ནོར་བུ་ཚེ་རིང་།

［གནད་བཏུས］རྩོམ་འདིར་བོད་ཀྱི་རྔའི་སྐོར་ལ་བན་བོན་དམངས་ཁྲོད་ནས་ཇི་ལྟར་སྤྱོད་ཚུལ་དང་དེའི་རིགས་དབྱེ། བྱེད་ནུས་སོགས་ཞིབ་ཏུ་གླེང་ཡོད་པ་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་རྔའི་རིག་གནས་དེ་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱ་གར་ནག་སོགས་ཀྱི་རྔའི་རིག་གནས་བྱུང་འཕེལ་དང་བསྡུར་ནས་ཕན་ཚུན་ཤན་ཞུགས་དང་ཕན་ཚུན་བསྡུ་ལེན་བྱས་ཚུལ་ཐད་ནས་བསམ་གཞིག་བྱས་ཡོད།
［གནད་ཚིག］རྔ། རྔའི་རིག་གནས། རྔའི་སྤྱོད་ཚུལ།
             རང་རེ་ཁ་བ་ཅན་ལ་མཚོན་ན་རྔ་ནི་གནའ་བོའི་དུས་ནས་བཟུང་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ནས་བེད་སྤྱོད་བཏང་ནས་མི་རབས་ནས་མི་རབས་སུ་བརྒྱུད་དེ་དེའི་བཟོ་རྩལ་དང་སྤྱོད་ཚུལ་གྱིས་མཚོན་པའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྣམ་པ་དང་རིགས་དབྱེ། བྱེད་ནུས། སྤྱོད་སྟངས་ལ་སོགས་ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་སྟེ་རིག་གནས་ཀྱི་མཚོན་དོན་ཟབ་མོ་ཞིག་གྲུབ་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཁ་བ་རི་བོའི་ཁོ་ར་ཁོར་ཡུག་གི་མི་རིགས་བར་འབྲེལ་འདྲིས་བྱུང་ཞིང་ཕན་ཚུན་བར་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་ཀྱི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་རྔའི་རིག་གནས་དེ་ཡང་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་གཞན་དང་འདྲ་བར་རྒྱ་དཀར་ནག་བལ་བོ་སོགས་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ཀྱི་ཉེ་འབྲེལ་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་བར་ཕན་ཚུན་ཤན་ཞུགས་ཐེབས་ཡོད་པ་རེད། འདིར་རྔའི་རིག་གནས་ལས་འཕྲོས་ཏེ་དེའི་སྐོར་ནས་ཅུང་ཙམ་ཞུ་བར་སྟབས་བདེའི་ཆེད་དུ་བོན་ཁ་ནས་རྔའི་སྤྱོད་ཚུལ་དང་། བན་ཁ་དང་དམངས་ཁྲོད་ནས་རྔའི་སྤྱོད་ཚུལ། རྔའི་རིག་གནས་སྐོར་གྱི་བསམ་གཞིག་བཅས་ཕྱོགས་གསུམ་ནས་གླེང་བར་བྱའོ།།

གཅིག བོན་ཁ་ནས་རྔ་སྤྱོད་ཚུལ་སྐོར་གླེང་བ།
      1. རྔའི་བྱུང་འཕེལ་གྱི་སྐོར།
             སྤྱིར་རང་རེ་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ཁམས་འདིར་རྔ་བྱུང་སྔ་བ་ནི་སྨྲས་མ་དགོས་ནའང་དུས་འདིའི་མཚམས་དང་ཚུལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་བ་ནི་བརྟག་ཐབས་ཤིན་ཏུ་དཀའ་ལ། ཡིག་ཆར་གཞི་བཅོལ་ན་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་དག་ལ་མ་བརྟེན་པར་འོས་མེད། 1 འོན་ཀྱང་བོན་གྱི་ཡིག་ཆར་བཀོད་པའི་རྔའི་རིག་གནས་སྐོར་དེ་དག་ཀྱང་བོན་བསྟན་འཕེལ་རིམ་ནང་གཅིག་གིས་གཅིག་ལ་བརྒྱུད་ནས་འོངས་པའི་གྲགས་རྒྱུན་ཞིག་ལས་མ་འདས། གྲགས་རྒྱུན་ཞིག་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་རྔའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དབྱེ་མཚམས་འབྱེད་པ་ནི་ཚན་རིག་ཏུ་མ་མཐོང་ནའང་། གྲགས་རྒྱུན་ཐམས་ཅད་ཐ་གཅིག་ཏུ་ཚན་རིག་གི་རང་བཞིན་མེད་པའི་ངེས་པའང་མ་མཆིས་ཏེ། མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ནི་ཡི་གེ་མེད་པའི་སྔ་རོལ་དུ་སྔ་མའི་སྔ་མའི་ལོ་རྒྱུས་ཐམས་ཅད་གྲགས་རྒྱུན་གྱི་ལམ་ནས་མི་རབས་ནས་མི་རབས་སུ་བརྒྱུད་ཡོང་བས་སོ།། གཞན་ཡང་བོན་གྱི་སྙན་བརྒྱུད་ཀྱི་སྐོར་དང་གེ་སེར་གྱི་སྒྲུང་ལྟ་བུ། སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་གསུང་རྣམས་སྟོན་པ་འདས་རྗེས་སུ་ཉན་ཐོས་འོད་སྲུང་ཆེན་པོ་དང་དགྲ་བཅོམ་པ་སོགས་ཀྱིས་ཡིད་འཛིན་ལ་བརྟེན་ནས་བཀའ་བསྡུ་བྱས་ཚུལ་ལས་བཀའ་བསྡུ་ཐེངས་གཉིས་པ་དང་གསུམ་པ་ནི་སྟོན་པ་འདས་རྗེས་སུ་ལོ་བརྒྱ་དང་དྲུག་ཅུ། ཐ་ན་ལོ་བཞི་བརྒྱའི་རྗེས་སུ་མཛད་ཚུལ་སོགས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་གང་མང་ཞིག་ནི་ཚན་རིག་གི་ད་ལྟའི་ཆུ་ཚད་ཀྱིས་འགྲེལ་ཐབས་མེད་པ་མ་གཏོགས། ཚན་རིག་གི་བདེན་པ་གཏན་ནས་མེད་ཅེས་སུ་ཞིག་སྨྲ་བར་སྤོབས།
             འོ་ན་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་ལས་ཇི་ལྟར་འབྱུང་ཞེ་ན། 《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》ལས་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་སྐུ་འཁྲུངས་སྐབས་རྒྱལ་བཞད་མས་རྒྱལ་བུ་མདུན་བསུ་བར་རོལ་མོ་དང་མཆོད་པ་འབུལ་བའི་གྲབས་གྱིས་ཤིག་ཅེས་པའི་བཀའ་ལུང་ལྟར་འོལ་མོ་ལུང་རིང་གི་མི་རྣམས་འདུས་ནས“ལ་ལས་ནི་ལྷ་ཕྱག་བཙལ་ལོ།། ལ་ལས་ནི་སྐོར་བ་བྱེད་དོ།། ལ་ལས་ནི་དར་ཕྱར་རོ།། ལ་ལས་ནི་དུང་བུད་དོ།། ལ་ལས་ནི་རྔ་བརྡུང་ངོ་།། ལ་ལས་ནི་གཤང་འཁྲོལ་ལོ།། ལ་ལས་ནི་བཅག་པར་བརྡེབ་བོ།། ལ་ལས་ནི་གླིང་བུ་འབུད་དོ།། ལ་ལས་ནི་པི་ཝང་བསྐྲོལ（དཀྲོལ）ལོ།། ལ་ལས་ནི་སྒོང་བསྒྱུར་རོ།། ལ་ལས་ནི་སྒོང་སྤོར་རོ།། ལ་ལས་ནི་འོ་མི་ཤག་འདེབས་སོ།། ལ་ལས་ནི་ཅོང་ཆེན་བརྡུང་ངོ་།། ལ་ལས་ནི་ཅིང་ཆེན་བསྒྲིལ་ལོ།། ལ་ལས་ནི་ཅིང་ཆེན་འདེག་གོ། ......”2 ཞེས་རོལ་ཆས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་མི་ཉུང་བ་ཞིག་བཀོད་ཡོད་པས་མཚོན་རྔ་སོགས་འདུས་པའི་རོལ་ཆ་གང་མང་ཞིག་དཀྲོལ་འབུད་བརྡུང་གསུམ་བྱེད་པའི་ཚུལ་ནི་དཔེ་ཆ་དེའི་ནང་མང་དུ་འབྱུང་བ་དེ་ལས་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་སྐབས་ཐོག་དེ་ནས་རྔ་དར་ཡོད་པ་མཚོན་ཐུབ་པ་མ་ཟད། དེའི་སྔ་རོལ་ནས་བྱུང་ཡོད་པ་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད་དེ། 《འབུམ་པའི་རྔ་རབས》ལས། “བསྭོ་སྔོན་གྱི་བསྐལ་བ་དང་པོ་ལ།། གཡུ་ལུང་ཤེལ་གྱི་བྲག་ཕུག་ཏུ།། འཆི་མེད་ཡུམ་སྲས་གཤེན་གསུམ་དང་།། དབལ་བོན་སྟག་ལ་མེ་འབར་གྱིས།། སངས་རྒྱས་བསྟན་པ་འཛུགས་པ་དང་།། སེམས་ཅན་བདེ་ལ་བཀོད་པའི་དུས།། བར་གཅོད་ལོག་འདྲེན་འདུལ་བའི་ཚེ།། སྐུ་ལས་འོད་ཟེར་འཕྲོས་བསྐྱེད་ཅིང་།། གསུང་དུ་དབལ་སྐད་བཏབ་ཙམ་ན།། ཐུགས་ཀྱི་དགོངས་པས་རྔ་ཞིག་བཙལ།། དབལ་རི་ཕྱོགས་བཞི་དབུས་ལྔ་ནས།། ཞི་རྒྱས་དབང་དྲག་ཤིང་རྣམས་བསྡུས།། 3 ཞེས་འབྱུང་བ་འདི་ནི་བོན་གཞུང་ལྟར་ན་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་སྔོན་གྱི་བསྐལ་བ་ཡིན་པར་གསུངས། ཚུལ་དེ་རིགས་ནི་གནའ་དཔྱད་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་དངོས་དཔང་གི་སྒྲུབ་བྱེད་འཇོག་དཀའ་ནའང་རིག་པས་བརྟགས་ན་དེ་ཡང་བདེན་ཤོས་ཆེ་སྙམ་སྟེ། གང་ཡིན་ཟེར་ན། རྔ་ནི་རང་རེ་བོད་ཙམ་མ་ཟད་མི་རིགས་གང་མང་ཞིག་ལ་དར་མྱོང་ཞིང་དེའི་བྱུང་རབས་ཀྱང་མི་རིགས་དེ་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་བསྡུར་ནས་བལྟས་ན་རྔ་ནི་གནའ་མི་དག་གི་འཚོ་བ་ནས་གསར་གཏོད་བྱས་ཏེ་རིམ་བཞིན་འཕེལ་འགྱུར་བྱུང་བ་ནི་གདོན་མི་ཟ་སྟེ། ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ་གྱི་ཁྲོད་ནས་སྤྲོ་དགའི་དབང་གིས་རྡོ་དང་རྡོ་བརྡབས་པའམ་ཤིང་ཐུར་དང་ཤིང་ཐུར་བརྡབས་པ་སོགས་རྡེབ་སྟངས་མི་འདྲ་བ་ལས་སྒྲ་སྣ་ཚོགས་གྲགས་པ་ལས་རིམ་བཞིན་ཤིང་རྔ་དང་དེ་ནས་རྫ་རྔ་འཁར་རྔ་སོགས་བྱུང་བ་ཡིན་སྲིད་ཅིང་། མཁས་པ་ལ་ལས་མི་རིགས་རིག་པ་དང་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆར་ཟུང་འབྲེལ་བྱས་ཏེ་རྔའི་རིགས་སྣ་ཚོགས（ཤིང་རྔ་དང་རྫ་རྔ། འཁར་རྔ། གོ་རྔ་སོགས་འདུས）ཀྱི་རྣམ་པ་བསྡུར་བས་སྒྲ་གྲགས་པའི་ཤིང་རྔ་ནི་རྔའི་རིགས་སྣ་ཚོགས་སུ་ཅུང་གདོད་མའི་རིགས་སུ་འདོད་ཅིང་། དེའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་མི་སྤྲའི་རིགས་དང་སྤྲ་མིའི་རིགས་ཀྱིས་ཤིང་ཐུར་བརྡུང་བར་ཡར་འདེད་བྱས་ཆོག་པས། ཤིང་རྔ་ནི་གོ་རྔ་ལས་ཆེས་སྔ་བའི་རྔ་རིགས་ཤིག་ཡིན་པར་འདོད་4ཀྱང་། རང་རེ་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ལ་ཤིང་རྔ་ཞིག་དར་བའི་གཏམ་མ་རྙེད་མོད་མ་མཐོང་མ་ཐོས་ཕྱིར་ན་མེད་པ་མིན། གནའ་དུས་ཞང་བོད་ལའང་ཤིང་རྔ་ཞིག་དར་མྱོང་ཡང་རྒྱུན་ཆད་ནས་མཐོང་དཀའ་བར་གྱུར་བའི་ངེས་པའང་མེད། གང་ལྟར་ཀྱང་བོད་ལ་རྔ་བྱུང་སྔ་བ་ནི་དོན་གྱིས་གྲུབ་སྟེ། བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ན་བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ས་འོག་ནས་བུད་པའི་རིག་དངོས་ནང་རྫ་བཟོས་སྤྱོད་ཆས་མང་པོ་བྱུང་ཞིང་། ངོས་གཅིག་ཅན་གྱི་རྫ་རྔ་བྱུང་བའི་ལོ་རབས་ནི་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་སྐབས་ཡིན་པ་བདེན་དཔང་བྱས། 5 རིམ་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བར་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་སྟེ་ལྷའི་འདུ་ཤེས་ལས་མཆོད་འབུལ་སོགས་ཀྱི་བྱ་སྤྱོད་དུ་བེད་སྤྱད་དེ་རྗེས་སུ་གདོད་བོན་དང་བཙན་བོན། གཡུང་དྲུང་གི་བོན་སོགས་སུ་རྔ་སྤྱོད་པ་ཤུགས་ཆེར་སོང་བར་སྙམ།
      2. རྔའི་རིགས་དབྱེའི་སྐོར།
             རྔའི་རིགས་དབྱེའི་ཕྱོགས་ནས་བོན་གྱི་སྔོན་བྱོན་མཁས་པའམ་རིག་འཛིན་དག་གིས་གཙོ་བོ་ཐབས་ཤེས་དང་ཞི་རྒྱས་དབང་དྲག་གམ་ཡེ་ཤེས་ལྔ་ལ་དམིགས་ཏེ་དབྱིབས་དང་རྒྱུ་ཆ། དགོས་དབང་སོགས་ཀྱི་སྟེང་ནས་ཕྱེ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། སྔགས་ཀྱི་རྒྱུད་སྡེ་ལས། ཐབས་དང་ཐུགས་རྗེ་ཟུང་འབྲེལ་ཕྱིར།། ཐབས་ཀྱི་ཕྱག་ཆ་རྔ་ཞིག་དགོས།། ཞེས་དང་། 《ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་ཟིལ་གནོན་རྔ་རབས》ལས་ཀྱང་། རྔ་ནི་ཡེ་ཤེས་རང་བཞིན་ལ།། ཐབས་ཀྱི་ཐུགས་རྗེའི་ངོ་བོ་ཉིད།། ཞེས་རྔ་ནི་ཐབས་ཀྱི་རང་བཞིན་མཚོན་པར་གསུངས་པ་དང་། ཀུན་གྲོལ་གྲགས་པ་འཇའ་ཚོན་སྙིང་བོ་ནས་རྔའི་དབྱེ་བ་གསུངས་སྐབས་སུ། “ལུང་ལས། དཀར་ལ་ཟླུམ་པ་ཞི་བའི་རྔ།། སེར་ལ་གྲུ་བཞི་རྒྱས་པའི་རྔ།། དམར་ལ་ཟླ་གམ་དབང་གི་རྔ།། མཐིང་ནག་ཁུ་གསུམ་དྲག་པོའི་རྔ།། ཟུར་བཞི་ལོགས་བརྒྱད་རྒྱུན་གྱི་རྔ།། ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན་དུ་དབྱིབས་སོ་སོ་བཤད་ཀྱང་དེང་སང་གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་ཞིང་འདིར་མཁས་དབང་གྲུབ་བརྙེས་ཀུན་གྱི་བཞེད་དུ་ཟླུམ་པོ་བྱེད་པ་ལགས་པས། ”6 ཞེས་པ་ལྟར་གཙོ་བོ་བོན་སྒྲུབ་པ་ལག་ལེན་གྱི་སྐབས་སུ་ཞི་རྒྱས་དབང་དྲག་བཞི་ལ་རྔའི་རྒྱུ་ཆ་ཤིང་དང་ལྤགས་པ། ཁ་མདོག དབྱིབས་ལ་སོགས་ཀྱི་སྟེང་ནས་ཁྱད་པར་ཕྱེ་ཡོད་དེ། ཞི་བ་ལ་བ་གླང་དཀར་པོ། རྒྱས་པ་ལ་གྱི་ལིང་སེར་པོ། དབང་ལ་གཡུ་འབྲུག་སྔོན་པོ། དྲག་པོ་ལ་ཆུ་གླང་སྔོན་པོ། རྒྱུན་ལ་དབལ་ར་ཁམ་དཀར་གྱི་པགས་པས་གཡོགས་པ་སོགས་རང་གཞུང་དུ་གྲགས་པ་ལྟར་རོ།། 7 དེ་བཞིན་དུ《འབུམ་པའི་རྔ་རབས》ལས་ཀྱང་། “ཟླུམ་ཞིང་འཁྱིལ་བ་ཞི་བའི་རྔ།། མཛེས་ལ་གྲུ་བཞི་རྒྱས་པའི་རྔ།། ཟླ་གམ་ལྷུན་ཆགས་དབང་གི་རྔ།། ཟུར་གསུམ་གདུག་པ་དྲག་པོའི་རྔ།། རིགས་དང་མཐུན་པའི་ལྤགས་པས་གཡོགས།། དེ་དང་མཐུན་པའི་རྒྱུས་པས་དྲུབ།། སྣ་ཚོགས་རང་མཐུན་རྔ་བརྡ་བཏགས།། ”8 ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟར་དབྱིབས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཟླུམ་པོ་དང་གྲུ་བཞི། ཟླ་གམ། ཟུར་གསུམ་སོགས་ཡོད་པ་དང་། ཆེ་ཆུང་གི་ཆ་ནས་ཆེ་བ་རྔ་བོ་ཆེ་ཞེས་པ་དགོན་པ་ན་རྔ་གང་ཆེ་བཞེངས་སྲོལ་ཡོད་པ་དང་ཆུང་བ་སོར་མོའི་བར་ནས་སྤྱོད་པའི་ཌཱ་མ་རུ་སོགས་ཡོད་པ་དང་། མདོག་གི་ཆ་ནས་དཀར་པོ་དང་སེར་པོ། དམར་པོ། སྔོན་པོའམ་མཐིང་ནག་སོགས་ཡོད་པ། དེ་བཞིན་རྔ་ཤིང་ལ་ཙན་དན་ཤུག་པ་ཨ་དཀར་སྦ་སྨྱུག་སོགས་ཤིང་སྣ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས་བཞེངས་སྲོལ་ཡོད་པ་དཔེར་ན《སྟག་ལ་སྤུ་གྲི་དཀར་ནག་དམར་གསུམ་གྱི་རྔ་རབས》ཞེས་པ་ལས་རྔ་བཞེངས་ཚུལ་གྱི་བྱུང་རིམ་གསལ་བོ་ཞིག་བྲིས་ཡོད་པ་9ལྟར་དང་། དེ་བཞིན་རྔ་པགས་ལའང་སེང་གེ་དང་འབྲོང་། བ་གླང་ཆུ་གླང་གི་པགས་པ། རྟ་དང་རའི་པགས་པ། ཐ་ན་མི་ཡི་པགས་པ་ལ་སོགས་ཀྱིས་གཡོགས་པའི་སྲོལ་མཆིས་ཚུལ་བན་བོན་གཉིས་ཀའི་གཏམ་ལ་གྲགས་ཤིང་སྔོན་གྱི་དུས་ལ་ཡོད་སྲིད་ཀྱང་ད་ལྟ་རྒྱུ་ཆ་དེ་རིགས་ལག་སོན་དཀའ་འདུག་དང་དབྱིབས་སྣ་ཚོགས་དེ་རིགས་ཀྱང་བཟོ་རྩལ་དཀའ་སླའི་དབང་གིས་སམ་ཡང་ན་རྒྱུ་རྐྱེན་གཞན་པས་དབྱིབས་ཟླུམ་པོ་ལས་གཞན་གྲུ་བཞི་དང་ཟླ་གམ། ཟུར་གསུམ་ལ་སོགས་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་མཐོང་དཀོན་པར་གྱུར་འདུག མདོར་ན་སྔོན་གྱི་དུས་སུ་རྔའི་རིགས་ལ“རིན་ཆེན་སྣ་བདུན་དཔག་བསམ་ཤིང་།། རྫ་རྔ་ཅང་ཏེ་རྔ་བོ་ཆེ།། ཙན་དན་བརྗིད་ལྡན་རྒྱུས་མང་རྔ།། བསམ་ཡས་མ་ཊཾ་བསྒྲལ་བའི་རྔ།། དཔེ་ཆེན་གསང་བའི་རྔ་ཆེན་འདིས།། བྷནྷ་ལྟག་སྤྲོད་རུ་ཏྲ་བསྒྲལ་བའི་རྔ།། ”10 ཞེས་འབྱུང་བའི་རྔའི་རྣམ་གྲངས་དེ་རིགས་དེང་གི་དུས་སུ་སྦྱར་ནས་གླེང་ན། བོན་ཕྱོགས་སུ་དགོན་པ་དང་སྔགས་འཆིང་གི་སྡེ་ནས་སྤྱོད་པའི་རྔ་ལ་རིགས་དབྱེ་མང་པོ་མི་སྣང་ཞིང་རྒྱུགས་ཆེ་བ་དག་ནི་གཤམ་གསལ་འདི་དག་ཡིན།
