ཅིག་ཏུ་གྱུར་”①དོན་ནི། དེའི་ནང་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་མི་རབས་ནས་མི་རབས་བརྒྱུད་དེ་གསོག་འཇོག་བྱས་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བའི་ཉམས་མྱོང་ཆོད་སྡོམ་ཡོད་པའི་ཁར། ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་རྩིས་ཀྱི་རིག་པ་ཡོད་ལ། མིའི་སྐྱིད་སྡུག་འདྲེས་མའི་འཚོ་བ་དངོས་ལ་མཁོ་བའི་ལག་ལེན་གྱི་མཛུབ་སྟོན་ཡང་ཡོད་པས་སོ། འདིར་ཕྲན་གྱིས་ཚད་ལྡན་གཞུང་ལུགས་རྒྱབ་རྟེན་དུ་བྱས་ཤིང་། དོན་དངོས་ལག་ལེན་གྱིས་ཉམས་སད་ཐེག་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་ཐོའི་རྒྱ་ཆེ་ལ་གཏིང་ཟབ་པའི་ནང་དོན་ལས་འབྱུང་རྩིས་ཀྱི་གྲུབ་ཆར་གྱུར་པའི་སྤར་ཁའི་སྐོར་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པར་འདོད་པ་ལ་ནང་དོན་ཆེ་བ་ཁག་གཉིས་ཏེ། སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱའི་སྲོལ་གཏོད་པ་པོའི་སྐོར་དང་གཅིག སྤར་ཁའི་ནང་དོན་བོད་སྐད་དུ་ཇི་ལྟར་སྒྱུར་ཚུལ་དང་གཉིས་སོ།
གཅིག སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱའི་སྲོལ་གཏོད་པ་པོའི་སྐོར།
དེ་ཡང། བོད་སྐད་དུ་སྤར་ཁ་ཞེས་པ་དེ་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི་“八卦”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ལ། སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཐ་སྙད་དེ། ཁེན། ཁམ། གིན།ཟིན། ཟོན། ལི། ཁོན། དྭ་ཞེས་པ་དེ་དག་ཀྱང་རིམ་པ་བཞིན་དུ་རྒྱ་ཡིག་གི་ཐ་སྙད་“乾 坎 艮 巽 震 离 坤 兑”རྣམས་སྒྲ་སྒྱུར་གཙོ་བོར་བྱས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། སྤར་ཁ་དང་དེའི་ཕྱག་རྒྱ་བརྒྱད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཀྱི་འབྱུང་སྟངས་ལས་ང་ཚོས་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཡུལ་ཡང་ཤེས་པར་ནུས་ཏེ། 《སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ་》ལས། “སྐད་རྐྱང་པ་བཤད་མི་འཚལ་བ་སྒྲ་བཞིན་དུ་བསྒྱུར་བ་རིགས་པ་རྣམས་ཀྱང་སྒྲ་བཙན་པར་བགྱིས་ཏེ་མིང་དུ་བཏགས་”②ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། དངོས་པོ་གང་ཞིག་ཡིན་ཡང་དེའི་ཐོག་མའི་མིང་དེ་ཉིད་ཐོན་སའི་ཡུལ་དེའི་སྐད་བརྡ་དང་མཐུན་པ་ཞིག་ཏུ་བཏགས་ཤིང་། ཕྱིས་སུ་མི་རིགས་གཞན་གྱིས་དེ་ཉིད་ནང་འདྲེན་བྱེད་སྐབས་ཐ་སྙད་དེ་དང་མཐུན་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རང་སྐད་ལས་མ་རྙེད་ཚེ་ད་གཟོད་སྒྲ་བཞིན་དུ་བསྒྱུར་བའམ་མི་རིགས་དེ་གའི་སྒྲ་དེ་གཡར་ནས་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས་སོ།
སྤྱིར་ན་སྤར་ཁ་བརྒྱད་པོའི་ཕྱག་རྒྱ་དེ་དག་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་དུ་མའི་སྔོན་དུ་ཤར་ཕྱོགས་ཙི་ནའི་ཡུལ་དུ་དར་བར་གྲགས་ཏེ། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》ལས།“ཞཱ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྔོན་དུ། རྒྱལ་པོ་ཧོང་(皇)གསུམ་དང་དྷི་(帝)ལྔ་བྱུང་བའི་ནང་ནས་ཧོང་དང་པོ་ཧྥུ་ཥི་ཤི་ཟེར་བ་ཞིག་བྱུང་བ་དེས། པཱ་བཀྭའ་(八卦)ཞེས་པའི་རི་མོ་དང་། ལུན་ཤན་ཞེས་པ་ཞིག་བརྩམས་པར་བཤད་པ་དང་། ཡང་འགའ་ཞིག་གིས་དྷི་ལྔའི་ནང་གི་བཞི་པ་ཡོའུ་ཐོའུ་ཐང་ཞིའི་དུས་སུ་འབངས་ཞིག་གིས་ཉ་བཟུང་སྐབས་ཧོ་ནན་ཏཱའོ་ལུའུ་རྒྱ་མཆོའི་ནང་ནས་རུས་སྦལ་ཞིག་ལག་ཏུ་ཐེབས་པ་དེ་རྒྱལ་པོར་ཕུལ་བ་དེའི་རྒྱབ་ན་བཀའི་རི་མོ་ཡོད་པ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་སྤར་ཁའམ་པཱ་བཀཱའི་རི་མོ་བཟོས་པར་བཤད་པ་དེ་ལ་ལྦུ་ཐོའུ་ཟེར་”③ཞེས་གསུངས་པ་དང་། དེ་བཞིན་《རྩིས་རིག་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ་》ཡི་ནང་དུ། “དེ་ཡང་། རྒྱ་ནག་ཏུ་སྤར་ཁའི་གནས་ལུགས་ལ་གནམ་སྔ་མའི་ལུགས་དང་གནམ་ཕྱི་མའི་ལུགས་གཉིས་ཡོད་པའི་གནམ་སྔ་མའི་ལུགས་ཞེས་པ་ནི། སྔོན་རྒྱ་ནག་ཏུ་སྔ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཧོང་གསུམ་དང་དྷི་ལྔ་བྱུང་བར་གྲགས་པའི་ཧོང་དང་པོ་རྒྱལ་པོ་ཧྥུ་ཤི་ཞེས་བྱ་བའི་དུས་སུ་དེང་སང་ཧོ་ནན་ཞེས་པའི་ཡུལ་གྲུར་ཧོ་ཞེས་པའི་ཆུ་བོ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པའི་ནང་ནས། ལུང་མཱ་སྟེ་འབྲུག་རྟ་ཞེས་པའི་ལུས་པོ་བྱིངས་རྟའི་རྣམ་པ་ལ་མགོ་མཇུག་གཉིས་འབྲུག་དང་འདྲ་བ་ཞིག་ཐོན། ཡོངས་གྲགས་ཧོ་ཐོའུ་ཞེས་པ་དེ་ཡིན། དེའི་རྒྱབ་ཏུ་རི་མོ་དོད་པ་མཐོང་ནས་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