ནུབ་རྒྱུད་ཕྱོགས་ཀྱི་འཕྲེད་བཅད་རི་རྒྱུད་བྱང་མཚམས་ཀྱི་སྡེ་དགེ་རྫོང་ཁོངས་སུ་གཡུ་འབྲུག་སྔོན་མོ་ཐང་ནས་རྒྱུ་འདྲའི་འབྲི་ཆུའི་འགྲམ་ངོགས་ན། གཞི་རྒྱ་ཆེན་པོའི་བོད་ལུགས་བཟོ་བཀོད་མང་པོ་ཞིག་དུས་ད་ལྟའི་བར་གྲ་མ་ཉམས་ཤིང་གྲུ་མ་ཞིག་པར་མཐོངས་ཡངས་པའི་ས་ཆེན་འདིའི་སྟེང་བརྗིད་ཉམས་ངང་གནས་ཡོད་པ་དེ་ནི་མཚན་སྙན་སྲིད་གསུམ་ལ་ཁྱབ་པའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་བང་མཛོད་ཆེན་པོ་དང་རང་རྒྱལ་བོད་རིགས་ས་ཁུལ་གྱི་ཆེས་ཆེ་བའི་པར་ཁང་སྟེ་སྡེ་དགེའི་པར་ཁང་ལགས།

དུས་རབས་གོང་མའི་ལོ་རབས་སུམ་ཅུ་པའི་སྐབས་སྡེ་དགེ་པར་ཁང་གི་ཐོག་བརྩེགས་གཉིས་པའི་པར་འདེབས་ཚོམས་ཆེན་གྱི་རྣམ་པ།

        མཚན་ཆ་ཚང་ལ་སྡེ་དགེའི་པར་ཁང་ཆོས་མཛོད་ཆེན་མོ་བཀྲ་ཤིས་སྒོ་མང་ཞེས་བྱ་བ་འདི་ནི་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་ཡུང་ཀྲེང་གི་སྲིད་ལོ་བདུན་པ་སྟེ། སྤྱི་ལོ་1729ལོར་སྡེ་དགེའི་རྒྱལ་རབས་བཅུ་གཉིས་པ་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་(སྤྱི་ལོ་1678-1738)གིས་གསར་དུ་བཞེངས། སྐབས་དེའི་སྡེ་དགེ་རྒྱལ་རབས་ནི་བོད་ཀྱི་ཁམས་ཕྱོགས་སུ་གཏོགས་པས་སྲིད་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་རྒྱུ་འབྱོར་གྱི་སྟོབས་ཆེན་པོ་ལྡན་པ་དང་། གདུང་རབས་54སྟེ། ཁྱོན་བསྡོམས་ལོ་ངོ་700ཙམ་ལ་འབངས་སྡེ་ལེགས་པོར་བསྐྱངས་ནས་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་འཕྲིན་ལས་དབྱར་གྱི་མཚོ་མོ་ལྟར་རྒྱས། བསྟན་པ་ཚེ་རིང་ནི་ཆུང་དུས་ནས་གཞན་ཕན་བྱམས་སེམས་ཀྱིས་ཐུགས་རྒྱུད་གཏམས་པ་དང་། བསླབ་ལ་བརྩོན་པའི་སྙིང་རུས་ཆེ་ཞིང་རང་བཞིན་ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་བློ་རིག་རྒོད་པ། ནང་པའི་ཆོས་ལ་སྦྱངས་པ་དཔྱིས་ཕྱིན་ཞིང་རྩོམ་པའི་རྩལ་རྫོགས་པ། ལྷག་དོན་གསོ་རིག་གཞུང་ལུགས་ལ་སྦྱོང་བརྩོན་གནང་ཕྱིན་ཕྱི་ནང་རིག་གནས་ཀྱི་མཁྱེན་རྒྱ་ཡངས་ཤིང་། སྲིད་སྐྱོང་དོན་གཉེར་གྱི་ཐབས་ལ་འཇོན་པའི་མཁས་མཛངས་གཉིས་ལྡན་གྱི་སྐྱེས་བུ་དམ་པ་ཞིག་ཡིན་པར་ཀུན་གྱིས་མགྲིན་གཅིག་ཏུ་བསྔགས། ཡུང་ཀྲེང་གི་སྲིད་ལོ་བདུན་པར་ཆིང་གོང་མས་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་ལགས་ལ་安抚司ཞེས་པའི་ཆོ་ལོ་བསྩལ་ཞིང་། ཡུང་ཀྲེང་གི་སྲིད་ལོ་བཅུ་པར་宣慰司ཞེས་པའི་ཆོ་ལོ་བསྩལ་ནས་གསེར་ཐམ་གཅིག་དང་གསེར་དངུལ་སྲང་སྟོང་གཅིག །གོས་ཡུག་བརྒྱ་སོགས་སྐྱེས་སུ་གནང་། དེ་ནས་བཟུང་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་གིས་ཆིང་སྲིད་གཞུང་ལ་ལོ་རེར་རྟེན་འབུལ་ཞུ་བའི་སྲོལ་བྱུང་།