             རྔ། སྤྱིར་རྔ་ཞེས་ན་སྤྱི་མང་དུ་འཇུག་དགོས་ཀྱང་ཡོངས་གྲགས་སུ་བྱེ་བྲག་ཅིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བཞིན་ཡོད་དེ། མདོ་རྒྱུད་དག་ནའང་རྔ་དང་འཁར་རྔ་བརྡུང་ཞེས་ལྷན་དུ་འབྱུང་བས་སོ།། འདིར་བཤད་པའི་རྔ་ནི་དབྱིབས་ཟླུམ་པོ་ལ་ངོས་གཉིས་པགས་པས་གཡོགས་པའི་རྔ་སྟེ། ཆེ་ཆུང་ནི་ཚངས་ཐིག་ལ་ལི་སྨི༦༠ཡས་མས། རྒྱུན་དུ་མདུན་ངོས་སུ་རྒྱུན་ཐག་གིས་གནམ་ལ་བཏགས་ནས་ཡོད་ཅིང་། བརྡུང་དུས་ལག་གཡས་པས་རྔ་དབྱུག་བཟུང་ནས་ངོས་གང་རུང་ལ་བརྡུང་བ་ཡིན། གོང་ནས་རྔའི་བཤད་པ་མང་དུ་འབྱུང་བ་དག་དང་གཞུང་སོ་སོ་ནས་བྱུང་བའི་རྔ་རབས་སྐོར་ཡང་འདི་ལ་སྦྱར་ནས་གླེང་བ་ཡིན།    
             ལག་རྔ། ལག་རྔ་ནི་གཙོ་བོ་དགོན་པ་ནས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་བ་སྟེ། ངོས་གཉིས་ཅན་གྱི་རྔ་ལ་ལག་པས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡུ་བ་ཡོད་པ་ཞིག་སྟེ། ཆེ་ཆུང་ཚངས་ཐིག་ལ་ལི་སྨི༥༠ནས༦༠ཡས་མས། བརྡུང་དུས་ལག་གཡོན་པས་རྔ་ཡུ་ནས་དམ་པོར་བཟུང་སྟེ་གཡས་པས་རྔ་དབྱུག་གིས་བརྡུང་བ་ཞིག་ཡིན། སྟབས་བདེའི་དབང་གིས་ཡུ་བ་ཙམ་ཡོད་པ་མ་གཏོགས་གོང་གི་རྔ་དང་ཁྱད་ཡེ་མེད།
             འཁར་རྔ། འཁར་རྔ་ནི་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་རྒྱུ་འཁར་བ་ལས་གྲུབ་ཅིང་། དབྱིབས་ཟླུམ་པོ། ཆེ་ཆུང་ནི་རྒྱུན་པར་ཚངས་ཐིག་ལ་ལི་སྨི༤༠ཡས་མས། ཐ་གུས་ཟུར་གཉིས་ནས་དྲངས་ཏེ་ལག་གཡོན་པར་བཟུང་སྟེ་ལག་གཡས་པས་རྔ་དབྱུག་གིས་བསྣུན་པ་ཞིག་ཡིན། འཁར་རྔ་ནི་སྒྲ་གྲགས་ཚད་ཆེ་བས་རྔ་དང་ལག་རྔར་བསྡུར་ན་བེད་སྤྱོད་གཏོང་ཚད་ཅུང་ཉུང་སྟེ། གཙོ་བོ་དགོན་པ་ཡིན་ན་ཚོགས་ཞུགས་ཀྱི་བརྡ་གཏོང་བྱེད་དུ་བརྡུང་བ་དང་། དེ་མིན་མདོ་ཕྱོགས་སུ་སིལ་རོལ་དང་གཡང་འགུག་སོགས་ཀྱི་སྐབས་གཏོང་བ་དང་། སྔགས་ཕྱོགས་སུ་ལྷ་སོགས་སྤྱན་འདྲེན་དང་རོལ་མོ་སོགས་ཀྱི་སྐབས་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད།   
             ཌཱ་མ་རུ་དང་ཅང་ཏེའུ། དེ་གཉིས་ཕལ་ཆེར་འདྲ་སྟེ་མི་འདྲ་ས་ནི་ཅང་ཏེའུ་ནི་ཌཱ་མ་རུ་ལས་ཁ་སྤྲོད་ཀྱི་བར་སྐེད་དམ་གཞོག་གཉིས་ཀྱི་དབྱིབས་ཅུང་རིང་བའི་རྣམ་པར་གྲུབ་ཡོད། ཆེ་ཆུང་ནི་ཚངས་ཐིག་ལ་ལི་སྨི༢༠ནས༣༠ཡས་མས། དེ་གཉིས་ལས་ཌཱ་མ་རུ་ཅུང་རྒྱུགས་ཆེ་བར་སྣང་། དབྱིབས་ཆུང་བ་མ་གཏོགས་འདི་གཉིས་ཀྱང་རྔའི་རིགས་སུ་འཇོག་རུང་ངོ་།། དེས་ན་དེའི་རྒྱུ་ཆའང་རྔ་ཤིང་ལྟར་ཙན་དན་དཀར་དམར་དང་སེང་ལྡེང་སོགས་ལ་སྤྲེའུ་ལྤགས་པས་གཡོགས་ཤིང་དམིགས་བསལ་དུ་ཅང་ཏེའུ་ལ་མི་ཡི་ཐོད་པ་བྱེད་ཅིང་དེ་ལ་གསང་བའི་རྔ་ཆུང་ཞེས་འབོད་དེ། “ཐོད་པ་ལ་བྱས་པ་དེ་ལ་གསང་བའི་རྔ་ཆུང་ངམ་ཅང་ཏེའུ་ཞེས་བྱ་སྟེ། སྔགས་ཀྱི་རྒྱུད་སྡེ་ལས། གསང་བའི་རྔ་ཆུང་ངམ་ཅང་ཏེའུ།། བཅུ་དྲུག་ཕོ་དང་བཅུ་གཉིས་མོ།། ཐོད་པ་ལས་བྱས་བསྐོར་བ་ནི།། ལྟག་སྤྲད་བདེ་བའི་ཁྱད་པར་ཅན།། ཞེས་པས། སྐྱེས་པ་ཕོ་ལོ་བཅུ་དྲུག་པ་དང་མོ་ལོ་བཅུ་གཉིས་པའི་ཐོད་པ་སྨིན་མཚམས་ནས་འབྲེག་སྟེ། སྤྱི་བོ་ནས་བསྐོར་ཞིང་ལྟག་པ་སྤྲད་ཐོད་སྔུན་ཕྱོགས་འོག་ཏུ་འོང་བར་བྱའོ།། དེ་ཡང་སྐྱེས་པ་ལོ་བཅུ་དྲུག་པ་ལ་ཁུ་བ་འཛག་ཅིང་། བུད་མེད་ལོ་བཅུ་གཉིས་པ་ལ་ཟླ་མཚན་འབྱུང་བ་ཡིན་པས། དེ་དག་མཉམ་པར་སྦྱར་བ་ལ་དགའ་བདེ་ཁྱད་པར་ཅན་སྐྱེས་པ་ཡིན་གྱི། དེའི་གོང་དུ་ཁུར་ཁྲག་མི་འཛག་པའི་ཕྱིར་དགོས་པ་མི་འགྲུབ་བོ།། ”11 ཞེས་འབྱུང་བ་འདི་གཙོ་བོ་ནི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་གནད་ལ་དགོངས་ཤིང་གཞན་ཡང་རྣལ་འབྱོར་པའི་ཉོན་མོངས་ཀྱི་འཁྲུལ་བ་གཅོད་པ་དང་རྣམ་རྟོག་དབྱིངས་སུ་ཞི་ཞིང་གཙང་དམེ་གཉིས་འཛིན་གྱི་རྟོག་པ་སེལ་བའི་ཕྱིར་ཡིན་མོད། མི་ལ་ལས་དེ་མ་ཤེས་པར་བོན་པོས་བྱིས་པ་བླུས་རྗེས་བསད་ནས་དེའི་ཐོད་པ་དང་པགས་པ་སོགས་ཀྱིས་རྔ་བཟོ་ཀྱིན་འདུག་ཅེས་དྲ་ཐོག་ན་རྒྱ་ཡིག་གི་ལམ་ནས་དེ་འདྲ་བྲིས་ཡོད་པ་མཐོང་མྱོང་ཡང་མ་ཤེས་ཤེས་མདོག་གིས་སྨྱོ་ལབ་བརྒྱབ་སྟེ་བོན་ལ་དམའ་འབབ་བྱེད་པ་མ་གཏོགས་ཅང་མེད། བོན་པོའི་རྔ་ལ་ཐོད་པ་བྱེད་པ་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་ནས་མི་གསོད་པའི་སྙད་འདོགས་ན་སྔགས་རྙིང་མ་སོགས་ལའང་དེ་བཞིན་ཡོད་པ་དང་ལྷག་པར་དུ་སྔགས་ཀྱི་དམ་རྫས་ལྔ་དང་ཤ་ཆེན་ལྔ་སོགས་ཇི་ལྟར་འགྲེལ།
             མདོར་ན《སྟག་ལ་སྤུ་གྲི་དཀར་ནག་དམར་གསུམ་གྱི་རྔ་རབས》ཞེས་པ་ལས། “ཤེལ་གྱི་རྔ་ཆུང་སི་ལི་ལི།། བྷན་ངྷ་སྒྲ་སྐད་ཁྲ་ལ་ལ།། རིན་ཆེན་སྣ་བདུན་རྔ་སྐད་དི་རི་རི།། རྫ་རྔ་ཤིང་རྔ་རྔ་སྐད་ཏིངས་སེ་ཏིང་།། མཁར་རྔ་གྷ་ངྷའི་རྔ་སྒྲ་ཁྲངས་སེ་ཁྲངས།། དུང་ཕོ་སྐན་སྒྲ་ཀྱུ་རུ་རུ།། རྒྱུད་མང་རྔ་སྒྲ་དི་རི་རི།། ”12 ཞེས་པ་ལས་བོན་ཕྱོགས་སུ་སྤྱོད་པའི་རྔའི་རྣམ་གྲངས་ཏེ། རྒྱུ་ཆ་སྣ་ཚོགས་ལས་གྲུབ་པའི་རྔའི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་དག་དང་དེ་དག་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སྐད་སྒྲའི་ཁྱད་ཆོས་སོགས་ཚུལ་ཇི་ལྟར་མཆིས་པ་རྣམས་སྙན་ངག་གི་ཉམས་དང་བཅས་སྤྱི་སྡོམ་གནང་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ།།
      3.རྔའི་སྤྱོད་ཚུལ་དང་དེའི་བྱེད་ནུས་སྐོར།
             བོན་ཕྱོགས་སུ་མདོ་སྔགས་གཉིས་ནས་རྔ་བེད་སྤྱོད་གཏོང་བ་དང་། ལྷག་པར་དུ་སྔགས་ཕྱོགས་སུ་ཕལ་ཆེར་ཡི་དམ་གྱི་ལྷ་གཞུང་གང་ལའང་རྔ་རབས་རེ་མེད་མི་སྲིད་པས་རྔ་ནི་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་མཆོད་ཆས་ཤིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། གང་བསྒྲུབ་བྱའི་ལྷ་དེ་ཐུགས་དམ་བསྐང་མིན་དང་བྱིན་རླབས་འཐོབ་མིན། ཐ་ན་དོན་གཉིས་འགྲུབ་མིན་ལ་ཐུག་པའི་གལ་གནད་ཆེ་བ་དེ་ལས་གཞན་གང་ཡང་མེད་པ་ལྟར་དུ་སྣང་འདུག རྒྱུ་མཚན་དེའི་དབང་གིས་བོན་པོས་རྔ་སྤྱོད་པ་དང་དེ་ལ་གཙུག་མཐོང་གནང་བ་ནི་ས་དགེ་བཀའ་རྙིང་སོགས་བོད་བརྒྱུད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཀུན་ལས་ཀྱང་ཚད་མཐོ་བས། བོན་ལ་རྔ་ལྷག་ཏུ་ནས་དར་སོ་ཆེ་ཞིང་རྔ་རབས་ཀྱི་གཞུང་གྲངས་མང་བ། དེ་ལས་བྱུང་བའི་རྔའི་སེམས་ཁམས་འདུ་ཤེས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རྨང་རྡོ་ཡང་སྲ་ཞིང་འཐས་པ། གཏིང་ཟབ་ལ་རྔམས་མཐུག་པ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད་པས། གཤམ་ནས་ཅུང་ཞིབ་ཏུ་གླེང་ན།

      ༡.མདོ་སྔགས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་རྔ་སྤྱོད་ཚུལ།
             སྤྱིར་མདོ་སྔགས་གཉིས་བསྡུར་ན་མདོ་ཕྱོགས་སུ་རྔ་བེད་སྤྱོད་གཏོང་ཚུལ་ཉུང་ལ། སྔགས་ཕྱོགས་མང་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད། དཔེར་ན་བོན་གྱི་རྒྱལ་བ་གཉིས་པར་གྲགས་པའི་མཉམ་མེད་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་བྲུ་ལུགས་ལྟར་ན་མདོ་གཡུང་དྲུང་ཀློང་རྒྱས་དང་མདོ་ཆོག་ཆོ་ག་བཅུ་གཉིས་སོགས་གང་གི་སྐབས་སུའང་སྔགས་ལུགས་ལྟར་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་འདོན་རྟ་དང་སྦྱར་ནས་རྔ་བརྡུང་སྟངས་དེ་འདྲ་མེད་པར་གཙོ་བོ་རང་གཞུང་དུ་མཆོད་པ་དང་བཤགས་པ་སོགས་སྐབས་དང་མཚམས་རེའི་རྔ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་གཅིག་གཉིས་གསུམ་བཞི་ལྔ་དྲུག་བདུན་བརྒྱད་ཅེས་ཐོག་མར་དལ་བུར་གཅིག་རེ་གཅིག་རེ་བྱས་ནས་རིམ་བཞིན་མགྱོགས་པོར་བརྡུང་སྟངས་དེ་ཙམ་ལས་མེད་པར་སྣང་ངོ་།། དེ་བཞིན་འཁར་རྔ་ཡང་མཆོད་པ་སོགས་སིལ་རོལ་གྱི་སྐབས་ཙམ་མ་གཏོགས་བརྡུང་སྲོལ་མེད། འོན་ཀྱང་སྐྱང་ལུགས་13སུ་གཅོད་པར་ཡང་སྔགས་ལུགས་ལྟར་རྔ་བརྡུང་སྲོལ་ཡོད་པར་བཤད་དོ།། དེར་ཁོང་ལ་དེའི་རྒྱུ་མཚན་ཞུས་པ་ན་ཁོང་གི་ཞལ་ནས་བདེ་ཆེན་ཞིང་ནས་སློབ་དཔོན་དྲན་པ་ནམ་མཁས་གཅོད་ཀྱི་སྐབས་སུ་འདི་ལྟར་རྔ་བརྡུང་བཞིན་ཡོད་པས་ངས་ཀྱང་དེ་ལྟར་བསླབས་པ་ཡིན་ཞེས་གསུང་གནང་པར་གྲགས་སོ།། གཞན་མདོ་ཕྱོགས་སུ་ཌཱ་མ་རུ་དང་ཅང་ཏེའུ་གཉིས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་སྲོལ་མེད།

             སྔགས་ཕྱོགས་སུ་གཞུང་གང་དང་གང་ཞིག་གསུང་བའི་སྐབས་སུའང་རྔ་ནི་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་འབྲལ་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་རེད། ཕལ་ཆེར་གཞུང་རེ་ལ་རྔ་རབས་རེ་ཡོད་པ་དང་དེ་དག་གི་སྐབས་སུ་བརྡུང་སྟངས་ཀྱང་མི་གཅིག་པ་རེད། དཔེར་ན། རྔའི་བརྡུང་ཚུལ་སྐོར་ལ་ཀུན་གྲོལ་གྱིས“གཞན་ཡང་སྒྲུབ་རྔ་གདང་འགེལ་མའི་དུས་སུ། བསྲུང་བསྐང་རྣམས་ལ་ཚུར་བརྡུང་། བཟློག་བསད་རྣམས་ལ་ཕར་བརྡུང་བ་དང་། མཆོད་རྔ་ལྡིང་ཁང་མའི་དུས་སུ། རྔ་ལྕགས་ཟུང་གི་མཆོད་རོལ་ཟུང་བརྒྱགས་བྱེད་པ་སྟེ། ”ཞེས་དང་། “ལས་སྦྱོར་ལག་འཆང་མའི་དུས་སུ། རྔ་ཟུར་ཐོད་ཟུར་འཕྲོད་པའི་ངོས་ནས། བསྲུང་བསྐང་རྣམས་ལ་ཚུར་བརྡུང་ཞིང་། བཟློག་བསད་རྣམས་ལ་ཕར་བརྡུང་སྟེ། རྔ་ལྕགས་རང་གི་ཕྲག་པར་ཡོང་ཞིང་རོག་ལ་མི་གཟན་པར་དགོས་ཚུལ”14 གསུངས་སོ།། དེ་བཞིན་ཌཱ་མ་རུ་དང་ཅང་ཏེའུ་དཀྲོལ་ཚུལ་ཡང་དེ་ཉིད་ལས། “ཌཱ་མ་རུའི་ཅང་ཏེའུ་རྒྱུན་མངས་ཀྱི་དག་པ་དྲན་པའི་སྒོ་ནས་དཀྲོལ་བར་བྱ་སྟེ། རྒྱུད་ཉི་ཟླ་ཁ་སྦྱོར་ལས། ཐབས་ཀྱི་གཟུགས་ཀྱི་ཅང་ཏེའུ་ཉིད།། ཤེས་རབ་ཌཱ་མ་རུ་ཡི་སྒྲ།། ཞེས་པས། ཌཱ་མ་རུའམ་ཅང་ཏེའུའི་རྒྱུན་མངས་ཀྱི་གཟུགས་ནི་ཐབས་ཀྱི་བདེ་བ་ཆེན་པོ་མཚོན་ལ། སྒྲ་སྐད་ནི་ཤེས་རབ་སྟོང་བ་ཉིད་ཀྱི་སྒྲ་སྒྲོགས་པའི་ཚུལ་ཡིན་ཏེ། གཏེར་རྙིང་རྣམས་ལ་གཉིས་བརྡུང་གི་དུས་སུ་མ་དང་མཁའ་འགྲོ་བརྒྱ་དང་རྩ་བརྒྱད། ཅེས་པས། སུམ་བརྡུང་གི་ཚབས་སུ། མ་དང་མཁའ་འགྲོ་བརྒྱ་དང་རྩ་བརྒྱད་སྟོང་དང་རྩ་གཉིས། ཞེས་སོ།། གཏེར་གསར་རྣམས་ལ་ཌཱ་བརྡུང་མཁའ་འགྲོ་འབུམ་བཞད་དམ། ཡང་ན་གཉིས་བརྡུང་གི་ཚབས་སུ།། བྱང་ཆུབ་རྡོ་རྗེ་མཁྱེན་ཅིང་དགོངས། གཅིག་གཉིས་བརྡུང་གི་ཚབས་སུ།། བྱང་ཆུབ་རྡོ་རྗེ་མཁྱེན་ཅིང་དགོངས།། གཉིས་བསྐོར་བྱེད་པར་ཤེས་སོ།། ཚིག་བཤད་ཀྱི་དུས་སུ་ཌཱར་སིལ་ཡིན་ན་ཌཱ་མ་རུ་ཚུར་དཀྲོལ། སིལ་སྙན་ཕར་དཀྲོལ། ཌཱ་དྲིལ་ཡིན་ན་གཉིས་ཀ་ཕྱིར་དཀྲོལ་ལ་ངེས་ཚིག་ནི། ཌཱ་རུ་ནི་ཀུན་ཏུ་བཟང་བོ། དྲིལ་བུ་ནི་དམ་ཚིག་སྒྲོལ་མ་ཞེས་ཡོང་དགོས་སོ།། འཇོག་པའི་ཚེ་ཕོ་ཐོད་དང་བྱང་སེམས་དཀར་པོ་བྱུག་པ་དེ་གཡས་ཕྱོགས་སུ་འོང་བཞིན། མོ་ཐོད་དང་བྱང་སེམས་དམར་པོ་བྱུག་པ་དེ། གཡོན་དུ་འོང་བར་བྱ་སྟེ། ལྷ་ཡམ་ཡུམ་སྦྱོར་བའི་ཚུལ་དུ་བསླངས་ནས་བཞག་པ་མ་གཏོགས་སྟེང་འོག་གོ་ནོར་དུ་སྦུབ་པ་སོགས་ཤིན་ཏུ་མི་རུང་ངོ་།། ”15ཞེས་སོ།།