་རི་མོ་བཟོས་པ་དང་། དེ་དྲུག་ཅུ་རེ་བཞིར་ཕྱེ་ནས་བཤད་པ་ལྱན་ཤན་ཞེས་བྱ་བའི་གཞུང་གིན་རིའི་རྣམ་འགྱུར་གཙོ་བོར་བྱས་པ་ཞིག་བརྩམས་པར་གྲགས། འདིས་བཤད་པའི་སྤར་ཁའི་གནས་ཚུལ་ལ་གནམ་སྔ་མའི་ལུགས་ཟེར། གོང་གི་དྷི་ལྔ་ལས་བཞི་པ་ཡོའུ་ཐོའུ་ཐང་ཞིའི་གནམ་ལོའི་ཐོག་མ་ཤིང་འབྲུག་ལོ་ལ་ལྷོ་ཕྱོགས་ནས་ཡུའི་ཤང་ཞི་བྱ་བའི་འབངས་ཤིག་གིས་རུས་སྦལ་ངོ་མཚར་ཅན་ཞིག་བརྙེད་ནས་རྒྱལ་པོ་ལ་ཕུལ་བ་གཟིགས་པས་རུས་སྦལ་གྱི་རྒྱབ་ཏུ་དུས་ཚིགས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་རི་མོའི་ཚུལ་གྱིས་རྒྱས་པར་ཡོད་པ་ཁོང་དུ་ཆུད་ནས་རྩིས་ཀྱི་སྐོར་ཆེས་ཆེར་གསལ་བར་མཛད་པར་གྲགས་པ་དང་། ཡང་ལ་ལས་......ཞ་ཡུའི་ལྦང་གིས་ཧོ་ནན་ཕྱོགས་ཀྱི་ལཱོ་ཞེས་པའི་ཆུའི་ནང་ནས་ཧྲེན་ཀུན་ཏེ་སྤྲུལ་པའི་རུས་སྦལ་ངོ་མཚར་བ་རྒྱབ་ན་སྤར་ཁ་དང་སྨེ་བའི་རི་མོ་ཡོད་པ་ཞིག་ཐོན་པ་ཡོངས་གྲགས་ལཱོ་ཧྲུའུ་ཟེར་བ་དེ་ཡིན། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རྩིས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བགྱིས་པར་གྲགས་”④ཞེས་གསུངས། གོང་གི་གསུང་ཚུལ་དག་ནང་གནད་དོན་ཁག་གཅིག་གི་གསུང་ཕྱོགས་ཐད་ཕན་ཚུན་མི་མཐུན་ཡང་སྤར་ཁའི་ཕྱག་རྒྱ་ཐོག་མར་འབྱུང་ཡུལ་ནི་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཡིན་པར་གཅིག་ཏུ་འཐད། 《བཻ་དཀར་》དུ་ཡང། “རྒྱ་ནག་གཙུག་ལག་ཡུལ་དུ་གྲགས། །བོད་ཡུལ་མུན་པའི་གླིང་འདིར་ནི། །གནམ་རི་སྲོང་བཙན་དུས་ཉིད་ན། །གཙུག་ལག་ཕེབས་པའི་དབུ་བརྙེས་ཀྱང་། །ཡི་གེ་མེད་པས་ཀུན་མ་དར། །” ⑤ཞེས་གསུངས་པས། དེའི་ཤུགས་ལས་ཀྱང་གཙུག་ལག་རྩིས་ཀྱི་སྒོ་མོ་ནི་རྒྱ་ནག་ནས་ཕྱེ་ཞིང་། ཡུལ་དེ་ནས་བོད་དུ་དར་བར་བསྟན་ཡོད། དེས་ན། ང་ཚོས་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱའི་འབྱུང་ཡུལ་ནི་རྒྱ་ནག་ཡིན་པའི་ཆོད་གཏམ་འཇོག་ཆོག་མོད། འོན་ཀྱང་སྤར་ཁ་བརྒྱད་པོའི་ཕྱག་རྒྱ་དེ་དག་རྒྱ་ནག་ཡུལ་དུ་དུས་གང་ཞིག་ལ་མི་སྣ་སུས་རྣམ་པ་ཇི་འདྲའི་ཚུལ་གྱིས་སྲོལ་གཏོད་མིན་ཐད་གོང་གི་གསུང་ཚུལ་རྣམས་སུ་གཅིག་མཐུན་མེད་པའི་ཁར་ཕན་ཚུན་འཁྲུལ་བའི་ཆ་ཡང་སྣང་བས། ཡང་སྙིང་བཤད་ཚུལ་གང་ཞིག་དོན་དངོས་དང་མཐུན་པ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། དོན་དེའི་ཐད་རྒྱ་ནག་ཡུལ་དུ་སྤར་ཁའི་ཕྱག་རྒྱ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་ཡོད་པ་འདིར་དྲངས་ན།
“ལོ་ངོ་བརྒྱད་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་གོང་དུ། མིའི་རིགས་ཤེས་པ་མི་གསལ་ཞིང་། གདོད་མའི་རུས་རྒྱུད་ཚོ་པའི་དུས་སུ་གནས་པའི་སྐབས་དེང་གི་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་ཐན་ཧྲུའི་གྲོང་ཁྱེར་སན་ཡང་ཁྲོན་གྱི་ཀོའོ་ཐའེ་(甘肃省天水市三阳川卦台) གཤམ་དུ་སྐྱེས་བུ་དམ་པ་ཞིག་འཁྲུངས་ཤིང་། འཚར་ལོངས་བྱུང་བའི་རྗེས་སུ་ཚོ་པ་དེའི་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་འགོ་པར་གྱུར། ཁོང་ནི་ཧྭ་ཞཱ་མི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་སྲོལ་གཏོད་པ་པོ་ཧྥུ་ཤི་ཡིན། ཁོང་གིས་རང་གི་ཚོ་པ་དེ་བས་དར་རྒྱས་ཡོང་ཆེད་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་བརྒྱུད་ཤར་གྱི་ཕྱོགས་སུ་དེ་བས་རི་དྭགས་དང་རི་སྐྱེས་ཤིང་འབྲས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པ་ཤེས་ནས། ཁོང་གིས་གནའ་མི་ཚོའི་སྣེ་ཁྲིད་དེ་ཝུའེ་ཧཱའ་གཙང་པོའི་འབབ་རྒྱུད་ནས་ཤར་དུ་བཞུད་ཅིང་། ཝུའེ་ཧཱའ་དང་རྨ་ཆུ་འདྲེས་མཚམས་སུ་ཡང་བསྐྱར་རྨ་ཆུའི་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཆིན་ལིང་རི་རྒྱུད་ནས་མིའི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་སྡོད་དང་འཚམ་པའི་གནས་ཤིག་འཚོལ་ཆེད་མུ་མཐུད་ཤར་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད། ལོ་འགའ་ཤས་སོང་བའི་རྗེས་སུ་རྨ་ཆུའི་རྒྱུད་ཀྱི་པིང་མཱང་རི་ཡི་འདབས་སུ་འབྱོར་ཏེ། དེ་གར་ས་ཆུ་འཛོམས་ཤིང་རི་གཟར་མེད་པ་དང་། ནགས་ཀླུང་སྟུག་ལ་ཆུ་བོ་རྣམས་ཕན་ཚུན་འདྲེས་ཤིང་ཉ་ཡང་ཡོད་པ་མ་ཟད། ནགས་ཀྱི་ཀློང་དུ་རི་དྭགས་དང་ཤིང་གི་སྟེང་དུ་ཤིང་ཏོག་ཡོད་ལ། དགུན་གྱི་དུས་ཀྱང་སྔར་གནས་ཐན་ཧྲུའི་དང་བསྡུར་ན་ཧ་ཅང་ཐུང་བ་ཡོད་པར་རྟོགས་ནས། ཚོ་པ་དེ་གནས་དེར་གཏན་སྡོད་བྱས་སོ།