པར་ཁང་ཆོས་མཛོད་ཆེན་མོའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་མདུན་ཁྱམས།

        བསྟན་པ་ཚེ་རིང་གིས་སྲིད་འབྱོར་ཐད་ནས་ངོམ་དུ་རུང་བའི་གྲུབ་འབྲས་བླངས་རྗེས། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་འཕེལ་རྒྱས་ཐད་ལ་ཇི་སྲིད་བར་ཕན་ནུས་ལྡན་པའི་རྣམ་དཀར་གྱི་ལས་ཤིག་བསྒྲུབ་དགོས་པའི་ཆོད་སེམས་རྡོ་ལ་རི་མོ་བཞིན་བརྐོས། ཁོང་གིས་དབུས་གཙང་ས་ཁུལ་ནས་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་མང་པོ་སྡེ་དགེར་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་ཆོས་ཀྱི་འཆད་ཉན་སྤེལ་ཞིང་། ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་ཡུང་ཀྲེང་གི་སྲིད་ལོ་བདུན་པར་ཁོང་གིས་པར་ཁང་བཞེངས་བསྐྲུན་གནང་ནས་གཞི་རྒྱ་ཆེན་པོས་ཆོས་དཔེ་དཔར་རྒྱུའི་ཐུགས་ཐག་བཅད། ཐོག་མར་རང་གིས་ཆ་རྐྱེན་མང་དག་བསྒྲུབས་ནས་པར་ཁང་བསྐྲུན་པའི་འགོ་ཚུགས་ཤིང་། སྡེ་དགེ་དང་དཔལ་ཡུལ་སོགས་སུ་ཡི་གེ་རྐོ་བར་མཁོ་བའི་མཁྲིས་ཤིང་སོགས་བསྡུས། ལས་བཟོ་བ་100བསྡུས་ནས་པར་ཤིང་དང་ཤོག་བུ། སྣག་ཚ་སོགས་གྲ་སྒྲིག་གནང་། དེ་ནས་གླ་ཕོགས་འབོར་ཆེན་བྱིན་ནས་ཉམས་མྱོང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཡིག་མཁན་པ་མང་པོ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ། བོད་ཁུལ་གྱི་ཕུལ་བྱུང་ན་གཞོན་རྣམས་སྲིད་འབྱོར་གྱི་མངའ་ཐང་རྒྱས་པའི་གནས་མཆོག་དེར་གདན་འཛོམས་བྱུང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་མིང་དུ་གྲགས་པའི་ཡིག་མཁན་ཁྱུང་པོ་གཡུ་ཁྲི་དང་རོང་པོ་བ་གཉིས་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་མཛད་པའི་བོད་ཡིག་དབུ་ཅན་ཁག་40ཚད་ལྡན་གྱི་དཔེ་གཞིར་བཟུང་ནས་བྲིས་པ་གསོ་སྐྱོང་གནང་ཞིང་། དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་མི་65པར་རྩ་འབྲི་མཁན་ལ་བདམས་པ་དང་། མི་400པར་ཤིང་བརྐོ་མཁན་ལ་བདམས། གཞན་རབ་འབྱམས་སྨྲ་བའི་མཁས་པའི་དབང་པོ་མང་པོ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ་པར་རྩ་འབྲི་བ་དང་པར་ཤིང་རྐོ་བ། པར་འདེབས་པ། ཞུ་དག་པ་སོགས་ཀྱི་འགན་བཞེས་སུ་བཅུག་ནས་པར་ཁང་གི་ཐོག་མའི་གཞི་རྒྱ་ལེགས་པོར་གྲུབ།