             གཞན་དགོན་པ་དང་སྔགས་འཆིང་གི་སྡེ་ནས་འཆམ་སོགས་འཁྲབ་པའི་དུས་སུའང་རྔ་ནི་རོལ་ཆས་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དེའི་སྐབས་སུ་རྔ་དང་འཁར་རྔ། སྦུབས་ཆོལ། དུང་ཆེན་སོགས་མཉམ་དུ་བརྡུང་འབུད་འཁྲོལ་གསུམ་བྱས་པའི་དབྱངས་འགྲོས་དང་བསྟུན་ནས་འཁྲབ་སྟོན་པ་དག་གིས་བཀའ་སྐྱོང་ཅི་རིགས་ཀྱི་ཞལ་འབོག་གྱོན་ཞིང་དེ་དག་གི་བཟོ་ལྟ་དང་ཉམས་འགྱུར་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་སྟངས་སྟབས་བསྒྱུར་ཏེ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་སྟོན་བཞིན་ཡོད།
      ༢.རྔ་སྒྲའི་དགོས་ཕན་དང་བྱེད་ནུས།
             གོང་ནས་ང་ཚོས་རྔའི་བྱུང་འཕེལ་དང་རིགས་དབྱེ། ཆེ་ཆུང་། བརྡུང་ཚུལ་སོགས་གང་མང་ཞིག་གླེང་གླེང་ཡང་མདོར་དྲིལ་ན་རྔའི་དགོས་ཕན་ནི་རྔ་སྒྲའི་སྟེང་ལ་འབབ་དགོས་པས། རྔ་སྒྲ་མི་གྲགས་པའི་རྔ་ནི་བཟོ་ལྟ་ཙམ་ལས་དེ་ལ་དགོས་ཕན་དང་དོན་སྙིང་ཅི་ཡང་མེད། དེས་ན་རྔ་སྒྲའི་བྱེད་ནུས་སམ་སྒྲུབ་གཤེན་དག་གིས་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་འདོད་དོན་འགྲུབ་པའང་བགར་ན་དོན་ཚན་ལྔར་འདུས་སོ་སྙམ།
             གཅིག མཆོད་པའི་ནུས་པ། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ངོས་ནས་བཤད་ན། མདོ་སྔགས་གང་ཡིན་ཀྱང་ཐོག་མར་རྔ་སྒྲ་སོགས་བརྡུང་འབུད་དཀྲོལ་གསུམ་གྱི་རོལ་ཆས་ལས་བྱུང་བའི་སྒྲ་དབྱངས་ཐམས་ཅད་ལྷ་བླ་མ་ཡི་དམ་དཔའ་བོ་མཁའ་འགྲོ་བོན་སྐྱོང་སྲུང་མ་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་སོགས་ལ་མཆོད་འབུལ་གྱི་བྱེད་ནུས་ཐོན་བཞིན་ཡོད་དེ། སྤྱིར་མཆོད་པ་འབུལ་བ་སོགས་ཐམས་ཅད་ཚོགས་བསགས་ཀྱི་ཐབས་ཡིན་ཞིང་། ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་མདོ་ལུགས་ལྟར་ན་འདོད་པའི་ཡོན་ཏན་ལྔ་དང་སྔགས་ལུགས་ཕྱི་ནང་གསང་གསུམ་གྱི་མཆོད་པ་འབུལ་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་། མདོ་ལས། ཚོགས་གཉིས་དག་ནི་རྫོགས་པ་ལས། སངས་རྒྱས་རྒྱུ་གཞན་ཡོད་མ་ཡིན། ཞེས་པ་ལྟར་ཤར་རྫ་བའི་ཞལ་ནས་ཀྱང་། གནས་ལུགས་ཀྱི་དོན་མ་ནོར་བ་རྟོགས་པར་བྱེད་པ་ལ་ཡང་ཚོགས་བསགས་པ་གལ་ཆེ། དེ་བས་ན་ཚོགས་བསགས་པའི་ཐབས་ལ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་ཞིག་རྒྱལ་བ་ཐབས་མཁས་ཤིང་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་བས་གསུངས་པ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རྔ་སོགས་བརྡུང་འབུད་དཀྲོལ་གསུམ་བྱེད་པ་རྣམས་ཀྱང་ཚོགས་བསགས་ཀྱི་ཐབས་ལས་མ་འདས་སོ།། གཞན་ཡང་བོན་ཕྱོགས་སུ་མཆོད་བྱེད་ཀྱི་ཕྱག་ཆ་ཅི་རིགས་ལས་རྔ་ནི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་ཡོན་ཏན་འཕྲིན་ལས་ལྔ་ལས་གསུང་གི་ཕྱག་ཆར་བཞག་ཡོད་པ་རེད།16
             གཉིས། དཔའ་བསྐྱེད་པའི་ནུས་པ། རྔ་སྒྲ་ལ་བརྟེན་ནས་སྒྲུབ་གཤེན（བོན་ཉམས་སུ་ལེན་མཁན）གང་དེར་དཔའ་དང་ཡིད་ཆས་བསྐྱེད་པའི་ནུས་པ་ཡོད། སྤྱིར་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ངོས་ཐད་ནས་བཤད་ན་དད་པ་ནི་ཆོས་ཀྱི་འཇུག་སྒོ་ཡིན་ལ། དད་པའི་ངེས་ཚིག་ནི་ཡུལ་ལ་མོས་པས་གུས་བྱེད་པའོ་ཞེས་པ་ལྟར། དད་པ་ནི་ཡིད་ཆས་དང་མོས་པ། གུས་པ། དང་བ་བཞིའི་སྟེང་ནས་འབྱུང་བ་ཡིན། དེ་དག་འབྱུང་བ་ལའང་ཕྱི་ནང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཉིས་ལ་རག་ལས་པར་འདོད་དེ། ནང་གི་རྐྱེན་ནི་གཙོ་བོ་གཞི་དེ་ལ་ཡིད་རྟོན་གྱི་བསམ་པ་ཀུན་ནས་བསླངས་པ་དང་། ཕྱིའི་རྐྱེན་ནི་གཟིགས་སྒྲ་དྲི་རོ་རག་ལྔ་གང་རུང་གི་ཤུགས་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་འབྱུང་བའོ།། དེས་ན་ཆོས་དད་པ་ཞིག་ལ་ནང་སེམས་ཀྱི་དད་པ་ནི་གཞིར་བཞག་གི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་། ལྷག་པར་ཡང་སྔགས་ཉམས་སུ་ལེན་སྐབས་གཅིག་ནས་བསྒྲུབ་བྱའི་ཡི་དམ་ལྷའི་ང་རྒྱལ་སྐྱོང་བ་དང་། གཉིས་ནས་སྒྲུབ་པ་པོ་རང་ཉིད་ཀྱང་དཔའ་དང་སྤོབས་པ་བསྐྱེད་པ་ལ་རྔ་སྒྲས་ནུས་པ་ཁྱད་པར་ཅན་ཐོན་བཞིན་པའོ།། སྔོན་བོད་ལ་དེ་འདྲའི་སྲོལ་ཡོད་མེད་མ་ཤེས་ཀྱང་དཔེར་ན་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་དམག་འཁྲུག་གི་སྐབས་སུ་དམག་མིའི་དཔའ་བསྐྱེད་ཕྱིར་གཡུལ་སར་རྔ་བོ་ཆེ་བརྡུང་བ་དེ་བཞིན་ནོ།།
             གསུམ། བསྐུལ་བའི་ནུས་པ། བོན་གྱིས་རྔ་བརྡུང་བས་ལྷ་ཚོགས་ཐམས་ཅད་སྤྱན་འདྲེན་པ་དང་བསྐུལ་བའི་ནུས་པ་ཡོད་པར་འདོད་དེ། 《ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་ཟིལ་གནོན་རྔ་རབས》ལས།། ། “བསྭོ་དེ་རིང་སྲིད་པའི་དབལ་བོན་བདག་ཅག་གིས།། སྐྱེ་འགག་མེད་པའི་རྔ་བརྡུང་ངོ་།། ཚད་མེད་བཞི་ཡི་རྔ་ཆེན་འདི།། ཞི་ཁྲོ་བསྐུལ་བའི་རྔ་བརྡུང་ངོ།། ཁྲོ་བོ་རོལ་བའི་རྔ་བརྡུང་ངོ་།། བོན་སྐྱོང་སྲུང་མ་བསྐུལ་བའི་རྔ་བརྡུང་ངོ་།། མ་མོ་འབོད་པའི་རྔ་བརྡུང་ངོ་།། བདག་ཅག་དབལ་གཤེན་སྒྲུབ་པ་པོས།། སྐྱེ་འགག་མེད་པའི་སྟོང་ཉིད་ངང་ལ་བརྡུང་།། ཚད་མེད་བཞི་ཡི་རྔ་ནི་སྙིང་རྗེའི་ངང་ལ་བརྡུང་།། ཞི་ཁྲོ་བསྐུལ་བའི་རྔ་ནི་འགྱིང་ཞིང་འགྱིང་ཞིང་བརྡུང་།། ཁྲོ་བོ་རོལ་བའི་རྔ་ནི་འཆམ་ཞིང་འཆམ་ཞིང་བརྡུང་།། སྲུང་མ་བསྐུལ་བའི་རྔ་ནི་བརྡུང་ཞིང་བརྡུང་ཞིང་བརྡུང་།། མ་མོ་འབོད་པའི་རྔ་ནི་མདུར་ཞིང་བརྡུང་།། དགྲ་བགེགས་གསོད་པའི་རྔ་ནི་བརྡུང་ཞིང་བརྡུང་།། དེ་ལྟར་དྲག་པོའི་རྔ་བརྡུང་བས།། འདུས་འདུས་རྔ་ཡི་སྐད་ལ་འདུས།། དབལ་སྲས་རྔམ་པའི་བཀའ་བཞིན་དུ།། བོན་སྐྱོང་སྲུང་མ་དམ་ལ་འདུས།། ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་དམ་ལ་འདུས།། ཡུལ་ས་གཞི་བདག་དམ་ལ་འདུས།། ”17 ཞེས་པ་དང་། ཡང“འོག་མིན་གནས་མཆོག་ཕོ་བྲང་ན།། སངས་རྒྱས་ཐམས་ཅད་བསྐུལ་བ་ཡང་།། དབལ་གྱི་རྔ་ཆེན་བརྡུང་བས་བསྐུལ།། ཁྲོ་རྒྱལ་ཐམས་ཅད་དགྱེས་པ་ཡང་།། དབལ་གྱི་རྔ་ཆེན་བརྡུང་བས་དགྱེས།། ”18 ཞེས་པ་ལྟར་རོ།།    
             བཞི། བཟློག་པའི་ནུས་པ། དེ་བཞིན་དུ་བོན་གྱིས་རྔ་བརྡུང་བས་ལྷ་ཚོགས་ཐམས་ཅད་དབྱིངས་ནས་བསྐུལ་ཏེ་མ་རུང་དགྲ་བགེགས་བར་ཆོད་ཐམས་ཅད་བཟློག་པར་འདོད་དེ། 《སྟག་ལ་སྤུ་གྲི་དཀར་ནག་དམར་གསུམ་གྱི་རྔ་རབས》ཞེས་པ་ལས། “རྔ་སྒྲ་ཆེན་པོ་སྟོང་གསུམ་གཡོ་བའི་རྔ།། རྔ་འོད་འབར་བའི་ཉི་ལྟར་ཤར།། རི་རབ་ཀུན་ཀྱང་བསྙིལ་ཞིང་བཤིག། རྒྱ་མཚོ་ཀུན་ཀྱང་འཁྲུག་ཅིང་རྙོག། ས་གཞི་ཀུན་ཀྱང་འགུལ་ཅིང་ལྡོག། ནམ་མཁའི་ལྷ་བདུད་གནམ་མི་བདེ།། ཀླུ་ཕྲུག་ཀུན་ཀྱང་འབོག་ཅིང་འབྲོག། བདུད་ཀྱི་ཞིང་ཁམས་སྐྲག་ཅིང་བརྒྱལ།། གནོད་བྱེད་འབྱུང་བོའི་དོན་སྙིང་ཁོང་ནས་ཕྱུང་།། མ་ཊཾ་རུ་ཏྲ་ཁ་པོ་སུལ་བུར་ཐོངས།། ཨ་མོ་མགོ་འབུམ་ཁྲག་སྐྱུག་བརྒྱལ།། ”ཞེས་དང་། ཡང་“མ་ཊཾ་སྲིན་པོ་བསྒྲལ་བ་ཡང་།། དབལ་གྱི་རྔ་ཆེན་བརྡུང་བས་བསྒྲལ།། ངྷ་ཤ་གྷྲི་བ་བཏུལ་བ་ཡང་།། དབལ་གྱི་རྔ་ཆེན་བརྡུང་བས་བརྡུང་།། སྡང་བའི་དགྲ་བོ་བསྒྲལ་བ་ཡང་།། དབལ་གྱི་རྔ་ཆེན་བརྡུང་བསྒྲལ།། སྐྱེ་བོ་ཡ་ཀ་བཏུལ་བ་ཡང་།། དབལ་གྱི་རྔ་ཆེན་བརྡུང་བས་བཏུལ།། བར་ཆོད་ལོག་འདྲེན་བཏུལ་བ་ཡང་།། དབལ་གྱི་རྔ་ཆེན་འདི་ཡིས་བཏུལ།། དབལ་གྱི་རྔ་སྒྲ་དི་རུ་རུ།། ཤེལ་གྱི་གཤང་ཆུང་སི་ལི་ལི།། དབལ་གྱི་རྔ་ཆེན་བརྡུང་བ་ཡིས།། བདུད་སྲིན་ཐལ་བ་རྡུལ་དུ་རློག། ”19 ཅེས་སོ།།
             ལྔ། བྱིན་རླབས་འཇུག་པའི་ནུས་པ། བོན་གྱིས་རྔ་བརྡུང་བས་ལྷ་ཚོགས་ཐམས་ཅད་བསྐུལ་ཞིང་དེ་དག་གི་ཐུགས་དམ་བསྐངས་པས། རང་ཉིད་མདུན་གྱི་ནམ་མཁར་ལྷ་རྣམས་གཞའ་དང་སྤྲིན་ལྟར་གཏིབས་ཏེ་མི་འདོད་པའི་དགྲ་བགེགས་བར་ཆོད་ཐམས་ཅད་ཡོངས་སུ་བསྒྲལ་ཏེ་སྒྲུབ་གཤེན་རང་ཉིད་ཀྱང་ལྷ་རིགས་དེ་དག་གིས་བྱིན་གྱིས་རླབས་ཏེ་ལྷ་མིའི་བར་འབྲེལ་མཐུད་བྱུང་སྟེ་གཅིག་འདྲེས་ཀྱི་ནུས་པ་ཡོད་པར་འདོད་དེ། 《འབུམ་པའི་རྔ་རབས》ལས། “དེ་ལ་གསུང་ཞིག་བསྒྲགས་པའི་ཚེ།། ཡི་དམ་ཞི་ཁྲོ་ཉི་ལྟར་གསལ།། དབང་དྲག་ལྷ་ཚོགས་གཞའ་ལྟར་འཁྱུད།། བོན་སྐྱོང་སྲུང་མ་ཐོག་ལྟར་འགྲིལ།། དེ་ལ་ལན་གཅིག་བརྡུང་བའི་ཚེ།། ཀུན་ཏུ་བཟང་བོ་ལ་སོགས་ཏེ།། ཞི་བའི་ལྷ་ཚོགས་ཐུགས་དམ་བསྐང་།། ཀུན་སྣང་ཁྱབ་པ་ལ་སོགས་ཏེ།། རྒྱས་པའི་ལྷ་ཚོགས་དབྱིངས་ནས་བསྐུལ།། གཙོ་མཆོག་མཁའ་འགྱིང་ལ་སོགས་ཏེ།། དབང་གི་ལྷ་ཚོགས་མཁའ་ལ་གཏིབས།། དབལ་གསས་རྔམ་པ་ལ་སོགས་ཏེ།། དྲག་པོའི་ལྷ་ཚོགས་ཀློང་ནས་བཞེངས།། ཡེ་ཤེས་དབལ་མོ་ལ་སོགས་ཏེ།། བོན་སྐྱོང་སྲུང་མ་གནད་ལ་བསྐུལ།། དེ་ནས་ལན་གཅིག་བརྡུང་བའི་ཚེ།། ཡི་དམ་ལྷ་ཚོགས་ཐུགས་དམ་བསྐང་།། བོན་སྐྱོང་སྲུང་མ་ལས་ལ་བསྐུལ།། དཔལ་མགོན་བདུན་ཅུ་དཔུང་ལ་གཤེགས།། ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་དམ་ལ་འདུས།། སྒྲུབ་བོན་བདག་ལ་གཟི་བྱིན་བསྐྱེད།། ”ཅེས་པ་20ལྟར་རོ།།
             མདོར་ན་བོན་ཕྱོགས་སུ་རྔ་བརྡུང་བའི་ཕན་ཡོན་ནམ་དགོས་ཆེད་དེ་གོང་གི་ཕྱོགས་འདི་དག་ནས་མཚོན་ལ། གཙོ་བོ་བསྒྱུར་བའི་ཐབས་ལམ་ལ་གཏོགས་པའི་གསང་སྔགས་ཀྱི་བོན་ཟབ་མོ་ཉམས་སུ་ལེན་པའི་སྒྲུབ་གཤེན་ཞིག་ལ་མཚོན་ན། སྒྲུབ་པ་པོ་གང་ཟག་དང་བསྒྲུབ་བྱའི་ཡི་དམ་གྱི་ལྷ། སྒྲུབ་དུས་སུ་ནང་བསྐྱེད་རྫོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་ཡིད་ཀྱི་ཏིང་ངེ་འཛིན་དང་ཕྱིའི་ཀུན་རྫོབ་ཀྱི་རྣམ་པ་ལུས་ཀྱི་ཕྱག་རྒྱ་དང་མཆོད་འབུལ། མཐར་ཐུག་བསྒྲུབས་པའི་འབྲས་བུ་ལྷའི་དངོས་གྲུབ་དང་ཉམས་རྟོགས་སོགས་ཐམས་ཅད་རྔའི་སྟེང་ནས་ཁྱད་པར་གྱི“སྨྱན་བྱེད”ལྟ་བུའི་ནུས་པ་ཐོན་བཞིན་ཡོད་དེ། “དེ་ཡང་རྔ་ནི་བོན་གྱི་དབྱིངས་ཆེན་པོ་ཡིན་ལ། རྔ་ལྕག་ནི་རིག་པའི་ཡེ་ཤེས་ཕྱོགས་མེད་དུ་ཤར་བའོ།། དེ་ཡང་རྔ་ལྕག་བརྡེག་པའི་དུས་ན། ཡེ་ཤེས་ཀྱི་ལྕག་དབྱིངས་ལ་ཆུད་དེ། རྔ་སྒྲ་དང་འདྲ་བའི་བྱིན་ཕེབས་ཤིང་། དབྱིངས་ཡེ་ཤེས་གཉིས་སུ་མེད་པའི་བོན་ཡོངས་སུ་སྒྲོགས་པའོ།། དྲག་པོའི་རྔ་དེ་སྲོད་དང་། སྔ་དྲོ་ལ་ཐེབས་གསུམ་སྟོད་དུ་བརྡུང་བས། དབྱིངས་ཀྱི་ཁྲོ་བོ་ཡབ་ཡུམ་ཀློང་ལས་བསྐྱེད་ཅིང་ཁྲ་ཐབས་གཟེ་མ་ལས་ལ་ཆས་པར་འགྱུར། དམར་ཐག་དང་ནམ་སྨད་ལ་ཐེབས་གསུམ་བརྡུང་བས། ཕོ་ཉ་དང་སྲུང་མ་དང་ལས་མཁན་རྣམས་ཀྱིས་ཐོས་ཏེ་དྲག་པོའི་ལས་མཐར་ཕྱིན་པར་འགྱུར་རོ།། ”21 དེས་ན་རྔ་མ་མཆིས་པའི་ཉེས་སྐྱོན་ནི། ཁྲོ་བོ་ལ་གཟི་བརྗིད་མི་འབྱུང་། ཁྲོ་མོ་ལ་བྱིན་རླབས་མི་འཆར། ཕོ་ཉས་འགུག་འདྲེན་མི་བྱེད། དབལ་མོ་དང་མ་མོ་ལས་ལ་མི་འདུ། ལྷ་སྲིན་དྲེགས་པ་ཅན་རྣམས་སྡོང་གྲོགས་ལ་མི་འཁོར། སྒྲུབ་པ་པོ་ཉིད་སྟོབས་ཆུང་བར་བཤད་དོ།། 22

གཉིས། བན་ཁ་དང་དམངས་ཁྲོད་ནས་རྔ་སྤྱོད་ཚུལ་སྐོར་གླེང་བ།
      1.བན་ཁ་ནས་གྲགས་པའི་རྔ་ཡི་གཏམ་དང་སྦྱར་ནས་སྤྱིར་གླེང་བ།
             རྔ་ནི་བོན་ཕྱོགས་སུ་བལྟས་ན་བྱུང་བའི་དུས་སྔ་ཞིང་མདོ་སྔགས་ནས་སྤྱོད་སྒོ་ཆེ་བ། རིགས་དབྱེ་མང་བ། རྔ་ཡི་བཤད་རྒྱུན་དང་རྔ་རབས་སོགས་རྔ་གཞུང་ནི་གྲུབ་མཐའ་ཀུན་ལས་ཆེས་མང་བ་མངོན་སུམ་ཚད་མར་སྣང་ནའང་། རྔ་ནི་བོན་གྱི་ཁྱད་ནོར་ཞིག་མ་ཡིན་པར་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་འབྱུང་ཡུལ་འཕགས་ཡུལ་དང་ས་དགེ་བཀའ་རྙིང་སོགས་བོད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཁག དེ་བཞིན་དམངས་ཁྲོད་ནའང་རྔའི་སྤྱོད་ཚུལ་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་། རིགས་དང་རྣམ་པའང་མང་བ། རྔའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱིས་མཚོན་པའི་གླུ་གར་བྲོ་འཆམ་སོགས་མང་དུ་སྣང་བ་ཡང་སྙོན་མེད་ཡིན། འདིར་ཅུང་ཞིབ་ཏུ་སྤྲོས་ན། དེ་ཡང་འཕགས་ཡུལ་ལ་མཚོན་ན། 《རྒྱ་ཆེན་རོལ་བའི་མདོ》ལས། རྒྱལ་བོ་ཟས་གཙང་མའི་སྐྱེད་མོས་ཚལ་དུ་སྲས་བལྟམ་པའི་སྔ་ལྟས་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་བྱུང་ཚུལ་བརྗོད་པའི་སྐབས་སུ། “ལྷའི་བུ་མོ་བརྒྱ་སྟོང་མང་པོ་དག་ཀྱང་དུང་དང་། རྔ་དང་། རྫ་རྔ་དང་། ཁར་རྔ་མགུལ་ནས་སྦྱངས་ཏེ་སྡོད་ཅིང་འཁོད་པར་སྣང་བ་དང་། ”ཞེས་དང་། རྗེས་སུ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔས་རྩལ་འགྲན་པའི་དུས་སུའང“དགེ་སློང་དག་དེ་ལྟར་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔས་མདའ་བླངས་ནས་གཞུ་དེ་དང་སྦྱར་ཏེ་བཀང་ནས་འཕངས་པའི་མཐུ་སྟོབས་ཀྱི་ཀུན་དགའ་བོའི་འབེན་དུ་རྔ་བཙུགས་པ་དང་། ལྷ་སྦྱིན་གྱི་འབེན་དུ་རྔ་བཙུགས་པ་དང་། མཛེས་དགའ་བོའི་འབེན་དུ་རྔ་བཙུགས་པ་དང་། ལག་ན་བེ་ཅོན་ཅན་གྱི་འབེན་དུ་རྔ་བཙུགས་པ་དེ་དག་ཐམས་ཅད་ལས་ཐལ་ནས་རྒྱང་གྲགས་བཅུའི་ཕ་རོལ་ཏུ་བདག་གི་འབེན་ལྕགས་ཀྱི་རྔ་བཙུགས་......”23 པའི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་འབྱུང་བ་དེ་དག་ལས་རྒྱ་གར་ལ་སྟོན་པ་བཅོམ་ལྡན་འདས་མ་འཁྲུངས་ཡར་སྔོན་ནས་རྔ་བྱུང་ཡོད་པ་མ་ཟད། དེར་རྣམ་གྲངས་ཀྱང་མི་ཉུང་བ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། དེ་བཞིན་མདོ་རྒྱ་ཆེན་རོལ་བ་ནས་རྔ་ནི་རོལ་མོའི་རིགས་བྱེད་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་ནང་ཚན་དུ་བཞག་ཡོད་པ་དང་། མདོ་སྡེ་པད་མ་དཀར་པོ་སོགས་མདོ་སྡེ་ཕལ་མོ་ཆེ་ནས་ཀྱང་རྔའི་ཐ་སྙད་མང་དུ་འབྱུང་བ་དེ་དག་ལས་མདོ་ཕྱོགས་སུ་རྔ་ནི་ཤིན་ཏུ་གྲགས་ཆེ་བ་ཤེས་ཐུབ།