སྐབས་ཤིག་རི་དྭགས་རྔོན་པའི་ཚེ་ན། རྨ་ཆུའི་རྦ་རླབས་ནང་ནས་མགོ་ལ་རྭ་གཉིས་དང་། གསུས་དཀྱིལ་དུ་ཉ་ཁྲབ། རྩིབ་ངོས་སུ་གཤོག་པ། སྒལ་སྟེང་དུ་སྒོར་མོ་དབྱིབས་ཅན་གྱི་སྤུ་སྐྱེས་ཡོད་པའི་ཡ་མཚན་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་ཞིག་ཐོན་པ་དང་ཐུག སེམས་ཅན་དེས་ཆུའི་ནང་ཐོགས་མེད་དུ་འཛུལ་ཐོན་བྱེད་ཅིང་། སྐམ་སར་ཐོན་སྐབས་རྐང་གཤོག་ལྷན་དུ་སྤྱད་ནས་འཕུར་བ་ལྟར་བསྐྱོད་པ་དང་དཔའ་རྔམ་གཞན་ལས་ཆེ་བས། ཚོ་པའི་མིས་རྔོན་མ་ཐུབ་ནས་ཚོ་དཔོན་ལ་སྙན་སེང་ཞུས། ཧྥུ་ཤི་ཡིས་སྙན་སེང་འབྱོར་བ་དང་ལག་ཏུ་ཐན་ཧྲུའི་ཀོའོ་ཐའེ་ནས་འཁྱེར་བའི་ལུས་འབྱར་དབྱུག་པ་ཐོགས་ཏེ་རྔོན་རྭར་བསྐྱོད་ནས་དབྱུག་པ་འཕར་ཏེ་ཞུས། བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་ནི་ཧྥུ་ཤི་ཡིས་དབྱུག་པ་འཕར་བ་དང་ཡ་མཚན་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་དེས་མ་བྲོས་མ་རྒྱུགས་པར་གུས་གུས་ཞུམ་ཞུམ་གྱིས་མགོ་བོ་ལྕོག་ལྕོག་བྱས་ནས་གུས་སེམས་མཚོན་པར་བྱས། ཡ་མཚན་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་དེ་ནི་གནམ་སའི་དགོངས་པ་བསྣམས་པའི་སེམས་ཅན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ཧྥུ་ཤི་ལ་མི་ཡུལ་གྱི་རིག་གནས་གསར་གཏོད་བྱེད་པའི་རོགས་རམ་དུ་་་་་་་གསང་བ་ལྐོག་གྱུར་གྱི་དཔེ་རིས་ཤིག་འཁྱེར་ནས་ཆེད་དུ་མི་ཡུལ་དུ་ལྷགས་པ་ཞིག་ཡིན། སེམས་ཅན་དེ་མི་ཡུལ་དུ་མ་ལྷགས་གོང་‘ལག་ཏུ་འབྲུག་འདུལ་ཤིང་ཐོགས་པ། དེ་ནི་ཁྱོད་ཀྱི་བདག་པོ་ཡིན།’ (持降龙木者即汝主也) ཞེས་པའི་བཀའ་འཁྱེར་རྒྱུ་ཡོད། སྐབས་འཁེལ་བ་ཞིག་ལ་ཧྥུ་ཤི་ཡིས་ཐན་ཧྲུའི་ཀོའོ་ཐའེ་རི་སྟེང་ནས་འཚོལ་བསྡུ་བྱས་པའི་དབྱུག་པ་དེ་ནི་ད་བྱེད་དུས་‘འབྲུག་འདུལ་ཤིང་’དེ་ཡིན་ཞིང་། ངག་རྒྱུན་དུ་ཀུས་ཅན་ཁྲའུ་(鬼见愁)ཞེས་བརྗོད། འོན་ཀྱང་། ཧྥུ་ཤི་ཡིས་ཡ་མཚན་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་དེས་གུས་གུས་ཞུམ་ཞུམ་ངང་རང་གི་རྗེས་སུ་བསྙེགས་ནས་སྡོད་གནས་སུ་འོངས་པ་དང་ཚོ་པའི་མི་རྣམས་དགའ་སྤྲོས་མྱོས་པ་མཐོང་བ་ལས། དེའི་ནང་གི་སྟབས་འཁེལ་བའི་གནས་ཚུལ་དང་གནམ་སའི་དགོངས་པ་ཡིན་པ་གང་ཡང་ཤེས་མེད། རྗེས་སུ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་སྐབས་སེམས་ཅན་དེའི་སྒལ་སྟེང་གི་སྤུ་ནི་སེམས་ཅན་གཞན་ལས་མང་བ་ཡོད་པ་མ་ཟད། གཡས་གཡོན་གཉིས་སུ་གོ་རིམ་བཞིན་དུ་འཁྱིལ་ཡོད་པ་ཤེས། ཧྥུ་ཤི་ཡིས་བརྟག་དཔྱད་ནན་ཏན་བྱེད་པའི་ཚེ་ནའང་ཡ་མཚན་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་དེས་མགོ་བོ་ལྕོག་ལྕོག་བྱས་ནས་བརྡ་བསྟན། འོན་ཀྱང་། དེའི་སྒལ་སྟེང་གི་སྤུ་རྣམས་གཞོགས་གཉིས་སུ་ཁྱབ་ཡོད་པས་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་བདེ་མེད་རྐྱེན་ཧྥུ་ཤི་ཡིས‘འབྲུག་འདུལ་ཤིང་’གིས་སྤུའི་རི་མོ་དེ་རྣམས་དེའུ་འབུར་ཆུང་ངུ་ཞིག་གི་སྟེང་དུ་བྲིས་པ་དང་དེང་གི་ཧྥུ་ཐུའུ་དགོན་པའི་(负图寺)གཞོགས་གཉིས་སུ་གོང་གི་རི་མོ་ལ་བརྟེན་ནས་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་རི་མོ་བྲིས་པ་རེད། རྗེས་རབས་ཀྱི་སྐྱེས་བུ་དམ་པ་ཚོས་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ལ་བརྟེན་པས་《ཡཱི་ཀྱིང་》གི་གཞུང་གྲུབ་པ་རེད་”⑥ཅེས་པ་ལྟ་བུ་ཡིན། གོང་གི་གཏམ་རྒྱུད་ལས་ང་ཚོས་རྒྱ་ནག་ཏུ་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ་ལ་ངེས་ཤེས་འདྲོང་ཐུབ་ལ། གོང་དུ་དྲངས་པའི་སྤར་ཁའི་བྱུང་ཚུལ་གྱི་གསུང་ཚུལ་གཞན་དག་ལའང་དག་ཐེར་བྱེད་ཐུབ་པར་སྙམ་སྟེ།《ཡཱི་ཀྱིང་གི་བློ་རིག་ཀུན་འདུས་》ཞེས་པའི་ནང་དུའང་“ཧྥུ་ཤི་”(伏羲)དང་ཉུས་ལྦ་(女娲)ནི་ཧྭ་ཞཱ་(华夏)རིགས་ཀྱི་བུ་དང་བུ་མོ་ཡིན་ཞིང་། ཧྭ་ཞཱ་རིགས་ནི་ཀྲུང་ཧྭ་མི་རིགས་ཀྱི་ཕ་མེས་ཡིན། ཧྭ་ཞཱ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་ནི་ཕ་མེས་དེའི་རུས་(华ཧྭ་ཡི་ཐོག་མའི་དོན་མེ་ཏོག་ལ་གོ་)དང་རྒྱལ་རབས་དང་པོའི་མིང་(夏ཞཱ་)འདུས་པ་ལས་གྲུབ། ཧྭ་ཞཱ་རིགས་ཀྱི་དུས་སུ་རྡོ་ཆས་གསར་པའི་དུས་རབས་སུ་སླེབས་ཤིང་། དེའི་དུས་སུ་ཚོན་རྫ་དང་རྒྱ་རྙི་བཟོ་བ་དང་ཐག་མདུད་ལ་བརྟེན་ནས་དོན་ཐོ་འགོད་པ་སོགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་མྱུ་གུ་འབུས་འགོ་ཚུགས་ཤིང་། དེ་རྗེས་་་་་་་ཧྥུ་ཤི་ཡིས་སྤར་ཁ་བརྒྱད་གསར་དུ་བཏོད་དེ་སྟབས་བདེ་ལ་གོ་ཆོད་པའི་རི་མོའི་རྣམ་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ཐག་མདུད་ཀྱི་རི་མོས་དོན་ཐོ་འགོད་པའི་ཚབ་བྱས་པ་རེད་”⑦ཅེས་གསུངས་པའི་ནང་དུ་ཡང་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་སྲོལ་གཏོད་པ་པོ་དང་སྲོལ་གཏོད་པའི་དུས་ཀྱང་ཞོར་དུ་བསྟན་ཡོད། དེས་ན་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ་བརྒྱད་པོ་དེ་དག་རྒྱལ་པོ་ཧོང་གསུམ་དང་དྷི་ལྔ་བྱུང་བའི་ནང་ནས་ཧོང་དང་པོ་ཧྥུ་ཤི་ཡི་སྐབས་སུ་ཐོག་མར་གསར་གཏོད་བྱས་པའི་གསུང་ཚུལ་དེ་དོན་དངོས་དང་མཐུན་པར་སེམས། འོན་ཀྱང་《བཻ་དཀར》ཡི་ནང་དུ་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་བྱུང་ཚུལ་སྐོར་ལ། “གནམ་ས་རྒན་རྒོན་མིང་དང་ནི། །མིང་སྲིང་རིམ་པ་ཁམས་གྲུབ་ཚུལ། །སྲིད་པའི་རུས་སྦལ་དེ་ཉིད་ཀྱི། །མཚན་མའི་རི་མོ་རྣམ་བརྒྱད་དང་། །ཞལ་རླངས་འོད་བཅས་འཐུལ་བ་ལས། །ཁེན་ཞེས་བྱ་བའི་ཡི་གེར་སྣང་། །འབྱུང་བའི་དངས་མར་ཁོན་(ཁེན་ཞེས་མིན་ནམ་སྙམ་ཡང་མ་ཡིག་ཏུ་དེ་ལྟར་གསལ་) རྒན་བྱུང། །ཕྱི་ས་ཐུར་དུ་འཛག་པ་ལས། །ཁོན་ཞེས་བྱ་བའི་ཡི་གེར་སྣང་། །འབྱུང་སྙིགས་ཁོན་མ་རྒན་མིང་བྱུང་། །དེ་གཉིས་ཀླུངས་མལ་བསྡེབས་པ་དང་། །གནམ་སའི་ཀ་བ་རི་ཡིས་བྱས། །བུ་ཆེན་སྔོན་མ་གིན་རི་བྱུང་། །རི་བྲག་བར་དུ་རླུང་བྱུང་བའི། །བུ་མོ་ཆེན་མོ་ཟོན་ཏེ་རླུང་། །རླུང་གིས་བཙུབས་ཏེ་མེ་འབར་བས། །བུ་མོ་འབྲིང་མོ་ལི་ཡང་བྱུང་། །རླུང་མེ་འཁྲུགས་ཏེ་ཆར་བབས་པས། །ཁམ་ཆུ་སྒུར་པོ་མི་གཙང་བྱུང་། །དེ་རྣམས་བར་དུ་ཤིང་སྐྱེས་པས། །བུ་མོ་ཆུང་ངུ་ཟིན་ཤིང་བྱུང་། །མེ་ཡིས་ས་བཞུ་ལྕགས་བྱུང་སྟེ། ། བུ་འབྲིང་གཅོད་བྱེད་དྭ་ལྕགས་བྱུང་། །”⑧ཞེས་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ་ནི་གནམ་ས་དང་། རི། རླུང་། མེ། ཆུ། ཤིང་། ལྕགས་བཅས་ཕྱི་སྣོད་འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀྱི་དངོས་པོའི་བྱུང་ཚུལ་དང་སྦྱར་ནས་གསུངས་ཡོད་པས། དེ་ནི་ཕྱིས་རབས་པས་ཧྥུ་ཤི་ཡིས་སྲོལ་གཏོད་པའི་སྤར་ཁའི་རི་མོ་དེ་དག་གཉིས་གཉིས་ཕན་ཚུན་བསྡེབས་ནས་དྲུག་ཅུ་རེ་བཞི་བཟོས་པ་དང་། སྤར་ཁ་བརྒྱད་པོ་དེ་དག་གི་རི་མོའི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བར་གཞིགས་ནས་དེ་དག་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་དངོས་པོ་དང་། དུས་ཚིགས། ཁ་ཕྱོགས། སྲོག་ཆགས། མི། མིའི་ལུས་པོའི་ཆ་ཤས། འབྱུང་བ་ལྔ། གནམ་གཤིས། དོན་ལྔ་སྣོད་དྲུག་སོགས་དང་སྦྱར་ནས་རིམ་བཞིན་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་བཏང་ནས་གྲུབ་པའི་གཞུང་《ལྱན་ཤན་》དང་《ཀུས་ཙང་》 དེ་བཞིན་《ཡཱི་ཀྱིང་》སོགས་ལས་འཕྲི་སྣོན་བྱས་ཏེ་བོད་དུ་བསྒྱུར་བ་ལས་རིམ་གྱིས་དར་བའི་གསུང་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས། སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཐོག་མའི་བྱུང་ཚུལ་དངོས་དེ་མ་ཡིན་པར་འདོད། གང་ལགས་ཤེ་ན། དེའི་ནང་སྲིད་པའི་རུས་སྦལ་མཚན་གཞིར་བྱས་ཏེ་སྤར་ཁ་བརྒྱད་སོགས་གཙུག་ལག་རྩིས་ཀྱི་རིག་པ་གསུང་མཁན་ནི་མཁྱེན་རབ་དབང་ཕྱུག་འཇམ་དཔལ་དབྱངས་ཡིན་པར་བཤད་ཅིང་། རྗེ་བཙུན་འཇམ་དཔལ་དབྱངས་ནི་“བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་འཇིག་རྟེན་དུ་བྱོན་པའི་ཚེ་རྒྱ་ནག་ཡུལ་གྱི་ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས་སྟོད་ཀྱི་ཆ་ཡིན་ལ། དེ་ནས་མི་རིང་བའི་དུས་ཤིག་ན་རྒྱ་ནག་ཆེན་མོར་གཏོགས་པའི་ཡུལ་རི་བོ་རྩེ་ལྔར་སྐྱེ་བོ་གཞན་ལས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པ་མཚོན་ཕྱིར་ཏྲིཀྴའི་ཤིང་གི་ཝ་བ་ལས་བརྫུས་ཏེ་འཁྲུངས་པའི་ཚུལ་བསྟན་ནས་དབུས་ཀྱི་རི་ལ་བཞུགས་པ་དང་”⑨ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན་སྐྱེ་བོ་གཞན་ལས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པའི་རྗེ་བཙུན་འཇམ་དབྱངས་ནི་ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས་སྟོད་ཀྱི་དུས་སུ་འཁྲུངས་པ་གསལ་བར་བསྟན་ཡོད། འོན་ཀྱང་། སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ་ཙམ་མ་ཟད་དེའི་གཞུང་《ལྱན་ཤན་》དང་《ཀུས་ཙང་》ནི་ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས་སྟོད་ཀྱི་སྔོན་དུ་བྱུང་བ་《ཡཱི་ཀྱིང་གི་བློ་རིག་ཀུན་འདུས་》ནང་གསལ་བར་བསྟན་པས་ན། རྗེ་བཙུན་འཇམ་དཔལ་དབྱངས་ནི་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱའི་ཐོག་མའི་སྲོལ་གཏོད་པ་པོ་དེ་མ་ཡིན་པར་ངེས་སོ།
མདོར་ན། སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ་དེ་དག་ཐོག་མར་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་ཙམ་གྱི་སྔ་རྗེས་ཏེ་རྡོ་ཆས་གསར་པའི་དུས་རབས་སུ་རྒྱ་ནག་གི་ཡུལ་དུ་རྒྱལ་པོ་ཧོང་གསུམ་དང་དྷི་ལྔ་བྱུང་བའི་ཧོང་དང་པོ་ཧྥུ་ཤི་ཡིས་ཡ་མཚན་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་ཞིག་གི་ལུས་སྟེང་དུ་སྐྱེས་པའི་སྤུ་རིས་ཀྱི་རྣམ་པར་དཔེ་བལྟས་ནས་སྲོལ་བཏོད་པར་འདོད།