        ཆེས་ཐོག་མར་བཀའ་འགྱུར་པོད་103པར་དུ་བརྐོས་ཤིང་། པར་ཤིང་གི་མ་དཔེ་ནི་བོད་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་ལུང་སོ་སོར་ཐོར་བུར་གནས་པའི་པར་ཤིང་དག་གཅིག་བསྡུས་བྱས་པའི་ཐོག་རྒྱ་གར་དུ་ནང་བསྟན་གྱི་གཞུང་ཀུན་ལ་ཐོས་བསམ་མཛད་པའི་དཔལ་སྤུངས་དགོན་གྱི་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་མཁས་མཆོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ལགས་ཀྱིས་དག་སྒྲིག་མཛད། མདོ་སྡེ་དང་འདུལ་བ། ཤེར་ཕྱིན། མངོན་པ་སོགས་མདོ་སྔགས་ཀྱི་གཞུང་བྱིངས་འདུས་ཤིང་། འདུལ་བ་དང་ཕར་ཕྱིན། མདོ་ཕལ་པོ་ཆེ། དཀོན་བརྩེགས། འདུས་པ་ཆེན་པོ། མྱང་འདས། གསང་སྔགས་སོགས་ཚན་པ་བདུན་དུ་དབྱེ་ཞིང་། དེར་སྟོན་པ་བཅོམ་ལྡན་འདས་དང་རྗེས་ཀྱི་རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས་སོགས་མཁས་པའི་ཁྱུ་མཆོག་མང་པོའི་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་རྩལ་ལས་འཁྲུངས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཡོངས་འདུ་བས་ཆེས་ཐོག་མའི་བཀའ་འགྱུར་གྱི་པར་གཞི་གྲུབ། རྗེས་སུ་ཡང་ས་སྐྱའི་བཀའ་འབུམ་པོད་བཅོ་ལྔ་དང་། གསོ་རིག་དང་འབྲེལ་བའི་ཤིང་པར་པོད་བཞི། གསང་སྔགས་དང་འབྲེལ་བའི་ཤིང་པར་པོད་དྲུག །གཞན་ད་དུང་བོན་ཆོས་ཀྱི་རྩ་བའི་གཞུང་ཆེན་ཀླུ་འབུམ་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ་དང་། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ས་སྐྱ་པའི་མཁས་ཆེན་ངོར་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོའི་གསུང་རྩོམ་ངོར་ཆེན་བཀའ་འབུམ། སོགས་གསུང་འབུམ་པོད་200ལྷག་པར་དུ་བརྐོས།