      2.རྔའི་རྣམ་གྲངས་སོགས་ཀྱི་སྐོར།
             སྤྱིར་རྔའི་བཤད་ཚུལ་ཐད་ནི་བོན་ཕྱོགས་སུ་བཤད་པ་དག་དང་ཕལ་ཆེར་མཚུངས་ཏེ། རྟ་མཆོག་རོལ་བའི་རྒྱུད་ལས། རྔ་ནི་ཐབས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལ།། ལྕགས་ནི་ཤེས་རབ་ཡུམ་གྱི་ངང་།། ཡབ་ཡུམ་འཁྲིལ་བའི་སྟངས་སྟབས་ཀྱིས།། རྔ་སྐད་གྲགས་པ་མ་འགགས་པས།། རྒྱལ་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་མ་ལུས་སྐོངས།། ཞེས་རྔ་ནི་ཐབས་ཤེས་ཀྱི་རང་བཞིན་དང་མཆོད་པ་དང་ལྷ་ཚོགས་བསྐུལ་བྱེད་དུ་གསུངས་ཤིང་། རྔའི་རིགས་དབྱེའི་ཐད་ལ་ས་པན་གྱིས“གླིང་བུ་པི་ཝང་རྫ་རྔ་དང་།། འཁར་རྔ་རྔ་ཟླུམ་རྔ་བོ་ཆེ།། རྔ་ཕྲན་ཆ་ལང་ཀ་ན་ཌི།། དུང་དང་རྒྱུད་མང་ལ་སོགས་པ།། ”24 ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་གོང་དུ་བོན་ཕྱོགས་སྐབས་སུ་བཤད་པ་དེ་ཙམ་ལས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྣམ་པ་གསར་བ་གཞན་མ་གསུངས་ཤིང་། དེ་ལའང་ལེགས་པར་དབྱེ་པ་མཁས་པའི་གསུང་དུ་མངོན་པ་ཞིག་ནི་བཻ་རོའི་ནག་པོའི་རྒྱ་གཞུང་ལས། རྔ་ལ་འདུས་མ་བྱས་རང་བྱུང་དབྱིངས་ཀྱི་རྔ་དང་། འདུས་བྱས་རྟགས་ཀྱི་རྔ་སྟེ་རྣམ་གྲངས་གཉིས་ཡོད་པར་གསུངས་ཤིང་། “དང་པོ་ནི། གནམ་མཐའི་རི་རྩེ་ཟླུམ་པོར་བཀུག་པ་ལ།། སྤྲིན་དང་ན་བུན་གོ་བའི་རྒྱན་གྱིས་གཡོགས།། གཡུ་འབྲུག་རོལ་བའི་སྒྲ་སྐད་དྲག་པོ་ནི།། གྲགས་སྟོང་དབྱིངས་ནས་ཤར་བའི་རྔ་བོ་ཆེ།། ཞེས་དང་། གཉིས་པ་ནི། རྟ་མཆོག་རོལ་བ། སྒྱུ་འཕྲུལ། ཧེ་རུ་ཀ་རོལ་བ་སོགས་ལས། མི་ཡི་རྩིབས་མ་བཀུག་པ་མི་ཡི་པཊ་པས་གཡོགས་ནས་མི་ཡི་ལག་ངར་གྱིས་བརྡུང་བ་དང་། གླང་ཆེན་རྩིབས་མ་བསྒྲིགས་པ་སེང་གེའི་པགས་པས་གཡོགས་ནས་མཆོག་ཆེན་རྩིབས་མས་བརྡུང་བ་དང་། རུས་སྦལ་ཁོག་པ་སྦྲུལ་གྱི་ལྤགས་པས་གཡོགས་པའི་རྔ་ཡང་བཤད་དོ།། གཞན་ཡང་། ཨ་ཀར་པ་ཆཀྴ་ཡི་རྔ་ཤིང་། སིང་ལྕམ་དཀར་མོའི་པགས་པས་གཡོགས་པ། མཆོག་ཆེན་མི་ཡི་རྩིབས་མའི་ལྕག་གིས། རིག་འཛིན་རྒྱལ་བ་བསྐུལ་ཕྱིར་བརྡུང་བ་དང་། སྦ་སྙུག་ལྡེམ་པའི་རྔ་ཤིང་ཀྲིཤྣཱཔ་རིའི་པགས་ཀྱིས་གཡོགས་པ། གདུག་པ་དོམ་གྱི་ལག་པའི་ལྕག་གིས་ཡི་དམ་རྒྱ་མཚོ་བསྐངས་ཕྱིར་བརྡུང་བ། སེང་ལྡེང་ཤུག་པའི་རྔ་ཤིང་། རྒྱ་མོ་ར་ཡི་པགས་པས་གཡོག་པ། ཞེ་སྡང་དྲེད་མོང་ལག་པའི་ལྕག་གིས། མ་ཚོགས་ཌཱཀི་བསྐུལ་ཕྱིར་བརྡུང་བ། ཙན་དན་དམར་པོའི་རྔ་ཤིང་། ཞིང་ཆེན་པགས་པས་གཡོགས་པ། སྦ་སྒོད་དྲག་པོའི་ལྕག་གིས། དམ་ཅན་བཀའ་སྡོད་བསྐུལ་ཕྱིར། དྲག་པོ་སེང་ལྡེང་རྔ་ཤིང་། འབྲོང་བུ་དར་མའི་པགས་པས་གཡོགས་པ། རྭ་རྒོད་འཁྱིལ་བའི་ལྕག་གིས། གདུག་པ་ཟིལ་གྱིས་གནོན་ཕྱིར་བརྡུང་བ། གདུག་རྩུབ་ཚེར་ནག་རྔ་ཤིང་། ར་རྒོད་པགས་པས་གཡོག་པ། མི་ཡི་རྩིབས་མའི་ལྕག་གིས། འདྲེ་སྲིན་མཐའ་རུ་བསྐྲོད་ཕྱིར་བརྡུང་བ་དང་སོགས་རྔའི་རྒྱུའི་དབྱེ་བ་ནི་མཐའ་ཡས་པར་གསུངས་མོད། འོན་ཀྱང་དེང་སང་ཕྱག་ལེན་དུ་འདེབས་པ་སེང་ལྡེང་གི་རྔ་ཤིང་ལ་བ་གཞོན་གྱི་ལྤགས་པས་གཡོགས་པ་ལ་ཚད་ནི་གྲྭ་རྔ་མཐོ་བརྒྱད་མ་ཞེས་འདོད་པ་ཡིན་ལ། གཙུག་ལག་ཁང་རྣམས་སུ་རྒྱུན་ཆགས་སུ་འཇོག་པའི་རྔ་བོ་ཆེ་སོགས་ལ་ནི་མཐོ་བཅོ་བརྒྱད་དང་ཉེར་བརྒྱད་ལ་སོགས་ཏེ་འོན་ཀྱང་རྒྱ་གཞུང་ཚད་མ་རྣམས་ལས་ནི་ཚད་འདི་ལྟར་ཞེས་པ་ཆེར་མ་མཐོང་ལ། འོན་ཀྱང་མཁས་པ་དག་གི་གསུང་རྒྱུན་དུ་ཡོད་པའི་ཚད་མ་ཡིན་ནོ”ཞེས《སྔ་འགྱུར་རྡོ་རྗེ་ཐེག་པའི་རིགས་འཛིན་རྒྱ་མཚོའི་ལོངས་སྤྱོད་ཆས་གོས་རྒྱན་དང་རོལ་མོའི་རྣམ་བཤད་སྔགས་འཆང་རྒྱན་གྱི་མེ་ཏོག》25ལས་གསུངས་སོ།།
      3.བོད་རྒྱུད་ནང་བསྟན་ནས་རྔ་སྤྱོད་ཚུལ་སྐོར།
             བོད་འདིར་ས་དགེ་བཀའ་རྙིང་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་ནང་བསྟན་ཁག་གང་ནས་ཀྱང་རྔ་མི་སྤྱོད་པའི་ཚུལ་མི་མཐོང་མོད། མདོ་སྔགས་གཉིས་ནས་བཤད་ན་མདོ་ཕྱོགས་སུ་ཅུང་ཉུང་ལ་སྔགས་ཕྱོགས་སུ་ཉེ་བར་མཁོ་ལ་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་མཆོད་ཆས་ཤིག་ཡིན། དེའི་ཚུལ་གོང་ནས་བོན་གྱི་སྐབས་སུ་གླེང་བ་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་བས་འདིར་བསྐྱར་ཟློས་མི་བྱའོ།། སྤྱིར་གྲུབ་མཐའ་ཐུན་མོང་གི་ཆ་ལྡན་ན་རེ་རེ་བཞིན་གླེང་བའི་དགོས་པའང་ཆེར་མ་མཐོང་ངོ་།།   སྤྱིར་བོད་ཁམས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་གང་ཡིན་ཡང་རྔའི་སྤྱོད་སྟངས་ཐད་ལའང་སྤང་བླང་གི་གནས་ཞིབ་ཏུ་གསུངས་ཡོད་ཅིང་ཁྱད་པར་དུ་ཞི་རྒྱས་དབང་དྲག་སྟེ་ལས་བཞིའི་བརྡུང་ཐབས་ལ་བྱེ་བྲག་གི་བླང་བྱ་རེ་ཡོད་དེ། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད》ལས། “རྔ་བརྡུང་བའི་སྒྲའི་དབྱེ་བ་བདུན། ཕོ་སྒྲ་དིང་ཟིལ་ལྡན་པར་བརྡུང་།། མོ་སྒྲ་སྙན་ཅིང་མཛེས་པར་བརྡུང་།། ཕྱེད་མ་དྭངས་ཁྲོལ་ཆགས་པར་བརྡུང་།། ཞི་ལ་སྦྲང་ཆར་སིལ་བུ་ལྟར།། རྒྱས་ལ་རྫི་ཆར་གཡོས་པ་ལྟར།། དབང་ལ་དྲག་ཆར་འབབས་པ་ལྟར།། དྲག་ལ་ཐོག་སེར་འབྱིན་པ་ལྟར་རོ།། ”26 ཞེས་དང་། 《རྔ་སྦུབས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་མདོར་བསྡུས》ལས་ཀྱང་། “ཞི་བའི་རྔ་བརྡུང་བྱེད་པ་ན།། དེ་ཡི་ཉམས་དང་ལྡན་པར་བྱ།། རྔ་སྟབས་དལ་ལ་སློད་པར་བྱ།། རྒྱས་པའི་རྔ་བརྡུང་བྱེད་པ་ན།། སྒེག་ཅིང་དཔའ་བའི་ཉམས་ཀྱིས་བྱེད།། རྔ་ཐབས་གསལ་ལ་འཁྲོལ་བར་བརྡུང་།། དབང་གི་རྔ་བརྡུང་བྱེད་པ་ན།། ཆགས་ཤིང་མཛེས་པའི་ཉམས་ཀྱིས་བྱེད།། རྔ་ཐབས་དྲག་ལ་བརྗིད་པར་བརྡུང་།། དྲག་པོའི་རྔ་བརྡུང་བྱེད་པ་ལ།། རྩུབ་ཅིང་ཁྲོས་པའི་ཉམས་ཀྱིས་བྱེད།། རྔ་ཐབས་དྲག་ལ་མྱུར་བར་བརྡུང་།། དྲག་བརྡུང་རྒྱུན་ཆད་བྱེད་པ་ན།། ཐོག་སེར་ལྟར་ཡང་དབབ་པར་བྱ།། རྔ་གཉིས་གསུམ་བཞི་མང་པོ་སོགས།། གྲལ་ལ་བསྒྲིགས་ནས་བརྡུང་བ་ན།། ཕན་ཚུན་གཅིག་གིས་གཅིག་བསྣོལ་ནན།། མུ་ཏིག་བསྟར་ལ་བརྒྱུས་པ་འདྲ།། མཐོ་དམའ་འབུར་སྐྱོག་སྤང་བར་བྱ།། སྙོམས་ཤིང་མཛེས་པ་བསྟར་ལ་བསྒྲིག། ”27 ཅེས་སོ།། དེ་ལྟར་ཞི་རྒྱས་དབང་དྲག་གི་རྔ་མ་ནོར་མ་འཁྲུལ་པར་རྔ་འོས་ཤིང་འཚམས་པ་གཞུང་དང་མཐུན་པ་ཞིག་བརྡུང་བར་བྱེད་པའང་ལས་སླ་བོ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་ཐ་ན་བརྡུང་པ་པོའི་ཕྱི་ལུས་ཀྱི་འདུག་སྟངས། ནང་བསམ་པའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་བསྒོམ་ཚུལ། ལག་གིས་རྔ་གཡོག་བཟུང་སྟངས། རྣལ་འབྱོར་བ་གཅིག་པུ་མ་ཡིན་པ་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པ་མང་དུ་ཚོགས་ཚེ་རྔ་ཆེན་ཕན་ཚུན་གཅིག་གིས་གཅིག་ཟུར་ནོན་ཙམ་ནོར་བུ་བསྟར་ལ་རྒྱུས་པ་ལྟར་དུ་མཐོ་དམན་དང་འབུར་སྐྱོང་ལ་སོགས་པ་སྤངས་ལ་སྙོམས་ཤིང་མཛེས་པར་བསྒྲིག་པར་བྱ29དགོས་ཚུལ་སོགས་རྔ་དཔོན་ནམ་ཐུན་མོང་དང་མཉམ་སྡེབ་བྱེད་ཚུལ་སོགས་མང་དུ་གསུངས་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། ལུས་ཀྱི་འདུག་སྟངས་ཐད་ནས་ཀྱང་སེམས་དཔའི་སྐྱིལ་ཀྲུང་ལེགས་པར་བཅས་ནས་ཧ་ཅང་སྒེག་ཆོས་མ་ཡིན་པར་ཅུང་ཟད་ནོངས་ཚུལ་དང་བཅས་རྒལ་ཚིགས་བསྲངས་ཏེ་བཟུང་ན་རྔ་འཛིན་ཤུགས་འབྱུང་དུ་ལེགས་པ་འབྱུང་བར་བཤད་ཅིང་། 29 རྔ་གཡོག་བཟུང་སྟངས་དང་བསྣུན་ཐབས་སྐོར་ལའང“རྔ་ཡུའི་ཐད་ནས་ཡར་འཇལ་བའི།། མཁྱིད་གང་ས་རུ་དབྱུ་གུ་གནས།། དེ་ཡང་ལག་པའི་སོར་ཚིགས་ལ།། འཕྲུལ་ཙམ་རྔ་གཡོག་རང་ལྗིད་ཀྱིས།། གདོང་གསུམ་བརྟན་ལ་སློད་གསུམ་བརྡུང་།། རྔ་གཡོག་རྔ་ལ་རེག་མ་ཐག། ཕྲལ་ནས་ཐ་དད་ཉིད་དུ་བྱ།། སྐད་ཅིག་ཙམ་ཡང་མི་སྦྱོར་ལ།། སོ་སོར་བྱེད་པ་མཁས་པའི་ལུགས།། བརྡུང་དུས་དྲག་ནན་སྐབས་དང་སྦྱར།། ”30 ཞེས་དང་། དེ་བཞིན་དུ“གལ་ཏེ་རྔ་ཡི་དཀྱིལ་ཏེ། གུང་དུ་བསྣུན་ན་རྔ་སྐད་ལེགས་པར་འབྱུང་ངོ་སྙམ་ན་མ་ཡིན་ཏེ། སློབ་དཔོན་ཙནྡྲས། རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོའི་ཀློང་མི་དཀྲུག། ཅེས་གསུངས་ལ། དེ་བཞིན་དུ། རི་རབ་གླིང་བཞིའི་མཐའ་མི་བསྐོར།། ཞེས་གསུངས་པས། རི་མཚམས་དུ་མི་བསྣུན། རི་ཐང་མཚམས་ཀྱི་བྲག་མི་བཤིག། ཅེས་གསུངས་པའི་རི་ཐང་ལ་མི་བསྣུན། རི་དྭགས་རྒྱལ་བོའི་གདོང་མི་བསྣུན།། ཞེས་གསུངས་པས། རྔ་ཡི་དཀྱིལ་ཐད་དུ་མི་བསྣུན། དེས་ན་གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་ཡུ་བ་བའི་ཐད་ཀྱི་རི་ཐད་ནས་སོར་དྲུག་བདུན་ཙམ་གཞལ་བའི་སར་བསྣུན་ན་རྔ་སྐད་ལེགས་པ་འབྱུང་སྟེ། ”31 ཞེས་སོ།། གཞན་དེ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་རྔ་ལ་བསྟོད་པའི་སྙན་ཚིག་ཀྱང་ས་པན་གྱི་རྔའི་བསྟོད་པ་སྒྲ་ལས་དྲངས་པ་སོགས་བཞུགས་སོ།།
      4.དམངས་ཁྲོད་ནས་རྔ་སྤྱོད་པའི་སྐོར།
             དམངས་ཁྲོད་དུ་སྤྱོད་པའི་རྔའི་སྐོར་ཡང་རིགས་ཀྱི་ཆ་ནས་རྔ་དང་ལྷ་རྔ། མཁར་རྔ། རྫ་རྔ། ལག་རྔ་སོགས་མང་ཞིང་། དེ་དག་ནི་ལྷ་འབབ་བསང་མཆོད་སོགས་སུ་སྤྱོད་པ་མ་ཟད། དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་སྡེ་བ་ཚོ་བ་འདུས་ཏེ་བྲོ་གར་སོགས་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་རྒྱ་ཆེན་པོ་སྤེལ་བའི་སྐབས་སུའང་རོལ་ཆས་གཙོ་བོ་ནི་རྔ་ཡིན་ཏེ།
             དཔེར་ན་མདོ་སྨད་ཀན་ལྷོ་ཁུལ་ཅོ་ནེ་རྫོང་གི་གཙང་པ་བ་ས་ཁུལ་དུ་སམ་འཁྲབ་ཅེས་པའི་དམངས་ཁྲོད་དུ་བྲོ་འཁྲབ་པའི་སྐབས་སུའང་གཙོ་བོ་རྔ་ལ་བརྟེན་པ་དང་། ཁོ་ཚོས་རྔ་ལ“པགས་བརྡུང”ཟེར་ཞིང་། སམ་འཁྲབ་ཀྱི་བྲོ་འཁྲབ་སྐབས་རྔ་པགས་བརྡུང་ནི་འཁྲབ་ཆས་གཙོ་བོ་ཡིན་པས། བྲོ་དེ་ལའང་པགས་བརྡུང་རྔ་བྲོ་ཟེར་ཞིང་། རྔ་དེའི་བཟོ་དབྱིབས་ནི་མཐུག་ལ་ལི་སྨི0.1དང་ཞེང་ལ་ཕལ་ཆེར་ལི་སྨི30ཡོད་པའི་ཤིང་ལེབ་ཅིག་བཀུག་ནས་ཚངས་ཐིག་ལ་ཁྲུ་ཙེ་གཅིག་ཡས་མས་ཀྱི་སྒོར་དབྱིབས་སུ་བྱས་རྗེས་རིང་ཐུང་ཁྲུ1.2ཙམ་ཡོད་པའི་ཡུ་བ་ཞིག་ཀྱང་བཞག་ཅིང་། སྒོར་དབྱིབས་དེ་ལ་རྟ་ནོར་ལུག་གསུམ་སོགས་ཀྱི་ལྤགས་པས་གཡོག་པ་དང་། དེའི་གཞོགས་གཡས་གཡོན་དུ་རས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་རིལ་བུ་ཆུང་ཆུང་རེ་བཏགས་ཤིང་། ཡུ་བ་དང་རྔའི་སྟེང་དུ་འབྲུག་དང་བཀྲ་ཤིས་རྟགས་བརྒྱད་སོགས་རི་མོ་བྲིས་ཡོད། 32 དེ་བཞིན་དུ་རྒྱལ་རོང་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་གླུ་གར་འཁྲབ་པའི་སྐབས་སུ་དེའི་རོལ་མོ་དཀྲོལ་ཚོགས་ནི་མི་བཞི་ནས་ལྔས་གྲུབ་པ་དང་། ཁོ་ཚོའི་རོལ་ཆས་ལ་རྔ་དང་སྦུག་ཆལ། མཁར་རྔ། རྒྱ་གླིང་། ཟངས་གླིང་ཆུང་བ་སོགས་ཡོད་དེ། སྤྱིར་རྒྱལ་རོང་བོད་བྲོར་སྤྱོད་པའི་རོལ་ཆས་ནི་རིགས18ཡོད་པར་བཤད་དེ། རྔ་དང་མཁར་རྔ་བརྡུང་བ་དང་། རྒྱུད་གཅིག་ཅན་གྱི་པུ་ཝང་འཁྲོལ་བ། ངོས་གཅིག་ཅན་གྱི་སྐེད་རྔ་བརྡུང་བ། སྦུག་ཆལ་འཁྲོལ་བ། ལྕགས་ཀྱི་སྦུག་ཆལ་བརྡུང་བ། རྒྱུད་གསུམ་ཅན་གྱི་པུ་ཝང་འཁྲོལ་བ། ཤིང་རྔ་བརྡུང་བ། སྦུག་ཆལ་ཆུང་བ་བརྡུང་བ། མཉམ་དུ་རོལ་བ། རྒྱུད་མངས་འཁྲོལ་བ། གླིང་བུ་སོགས་འབུད་པ། དེ་ཡང་རྔ་ལ་བརྡུང་སྟངས་གསུམ་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་སྦུག་ཆལ་བརྡུང་ཐབས་དང་། གླིང་བུ་དང་དུང་འབུད་སྟངས་སོགས་ཀྱང་གསུམ་རེ་ཡོད། 33