གཉིས། སྤར་ཁའི་ནང་དོན་བོད་སྐད་དུ་ཇི་ལྟར་སྒྱུར་ཚུལ་སྐོར།
དེ་ཡང། རྒྱ་ནག་ཡུལ་དུ་ཧྥུ་ཤི་ཡིས་སྤར་ཁ་བརྒྱད་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ་བཟོས་རྗེས་ཕྱིས་ཀྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྐབས་སོ་སོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་དང་རང་གི་བློ་རིག་ལ་བརྟེན་ནས་ཕྱག་རྒྱ་དེ་དག་ལ་ནང་དོན་གསར་པ་བསྣན་ཅིང། ལྷག་དོན་སྤར་ཁའི་ཕྱག་རྒྱ་བརྒྱད་པོ་དེ་དག་གཉིས་གཉིས་སུ་བརྩེགས་ནས་དྲུག་ཅུ་རེ་བཞིར་ཕྱེ་ཞིང་། དྲུག་ཅུ་རེ་བཞི་སོ་སོར་ཡང་ནང་དོན་རེ་སྦྱར་བ་མ་ཟད། སྤར་ཁ་རེ་རེའི་ཐིག་རིས་རེ་རེར་ཡང་ནང་དོན་རེ་སྦྱར་བས་སྔོན་གྱི་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་སོང་ནས་མཐར་ཀྲའུ་ཝིན་ལྦང་(周文王)གིས་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་དེ་དག་མཚོན་པའི་གཞུང་《ཡཱི་ཀྱིང་》 (《易经》)ཞེས་པ་དེ་བརྩམས་པར་གྲགས་པ་དང་། ཕྱིས་ཀྱི་ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས་སྨད་ཀྱི་ཆ་སྟེ་ཁྲུན་ཆུའུ་དུས་སྐབས་སུ་ཁུང་ཙི་ཡིས་སྤར་ཁའི་གཏམ་རྒྱུད་《ཡཱི་ཀྲོན་》(《易传 》)ཞེས་པ་མཛད་པར་གྲགས། 《ཡཱི་ཀྱིང་》དང་《ཡཱི་ཀྲོན་》གཉིས་འདུས་པ་ལས་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་གཞུང་ཀྲའུ་ཡི(《周易》)ཞེས་པ་དེ་གྲུབ། དེ་ལྟར་རྒྱ་ནག་ཏུ་སྤར་ཁའི་གཞུང་གི་འཕེལ་རིམ་ཇི་ལྟར་ཡིན་ཚུལ་སྟབས་བསྡུས་ཤིག་སྨྲས་ནས་སྐབས་སུ་བབ་པའི་བརྗོད་བྱའི་དོན་འཆད་པར་འཇུག་པ་ལ་ནང་དོན་གཉིས་ཡོད་དེ། སྤར་ཁའི་ནང་དོན་བོད་སྐད་དུ་དུས་ཇི་ཙམ་ལ་བསྒྱུར་བའི་སྐོར་དང་། སྤར་ཁའི་ནང་དོན་བོད་དུ་ཇི་ལྟར་སྒྱུར་ཚུལ་བཅས་སོ། །
ཀ སྤར་ཁའི་ནང་དོན་བོད་སྐད་དུ་དུས་ཇི་ཙམ་ལ་བསྒྱུར་བའི་སྐོར།
ད་ཡོད་བོད་ཀྱི་འབྱུང་རྩིས་ནང་གི་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་དེ་དག་ནི་འབྱུང་རྩིས་དང་ལྷན་དུ་རྒྱ་ནག་ནས་དར་བ་ཡིན་པར་ཕལ་མོ་ཆེས་འདོད། ཡོངས་གྲགས་སུ་རྒྱ་ནག་གི་འབྱུང་རྩིས་ནི་བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱི་དུས་སྐབས་སུ་བོད་དུ་དར་འགོ་ཚུགས་པར་བཞེད་དེ། 《བཻ་དཀར་》ལས། “རྒྱ་ནག་གཙུག་ལག་ཡུལ་དུ་གྲགས། །བོད་ཡུལ་མུན་པའི་གླིང་འདིར་ནི། །གནམ་རི་སྲོང་བཙན་དུས་ཉིད་ན། །གཙུག་ལག་ཕེབས་པའི་དབུ་བརྙེས་ཀྱང་། །ཡི་གེ་མེད་པས་ཀུན་མ་དར། །”⑩ཞེས་གསུངས་པས་སོ། དེས་ན་བོད་དུ་སྤར་ཁའི་སྐོར་གྱི་ནང་དོན་དར་བའི་དུས་ཚོད་དེའང་འབྱུང་རྩིས་དར་བའི་དུས་ཚོད་དང་མཉམ་པར་བསམས། བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་སྐབས་བོད་དུ་འབྱུང་རྩིས་དབུ་བརྙེས་པ་ཙམ་ལས་ཡང་སྙིང་འབྱུང་རྩིས་ཀྱི་ནང་དོན་གང་དང་གང་ཞིག་དར་ཡོད་སྐོར་ཆ་མི་འཚལ་ཀྱང་། བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་རྒྱ་བཟའ་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་བཙུན་མོར་ཕེབས་སྐབས་སུ་བསྣམས་པར་བཤད་པའི་རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་དེ་དག་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་འབྱུང་རྩིས་ཀྱི་ནང་དོན་ཡིན་ལ། དེ་དག་ནང་སྤར་ཁའི་སྐོར་གྱི་ནང་དོན་ཡང་ཡོད་པ་གོར་མི་ཆག ཕྱིས་སུ་སྲོང་བཙན་གྱིས་ལང་ཚོ་ལྡོང་ལེགས་སོགས་མི་བཞི་རྒྱ་ནག་ཏུ་རྩིས་སྦྱོང་བར་བཏང་ནས་ཁོང་ཚོ་བོད་ཡུལ་དུ་ཕྱིར་ཕེབས་རྗེས་རང་གིས་ཤེས་པའི་སྤོར་ཐང་གི་རྩིས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བས། “དེ་ནས་བཟུང་བོད་ཡུལ་དུ་རྒྱའི་རྩིས་མང་པོ་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་སོང་སྟེ། དེ་དག་གི་ནང་གཙོ་བོ་འབྱུང་བ་ལྔ་དང་ལོ་འཁོར་བཅུ་གཉིས་འགྲོགས་ནས་ལོ་རབས་རྩི་ཚུལ་དང་། ཁྱིམ་དགུ སྤར་ཁ། ལི་ཐོ་རྩིས་ཚུལ།་་ལོ་རྒན་དྲུག་ཅུ། དུས་ཚིགས་ཉེར་བཞི་དང་གླང་རྩིས་སོགས་ཡོད་”(11)ཅེས་གསུངས་པ་ལས་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྐབས་རྒྱ་ནག་གི་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་བོད་ཡུལ་དུ་བསྒྱུར་བས། ད་གཟོད་བོད་ཁམས་སུ་སྤར་ཁའི་རྩི་ཚུལ་དངོས་སུ་དར་བའི་ཁ་ཆོན་གཅོད་ཆོག