        སྤྱི་ལོ་1738ལོར་བསྟན་པ་ཚེ་རིང་ལ་སྙུང་གཞིས་མནར་ནས་སྐུ་ཚེའི་མཛད་པ་རྫོགས་ཤིང་། ཁོང་གི་བུ་ཆུང་བ་ཕུན་ཚོགས་བསྟན་པས་རྒྱལ་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་སྲིད་བསྐྱངས་སྐབས་མུ་མཐུད་དུ་པར་ཁང་ཆོས་མཛོད་ཆེན་མོའི་བྱ་གཞག་རྒྱ་བསྐྱེད། ཁོང་གིས་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་སེ་འབྲས་དགེ་གསུམ་དུ་ཉར་བའི་བཀའ་འགྱུར་ལག་བྲིས་མ་འཚོལ་སྡུད་གནང་ཤིང་། སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་པར་གཞི་མི་འདྲ་བ་སོ་སོར་ཞུ་དག་གི་ལས་གནང་ནས་སྔོན་མའི་རིགས་780ཡི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་རིགས་4290ཁ་སྣོན་མཛད། དུས་མཚུངས་སུ་བྱམས་ཆོས་སྡེ་ལྔ་ལ་ཞུ་དག་དང་ལེགས་སྒྲིག་གི་ངལ་བ་ཁུར་དུ་བཞེས་ཤིང་། བཀའ་འགྱུར་ལ་ཤོག་གྲངས་500ལྷག་གི་དཀར་ཆག་དང་འགོ་བརྗོད་བརྩམས་ནས་མཛད་པ་པོ་དང་ལོ་ཙཱ་བའི་མཚན་བྱང་དང་ངོ་སྤྲོད་ལེགས་པོར་བསྒྲིགས། རྗེས་སུ་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་བྲིས་པ་བརྒྱད་ཅུས་ལོ་ངོ་གསུམ་གྱི་དུས་ཡུན་སྤྱད་དེ་པར་རྩ་བྲིས་ཤིང་། ཆེས་མཇུག་མཐར་པར་རྐོའི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་བྱང་ཆུབ་པའི་པར་རྐོ་བ་500ཡིས་ལོ་ངོ་ལྔ་ལ་པར་དུ་བརྐོས་པ་སྟེ། ཁྱོན་བསྡོམས་པར་ཤིང་པོད་228བརྐོས། རྒྱལ་རབས་གཉིས་ཀྱིས་ཁྱོན་བསྡོམས་ངོ་ལོ་བརྒྱད་ལ་འབད་པ་ལྷུར་ལེན་གྱིས་བསྟན་འགྱུར་ཤིང་པར་དུ་རྐོ་བའི་རླབས་ཆེན་གྱི་ལེགས་བྱས་དེ་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་། པར་དུ་བརྐོས་པའི་བཀའ་བསྟན་ལ་ནང་བསྟན་གྱི་གཞུང་མང་པོ་ལས་གཞན་ད་དུང་སྐར་རྩིས་དང་ས་ཁམས། ལོ་རྒྱུས། ཚད་མ། གསོ་རིག །རྩོམ་རིག་སོགས་པོད་326དང་རིགས་4500ལྷག་ཡོད། དེར་ཨེ་ཤ་ཡའི་རིག་གནས་དང་བསམ་བློ། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཤིང་། གནའ་བོའི་རིག་གནས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་དཀོན་པོ་མང་པོ་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད་པ་རེད། གཞན་སྐབས་དེར་ལེགས་སྒྲིག་བྱས་པའི་བརྩམས་ཆོས་པོད་བཅུ་ཙམ་ཡོད་པ་དང་དེའི་ཁྲོད་སྔགས་དང་མདོ། ཚད་མ། གསོ་རིག །གནམ་རིག་སྐར་རྩིས། བཟོ་རིག་པ། མོ་དཔེ། གསུང་ཐོར་བུ་སོགས་ཁྱོན་བསྡོམས་པོད་བརྒྱད་འདུས། གཞན་བཀའ་བདམས་ཕ་ཆོས་བུ་ཆོས་དང་མ་ཎི་བཀའ་འབུམ་པོད་དྲུག །སྒྲུབ་ཐབས་ཀུན་བཏུས་པོད་བཅུ་བཞི་དང་རྒྱུད་སྡེ་ཀུན་བཏུས་པོད་སོ་གཉིས་བཅས་འདུས་པར་མ་ཟད། ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན་གྱི་གསུང་འབུམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་པར་ཤིང་ཡང་དུས་དེར་བརྐོས་ནས་གྲུབ་པ་ལགས།

        སྤྱི་ལོ་1744ལོར་པར་ཤིང་ཉར་ཚགས་དང་ཆོས་དཔེ་པར་རྐོ་བྱ་ཆེད་ཕུན་ཚོགས་བསྟན་པས་ཡང་བསྐྱར་པར་ཁང་ཆོས་མཛོད་ཆེན་མོ་རྒྱ་སྐྱེད་པའི་འགོ་བརྩམས། སྔ་རྗེས་སུ་འདག་བཟོ་དང་ཤིང་བཟོ། ཚོན་པ། རི་མོ་བ་བཅས་ལས་བཟོ་པ་500བསྡུས། གསར་དུ་བཞེངས་པའི་སྡེ་དགེ་པར་ཁང་གི་རྒྱ་ཕིབས་ལ་རྨ་བྱ་དང་ཆོས་འཁོར་གྱིས་བརྒྱན་ཞིང་ཁང་ཐོག་ལ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ལེགས་པར་སྤྲས་ཡོད་པ་དང་། ལྡེབས་ངོས་སུ་བྱིན་རླབས་ཀྱི་ཚན་ཁ་མ་ཡལ་བའི་ལྷ་ཚོགས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་ཚར་དུ་དངར།