             བོད་ལྗོངས་ཆབ་མདོ་ས་ཆར་འཁྲབ་པའི་རས་པ་ཞེས་པའི་བྲོ་དེ་ཡང་འཁྲབ་ཆས་གཙོ་བོ་རྔ་ཡིན་ཞིང་། རས་པ་རྔ་བྲོ་ཡང་ཟེར་འདིའི་སྐབས་ཀྱི་རྔའི་ཆེ་ཆུང་ལ་ཚངས་ཐིག་ལ་ལི་སྨི༤༠ཡས་མས་ཡོད་པ་དང་ཡུ་བའི་རིང་ཐུང་ལ་ལི་སྨི༤༥ཙམ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན། འཁྲབ་སྟངས་ནི། རས་པའི་བྲོ་ལས་སིལ་སྙན་རྔ་ཕྱགས་བྲོ།། སྐྱེས་པའི་བདེ་མྱུར་ནམ་མཁའི་གློག་འཁྱུག་འདྲ།། ལག་རྔའི་གཅིག་གསུམ་ལྔ་དགུ་སྐོར་བརྡུང་བྲོ།། སྐྱེས་མའི་རྔ་བྲོས་ཨ་སྔོན་གཡུ་འབྲུག་བཏུལ།། མགོ་སྐྲས་རྔ་ཆེན་བརྡུངས་ཤིང་ཁུར་རྔ་བརྡུང་།། མུ་འཁོར་ལྡིང་འཁོར་མཆོང་ལྡིང་གནམ་ནས་འཁོར།། ལུས་ཉལ་ལྡིང་འཁོར་འཕུར་ལྡིང་མཁའ་ལས་འཁོར།། རྐང་གཉིས་གཤིབ་འཁོར་རྐང་གཅིག་བཏེགས་ནས་འཁོར།། རྐང་གཉིས་བརྗེ་ལྡིང་ལུས་བསྒྱུར་འཁོར་ལོ་བསྐོར།། ཙ་ཙ་སྒང་རི་བྱ་རྒོད་བར་སྣང་འཁོར།། འཁོར་ལྡིང་འཕུར་མཆོང་རས་པའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱིས།། སེམས་ཅན་དབང་བསྡུས་རྒྱ་ནག་ཟློས་གར་རྒྱས།། པི་ཝང་རང་གྲོལ་རས་གཞས་དབྱངས་སྙན་དང་།། ཐ་གུ་ཁྲ་རིས་སྒྱུ་འཕྲུལ་སྣ་ཚོགས་ཀྱིས།། འཇིག་རྟེན་གསུམ་གྱི་འགྲོ་བའི་གོམ་སྟབས་ཁེགས།། བྱ་བྱིའུ་སྐད་སྒྱུར་སྲོག་ཆགས་ཉམས་འགྱུར་གྱིས།། རས་པའི་བེ་གར་སྒྱུ་མས་ཁམས་གསུམ་བཏུལ།། 34 ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ།། བཤད་རྒྱུན་ལ་རས་པའི་བྲོ་འདི་ནི་མི་ལ་རས་པས་སྲས་མཁར་དགུ་ཐོག་བརྩིགས་ནས་གྲུབ་སྟོན་དུ་ཨ་བོ་མཐུ་ཆེན་གྱིས་སིལ་རྔའི་བྲོ་གར་བསྒྲིགས་ནས་འཁྲབ་པས་མིང་དེ་ལྟར་ཐོགས་སྐད།
             ཡང་དཔེར་ན་ཨ་མདོ་རབ་གོང་ཡུལ་དུ་དྲུག་པའི་ཀླུ་རོལ་སྐབས་སུ་འཁྲབ་པའི་ལྷ་རྩེད་དེའང་སྐྱེས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ལྷ་རྔ་ཐོགས་ནས་འཁྲབ་པ་ཞིག་སྟེ། ལྷ་རྔ་རྡུང་སྟངས་ནི། “ཏིང་ཏིང་། ཏིང་། ཏིང་ཏིང་། ཏིང་། ཏིང་ཏིང་། ཏིང་ཏིང་ཏིང་། ཏིང་ཏིང་། ཏིང་། ”ཞེས་སྐྱེས་པ་ལྔ་བཅུ་ནས་དྲུག་ཅུ་ཡིས་ལྷ་རྔ་མཉམ་བརྡུང་གི་ཏིང་སྒྲ་ཆོས་ར་ལས་བརྒལ་བ་ཙམ་བྱས་པ་དང་མཉམ་དུ་ལྷ་རྩེད་བྲོ་གར་པ་རྣམས་ཀྱིས་བདེ་མྱུར་ལྡན་པའི་གཟུགས་པོ་རྔ་སྒྲ་ལ་བསྟུན་ཏེ་གཡས་གཡོན་དུ་བསྒྱུར་ནས་ལུས་དང་ལྷ་རྔ་ལྷེམ་ལྷེམ་དུ་འཁྲབ་པ་ཞིག་ཡིན། 35 ལྷ་རྔ་རྡུང་སྲོལ་ཡང་འདི་ཙམ་མ་ཡིན་པར་ད་དུང་རྡུང་སྲོལ་དབྱངས་འགྲོས་གང་མང་ཡོད་པར་བཤད་དེ། དཔེར་ན་ཨ་མདོ་རྡོ་སྦིས་ཡུལ་གྱི་ལྷ་རྩེད་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། ལྷ་དཔོན་གྱིས་མགོ་ཁྲིད་དེ་སྟངས་ཀ་སྣ་ཚོགས་དང་བསྟུན་ཏེ་ཁེར་རྡུང་། ཉིས་རྡུང་། སུམ་རྡུང་། ......རྒྱབ་འཕེན་མདུན་ལེན་གྱི་རྡུང་དཀྲོལ། ཁྱུང་བའམ་ཕྱག་བརྐྱངས་ཀྱི་རྡུང་སྲོལ། དེ་བཞིན་ཁུགས་འགྲོ་རིང་བོ། རྟ་ཞོན། སྦྲུལ་ནག་ཁུགས་འགྲོ། སོག་མ་སླས་པ། ཕྱག་འཚལ་སོགས་ཀྱི་སྟངས་ཀ་དང་བསྟུན་པའི་ལྷ་རྔ་རྡུང་སྲོལ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པ་ཡིན་ནོ།། གཞན་ད་དུང་རབ་གོང་ཡུལ་གྱི་དམག་རྩེད་དང་གཏོ་འཕེན་སོགས་ཀྱང་གཙོ་བོ་མཁར་རྔ་དང་ལྷ་རྔ་གཉིས་ལ་བརྟེན་ནས་འཁྲབ་པ་ཡིན།
             མདོར་ན་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རིགས་ལ་ལ་ནི་རང་རེ་བོད་ཡུལ་དང་སྦྱར་ནས་གླེང་ན་འཇིག་རྟེན་དང་ཆོས་ལུགས་ཏེ་རིགས་གཉིས་ཡོད་པར་འདོད་དེ། སྒྱུ་རྩལ་དེ་རིགས་ལ་ལ་ནི་ཐོག་མར་འཇིག་རྟེན་པའི་དམངས་ཁྲོད་ནས་དར་ཞིང་འཕེལ་ཏེ་རྗེས་སུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱིས་བསྡུ་ལེན་བྱས་ཏེ་མཐར་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀར་སྣང་ཞིང་། ཡང་ལ་ལ་ནི་ཐོག་མར་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱ་སྤྱོད་ནས་བྱུང་སྟེ་རིམ་བཞིན་དམངས་ཁྲོད་དུ་དར་ཁྱབ་བྱུང་སྟེ་མཐར་ཐུན་མོང་གིས་སྤྱོད་པ་ལྟ་བུ་ཡང་སྣང་ངོ་།།
གསུམ། རྔའི་རིག་གནས་ཕྱོགས་ཀྱི་བསམ་གཞིག    
             ཚང་མས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར་རྔ་ནི་འཛམ་གླིང་གི་ས་གནས་སོ་སོ་དང་མི་རིགས་མང་པོར་དར་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་ཀུན་ལ་གསལ་ཆ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན། ཡིན་ནའང་དེའི་བྱུང་ཁུངས་ལ་དཔྱད་ན་སྤྱིར་ཀྲུང་གོ་དང་མེ་སོ་པུ་ཏ་མི་ཡ། གནའ་བོའི་ཨེ་ཅིབ། གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་བཅས་ནི་མཉམ་དུ་འཛམ་གླིང་ལ་ཆེས་དར་སྔ་བའི་རྔའི་འབྱུང་ཡུལ་ཡིན་པར་གྲགས་ནའང་མ་ངེས་ཏེ། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་ན་འཚོ་གཞེས་གནང་བའི་རང་རེ་ཁ་བ་ཅན་ཡང་དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཅིག་ཡིན་ངེས་ཤིང་། དེའི་སྒྲུབ་བྱེད་ང་ཚོས་གོང་དུ་བོད་ཁུལ་གྱི་གནའ་དཔྱད་དང་གཡུང་དྲུང་བོན་ཕྱོགས་སུ་རྔའི་བྱུང་ཁུངས་དང་སྤྱོད་ཚུལ་ལས་འཕྲོས་པ་དེ་དག་གི་སྟེང་ནས་གསལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ། འདིར་ང་ཚོས་དགོས་མཁོའི་དབང་གིས་རང་རེ་ཁ་བ་རི་བོའི་ཉེ་འགྲམ་གྱི་རྒྱ་དཀར་ནག་གིས་མཚོན་པའི་གནའ་བོའི་མི་རིགས་དག་གི་རྔའི་བྱུང་འཕེལ་ལ་མིག་གིས་རྒྱང་ལྟ་ཙམ་བྱས་ན།
             རྒྱ་གར་ལ་རྔ་དར་སྔ་བ་གོང་ནས་བཤད་པ་ལྟར་ནང་བསྟན་མདོ་རྒྱ་ཆེན་རོལ་བ་དང་མདོ་སྡེ་པད་མ་དཀར་པོ་སོགས་སུ་འབྱུང་བ་ལྟར་སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་སྐབས་ནས་བརྩིས་ན་ཡང་མ་མཐའ་མི་ལོ་ཉིས་སྟོང་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པ་དང་། གཞན་རྒྱ་གར་དབང་ཕྱུག་པའི་སྔ་དུས་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་གི་ཆ་ནས་བཤད་ན་ཌཱ་མ་རུ་ནི“བྲོ་གར་གྱི་རྒྱལ་བོར”སྤྲུལ་བའི་དབང་ཕྱུག་གི་ཕྱག་གཡས་སུ་བསྣམས་པའི་ཕྱག་རྫས་ཏེ། དབང་ཕྱུག་གིས་རྔ་ཤུགས་ཆེར་བརྡུངས་པས་དབྱངས་འགྲོས་བརྗིད་ཉམས་ལྡན་པ་འབྱུང་ཞིང་། དེས་སྙན་པའི་དབྱངས་འགྲོས（འདོད་ཆགས）ནི་འཇིག་རྟེན་གྲུབ་ཚུལ་གྱི་རྨང་གཞི་ཡིན་པ་སྟོན་ཞེས་བཤད་ཅིང་། 36 ལྷ་དབང་ཕྱུག་གི་ཕྱག་གི་རྔ་དེའི་དབྱིབས་ནི་རྒྱ་གར་ལུགས་ཀྱི་རྔ་ཡིན་ཞིང་ཕྱོགས་གང་ནས་བལྟས་ཀྱང་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་ལྷ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གོས་དང་རྒྱན་ཆས་ཕྱག་ཆ་སོགས་མི་རིགས་རང་རང་གི་ལུགས་ལྟར་བྲིས་བཞེངས་བྱས་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ།

             རྒྱ་གར་དུ་སྤྱོད་པའི་རྔ་ལའང་དབྱིབས་དང་རིགས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཡོད་ཀྱང་། ད་ལྟ་ཡོངས་གྲགས་སུ་རྒྱ་གར་གྱི་ཆེས་གནའ་བོའི་རྔ་ལ་མུ་ཏན་རྒྱ་ཞེས་པའི་རྔ་དེ་འཇོག་ཅིང་། དུས་རབས་གཉིས་པར་བྱོན་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་མཁས་པ་བྷ་ར་ཏས་བརྩམས་པའི《རོལ་མོ་དང་བྲོ་གར་གྱི་བསྟན་བཅོས》ནང་དུ་འབྱུང་བའི་རྔ་ཡང་འདི་ཡིན་པར་འདོད་ཅིང་། རྔ་འདི་ད་ལྟ་ད་དུང་རྒྱ་གར་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། རྔ་དེ་ནི་ས་ལ་འཕྲེད་དུ་བཞག་ནས་བརྡུང་བའི་ངོས་གཉིས་ཅན་གྱི་རྔ་ཞིག་ཡིན། དེའི་རིང་ཚད་ལ་ཕལ་ཆེར་ལི་སྨི50-70ཡོད་པ་དང་། རྔ་དེའི་དབྱིབས་ནི་ངོས་གཉིས་ཀྱི་དཀྱིལ་ཏེ་བར་མཚམས་འབར་ཚུགས་སུ་ཡོད་པ་སྣེ་གཉིས་རིམ་བཞིན་ཇེ་ཕྲ་ཡིན་པ་ཞིག་སྟེ། གཡོན་ངོས་སུ་གཡོགས་པའི་པགས་པ་ཆེ་ཞིང་། གཡས་ངོས་ནི་ཅུང་ཆུང་བ་ཚངས་ཐིག་ལ་ཧ་ལམ་ལི་སྨི18-21ཙམ་ཡོད། རྒྱ་གར་ལ་རྔ་བྱུང་སྔ་བའི་སྒྲུབ་བྱེད་ལ་འདི་དག་ལས་ཀྱང་ཆེས་སྔ་བ་ནི་མཁས་པ་དག་གིས་དཔྱད་པ་ལྟར་ན་ཌཱ་མ་རུ་བྱུང་བའི་དུས་ནི་སྔ་བྱུང་གི་ཧ་ར་པཱ་ཤེས་རིག་གི་སྐབས་ལ་ཡར་འདེད་བྱས་ཆོག་པ་དང་། དང་ཐོག་གི་དུས་སུ་གཟིགས་རིས་ཡི་གེའི་རྣམ་པས་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཧུན་རྡུ་ཆུ་བོའི་འབབ་རྒྱུད་ཀྱི་ཡི་གེའི་ནང་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། 37
             དེ་ནས་ང་ཚོས་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ཀྱི་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་རྒྱ་ནག་གི་རྔའི་བྱུང་འཕེལ་ལ་བལྟས་ན། རྒྱ་ནག་ཡུལ་ལ་རྔ་དར་སྔ་བ་ནི་གོང་དུ་བརྗོད་པ་ལྟར་འཛམ་གླིང་གི་སྔ་གྲས་ཡིན་ཞིང་། ཐོག་མར་ཇི་ལྟར་དར་བའི་ཚུལ་ལའང་བཤད་རྒྱུན་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཡོད། དཔེར་ན་རྒྱའི《རི་མཚོའི་མདོ་ལས་ཤར་མཐའ་འཁོབ་ཀྱི་མདོ》（《山海经·大荒东经》）ལས། “ཤར་མཚོ་ན་རི་བོ་རླབས་རྒྱུག་བྱ་བ་ཡོད། དེའི་སྟེང་དུ་སྟོབས་ཆེ་བ་གླང་དང་འདྲ་བའི་ཆུ་སྲིན་ཞིག་ཡོད་པ་དེའི་ལུས་སྔོན་པོ་ལ་རྭ་མེད་པ། རྐང་གཅིག་ལས་མེད། སྒྲ་སྐད་འབྲུག་ལྟར་ལྡིར་ཞིང་མིང་ལ་ཁོའུ་ཞེས་བྱའོ།། ཧོང་ཏེས་དེ་ཐོབ་ནས་དེའི་པགས་པས་རྔ་བཟོས་ཤིང་རུས་པ་བཅག་ནས་རྔ་དེ་བརྡུང་བས་ས་ལེ་བར་ལྔ་བརྒྱ་ནའང་སྒྲ་ཐོས་ཤིང་གནམ་འོག་ཟིལ་གྱིས་གནོན་པ་ཡིན།”ཞེས་པ་དང་། 《ཀོང་ཁྲུན་ཙིའི་རྟོགས་བརྗོད》（广成子传）ལས། “ཁྲི་ཡུག་བྱ་བ་དེ་ཟངས་ཀྱི་མགོ་བོ་ལ་ཟས་སུ་རྡོ་འཆའ་བ། གནམ་ལ་འཕུར་ཞིང་འགག་ལས་མཆོང་བ། （ཧོང་ཏེས）ཁེའུ་གླང་གི་པགས་པས་རྔ་བཟོས་ཏེ་བརྡུང་ཐེངས་དགུ་ཡིས་ཁྲི་ཡུག་འཕུར་མ་ཐུབ་པས་བསད། ”ཅེས་རྒྱ་ནག་གི་ཡིག་ཚངས་དག་ན་རྔ་ནི་ལྷ་སྒྲུང་དང་བཅས་བྱུང་སྔ་བ་ནི་ཧོང་ཏེས་གསར་གཏོད་བྱས་པར་སྨྲའོ།།
             ཡང་རྔའི་འབྱུང་ཁུངས་ཐད་ཀྱི་བཤད་ཚུལ་གཞན་ཞིག་ནི་རྒྱའི་སུང་རྒྱལ་རབས་དུས་ཀྱི་ཁྲུན་ཡང་གིས་བརྩམས་པའི་《རོལ་མོའི་དཔེ་ཆ་ལས་ཧའོ་པུའུ》（陈阳《乐书·胡部》）ལས་ཟིན་བཀོད་ལྟར་ན་གནའ་རབས་ལྷོ་ནུབ་ས་ཁུལ་གྱི་འཕགས་པའི་ཡུལ་ཡིན་པར་བཤད་དོ།།
             ལོ་རྒྱུས་དངོས་དོན་ཐད་ནས་བཤད་ན་ཆེས་ཐོག་མར་རྔ་ནི་དངོས་སྤྱོད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་ནས་གསར་གཏོད་བྱུང་བ་ཡིན་ཏེ། གདོད་མའི་མིའི་རིགས་ཀྱིས“དངོས་པོ་ཀུན་ལ་རྣམ་ཤེས་ཡོད་པའི”བསམ་བློར་བརྟེན་ནས་རིམ་བཞིན་གསར་གཏོད་བྱས་པ་རེད། དེ་ནས་ཕལ་ཆེར་མི་ལོ་སུམ་སྟོང་ཡས་མས་ཀྱི་སྔོན་ཧྲང་རྒྱལ་རབས་ཏེ་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་ནས་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་དུས་སུ་ཤིང་ལ་པགས་པས་གཡོག་པའི་ད་ལྟའི་རྣམ་པ་ལྟ་བུའི་རྔ་དེ་བྱུང་38གནའ་དཔྱད་ཀྱིས་གསར་རྟོགས་བྱུང་བའི་ཐད་ནས་བལྟས་ན། རྒྱའི་མཁར་རྔ་ནི་གནའ་བོའི་རོལ་ཆས་ཤིག་སྟེ་གཙོ་བོ་ཀྲུང་གོའི་ལྷོ་ནུབ་དང་ལྷོ་དབུས་ཀྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ས་ཁུལ་དུ་རྒྱུག་ཆེ་བར་མངོན་ཞིང་། ཡུན་ནན་ཡུལ་དབུས་ཀྱི་ནུབ་ཕྱོགས་ས་རྒྱུད་ནི་མཁར་རྔའི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་པར་བཤད། 39       རྒྱ་ནག་གི་རྔ་ལ་རིགས་དང་དབྱེ་བ་ཤིན་ཏུ་མང་ཞིང་ཆིན་དང་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྔོན་དུ་རྔ་ཆེ་མ་ཆུང་གསུམ་རིགས་ཉི་ཤུ་ལྷག་ཡོད་པར་གྲགས་མོད། འདིའི་སྐོར་ནི་གཅིག་ནས་ཡི་གེ་མང་བ་ལ་འཇིགས་ཤིང་གཉིས་ནས་ཁོ་བོའི་བརྗོད་བྱ་ལ་འབྲེལ་བ་དེ་ཙམ་མེད་པས་མ་བྲིས་སོ།།