འོ་ན་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱི་ཡར་སྔོན་དུ་བོད་ཁམས་སུ་སྤར་ཁའི་སྐོར་གྱི་ནང་དོན་ཡེ་ནས་དར་མེད་དམ་ཞེ་ན། དེ་ཡང་དེ་ལྟར་མ་ཡིན་ཏེ། གཅིག་ནས་རྒྱ་ནག་གི་ཡུལ་དུ་འབྱུང་རྩིས་དང་ལྷག་དོན་སྤར་ཁའི་གཞུང་སྤོར་ཐང་བྱུང་བའི་དུས་ཧ་ཅང་སྔ་མོ་ཡིན་ཏེ། མ་མཐར་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་ལོ་ལྔ་བརྒྱའི་གཡས་གཡོན་དུ་སྤོར་ཐང་གི་གཞུང་ཆ་ཚང་ཤོས་《ཀྲའུ་ཡཱི》ཞེས་པ་གྲུབ་ཟིན་པ་དང་། གཉིས་ནས་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ཡར་སྔོན་དུ་བོད་རྒྱ་གཉིས་དབར་དངོས་བརྒྱུད་ཅི་རིགས་ནས་རིག་གནས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་མ་བྱུང་བ་མ་ཡིན་ཏེ། གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་གཙོས་པའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་དུ་མའི་རིང་བོན་གྱི་བཀའ་དང་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བར་བཤད་ཅིང་། སྐབས་དེ་དག་ཏུ་ཞང་བོད་ཙམ་མ་ཡིན་པའི་ཡུལ་ཕྱོགས་གཞན་གྱི་ལོ་པཎ་ཡང་མང་དུ་བྱོན་ཡོད་པ་ནི་“ཞང་ཞུང་མཁས་པ་སྟོང་རྒྱུང་མཐུ་ཆེན། སྟག་གཟིག་མཁས་པ་ཟ་རང་མེ་འབར། རྒྱ་ནག་མཁས་པ་ལེགས་ཏང་རྨང་པོ། ཁྲོམ་གྱི་མཁས་པ་གསེར་ཐོག་ལྕེ་འབམས། གེ་སར་མཁས་པ་རྔམ་པ་ལྕེ་རིང་། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཤ་རི་དབུ་ཅན། རྒྱ་གར་མཁས་པ་ལྷ་བདག་སྔགས་གྲོལ། མི་ཉག་མཁས་པ་ལྕེ་ཚ་མཁར་བུ། སུམ་པའི་མཁས་པ་མུ་སྤུངས་གསལ་ཐང་”⑿ཞེས་བོན་བསྟན་བསྒྱུར་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་དགུ་བྱུང་བ་དེ་དག་གི་གྲས་སུ་ཞང་ཞུང་དང་བོད་ཙམ་མ་ཟད་ད་དུང་རྒྱ་གར་དང་རྒྱ་ནག་སྟག་གཟིག་ལ་སོགས་པའི་ཡུལ་གྱི་ལོ་ཙཱ་བའང་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ། ལོ་ཙཱ་བ་དེ་དག་ནི་མ་མཐར་རང་རང་ཡུལ་གྱི་སྐད་དང་ཞང་ཞུང་གི་སྐད་ལ་ཐོགས་པ་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པས། ཁོང་ཚོས་བོན་གྱི་བཀའ་བསྟན་རང་རང་ཡུལ་གྱི་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བ་དང་སྦྲགས་རང་ཡུལ་གྱི་སྔོན་ཐོན་རིག་གནས་ཀྱང་ཕན་ཚུན་བརྗེ་རེས་བྱེད་སྲིད་པས། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་ཤ་རི་དབུ་ཅན་ལྟ་བུས་རྒྱ་ནག་གི་མཁས་པ་ལེགས་ཏང་རྨང་པོའི་དྲུང་ནས་རྒྱ་ཡི་གཙུག་ལག་རྩིས་ཀྱི་རིག་གནས་བླངས་ཏེ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བའང་མི་སྲིད་པ་མ་ཡིན་ཏེ། “གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེའི་འཁོར་དུ་རྒྱ་ནག་གི་ལོ་ཙཱ་བའང་ཡོད་པའི་ཚུལ་《སྲིད་པའི་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང་》ལས། ‘དེ་ནས་རྒྱ་ནག་གི་ཡུལ་དུ་བྱོན།རྒྱ་ནག་བོན་པོ་ལེགས་ཏང་རྨང་པོ་ལ། ཕྱིའི་དོན་དུ་རྒྱའི་གཙུག་ལག་སྨེ་བ་དཀར་ནག་བརྩི་བ་བསྟན” ཞེས་དང་། 《བོན་འབྱུང་》ལས། ‘མདོ་འདུས་ལས་ཀྱང་། དེ་ནས་འོལ་མོ་ལུང་རིང་ནས་བཀའ་དང་རྗེས་སུ་བསྟན་པའི་བོན། ལོ་ཙཱ་བ་དྲུག་གིས་གཡུང་དྲུང་ལྷ་སྐད་ལས། རང་རང་ཡུལ་དུ་སྐད་རིགས་སོ་སོར་བསྒྱུར། དེ་ཡང་སྟག་གཟིག་ལོ་ཙཱ་དམུ་ཙཱ་ཊ་ཧེ་དང་།ཞང་ཞུང་ཁྲི་ཐོག་སྤར་ཚ་དང་། སུམ་པ་གྷུ་ཧི་ལི་སྤར་ཡ་དང་། རྒྱ་གར་ལྷ་བདག་སྔགས་དྲོ་དང་། རྒྱ་ནག་ལེགས་ཏང་རྨང་པོ་དང་ཁྲོམ་ལ་གསེར་ཐོག་ལྕེ་འབྱམས་ཞེས་པ་སྟེ། གདུང་འཚོབ་མུ་ཚོའི་དྲུང་དུ་ཤེས་པའི་རྒྱུད་སྦྱངས་པའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་འཛམ་བུ་གླིང་གི་རྒྱན་དྲུག་པོ་དེ་དག་གིས་རྫུ་འཕྲུལ་དང་ལྡན་པས་རྒྱ་གར་རྒྱ་ནག་ཕྲོམ་སྟག་གཟིག་བོད་དང་ཞང་ཞུང་ལ་སོགས་སྐད་རིགས་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་བོན་གྱི་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ཞིང་སྤེལ་ནས་དར་བའོ་’ཞེས་པ་ལྟར་ན། དུས་སྐབས་དེ་དག་ཏུ་རྒྱ་ནག་ལུགས་ཀྱི་སྤར་ཁའི་རྩིས་འགོ་དེ་ཞང་ཞུང་དུ་དར་ཞིང་། གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེས་བསྟན་པའི་རྩིས་འགོ་དང་མཉམ་པོར་འབྲེལ་བའི་སྒོ་ནས་གབ་རྩེ་གཏན་ལ་འབེབས་པའི་སྲོལ་ཞིག་བྱུང་བའང་ཤིན་ཏུ་ནས་ཀྱང་སྲིད་པ་ཡིན་”⒀ཞེས་གསུངས་པ་ལས་ཀྱང་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ཡར་སྔོན་དུ་བོད་ལ་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་དར་བའི་སྣང་ཚུལ་ཡོད་པར་བསྟན་ཡོད། 《བཻ་དཀར་》ལས་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་སྔོན་དུ་བོད་དུ་གཙུག་ལག་རྩིས་ཀྱི་རིག་པ་དར་མེད་པའི་རྐྱེན་དེ་བོད་དུ་ཡི་གེ་མེད་པར་བསྙད་བཏགས་མོད། དོན་དངོས་ཐོག་སྐབས་དེ་དུས་བོན་གྱི་བཀའ་བསྟན་མང་པོ་ཞིག་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བར་བཤད་པས་བོད་དུ་ཡི་གེ་ཞིག་མེད་པ་མི་སྲིད། དེས་ན་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ཡར་སྔོན་དུ་གཙུག་ལག་རྩིས་དང་སྤོར་ཐང་སོགས་ཀྱི་གཞུང་གི་ཆ་ཤས་ཙམ་བོད་དུ་དར་བ་མི་སྲིད་པ་མ་ཡིན་པར་སེམས།