        དུས་ཡུན་རིང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆུ་རྒྱུན་ཁྲོད་སྡེ་དགེའི་ཆོས་རྒྱལ་རིམ་བྱོན་དང་དགོན་སྡེ་ཁག །དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན། གཞན་ས་གནས་སོ་སོའི་ཚོ་དཔོན་དང་དགོན་པའི་བླ་སྤྲུལ་མཁན་གསུམ་སོགས་ཀྱིས་སྔ་རྗེས་སུ་སྡེ་དགེའི་པར་ཁང་གི་པར་ཤིང་ཁ་སྣོན་དང་གཞི་ཁྱོན་རྒྱ་བསྐྱེད་ལ་ལྷག་བསམ་རྣམ་པར་དག་པས་འབད་པ་བྱས་རྐྱེན་པར་ཁང་ཆེན་མོའི་གཞི་རྒྱ་རིམ་བཞིན་ཇེ་ཆེར་གྱུར། བོད་ལུགས་ཁང་པའི་ནང་དུ་པར་ཤིང་དག་གྲལ་དག་མོར་བསྒྲིགས་ཡོད་ཅིང་། མཛོད་ཁང་དུ་རྒྱ་ལུགས་དང་བོད་ལུགས་ཀྱི་ཤོག་བུ་མང་པོ་ཉར་ཡོད་པ་དང་། ཐོག་ཁང་དུ་ཆེད་དུ་དཔེ་ཆ་སྐམ་སའི་ལྡིང་ཁང་དང་། སྤྱིལ་བུའི་འོག་ཏུ་པར་ཤིང་བཀྲུ་སའི་ཤིང་གི་པར་འགུ་ཆེན་པོ་བཅས་ཡོད། ལོ་རྒྱུས་སྟེང་པར་ཤིང་རྙིང་པ་ཆེས་མང་དུས་ཁྲི་22ལྷག་ཡོད་པ་དང་། པར་ཤིང་རེ་རེའི་ངོས་གཉིས་ལ་ཡི་གེ་བརྐོས་ཡོད་པ་དང་ཡིག་གཟུགས་གསལ་ཞིང་གསོན་ཉམས་ལྡན། ཞིབ་ཚགས་ཀྱི་པར་རྐོས་ལག་རྩལ་འདི་ལ་རྒྱུ་ཆ་གྲ་སྒྲིག་ནས་ཞུ་དག་པར་འདེབས་ཀྱི་ལས་རིམ་ཆ་ཚང་ཞིག་ཡོད་པས་སྡེ་དགེའི་པར་ཁང་གིས་པར་དུ་བརྐོས་པའི་ཆོས་དཔེ་དག་སྤུས་དག་ཅིང་ནོར་འཛོལ་བྲལ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན།

        བོད་ཀྱི་ཡིག་གཟུགས་ནི་ཕུལ་དུ་བྱུང་ཞིང་འགྲན་ཟླ་བྲལ་བའི་སྒྱུ་རྩལ་ཞིག་ཡིན། ཡིག་གཟུགས་སྒྱུ་རྩལ་ཐད་གྲུབ་འབྲས་གཟེངས་སུ་མཐོ་ཞིང་། ཉམས་མྱོང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཕུལ་བྱུང་བྲིས་པས་གཏན་འཁེལ་བྱས་པའི་བོད་ཡིག་དབུ་ཅན་གྱི་འབྲི་ལུགས་ལྟར་མ་དཔེ་བྲིས་ཤིང་། གཟབ་ནན་གྱིས་ཞུ་དག་ཐེངས་བཞི་བརྒྱུད་རྗེས་ད་གཟོད་པར་དུ་འདེབས་དགོས། རྒྱུ་ཆ་ལ་སྤུས་ལེགས་པའི་མཁྲིས་ཤིང་སྤྱོད་ཅིང་མཁྲིས་ཤིང་དམར་པོ་ལ་ལྷག་ཏུ་ཡིད་གཟབ་བྱས་ཏེ། སྟོན་ཁར་ལོ་མ་ལྷུང་མ་ཐག་པའི་མཁྲིས་ཤིང་བཅད་རྗེས་སྟ་རེ་ཡིས་ཤིང་རིས་ལྟར་གཏུབ་གཅོད་བྱས་ནས་པར་ཤིང་བཟོས་རྗེས། དགུན་ཟླ་གཅིག་ལ་ཆུར་སྦངས་ཤིང་ལོ་གཉིས་པའི་དཔྱིད་ཀར་ཆུ་ལས་བླངས་ནས་བཙོ་དགོས་ཤིང་། དེ་ནས་གྲིབ་སྐམ་བྱས་ནས་ངོས་སྙོམས་པོར་གཞོག་རྗེས། ད་གཟོད་སྟེང་ལ་ཡི་གེ་བརྐོ་ཆོག་པ་རེད། པར་རྐོ་མཁན་ནི་ལས་ཀར་བྱང་ཆ་ལྡན་པའི་པར་རྐོ་མཁན་ཡིན་དགོས། པར་ཤིང་གཅིག་བརྐོ་བར་ཐོག་མར་པར་རྐོ་མཁན་གྱིས་ནོར་འཛོལ་གཅིག་ཀྱང་མ་ཤོར་བར་མ་དཔེ་ལྟར་བརྐོ་བྱའི་ནང་དོན་རྣམས་སྟག་ཤིང་སྟེང་རྐོ་བ་དང་། ཐེངས་བཞི་ལ་ཡང་དང་བསྐྱར་དུ་ཞུ་དག་བྱས་ནས་ནོར་འཁྲུལ་མེད་ཚེ། ད་གཟོད་མར་ཁུའི་ནང་ཉིན་གཅིག་ལ་སྦངས་ཤིང་། ཕྱིར་བླངས་ནས་ཉི་མར་བསྐམ་དགོས། དེ་ནས་སུག་པའི་རྩད་པ་གདུས་པའི་ཁུ་བས་གཙང་མར་ཕྱིས་རྗེས་ལེགས་པར་གྲུབ་པ་ཡིན། དེ་ལྟར་ཞིབ་ཚགས་ཀྱི་ལས་རིམ་མང་པོ་ཞིག་བརྒྱུད་པའི་པར་ཤིང་ལ་ཡི་གེ་གསལ་བ་དང་ནོར་འཁྲུལ་མེད་པ། ལོ་ངོ་མང་པོར་ཉར་ཚགས་བྱེད་ཐུབ་པ་བཅས་ཀྱི་དགེ་མཚན་དང་ཁྱད་ཆོས་ལྡན།