             གོང་དུ་ང་ཚོས་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་ལ་རྔ་ཇི་ལྟར་དར་ཚུལ་དང་དེའི་རིགས་དབྱེ་སྤྱོད་ཚུལ་སོགས་ཅུང་ཞིབ་ཏུ་བརྗོད་པ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་རང་རེ་ཞང་བོད་ལ་ས་ཁམས་དང་རིག་གནས་སྟེང་ནས་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡོད་པའི་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་དར་རྒྱས་ཆེ་བའི་ཡུལ་ཆེན་པོ་རྒྱ་གར་ནག་གི་ཡུལ་ལའང་རྔ་ཇི་ལྟར་དར་ཚུལ་སྐོར་མདོར་བསྡུས་ཤིག་བརྗོད་པ་དག་ཕྱོགས་སྡོམ་བྱས་ཏེ་བསམ་གཞིག་རེ་བཏང་ན། རྔ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རིག་གནས་རྐྱང་རྐྱང་ཞིག་མ་ཡིན་ལ། འཇིག་རྟེན་པའི་རིག་གནས་རྐྱང་རྐྱང་ཞིག་ཀྱང་མ་ཡིན་པར་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་ནག་གི་མི་རིགས་དང་རྒྱལ་ཁབ་གང་ཡིན་ཡང་ལུང་བ་རེ་ལ་ཆུ་རེ། ས་ཆ་རེ་ལ་དཔེ་རེ་ཞེས་པ་ལྟར་རྔའི་རིགས་དབྱེ་དང་སྤྱོད་སྒོའི་ཕྱོགས་ནས་བཤད་ན། དེ་ནི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་རོལ་ཆས་ཤིག་གམ། ཡང་ན་ལྷ་འབོད་ཀླུ་འགུག་ལྟ་བུའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཆོད་ཆས་ཤིག་གམ། ཡང་ན་དམངས་ཁྲོད་དུ་བྲོ་གར་སོགས་སྤྲོ་དགའི་རོལ་མོ་ཞིག་གམ། ཡང་ན་གནའ་རབས་འཐབ་འཁྲུག་ཏུ་དཔའ་བསྐྱེད་ཟིལ་གནོན་གྱི་དམག་ཆས་ཤིག་གམ། ཡང་ན་ལྷ་བ་སོགས་འཇིག་རྟེན་གྲུབ་མཐའ་སྨྲ་བའི་མཆོད་གསོལ་གྱི་ལག་ཆ་ཞིག་གམ། ཡང་ན་རྒྱང་རིང་མི་ལ་བརྡ་གཏོང་གི་ཡོ་ཆས་ཤིག་སོགས་གང་ཡིན་ཡང་ཐམས་ཅད་མིའི་སེམས་ཁམས་མོས་འདུན་དང་དགོས་མཁོ་ལྟར་སྣ་ཚོགས་སུ་སྣང་བ་བདེན་ཡང་ཕན་ཚུན་ལ་འབྲེལ་བ་མེད་པར་རང་རང་ས་ནས་ཁེར་རྐྱང་དུ་དར་ཡོང་བ་ཞིག་གཏན་ནས་མ་ཡིན་པར་སྙམ་སྟེ། ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཤེས་རིག་བར་ཕན་ཚུན་སྤེལ་རེས་བྱེད་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རྒྱས་དང་འགྱུར་སྤོ་ཡོང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ཞིག་སྟེ། ཡང་གཅིག་བཤད་ན་ཤེས་རིག་བར་དུ་སྤེལ་རེས་དང་འབྲེལ་འདྲིས་བྱེད་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རྟག་གཏན་གྱི་བརྗོད་བྱ་འབའ་ཞིག་ཡིན་པས་སོ།། དེའི་སྟེང་ནས་བལྟས་ན་རྔའི་རིག་གནས་འདི་ཡང་དེ་ལས་མ་འདས་པར་ཕན་ཚུན་ཤན་ཞུགས་དང་ཕན་ཚུན་བསྡུ་ལེན། ཕན་ཚུན་མཉམ་འདྲེས་བྱས་ནས་གྲུབ་པ་ནི་སྨྲ་མི་དགོས་སོ།། འོ་ན་རྔའི་རིག་གནས་དེ་ཕན་ཚུན་བར་ཤན་ཇི་ལྟར་ཐེབས་པ་ཡིན་ཞེ་ན། ཐོས་དམན་ངས་བསམས་ན་གཤམ་གསལ་ཕྱོགས་འདི་དག་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བར་སྙམ་སྟེ།
      གཅིག མི་རིགས་བར་ཕན་ཚུན་འཐབ་པ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན།
             གནའ་དུས་སུ་མི་རིགས་འགུལ་རྒྱུག་དང་གཏན་འཇགས་མིན་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་གཙོ་བོ་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་མི་རིགས་གནས་སྤོ་དང་། གཞན་ཞིག་ནི་དམག་འཁྲུག་ཡིན། རྒྱུ་རྐྱེན་འདི་གཉིས་ལ་བརྟེན་ནས་མི་རིགས་གཞི་རྒྱ་ཆེན་པོས་གནས་ཡུལ་གཅིག་ནས་གནས་ཡུལ་གཞན་ཞིག་དང་། ཐ་ན་མི་རིགས་གཞན་ཞིག་གི་གཞི་སྡོད་ས་ཁུལ་དུ་སྤོ་འགྱུར་བྱེད་པ་ཡིན། སྐབས་བབས་རྔའི་རིག་གནས་དེ་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་བར་ཤན་ཞུགས་ཐེབས་པའི་དོན་རྩ་འདི་ནས་བསམ་བློ་བཏང་ན། རྒྱུ་རྐྱེན་དང་པོ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་ལྟ་བུར་སྣང་བས་བཤད་མ་དགོས་ནའང་མདོ་འགག་ཧྲིལ་གྱིས་དྲིལ་པ་དང་ཡང་ན་དངོས་བརྒྱུད་ཀྱི་ཆ་ནས་བཤད་ན་གཉིས་པ་ནི་ད་གཟོད་ཕན་ཚུན་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་པའི་ཐད་ཀའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཡིན། དཔེར་བཞག་ན་རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་རབས་ལྷོ་བྱང་གི་སྐབས་སུ། བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་བར་ཕན་ཚུན་འཐབ་པར་བརྟེན་ནས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་དེ་དག་གི་བརྡུང་བྱའི་རོལ་མོ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་དབུས་རྒྱུད་ས་ཁུལ་དུ་རྒྱ་ཆེར་དར་ཞིང་དེའི་ཁྲོད་དུ་རྔ་ཡང་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། སྐབས་དེའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་མང་ཆེ་བ་འབྲོག་པའི་ཚོ་བའི་དུས་སྐབས་སུ་གནས་པས་འགུལ་རྒྱུག་གི་རང་བཞིན་ཆེ་སྟབས་རྔ་དེ་དག་གི་དབྱིབས་མང་ཤས་ཅུང་ཆུང་ལ་རྟ་ཐོག་ནས་ཁྱེར་བདེ་བ་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད། 40 དེ་བཞིན་དུ《གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་བོའི་སྒྲུངཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད》སོགས་ལས། དམག་འཁྲུག་གི་སྔོན་ལ་ཁྲིམས་རྔ་སྒྲ་བོ་ཆེ་དེ་བསྐོར་རྡུང་དང་། ཁྲིམས་དུང་སྐད་པོ་ཆེ་དེ་སྐོར་འབུད་བྱས་ནས་རྨ་དེལ་ཡགས་སྟག་ཐང་ཁྲ་མོ་ལ་ཚོགས་པའི་གཏམ་ཡོད་པ་དེའང་རྒྱ་ནག་ལ་དམག་འཁྲུག་གི་སྐབས་སུ་རྔ་བོ་ཆེ་བརྡུང་ནས་དམག་མིའི་དཔའ་བསྐྱེད་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་དེ་དག་བར་ཡང་བསམས་ན་ཕན་ཚུན་ལ་འབྲེལ་བ་ཨེ་ཡོད་སྙམ་མོ།།
      གཉིས། མི་རིགས་བར་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཤན་ཞུགས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན།
             ང་ཚོས་རྔའི་རིག་གནས་དེ་འཛམ་གླིང་གི་ཁྱོན་ལ་བཞག་ནས་བལྟས་ན། རྔའི་རིག་གནས་སུ་དམངས་ཁྲོད་དུས་སྟོན་གྱི་སྐབས་དང་འདས་མཆོད་ཀྱི་སྐབས། རྨོ་འདེབས་ཀྱི་སྐབས། འགལ་བ་འདུམ་འགྲིག་གི་སྐབས། དམག་འཁྲུག་གི་སྐབས། གཉེན་སྟོན་གྱི་སྐབས། བྲོ་གར་གྱི་སྐབས་སོགས་སུ་རྔ་བརྡུང་བ་སྟེ་དམངས་སྲོལ་རིག་གནས་སམ་འཇིག་རྟེན་རིག་གནས་འདུས་པ་མ་ཟད། ཡར་ལྷ་ལ་མཆོད་པ་དང་ལྷ་འབབ་པའི་སྐབས། བར་ལེགས་ཉེས་ཀྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་པ་རྣོ་མཐོང་གི་རྩིས་ལ་བརྟེན་པའི་སྐབས། མར་མ་རུང་གདོན་འདྲེ་གནོན་ཟློག་གི་སྐབས་སོགས་སུ་རྔ་བརྡུང་བ་སྟེ་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱང་འདུས་ཡོད། དེས་ན་མི་རིགས་བར་རྔའི་རིག་གནས་ཕན་ཚུན་བསྡུ་ལེན་དང་ཕན་ཚུན་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་པའི་རྒྱུ་ལམ་ཡང་དམངས་སྲོལ་དུ་མ་ཟད་རྔ་དེ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱ་འགུལ་སོགས་ལག་ལེན་དུ་ཆོས་ལུགས་པས་རང་གི་བྱ་སྤྱོད་ཐོག་ནས་རིགས་རུས་ལ་མ་བལྟས་པར་དད་ལྡན་པར་ངང་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་བག་ཆགས་གང་འཚམ་ཞིག་བཞག་དང་འཇོག་བཞིན་ཡོད། སྤྱིར་འཛམ་གླིང་ན་ཆོས་ལུགས་གང་དང་གང་ཡིན་ཡང་སེམས་ཅན་གྲུབ་མཐས་བློ་བསྒྱུར་བ་དང་མངའ་འོག་ཏུ་བསྡུ་བ་ལ་མི་རིགས་ཀྱི་དབྱེ་མཚམས་འབྱེད་པ་ཞིག་ཕལ་ཆེར་མཐོང་སྣང་དུ་མ་གྱུར་ལ། དགེ་སྡུག་ལ་སོགས་གྲུབ་མཐའི་ལྟ་བ་སོགས་བཤད་ཅི་དགོས། ལྷ་ཆས་མཆོད་ཆས་སོགས་ཀྱི་སྟེང་ནས་དཔེར་བཞག་ནས་བཤད་ནའང་། དུང་དཀར་སྤྱོད་པའི་སྲོལ་དེའི་ཁུངས་ནི་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་དང་། རྒྱུད་མངས་ནི་རང་རེ་བོད་ལ་གཞུང་དང་མཆོད་བསྟོད་སོགས་དཔེ་ཐོག་ན་རླུང་ལྟར་གྲགས་ཀྱང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལག་ལེན་ན་སྤྱོད་སྲོལ་མི་སྣང་མོད། འོན་ཏེ་རྒྱ་གར་དང་ལྗར་པན་སོགས་སུ་རྔ་ལྟར་ཕྱག་ལེན་ན་སྤྱོད་པ་འདིའི་ཁུངས་དེད་ན་གནའ་བོའི་ཀེ་རི་སེའི་རིག་གནས་ཏེ། ཕལ་ཆེར་ཁན་ཏཱ་ཧ་ཀེ་རི་སེ་དང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱི་ཐོན་དངོས་ཤིག་ཡིན་41པ་ལྟ་བུའོ།། དེ་བཞིན་དུ་རྔ་ཡང་ཆོས་ལུགས་བརྒྱུད་ནས་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་བར་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་ཡོད་པ་ནི་རང་བཞིན་དུ་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ནོ།།
      གསུམ། མི་རིགས་བར་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན།
             མི་རིགས་བར་གྱི་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་ལས་རོལ་མོ་དང་། གླུ་གཞས། བྲོ་གར་སོགས་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ཐ་དག་དུས་དང་ཁོར་ཡུག མི་ཆོས་ཡུལ་སྲོལ་དང་བསྟུན་ནས་ཚད་མི་འདྲ་བར་ཕན་ཚུན་ལ་སྤོ་འགྱུར་དང་། ཕན་ཚུན་ལ་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་པ་ནི་ཆོས་ཉིད་དུ་སོང་གཤིས། སྐབས་བབས་བརྗོད་བྱའི་རྔ་འདི་ཡང་མི་རིགས་བར་གྱི་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ནམ་ཁོར་ཡུག་དེ་ལས་ཡུལ་ཁམས་གཅིག་ནས་ཡུལ་ཁམས་གཞན་དང་གཞན་ལ་དར་ཁྱབ་ཏུ་འགྲོ་བ་ཡང་མིག་མཐོང་ལག་ཟིན་དུ་སྣང་ཞིང་། ཁྱད་པར་དུ་རྔ་ནི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་རོལ་ཆས་ཤིག་གི་ཆ་ནས་བྲོ་གར་དང་གླུ་གཞས་སོགས་དང་བསྡོངས་ཏེ་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པ་ནི་འཕྱར་བ་གྲུ་འདེགས་ཀྱི་དཔེ་རུ་གྱུར་ཡོད། དཔེར་ན་ཧྥེ་གླིང་ན་སྤྱོད་པའི་རྔ་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་ལྔ་སྟོང་ཙམ་ནས་ཧྥེ་གླིང་གི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་དར་ཁྱབ་བྱུང་བར་མངོན་ལ་གནའ་བོའི་མཱ་ལེ་ཙན་རྒྱལ་གྱི་དུས་རབས་སུ་ཧྥེ་གླིང་རྔ་དེ་གཙོ་བོ་ཐག་རིང་ལ་བརྡ་གཏོང་བྱེད་དུ་སྤྱོད་པ་དང་། འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་གཉིས་པའི་རྗེས་སུ་ཧྥེ་གླིང་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཚོ་འགྲམ་ན་ཡོད་པའི་རྔ་ལ་མཁས་པའི་སྒྱུ་རྩལ་པ་དག་ཧྥ་རན་སེའི་བྷ་ལེད་ཞབས་བྲོ་རུ་ཁག་ཏུ་ཞུགས་ཏེ་སྐོར་སྐྱོད་འཁྲབ་སྟོན་བྱས་པས་ཧྥེ་གླིང་རྔ་དེ་ཡོ་རོབ་ཏུ་ཁྱབ་ནས་སྐབས་ཤིག་ཕ་རི་སིར་རབ་ཏུ་དར་ཞིང་། དེ་ནས་རིམ་པར་འཛམ་གླིང་ལ་ཁྱབ་སྟེ་ད་ལྟ་འཛམ་གླིང་གི་ས་གནས་སོ་སོའི་དུས་སྟོན་བྱ་འགུལ་གང་དུ་ཡང་ཧྥེ་གླིང་རྔའི་རོལ་དབྱངས་དེ་རྣ་བའི་བདུད་རྩིར་མི་འགྲོ་བ་མེད་པ་ལྟ་བུར་སྣང་། ཡིན་ནའང་ཧྥེ་གླིང་རྔ་དེ་ནི་མི་སེར་སྤེལ་ཡུལ་ཅན་དུ་མ་གྱུར་བའི་ཆེས་སྔོན་དུ་དར་བ་ཡིན་པས་ཧྥེ་གླིང་རྔ་དེ་བྱེ་བྲག་གི་རྒྱལ་ཁབ་གང་ལའང་མི་གཏོགས་པ་ལྟ་བུ་རེད།
      བཞི། ཉེ་འབྲེལ་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་བར་འབྲེལ་འདྲིས་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན།