ཁ སྤར་ཁའི་ནང་དོན་བོད་དུ་ཇི་ལྟར་སྒྱུར་ཚུལ་ཆེ་ལོང་ཙམ་བརྗོད་པ།
དེ་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་《ཀྲའུ་ཡཱི》ཞེས་པའི་གཞུང་དེ་ནི་སྤར་ཁའི་སྐོར་བསྟན་པའི་གཞུང་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་མོད། གཞུང་དེ་ནི་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་མེད་པར་གྲགས་པས་བོད་དུ་དར་བའི་ད་ཡོད་སྤར་ཁའི་སྐོར་གྱི་ནང་དོན་དེ་དག་ནི་རྒྱ་ནག་གི་འབྱུང་རྩིས་དང་འགྲོགས་ནས་དར་བར་སྙམ། དེས་རྐྱེན་པས་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཡོད་པའི་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་རྣམས་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་བོད་དུ་དར་ཐུབ་མེད། རྒྱ་ནག་ཏུ་སྤར་ཁ་བརྒྱད་པོ་གཉིས་གཉིས་སུ་བརྩེགས་ནས་དྲུག་ཅུ་རེ་བཞིར་བྱས་ཤིང་། དེ་དག་སོ་སོས་རང་རང་གི་ཕྱག་རྒྱར་གཞིགས་ནས་ལེགས་ཉེས་འཇུག་ལྡོག་དང་ཞི་རྒྱས་དབང་དྲག་སོགས་ཀྱི་ནང་དོན་མི་འདྲ་བ་སྟོན་ཡང་།“བོད་ཀྱི་ནག་རྩིས་ཀྱི་གཞུང་རྣམས་སུ་སྤར་ཁའི་བཟང་བཞི་ངན་བཞིའི་ཐ་སྙད་ཙམ་ལས་སྤར་ཁའི་ཕྱག་རྒྱ་གོང་འོག་ཏུ་བརྩེགས་པའི་དྲུག་ཅུ་རེ་བཞིའི་ཐ་སྙད་ཡེ་བྱུང་མེད་པ་འདྲ་”⒁ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། སྤར་ཁ་ཕན་ཚུན་གཉིས་གཉིས་གོང་འོག་ཏུ་དབྱེ་བ་མེད་པར་སྦྱར་ན་ཁྱོན་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་ཡོད་པ་དག་བཟང་བཞི་ངན་བཞིར་དབྱེ་བ་ཙམ་མ་གཏོགས་དྲུག་ཅུ་རེ་བཞིའི་ཕྱག་རྒྱ་དང་ནང་དོན་ལྟ་ཞོག ཐ་སྙད་ཙམ་ཡང་བོད་དུ་དར་མེད་ཅིང། ལྷག་དོན་“རྒྱ་ནག་ཏུ་སྤོར་ཐང་གི་གཞུང་བཤད་ཐམས་ཅད་ཕྱག་རྒྱའི་རི་མོའི་སྟེང་ནས་འགྲེལ་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་། བོད་པས་ཕྱག་རྒྱ་ལ་དོ་སྣང་དེ་ཙམ་བྱེད་སྲོལ་མིན་འདུག་པས་ཉེར་མཁོ་བུམ་བཟང་ནང་བཀོད་ཟིན་ཟོན་གཉིས་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ་གོ་ལོག་མིན་ནམ་སྙམ་”⒂ཞེས་པ་ལས། བོད་དུ་བསྒྱུར་བའི་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་དེ་དག་རྒྱ་ནག་གི་གཞུང་ཕྱི་མོ་བཞིན་ཆ་ཚང་པོ་དང་ཁུངས་དག་པོ་ཞིག་མེད་པའི་སྣང་ཚུལ་མཐོང་སྲིད་དེ། སྤོར་ཐང་གཞུང་གི་ནང་དོན་དེ་དག་ཕྱག་རྒྱ་ལས་འཕྲོས་ཀྱང་བོད་དུ་ཕྱག་རྒྱར་མཐོང་མེད་པས་སོ། དེ་ནི་བོད་རང་གི་ཁྱད་ཆོས་དང་བསྟུན་ནས་སྤང་བླང་ཚུལ་གྱིས་བསྒྱུར་བ་ཡིན་སྲིད་ལ། ཡང་ན་དུས་སྐབས་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་མི་འདྲ་བའི་འོག་ཏུ་ཕན་ཚུན་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་ཀྱི་བསམ་པ་ཞན་པའི་དབང་གིས་རྒྱ་ནག་ནས་གཞུང་གི་གནད་གསང་རྣམས་མ་བསྟན་པའང་ཡིན་སྲིད་དེ། “སྔ་འགྱུར་རྣམས་ཀོང་ཇོ་ཕྱི་མས་བསྐོར་མགོ་བསྒྱུར་བ་དང་། འགའ་ཞིག་བོད་བསོད་ནམས་དམན་ཞིང་རྒྱ་ནག་གི་མི་ཞེ་གནག་པས་གནད་གསང་གི་སྐོར་མགོ་རྣམས་སྦས་པ། ་་་་་་སྙིང་པོའི་འབྲས་བུས་སྟོངས་པའི་བཤད་ཡམས་ཀྱི་ལོ་མ་མང་པོས་ཤིན་ཏུ་བསླད་ཆེ་བས་རྒྱ་ནག་དངོས་དང་མཐུན་པའི་གཞུང་མ་མཆིས་པ་ལ། ཕྱིས་སུ་ཀུན་མཁྱེན་ཆོས་ཀྱི་རྗེ་དྷརྨ་ཀ་རས་སྔོན་གནས་རྗེས་སུ་དྲན་པའི་རྒྱུ་དང་། འཇང་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་པ་ཡན་ལྦན་ལིང་སོགས་རང་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་སྡེར་བྱུང་བའི་རྐྱེན་ལ་བརྟེན། ཡིད་བརྟོན་འཕེར་བའི་རྒྱ་རྩིས་གསར་འགྱུར་ལ། ས་དཔྱད། ཚེ་རྩིས། རོ་བག་ཀེག་གསུམ། ཉེར་མཁོའི་འབྲས་རྩིས་སོགས་སྲིད་པ་འཕྲུལ་གྱི་མེ་ལོང་གི་སྐོར་མང་དུ་བྱུང་བར་སྣང་ངོ་”⒃ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ། དེས་ན་འབྱུང་རྩིས་ཀྱི་ཆ་ཤས་སུ་གྱུར་བའི་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་གྱི་འགྱུར་ལ་གོང་ཞུས་ལྟར་ཉེས་པའི་ཚོགས་མཆིས་སྲིད་པས། དེས་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་གྱི་ངོ་རིས་ངོ་མ་དག་སྒྲིབ་པའོ། བོད་དུ་དར་བའི་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་གྱི་ཐད་གཞུང་ཕྱི་མོ་དག་དང་བསྡུར་ན་མི་མཐུན་པའི་ཆ་མང་པོ་ཡོད་པ་དེ་དག་ལས། ཁ་ཅིག་ནི་ལོ་ཙཱ་བའི་སྐྱོན་དང་། ཁག་གཅིག་ནི་གོང་གི་ལུང་འདྲེན་དཔྱད་ཡིག་ནང་བསྟན་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