པར་ཁང་གི་སྒོ་ཆེན་མདུན་ཁྱམས།

        ཆོས་དཔེ་དཔར་ལ་ཉེ་བའི་ཉིན་དེ་དག་ཏུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག་བསྒྲུབས་ནས་པར་དྲུང་གིས་བཀའ་འགྱུར་དང་བསྟན་འགྱུར་གྱི་ཡི་དམ་ལ་སྐྱབས་འཇུག་དང་། ལྷ་ཁང་སོ་སོའི་པར་མཛོད་ཁང་གི་པར་ཤིང་ལ་ལྷ་དར་ཕུལ་ནས་ལོ་དེའི་པར་རྐོའི་ལས་ཀ་གེགས་མེད་བདེ་བླག་ངང་འགྲུབ་པར་སྨོན་འདུན་དང་གསོལ་འདེབས་ཞུ་བའི་སྲོལ་མཆིས་ཤིང་། ཆོས་དཔེ་པར་དུ་རྐོ་བའི་སྐབས་སུ་ཕྱོགས་ཡོངས་ཀྱི་དད་ལྡན་རྣམས་བུང་བའི་ཚོགས་བཞིན་འཁོར་ཏེ་རྒྱལ་པོའི་གསུང་རབ་ཀྱི་པར་ཤིང་རེ་རེར་དད་པས་མཇལ་ནས་ཚོགས་བསགས་དགེ་སྒྲུབ་ལ་བྲེལ། སྤྱིར་བཏང་གི་གསུང་རབ་དག་སྣག་ཚས་དཔར་ཆོག་པ་དང་། བཀའ་འགྱུར་ནི་སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་གསུངས་ཡིན་པས་དེ་ལ་གུས་པ་མཚོན་ཕྱིར་མཚལ་དཔར་སྤྱད་ཡོད། པར་ཟིན་པའི་བཀའ་འགྱུར་གྱི་ཤོག་བྱང་རྣམས་རྡང་ལ་བཀལ་ནས་བསྐམ་དགོས་ཤིང་། དེ་ནས་ལེགས་པར་བསྒྲིགས་ནས་དཔར་དྲུང་ལ་སྤྲད་རྗེས། པར་དཔོན་སོགས་མི་གསུམ་གྱིས་ཆེས་མཐའ་མཇུག་གི་ཞུ་དག་མཛད་དགོས། གལ་སྲིད་གསལ་པོ་མིན་པའི་ཡི་གེ་བཅུ་ཡོད་ཚེ་བསྐྱར་དུ་དཔར་དགོས་པ་དང་། ཤོག་གྲངས་གོང་འོག་འཁྲུག་པ་དང་བསྐྱར་ཟློས། ཆད་ལྷག་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་བྱུང་ཚེ་བེད་མེད་དུ་བརྩི་བ་ཡིན། སྤུས་ཀ་ལེགས་ཤིང་གཏན་འབེབས་དང་མཐུན་པ་དག་ད་གཟོད་དྲས་ཁང་དུ་བསྐྱལ་ནས་དྲས་རྒྱག་པ་དང་། ངོས་བཞི་ལ་གདོང་ཚོན་བྱུགས་ནས་བསྡམས་རྗེས་ལེགས་པོར་གྲུབ་པ་ཡིན། བཀའ་འགྱུར་གཅིག་པུ་ལའང་ལས་བཟོ་བ་500ལྷག་གིས་བགྲང་བྱ་ལྔ་ལ་དཀའ་བ་བརྒྱ་དང་འབད་པ་སྟོང་བརྒྱུད་ནས་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་བ་ཡིན་ཕྱིན། ཕུགས་ལ་རྔོ་ཐོགས་པའི་རིག་གནས་ལས་དོན་འདིའི་གཟབ་ནན་དང་ཞིབ་ཚགས་ཀྱང་རྣམ་དཔྱོད་ཅན་དག་གིས་རྟོགས་སྲིད་ངེས། །  