             རྔའི་རིག་གནས་དེ་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་བར་ལ་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་པ་ནི་མདོར་བསྡུས་ན་ཉེ་འབྲེལ་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་བར་འབྲེལ་འདྲིས་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན། འདི་ནི་གོང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་གསུམ་པོ་དེའི་སྤྱི་སྡོམ་ལྟ་བུ་ཡང་ཡིན་ཏེ། འབྲེལ་འདྲིས་མེད་ན་ཕན་ཚུན་བར་སློབ་སྦྱོང་གི་གོ་སྐབས་མེད་པས་ཅི་ཡང་འཕེལ་ཐབས་མེད་ལ་ཅི་ཡང་འབྱུང་ཐབས་ཀྱང་མེད། ང་ཚོས་རིང་ས་ནས་འཛམ་གླིང་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཉེ་ས་ནས་རང་རིགས་ནང་ཁུལ་གྱི་སྡེ་བ་དང་ཚོ་བ་ལྟ་བུ་གང་དང་གང་ལ་བལྟས་ནའང་འབྲེལ་འདྲིས་ནི་དེང་སང་ཨ་གསར་གྱི་སྐད་དུ་སྨྲས་ན“ར་བ”ཞིག་ཡིན། འབྲེལ་འདྲིས་བཟང་ངན་ལས“ར་བ”ཅི་དང་ཅི་ཡང་འབྱུང་སྟེ། འབྲེལ་འདྲིས་ཤིག་ཆགས་ཟིན་པའི་ཚུན་ནས་ད་གཟོད“ར་བ”དེའི་ནང་དུ་འགལ་འབྲེལ་དང་རྒྱལ་ཕམ། ཤན་ཤུགས་དང་འགོག་རྒོལ། འཕེལ་འགྲུབ་སོགས་ཀྱི་ཟློས་གར་སྣ་ཚོགས་ཤིག་འདས་པའི་ལོ་ཟླའི་ནང་བརྩམས་ཟིན་པ་དང་ད་ལྟ་རྩོམ་བཞིན་པ། འབྱུང་འགྱུར་གྱི་དུས་ན་བརྩམ་ངེས་པ་ཡིན། སྐབས་བབ་རྔའི་སྟེང་ནས་དཔེར་བཞག་ནས་བཤད་ན་མཁར་རྔ་ལྟ་བུར་མཚོན་ན་གནའ་རབས་ཀྲུང་གོའི་ས་ཁྱོན་ནས་བལྟས་ན་གཙོ་བོ་ལྷོ་ནུབ་དང་ལྷོ་དབུས་ཀྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ས་ཁུལ་ཏེ། ཡུན་ནན་དང་ཀོས་ལིན། སི་ཁྲོན། ཀོས་ཀྲིག ཀོང་ཏུང་། ཧོ་ནན། ཧོ་པེ། ཅང་ཞི་སོགས་ལྷོ་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བ་དང་། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་ཁོ་རེ་ཡ་དང་ལྗར་པན་སོགས་སུ་དར་ཁྱབ་བྱུང་བ་ཡིན། ཡང་ཌཱ་མ་རུར་མཚོན་ན་གཙོ་བོ་རྒྱ་གར་དང་བོད། བལ་འབྲུག་སོགས་སུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བ་འདི་དག་གང་ཡིན་ཡང་གཙོ་བོ་ཉེ་འབྲེལ་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་འབྲེལ་འདྲིས་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ལོ།།
             ང་ཚོས་གོང་གི་བསམ་གཞིག་འདིའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ནས་སླར་ཡང་གནའ་བོའི་ཞང་བོད་དང་རྒྱ་གར་བར་ལ་རྔའི་རིག་གནས་དེ་ཕན་ཚུན་ལ་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་ཡོད་མེད་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་རགས་ཙམ་བཏང་ན།
             སྤྱིར་རྒྱ་གར་ནི་གནའ་བོའི་ཤེས་རིག་གི་རྒྱལ་ཁབ་བཞིའི་ཡ་གྱལ་ཡིན་པས་ན་ས་པན་གྱིས“དབུས་འགྱུར་ཚལ་ན་གཏམ་བརྒྱུད་ཀྱི།། ཟློས་གར་བྱེད་པ་ཐམས་ཅད་སྦྱོར།། མཐའ་འཁོབ་འདི་ན་དེ་ལྟ་བུ།། བྱེད་པ་ལྟ་ཞོག་ཐོས་པའང་དཀོན།། ”42 ཞེས་པ་ལྟར་ཤེས་རིག་གཞན་དག་ལྟ་ཞོག་རྔ་ལ་སོགས་པའི་རོལ་མོའི་རྣམ་གཞག་ཀྱང་རྒྱ་གར་དབུས་འགྱུར་ཚལ་ན་གཏམ་བརྒྱུད་ཀྱི་ཟློས་གར་བྱེད་པའི་གར་མཁན་རྣམས་ཀྱིས་ཐམས་ཅད་སྦྱོར་བ་བྱེད་ཅིང་། བོད་མཐའ་འཁོབ་འདི་ན་གཏམ་བརྒྱུད་དེ་ལྟ་བུ་བྱེད་པ་ལྟ་ཞོག། ཐོས་པའང་དཀོན་པའི་ཚུལ་དུ་ཡོད་ཚོད་འདུག་མོད། ཡིན་ནའང་ང་ཚོས་རང་རིགས་མེས་པོ་ཚོའི་བློ་རིག་དེ་མཐོང་བའི་སྤྱན་ཟུང་ནི་ལིང་ཏོག་གིས་བསྒྲུབས་ཏེ་མ་རིག་པའམ་ཡང་ན་དེ་ལ་ཕྱི་རོལ་ཡུལ་དང་མཐུན་པའི་ངོས་ཟིན་ཞིག་མ་བྱུང་བའི་སྟབས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་གྱི་མཁའ་རུ་ཤར་བའི་ཟླ་བ་དེ་ཡང་ཁ་བའི་ལྗོངས་ཀྱི་མཁའ་རུ་ཤར་བའི་ཟླ་བ་ལས་དཀར་ཞིང་ཟླུམ་པའི་ལྟ་ཚུལ་བྱུང་། དོན་དམ་པར་རང་རིགས་ཀྱི་མེས་པོ་ཚོས་བསྐྲུན་པའི་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་དེ་ཡང་གླེང་རིན་མེད་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་ནང་དོན་ཚད་མ་རིག་པ་དང་བཟོ་རིག་པ། གསོ་བ་རིག་པ། ཡི་གེས་མཚོན་པའི་སྒྲ་རིག་པ། བྲོ་གར་རོལ་མོ་དང་བྲིས་བཞེངས་རྐོ་གསུམ་སོགས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་སྐོར། ནང་གི་དེ་ཉིད་མཚོན་པའི་མི་ཆོས་ཏེ། ཡུལ་སྲོལ་གོམས་འདྲིས་དང་ཕྱག་ལན་གུས་ལུགས་སོགས་དགྲ་འདུལ་གཉེན་སྐྱོང་བྱེད་ཚུལ་གྱི་སྐོར། གཏམ་དཔེ་དང་ཇ་བཤད་སྟོན་བཤད། གླུ་གཞས་སྒྲུང་གཏམ་སོགས་ངག་གི་སྒྱུ་རྩལ་སོགས་གནའ་བོའི་ཞང་ཞུང་དང་རྒྱ་གར་གཉིས་བསྡུར་ན། ཡུལ་དང་ཁོར་ཡུག གནམ་གཤིས། འགྲིམ་འགྲུལ་སོགས་ཕྱི་རོལ་ཆ་རྐྱེན་དབང་གིས་རང་རང་གི་ཁམས་དང་ཡུལ་དུས་ལ་འཚམས་པ་རེ་དར་བ་སྟེ། ཕན་ཚུན་ཅིག་ཤོས་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་ལྷག་ན་ཅིག་ཤོས་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་མི་དོ་བའི་ཁྱད་པར་ཙམ་ལས་མ་མཐོང་སྟེ།། དཔེར་ན་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ནི་ས་བབ་དམའ་ཞིང་ནགས་ཚལ་མོད་པས་བརྩིགས་ལས་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་ཕྱོགས་ནས་ཞང་བོད་ལས་འཕགས་པ་ཙམ་རེད། ད་ལྟ་འཕྲིན་ཕྲན་དག་ན་བརྒྱུད་སྐུར་བྱེད་པའི《བོད་སྐད་ནི་འཛམ་གླིང་ན་ཨང་གཉིས་པ་ཟིན་པའི་སྐད་བརྡ་རེད》ཅེས་པ་དང་། 《བོད་བཙན་པོ་སྟེ། མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་བསྐྲུན་པའི་དོན་ཆེན་དཔེ་མེད་པ་བདུན》ཟེར་བའི་བརྗོད་བྱ་དེ་དག་ལ་བདེན་པའི་ཆ་མཐོང་ཞིང་དེ་ཡང་རང་རིགས་མེས་པོ་ཚོའི་བློ་རིག་ལས་བྱུང་བ་ཁོ་ན་མ་ཡིན་ནམ། སྐབས་སུ་བབས་པའི་བརྗོད་བྱ་རྔའི་རིག་གནས་སྐོར་ནས་ཀྱང་གོང་དུ་བཤད་མ་ཐག་པའི་ཐབས་ལམ་བཞི་བརྒྱུད་ནས་ཕན་ཚུན་ལ་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་ཡོད་པ་ནི་བཤད་མ་དགོས་པ་རེད། ལྷག་པར་དུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་འདི་ནས་བརྒྱུད་ཡོད་སྲིད་པ་ནི་གཤམ་གྱི་ཕྱོགས་འདི་ནས་བརྟགས་ཀྱང་གྲུབ་པར་སྙམ་སྟེ།
             གོང་ནས་བཤད་པ་ལྟར་ལྷ་དབང་ཕྱུག་གི་ཆ་ལུགས་སུ་ཕྱག་ན་རྔ་ཞིག་བསྣམས་པ་དེའི་ཁུངས་དེད་ན་བོན་ལས་བྱུང་བ་ཨེ་ཡིན་སྙམ། རྒྱུ་མཚན་ནི་ལྷ་དབང་ཕྱུག་ནི་སྔོན་གངས་ཏི་སེ་ནས་སྒྲུབ་པ་མཛད་པའི་བཤད་རྒྱུན་ཡོད་པར་བལྟས་ན། གངས་ཏི་སེ་ནི་གནའ་ནས་བོན་གྱི་བླ་རི་ཡིན་པས་དེ་ལ་བོན་གྱི་ངག་རྒྱུན་གྱིས་ཕྱུག་པ་མ་ཟད། བོན་གྱི་སྐྱེ་ཆེན་དམ་པ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་སྔོན་དེར་བཞུགས་ནས་སྒྲུབ་པ་ཉམས་ལེན་གནང་མྱོང་བ་རེད། དེས་ན་རྒྱ་གར་གྱི་དབང་ཕྱུག་པར་བོན་གྱིས་ཤན་ཐེབས་འདུག་པའང་ང་ཚོའི་བསམ་ཡིད་ལས་འདས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་གངས་ཏི་སེ་ནི་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་དང་ཞང་བོད་རིག་གནས་ཕན་ཚུན་བརྗེ་རེས་བྱེད་པའི་ལྟེ་གནས་སམ“བར་སྨྱན”ལྟ་བུར་གྱུར་འདུག་ཅིང་། རྔའི་རིག་གནས་ཕྱོགས་ནས་བཤད་ན་བོན་ཕྱོགས་ནས་ལྷག་པར་ཡང་རྔ་དེ་གཙུག་ཆེན་དུ་འཛིན་སྲོལ་ཡོད་པ་གོང་ནས་བཤད་ཟིན་པ་ལྟར་ལགས་པས་བོན་གྱི་རིག་གནས་མཚོན་བྱེད་ཁྲོད་ཀྱི་རྣམ་པ་ཉག་གཅིག་ཏུ་ཡང་མ་བྱས་རང་ཤུགས་སུ་གྱུར་འདུག་སྟེ། ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན་གྱི《རྒྱལ་རབས་གསལ་མེ་ལོང》ལས“སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོ་བྱ་བ་སྟག་གཟིག་འོལ་མོའི་ལུང་རིངས་སུ་སྐུ་འཁྲུངས། ཁམས་ཆེན་པོ་བརྒྱད་ལ་སོགས་པ་བོན་པོའི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ནས་བསྒྱུར་ཏེ་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་མཛད། བོན་ལ་རིགས་དགུ་ཕྱེ་སྟེ། རྒྱུའི་བོན་པོ་ལ་རིགས་བཞི། འབྲས་བུའི་བོན་པོ་ལ་རིགས་ལྔའོ།། ......དུར་གཤེན་མཚོན་ཆ་ཅན་གྱིས་གསོན་པོའི་བགེགས་སེལ། གཤིན་གྱི་དུར་འདེབས། ཆུང་གི་སྲི་གནོན། གནམ་གྱི་རྒྱུ་སྐར་ལྟ། སའི་འདྲེ་བཏུལ་བ་ཡིན་ནོ།། ཐམས་ཅད་རྔ་ཤང་གི་སྒྲ་འཁྲོལ་བ་སྟེ། ”ཞེས་བོན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་བོན་གྱི་རིགས་མི་འདྲ་བ་དེ་དག་གང་ལ་སྤྱོད་པའི་ཚེ་ནའང“ཐམས་ཅད་རྔ་ཤང་གི་སྒྲ་འཁྲོལ་བར”བཤད་པ་ལྟ་བུ་དང་། དེ་བཞིན་དུ་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་གྲུབ་པ་ཐོབ་པའི་གཤེན་པོ་བཅུ་དང་མཁས་པ་མི་དགུ། མཐུ་བོ་ཆེ་མི་དགུ། གཞན་ཡང་མཐུ་དང་རྫུ་འཕྲུལ་དང་ལྡན་པ་སོགས་མཚམས་སྦྱོར་གནང་སྐབས་སུ། དེ་དག་གི་ཁྲོད་དུ“ཞང་ཞུང་བོན་པོ་མུ་ཝེར་ཕྱ་སང་གིས། མཚོ་མ་པང་དར་ཤམ་ཅིག་གི་ཁུད་དུ་གཏུམ་ནུས་པ་དང་གསེར་བཙོ་འཕང་བས་རྒྱ་མཚོ་སྐེད་པ་གཅོད་ནུས། སུམ་པའི་བོན་པོ་ཁྲི་སྣས་རྔ་ལ་བཞོན་ཅིང་གཤང་ཕྱག་གིས་བཟུང་ཞིང་བར་སྣང་ལ་འཕུར་ནས་ཐུན་འཕང་བས་སེམས་ཅན་གང་ཡིན་བརྒྱལ་བ་དང་འཆི་ནུས། གནམ་གཤེན་ཐོག་རྩལ་གྱིས་དགུན་སྒང་ལ་ཐོག་སེར་གློག་དམར་འབེབ་ནུས། རྒྱ་བོན་ཧ་ཤང་གསལ་བ་ཡིས། གླུད་ཕུལ་བ་རྣམས་རང་འགྲོས་སུ་གཏོང་ནུས། ཨོ་རྒྱན་གྱི་བོན་པོ་ཁ་ཆེ་བྲག་གིས་མེ་དཔུང་གོས་སུ་གོན་པ་དང་རྔ་ལ་བཞོན་ནས་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ་བརྒལ་ནུས། བོན་པོ་ཁ་རྒྱལ་བཏང་བས། ཐེའུ་རང་ར་ལྟར་སྒྲོག་པ་དང་ས་བདག་དང་བྲག་སྲིན་རྟ་རུ་བཞོན་ནུས། ར་ལྗང་གི་བོན་པོ་འོད་ལྕགས་འབྲུག་གིས་གྲི་ཐོ་བཅུ་གསུམ་རྩེ་ལ་ཕོ་རོག་བཅུ་གསུམ་འབབ་པ་དང་། གཤོག་པས་གྲི་ལྕགས་དང་གཤེད་རྣམས་གཅོད་ནུས། དེ་ལ་སོགས་པ་མཐུ་ལྡན་པ་ཡང་མང་པོ་བྱུང་ངོ་།། ”43ཞེས་དང་། 《ལེགས་བཤད་མཛོད》ལས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་བོན་བསྣུབས་པའི་སྐབས་དེ་ཙམ་ན། “། སྟོང་རྒྱུང་མཐུ་ཆེན་བྱ་བ་དེས། རྔ་གྲམ་པོ་གཞུང་རྒྱལ་ལ་བཅིབས་ནས་བར་སྣང་ལ་འཕུར་ཏེ་གཤེགས། ”44 ཞེས་པ་ལ་སོགས་ཀྱི་བཤད་རྒྱུན་དེ་དག་དང་། བོན་ཕྱོགས་ནས་རྔ་གཞུང་གི་ཡིག་ཆ་སྟེ་དཔེར་ན《ཕུར་བའི་རྔ་རབས》《སྟག་ལའི་རྔ་རབས》《དབལ་གསས་རྔ་རབས》ལྟ་བུ་སོགས་གཞུང་ལུགས་སྟེང་ནས་རྔ་ལ་ཁུངས་དང་གནས་ལུགས་ཀྱི་རྒྱབ་རྟེན་བཙན་པོ་རི་རབ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡོད་པ་མ་ཟད། སྒྲུབ་གཤེན་ཕལ་མོ་ཆེ་ཞིག་གིས་དཀའ་བ་གང་མང་སྤྱད་ནས་ཉམས་ལེན་བྱས་ནས་གྲུབ་པ་བརྙེས་རྗེས་རང་གི་གྲུབ་རྟགས་དང་ནུས་མཐུ་དེ་ཡང་རྔ་ལ་བརྟེན་ནས་མངོན་པ་འདི་ནི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་དང་ཆོས་ལུགས་ཤིག་གི་ཆ་ནས་བཤད་ན་ཆེས་ཞིབ་ཕྲ་དང་ཆེས་ཕྲན་ཚེགས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་ཡིན་ཡང་ཞིབ་ཏུ་བསམས་ན་དེ་ནི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི“དོན་ཆུང”ཞིག་སྟེ། ཐ་ན་དེའི་སྟེང་ནས་སྐར་ཁུང་ནས་ནམ་མཁའི་ཁྱོན་ལ་ལྟ་བའི་དཔེ་ལྟར་ཆོས་ལུགས་སམ་གྲུབ་མཐའ་ཞིག་གི་ཕྱོགས་ཤིག་ཟུར་བསྟན་ལེབ་མཐོང་དུ་སྣང་། དོན་དག་ཕྲན་ཚེགས་དེའི་སྒྲུབ་བྱེད་གཞན་ཞིག་ནི་མི་ལ་རས་པའི་རྣམ་ཐར་ན་མི་ལ་རས་པ་དང་ན་རོ་བོན་ཆུང་བྱ་བ་གཉིས་གངས་ཏི་སེ་ནས་མཐུ་རྩལ་འགྲན་སྡུར་བྱས་པས་ན་རོ་བོན་ཆུང་བྱ་བའི་བོན་པོ་དེ་རྔ་ལ་བཞོན་ནས་འཕུར་ཀྱང་མི་ལ་རས་པས་གྲུབ་རྟགས་ཀྱིས་ཆམ་ལ་ཕབ་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད། ཚུལ་དེ་གྲུབ་མཐའི་ཕྱོགས་རེས་སྟེང་ནས་སུ་རྒྱལ་སུ་ཕམ་ང་ཚོས་བརྟག་དགོས་དོན་མ་མཆིས་ནའང་དོན་དེའི་སྟེང་ནས་མ་མཐའ་ཡང་བོན་གྱི་ཐུན་མོང་མིན་པའི་རྔའི་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི“དཔེ་སྲོལ”དེ་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་བ་གསལ་བཤད་བྱས་པ་མ་ཡིན་ནམ། ཡིན་ནའང་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དོན་ཐད་ནས་བཤད་ན་དོན་དེ་བདེན་མིན་ཡང་བརྟག་རྒྱུ་ཡོད་དེ། བོན་གྱི་མཁས་པ་དཔལ་ཚུལ་གྱིས་གསུངས་རྒྱུར། “དང་པོ་རྗེ་བཙུན་མི་ལའི་རྣམ་མགུར་འགར།། བོན་ལ་སྨོད་ཚིག་ཁ་ཅིག་མཐོང་ན་ཡང་།། མི་ལ་རས་པ་སྣང་སྲིད་འཁོར་འདས་ཆོས།། དག་མཉམ་རོ་གཅིག་རྟོགས་པའི་རྣལ་འབྱོར་གྱིས།། ཕྱོགས་འཛིན་བོན་ལ་སྡང་སྨྲ་བྱ་དགོས་ཅི།། ཡང་ན་རྗེས་འཇུག་ཆགས་སྡང་མཁན་འགའ་ཡིས།། རྗེ་བཙུན་གསུང་ལ་སྙད་བཏགས་བྲིས་འདྲ་སེམས།། ཏི་སེའི་སྐོར་དུ་བོན་ལ་མ་གྲགས་པའི།། ན་རོ་བོན་ཆུང་ཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་གཏམ།། མོ་གཤམ་བུ་ཡི་བྱ་སྤྱོད་གླེང་བཞིན་དུ།། རྫུན་གཏམ་བཀོད་འདི་འདས་ལོ་བཞི་བརྒྱ་ཡན།། རྣམ་མགུར་རྙིང་བྲིས་རྣམས་ལ་མི་གསལ་ཞིང་།། བརྒྱ་ཕྲག་གཉིས་གསུམ་ཚུན་གྱི་དཔར་དཔེ་ལ།། གསལ་ཕྱིར་གོང་བཞིན་ཕྱིས་བྱས་ཡིན་ཤས་ཆེ།། འདི་དག་གཟུར་གནས་མཁས་པའི་བློས་དཔྱད་ན།། ཁུངས་མེད་རྫུན་ཕུང་ནང་འགལ་ཁོ་ན་མོད།། ”45 ཞེས་སོ།། ཚུལ་འདིར་དེང་དུས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་དགེ་བཤེས་དྲང་སྲོང་རྣམ་རྒྱལ་ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་བརྟག་དཔྱད་གནང་མྱོང་སྟེ། ཁོང་གིས་ཁམས་ཁུལ་ཕྲན་གྱི་ལུང་པར་མི་ལའི་རྣམ་མགུར་རྙིང་བ་ལག་བྲིས་མ་ཞིག་ཡོད་པ་ལའང་བོན་ལ་སྨད་པའི་ལེ་ཚན་དེ་མེད་ཚུལ་གསུངས་ཡོད། 46