་ཡིན་སྲིད་ལ། དེ་བས་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རིག་གནས་གཙོ་བོ་སྟེ། ནང་ཆོས་ཀྱི་བསམ་པའི་ནང་དོན་དང་མཐུན་ཆེད་མང་ཚོགས་ཀྱི་བློ་ཁ་འགུག་པའི་གཏམ་རྒྱུད་བཟོ་དགོས་བྱུང་བའི་རྐྱེན་གྱིས་ཀྱང་ཡིན་ཤས་ཆེ་སྟེ། “བོད་རྩིས་ལྟར་ན་རྗེ་བཙུན་འཇམ་དཔལ་དབྱངས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་རི་བོ་རྩེ་ལྔར་ནག་རྩིས་ཀྱི་དཔྱད་སྒོ་བརྒྱད་ཁྲི་བཞི་སྟོང་བསྟན་པར་གསུངས་མོད། རྒྱ་ཡིག་གི་བསྟན་བཅོས་རྣམས་སུ་དེ་ཡི་སྐོར་ཟུར་ཙམ་ཡང་བཀོད་པ་མ་མཐོང་”⒄ཞེས་པ་ལས་རྟོགས་ཐུབ་པ་ཡིན། གང་ལྟར་ཡང་། བོད་ཀྱི་སྔོན་བྱོན་མཁས་པའི་དབང་པོ་ཚོས་མི་རིགས་གཞན་གྱི་སྔོན་ཐོན་རིག་གནས་ཐབས་ཤེས་ཅི་རིགས་ཀྱིས་ནང་འདྲེན་བྱས་པར་བརྟེན་ནས་ད་གཟོད་ངོམས་སུ་ཆོག་པའི་རང་རེའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རིག་གནས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་བྱུང་ཡོད། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རིག་གནས་དེ་དག་མུ་མཐུད་རྒྱུན་འཛིན་བྱ་རྒྱུ་ནི་རང་རེའི་འགན་འཁྲི་ཡིན་ལ་རིག་གནས་སྒོ་མོ་ཕྱེ་བའི་གོ་སྐབས་བཟང་པོ་དམ་འཛིན་གྱིས་རང་རེའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རིག་གནས་དེ་དག་འཐུས་ཚང་དུ་གཏོང་རྒྱུ་ནི་གཡོལ་དུ་མེད་པའི་འོས་འགན་ཉག་གཅིག་ཡིན། སྔོན་དུས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་དག་ལ་སྤར་ཁའི་ནང་དོན་ཆ་ཚང་དང་ཡང་དག་ཅིག་བོད་དུ་བསྒྱུར་བའི་འདུན་པ་བསྐྱེད་ཀྱང་ཕྱི་ནང་གི་རྐྱེན་དུ་མའི་བར་ཆད་ཀྱིས་འདོད་དོན་སྨིན་པའི་གོ་སྐབས་ཤིག་བྱུང་མེད། དེང་གི་དུས་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་དབར་རིག་གནས་སྤེལ་རེས་བྱེད་པར་སྔོན་མ་བཞིན་གྱི་འགལ་རྐྱེན་འཕྲད་མི་སྲིད་པས། མེས་པོའི་ཤུལ་བཞག་རིག་གནས་དེ་དག་གི་གསོན་ཤུགས་མི་ཉམས་པའི་ཆེད་རང་རིགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་ཆ་མི་ཚང་བའི་གནད་དག་ལོ་ཙཱའི་ཐབས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་དེ་དག་འཐུས་ཚང་དུ་གཏོང་བའི་ལས་ལ་ཞུགས་ན་དགེ་བ་ལྷག་ཏུ་ཆེ་བར་བསམ། །
ལུང་འདྲེན་དཔྱད་ཡིག
①《བོད་ཀྱི་ལོ་ཐོའི་རྩིས་འབྲས་དང་མཐུན་པའི་སྤར་མེའི་ལོག་མེན་བརྩི་ཐབས་གསར་པ་ཞིག་བསྟན་པ་》སྐྱིད་ལུས། 《བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག་》(བོད་ཡིག་)༢༠༡༡ལོའི་དུས་དེབ་དང་པོ། ཤ༡༢༠
②《དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ་དང་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ་》བོད་ལྗོངས་རྟེན་རྫས་བཤམས་མཛོད་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།༢༠༠༣ལོ། ཤ༧༡
③《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༢ལོ། ཤ༡༢༩༤
④⒁⒂《རྩིས་རིག་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ》ཡུམ་པ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ལོ། ༤ཤ༥༨ ཤ༦༠ ཤ༦༠
⑤⑧⑩《ཕུག་ལུགས་རྩིས་ཀྱི་ལེགས་བཤད་བཻཌཱྱརྱ་དཀར་པོ་བཞུགས་སོ་》སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།༡༩༩༦ལོ། ཤ༢༤༣ ཤ༢༡༩
⑥岳世明:载于 httP://yuedaozhang. yoyv .com
⑦殷珍泉:《易经的智慧大全集》 甘肃文化出版社;2009 年第 2 版;p2
⑨《སྐར་ནག་རྩིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་》བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༨ལོ། ཤ༥༧༩
⑾吴文俊主编:《中国数学史大系》第六卷;北京师范大学出版社; l999 年; P2
⑿《བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་རིགས་ལམ་རྣམ་བཤད་བློ་གསལ་འཇུག་ངོགས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ་》འཕྲིན་ལས་ཆོས་གྲགས། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༠ལོ། ཤ༦༦
⒀《ནམ་མཁའི་ནོར་བུའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༤ལོ། ཤ༣༦༣ནས་ཤ༣༦༤
⒃《བོད་ཀྱི་སྐར་རྩིས་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་》ཤ་བོ་ཚེ་རིང་དང་བློ་ཡངས་རྒྱལ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༩༧ལོ། ཤ༤༩ནས་ཤ༥༠
⒄《བོད་རྒྱ་གཞུང་གཉིས་བསྡུར་ནས་ནག་རྩིས་རིག་པའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་》ཡུམ་པ། ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་༢༠༠༥ལོའི་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མའི་སློབ་ཐོན་དཔྱད་རྩོམ། ཤ༩