པར་ཁང་མདུན་གྱི་དད་ལྡན་པ། ཀུང་ཙི་ཧྭ་ཡིས་པར་བླངས།

        在西部横断山脉北缘的德格县境内,奔腾不息的金沙江畔的峡谷中，有一座规模宏大的藏式楼群，这就是驰名中外的藏族文化艺术宝库、我国藏族地区最大的传统印刷机构——德格印经院。

        全称“扎西果芒大法库印经院”，又称“德格吉样聚慧经院”。印经院始建于公元1729年（清雍正七年）。印经院系德格第12代土司登巴泽仁(公元1678-1738)创建，那时德格家族是康区辖地宽广、权势显赫、财富丰盛、影响深远的大土司家族，前后经历54代，700多年。登巴泽仁自幼接受佛教教育，擅长文学，精通藏医，不仅有行政才干，而且文化知识在藏族土司中堪称一流。雍正七年，清廷册封登巴泽仁为安抚司，雍正十年，又加封他为德宣慰司，御赐金印一枚，金银千两、锦缎百匹，登巴泽仁从此向清廷年年进贡，岁岁朝觐。

        登巴泽仁获得政治上的稳定之后，立志在藏族文化、佛教传播上做一番伟大的事业。他从卫藏地区请来多名高僧至德格讲经传法，清雍正七年，他下决心创建印经院，大规模刻印经典。先在其辖区内派差砍伐木料，修建印经院的房廊，又在德格、白玉等县境内采集刻字需用的桦木，雇用了技工和杂工100人制备刻板印经所需之木板、纸张、胶墨。以优厚待遇聘请了许多功力深厚的藏文书法家，组织藏区优秀青年集中在印经院，用著名藏文书法大师群布玉赤和绒波娃制定的40条藏文楷书标准书法教授，进行培训，从中选择65人书写模板，择优选出400人雕刻经板，延聘具有深厚宗教文化修养的藏族学者和寺庙堪布担任书写、刻板、印刷、校对，使印经院初具规模。

        最早，刻制藏文大藏经《甘珠尔》，全套103部。这套《甘珠尔》将原来散藏于藏区各地的零星木板收集起来，延聘曾留学印度的著名学者、德格八帮寺噶举派活佛司笃却吉迥乃整理。分为“独得经”、“洛瓦经”、“协新经”、“显得经”四部，包括佛教显密经律。分为戒律、般若、华严、宝积、经集、涅槃、密乘等七类，包括释迦牟尼及其弟子的全部著作，第一次使《甘珠尔》这部举世闻名的佛教经典有了最完善的版本。印经院又刻制《萨迦甘布》15册，有关医药的书板4册，有关密咒的书板6册，以及藏族苯教的根本经典《黑、白、花十万龙经》，藏传佛教萨迦派著名喇嘛俄青·贡嘎桑布的著作全集《俄青甘布》等各种典籍200余册。