             དེས་ན་རྒྱ་གར་དབང་ཕྱུག་པར་ཡང་བོན་གྱི་རྔའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་སྲིད་པར་སྨྲ་བ་ཡང་ས་སྟོང་ལ་བོའུ་སྟོང་བརྒྱབ་པ་ལྟར་མ་ཡིན་པར་དེར་ཡང་དཔེ་ཞིག་བཞག་ན། ང་ཚོས་བཤད་མ་ཐག་པའི་བོན་ལ་གྲུབ་ཐོབ་པ་ནུས་པ་དང་ལྡན་པ་དག་རྔ་ལ་བཞོན་ནས་འཕུར་བའི་བཤད་རྒྱུན་ཡོད་པ་དེ་བཞིན་དུ་སཱ་མན་གྱི་ཆོས་ལུགས་དང་། ཨར་ཐེའི་ཡི་གེ་དང་པུ་ལེ་ལེད་ཐེའི་ཡི་གེ ཡཱ་ཁའོ་ཐེའི་ཡི་གེ་སོགས་སུའང་དེ་བཞིན་གྱི་མཚོན་བྱེད་ཡོད་47པ་འདི་དག་ནི་ངེས་པར་དུ་ཕན་ཚུན་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་ངེས་པས་ཐོག་མར་གང་ལས་གང་དུ་མཆེད་པའམ་ཡང་ན་ཕན་ཚུན་ཤན་ཤུགས་ཇི་ལྟར་ཐེབས་པའི་སྐོར་ལ་ང་ཚོས་བསམ་གཞིག་གཏོང་འོས་པར་མཐོང་ངོ་།།
             མཆན་འགྲེལ།
             1 བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་དེ་རིགས་ད་ལྟ་མི་གང་མང་ཞིག་དོགས་པའི་རྒྱ་རུ་ཚུད་ཡོད། གཅིག་ནས་གནའ་བོའི་ཞང་ཞུང་ལ་ཡི་གེ་ཞིག་བྱུང་ཡོད་མེད་དང་། གཉིས་ནས་སྲོང་བཙན་གོང་དུ་བོད་ལ་ཡི་གེ་ཡོད་མེད་སོགས་དོགས་གཞི་དེ་ལས་བསླངས་ཏེ་བོན་གྱི་རིག་གཞུང་དང་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཀུན་ལ་ཡིད་རྟོན་དེ་འདྲ་བྱེད་ཀྱི་མེད། དེས་ན་ཡི་གེའི་ཕྱོགས་ནས་་ཁོ་བོས་གཞན་ནས་ཞིབ་ཏུ་བྲིས་ཡོད།
             2《མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད》པོད་དང་པོ། ［M］ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༠ལོ།      P432
             3《འབུམ་པའི་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P17
             4严昌洪 蒲亨强 《中国鼓文化研究》［M］ 广西教育出版社 1997.8 P107
             5边多:《西藏音乐史话》［M］中国藏学出版社 2006.2 P78
             6 གསང་སྔགས་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་བསྟེན་པར་བྱ་བའི་དམ་རྫས་མཆོག་ཇི་ལྟར་བཅང་བའི་རྣམ་བཤད་རྣལ་འབྱོར་རོལ་བའི་དགའ་སྟོན་བཞུགས་སོ། ། 《གསང་རྙིང་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས》［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996.12 P206
             7 གསང་སྔགས་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་བསྟེན་པར་བྱ་བའི་དམ་རྫས་མཆོག་ཇི་ལྟར་བཅང་བའི་རྣམ་བཤད་རྣལ་འབྱོར་རོལ་བའི་དགའ་སྟོན་བཞུགས་སོ། ། 《གསང་རྙིང་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས》［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996.12 P207
             8《འབུམ་པའི་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P13
             9《སྟག་ལ་སྤུ་གྲི་དཀར་ནག་དམར་གསུམ་གྱི་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P20
             10《སྟག་ལ་སྤུ་གྲི་དཀར་ནག་དམར་གསུམ་གྱི་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P17
             11 གསང་སྔགས་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་བསྟེན་པར་བྱ་བའི་དམ་རྫས་མཆོག་ཇི་ལྟར་བཅང་བའི་རྣམ་བཤད་རྣལ་འབྱོར་རོལ་བའི་དགའ་སྟོན་བཞུགས་སོ། ། 《གསང་རྙིང་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས》［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996.12 P217
             12《སྟག་ལ་སྤུ་གྲི་དཀར་ནག་དམར་གསུམ་གྱི་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P21
             13 སྐྱང་སྤྲུལ་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན（༡༧༧༠--༡༨༣༣）གྱིས་གཏོད་པའི་ལུགས།
             14 《གསང་སྔགས་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་བསྟེན་པར་བྱ་བའི་དམ་རྫས་མཆོག་ཇི་ལྟར་བཅང་བའི་རྣམ་བཤད་རྣལ་འབྱོར་རོལ་བའི་དགའ་སྟོན་བཞུགས་སོ། ། གསང་རྙིང་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས》［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996.12 P208
             15 《གསང་སྔགས་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་བསྟེན་པར་བྱ་བའི་དམ་རྫས་མཆོག་ཇི་ལྟར་བཅང་བའི་རྣམ་བཤད་རྣལ་འབྱོར་རོལ་བའི་དགའ་སྟོན་བཞུགས་སོ། ། གསང་རྙིང་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས》［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996.12 219 P219
             16 སྐྱང་སྤྲུལ་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས《ལུང་རྟོགས་བོན་གྱི་ཆ་རྐྱེན་འདོད་འབྱུང་དབྱིག་གི་གབ་ཙེ》ཞེས་པ་ལས། སྐུ་ཡི་ཕྱག་ཆར་གསེར་གཤང་དང་། གསུང་གི་ཕྱག་ཆར་གཡུ་རྔ། ཐུགས་ཀྱི་ཕྱག་ཆར་དུང་དཀར། ཡོན་ཏན་གྱི་ཕྱག་ཆར་སྦུབ་ཆོལ། ཕྲིན་ལས་ཀྱི་ཕྱག་ཆར་གྷ་ཏི་ཤག་ཅེས་བཞག་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ ། P176
             17《ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་ཟིལ་གནོན་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P19
             18《སྟག་ལ་སྤུ་གྲི་དཀར་ནག་དམར་གསུམ་གྱི་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P22
             19《སྟག་ལ་སྤུ་གྲི་དཀར་ནག་དམར་གསུམ་གྱི་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P23
             20《འབུམ་པའི་རྔ་རབས》［M］ལག་བྲིས། P14
             21 སྟག་ལ་མེ་འབར། ཕུར་བའི་དོན་བསྡུས་རྩ་བའི་འགྲེལ་ཆེན། ［M］སི་ཁྲོན་དཔེ་སྐྲུན་ཚོགས་པ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008.7 P160
             22 སྟག་ལ་མེ་འབར། ཕུར་བའི་དོན་བསྡུས་རྩ་བའི་འགྲེལ་ཆེན། ［M］སི་ཁྲོན་དཔེ་སྐྲུན་ཚོགས་པ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008.7 P158
             23 བཀའ་འགྱུར། མདོ་སྡེ། ཁ་པ་ལས། P207
             24 ས་སྐྱ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས། བོད་ཀྱི་བཅུ་ཕྲག་རིག་མཛོད་ཆེན་མོ། ཕོ་བྲང་པོ་ཏྰ་ལའི་དཔེ་ཚོགས། ［M］མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། P170
             25 བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོ་སོགས་ཀྱིས་བརྩམས། གསང་རྙིང་རྒྱན་དང་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས། ［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996.12 P136
             26《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད》［M］ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002.4 P770
             27 དཔལ་ཞ་ལུ་བའི་མཁས་པ་ཙནྡྲ་གོ་མིས་མཛད་པའི《རྔ་སྦུབས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་མདོར་བསྡུས》［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996.12 P357
             28 ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་ཀྱི་བཀའ་འབུམ། རིག་པའི་གནས་ལྔ་ལས་བཟོ་རིག་པའི་བྱེ་བྲག་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་རྣམ་པར་བཤད་པ་འཇམ་དབྱངས་བླ་མ་དགེས་པའི་སྙན་པའི་སྒྲ་དབྱངས་བློ་གསལ་ཡིད་འཕྲོག་འཕྲིན་ལས་ཡོངས་ཁྱབ་ཅེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། ། པོད་དགུ་པ། ［M］བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་དང་། 2012.3 P174
             29 ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་ཀྱི་བཀའ་འབུམ། རིག་པའི་གནས་ལྔ་ལས་བཟོ་རིག་པའི་བྱེ་བྲག་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་རྣམ་པར་བཤད་པ་འཇམ་དབྱངས་བླ་མ་དགེས་པའི་སྙན་པའི་སྒྲ་དབྱངས་བློ་གསལ་ཡིད་འཕྲོག་འཕྲིན་ལས་ཡོངས་ཁྱབ་ཅེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། ། པོད་དགུ་པ། ［M］བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་དང་། 2012.3 P174
             30 དཔལ་ཞ་ལུ་བའི་མཁས་པ་ཙནྡྲ་གོ་མིས་མཛད་པའི《རྔ་སྦུབས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་མདོར་བསྡུས》［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996.12 P357
             31 ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་ཀྱི་བཀའ་འབུམ། རིག་པའི་གནས་ལྔ་ལས་བཟོ་རིག་པའི་བྱེ་བྲག་རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་རྣམ་པར་བཤད་པ་འཇམ་དབྱངས་བླ་མ་དགེས་པའི་སྙན་པའི་སྒྲ་དབྱངས་བློ་གསལ་ཡིད་འཕྲོག་འཕྲིན་ལས་ཡོངས་ཁྱབ་ཅེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ། ། པོད་དགུ་པ། ［M］བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012.3 P175
             32 杨勇 卓尼藏族的莎姆舞的考述 《安多研究》第十辑［M］甘肃民族出版社2013.11 P67
             33华热索南才让 藏戏的剧种与流派概览 安多研究 第九辑［M］甘肃民族出版社 2012.11 P185
             34 འཕགས་པ་སྐྱབས། རྟ་མགྲིན་རྡོ་རྗེ། ཀུན་བཟང་སྒྲོལ་མ་བཅས་ཀྱིས་བརྩམས། ［M］བོད་ཀྱི་ཞབས་བྲོ་རིག་གནས་ཤེལ་དཀར་ཕྲེང་བ། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014.11 P47
             35 འཕགས་པ་སྐྱབས། རྟ་མགྲིན་རྡོ་རྗེ། ཀུན་བཟང་སྒྲོལ་མ་བཅས་ཀྱིས་བརྩམས། བོད་ཀྱི་ཞབས་བྲོ་རིག་གནས་ཤེལ་དཀར་ཕྲེང་བ། ［M］མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014.11 P117
             36［英］罗伯特比尔 向红笳译 《藏传佛教象征符号与器物图解》［M］ 中国藏学出版社 2007.4 P114
             37 ［英］罗伯特比尔 向红笳译 《藏传佛教象征符号与器物图解》［M］中国藏学出版社 2007.4 P114
             38 许百成 鼓的起源 《 浙江档案》［J］1994年第9期 P45
             39 戴宁 中国打击乐研究 《交响——西安音乐学院（季刊）》［J］1997年第4期 P9
             40 戴宁 中国打击乐研究 《交响——西安音乐学院（季刊）》［J］1997年第4期 P9
             41 向红笳 译 《喜马拉雅的人与神》［M］青海民族出版社 2004年5月第1版。P94
             42 ས་སྐྱ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། རོལ་མོའི་བསྟན་བཅོས། བོད་ཀྱི་བཅུ་ཕྲག་རིག་མཛོད་ཆེན་མོ། ཕོ་བྲང་པོ་ཏྰ་ལའི་དཔེ་ཚོགས། ［M］མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། P205
             43 བླ་ཆེན་དྲན་པ་ནམ་མཁའ། 《གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས་བཞུགས་སོ》［M］བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010.8 P159
             44 ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། 《ལེགས་བཤད་མཛོད》［M］མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997.9 P210
             45 དཔལ་ལྡན་ཚུལ་ཁྲིམས། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་། ［M］བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988.11 P474
             46 དྲང་སྲོང་རྣམ་རྒྱལ། བོན་གྱི་ལྟ་སྤྱོད་སྐོར་ལས་འཕྲོས་ཏེ་དོགས་སློང་སྐོར་ལ་བརྗོད་པ། 《དཔྱོད་ལྡན་མཆོད་པའི་མེ་ཏོག》［J］2010ལོའི་སྤྱིའི་དེབ་གྲངས་བདུན་པ་ལས། P116
             47 向红笳 译 《喜马拉雅的人与神》［M］青海民族出版社 2004年5月第1版。P94

                                      2017ལོའི་དེབ་བཞི་བའི《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》དུས་དེབ་སྟེང་བཀོད་པ་ལས་དྲངས།