        公元1738年，登巴泽仁病逝，次子彭措登巴继任第14代土司，他继续扩建印经院。进一步搜集德斯·桑结嘉措和西藏三大寺所存《丹珠尔》手抄本，由司徒却吉迥乃将几种原本核对校正，将原有780种门类的基础上增加到4290多种，同时还校订了经典《慈氏五论》。从邓柯请来萨迦派著名喇嘛徐钦·初称仁青，为《丹珠尔》编写了长达500余页的目录和序言，介绍了这部著名经典的作者和译者的简历。后由80名藏文书法高手花了3年时间书写刻板纸模，最后由500名技艺高超的工匠雕刻了5年，共计刻经版228部。至此，经过两代法王历时8年努力，《丹珠尔》才刻印完成。印成后的全部《大藏经》，除包括各种佛教经典以外，还包括天文、地理、历史、哲学、医学、文学等各门类，卷帙浩繁，多达326部，4500 余种书籍。其中，有关亚洲文化思想史料极为丰富，是现存的古代文化的最珍贵的著作。此外，这一时期还整理经典，镌成经论数10部，其中分密宗、显宗、哲学、空门理论、医学、天文学、工艺、占卜、杂集等共8部。刻制了讲述佛教空门理论的《噶当师弟问道录》；讲述观音菩萨作用的《麻尼甘布》2部；讲述密宗仪式的《卓他根都》14部、《居得根都》32部。徐钦·初称仁青的学生仲波收集编纂的《徐钦·初称仁青全集》也于此时刻印完成。

མཚལ་འདུལ་བཞིན་པ། 

པར་ཤིང་ལ་སྣུམ་བྱུག་བཞིན་པ། 

པར་ཤིང་བཀྲུ་བཞིན་པ། 

        公元1744年为珍藏经版、印刷经书，彭措登巴决定再扩建印经院，经过打卦卜算，选择了姓名含有“永恒长寿”和“功德圆满”字义的喇嘛三人定基踩线，挑选姓名含有“金刚”字义的喇嘛三人动土挖基，最后由法王亲自奠基。先后雇请了泥、木、石、油漆、彩画工匠近500人，建修后的德格印经院屋脊有宝瓶孔雀、屋项垂帷华盖，四壁佛象生辉。在漫长的历史长河中，历代德格土司、各大寺庙、活佛高僧，以及各地土司、头人、寺庙喇嘛争先恐后在印经院增刻书版，扩建房屋，使印经院规模不断扩大，设备逐渐完善。藏版室内，摆满书版的木架逐一排列，储纸仓库里，堆满各种汉、藏式制造的纸张，裁纸齐书室中，有载纸齐书的架子，阁楼上有专门晒书的地方，平台上搭起的草棚下，有清洗书版的大木槽。历史上收藏的古印版有22万多块，每块印板都有手柄，都是两面雕刻文字、图画光洁清晰。德格印经院素以经书质量优异著称于世，有一套严密完整的印制程序，有一套虽然是原始古老，却极为精细的刻印工艺，有一套从原材料的配备到校对付印的工序。

        藏文书法是藏文文字艺术一绝，藏文书法艺术精湛的书法高手，按照规定的藏文楷书写法准则仔细书写纸模（写样），要经过4次严格的校对再贴板。木板是优质的红桦木，制作经板的红桦木极为考究。入秋砍伐刚落叶的红桦树，用斧头顺木纹劈成经书板块。然后，用劈下的红桦木屑沤火将板子熏干，再把板子放入羊粪中，沤一个冬天，来年春天再取出来水煮，烘干，刨平，才能雕刻。刻制经板的人都要受过严格的雕刻培训并技艺纯熟的工匠，制作一块经板要经过，先由雕刻工一刀不苟地按照纸模刻在桦木板上，经过四次反复认真的校对，认为无误之后，再放在酥油中浸泡一天，然后取出晒干，用“苏巴”草根熬水将版子洗净才算制成。制成的经版，字迹清晰准确，经久耐用，久藏不朽。

པར་ཁང་གི་པར་འདེབས་གནས། 
        每一步经典开始印经这天，要举行“功扫会”念经祈祷，由巴仲向《甘珠尔》和《丹珠尔》的保护神、以及各藏版室的版架上献哈达和蓝丝巾，并请求神佛保佑本年的印经工作进展顺利。印经期间，可以让人们到印经院来顶礼朝拜书版，称之为“巴尔解东”意思是朝拜经板。一般经典用墨印刷，只有《甘珠尔》因为是释迦牟尼之言论，为示尊敬，用朱砂印刷。《甘珠尔》印好的书页晒在固定区域的绳子上，干后收起，交给巴仲，由巴本等3人进行最后一次检视校对。如有10个字不清楚，即作废重印，页数颠倒、重复、遗漏等，也一律作废。只有质量符合规定的经板，才能送裁纸齐书室理齐、磨平、四周上红色、捆扎起来，即为成品。仅一部《甘珠尔》，就需要500多个工人用5年的辛勤劳动才能完成。