ཕག་མོ་ཚེ་རིང་།

          [ནང་དོན་གནད་བསྡུས།]  དཔྱད་རྩོམ་འདིར་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་དང་།  དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས།  ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་བཅས་ལ་གཤིབ་སྡུར་རིག་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་ཁོང་གི་སྒྱུ་རྩལ་ལྟ་གྲུབ་དང་།  གསར་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས།  མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་སོགས་ལ་ཁོང་དང་འབྲེལ་ཡོད་མི་སྣ་བཅུ་ཕྲག་ལྷག་ལ་བཅར་འདྲི་དང་།  བརྩམས་ཆོས་དངོས་ཀྱི་གནས་ལ་ཡུལ་དངོས་རྟོག་དཔྱོད་བྱས་ཏེ། གསར་དར་གྱི་མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་དེའི་སྒྱུ་རྩལ་རིན་ཐང་ལ་ཅུང་ཆ་ཚང་བའི་སྒོ་ནས་ཞིབ་དཔྱད་བྱས་ཡོད།
          [བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] ཨ་མདོ་བྱམས་པ། སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས། དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས། མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས།
          [ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།]   《219
          [ཡིག་ཚང་མཚན་བྱང་།]A
          [རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག]   1002- 9060(2013)02-0116-12 
དང་པོ། མི་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མྱོང་རིམ་གནད་བསྡུས།
          ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་སྡེར་གཞན་དྲིང་མི་འཇོག་པའི་སྒྱུ་རྩལ་པ་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ལགས་ནི་1914ལོར་མདོ་སྨད་གཅན་ཚའི་ཚོ་དྲུག་རྨས་རུ་ཞེས་པའི་ཞིང་པའི་ཁྱིམ་ཚང་དཀྱུས་མ་ཞིག་ཏུ་སྐྱེས་ཤིང་།  ཁོང་ནི་ཁྱིམ་ཚང་དེའི་བུ་ཆེ་མགོ་ཡིན་ལ།    1922ལོའི་རང་ལོ་བདུན་ཐོག་ཕ་མའི་རེ་འདོད་ལྟར་ངང་རོང་བཀྲ་ཤིས་ཆོས་འཕེལ་གླིང་གི་ཁུ་བོ་གསུང་རབ་ཀྱི་མདུན་ནས་རབ་ཏུ་བྱུང་། ངང་རོང་བཀྲ་ཤིས་ཆོས་འཕེལ་གླིང་དུ་སློབ་གཉེར་བྱེད་པའི་སྐབས་སུ་རྟག་པར་སོས་དལ་གྱི་དུས་སུ་མཛེས་རིས་འབྲི་རྒྱུར་དགའ་བ་དང་ཐེངས་ཤིག་ལ་གྲྭ་ཤག་གི་རྩིག་ལྡེབས་སུ་མཐུན་པ་སྤུན་བཞི་ཞིག་བྲིས་པས་ཀུན་གྱིས་ཡི་རངས་བྱས་ཞེས་ཕ་ཡུལ་གྱི་འབྲེལ་ཡོད་མི་སྣ་དམ་ཆོས་①སོགས་ཀྱིས་བཤད་པར་དཔགས་ན།  ཆུང་ངུའི་དུས་ནས་བཟུང་ཁོང་རང་མཛེས་རིས་ཕྱོགས་ལ་དུངས་ཞེན་ཆེ་བ་དང་། ལྷག་པར་འདིའི་ཕྱོགས་ལ་ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་ཤེས་རབ་ལྡན་པ་ཡང་རྟོགས་ཐུབ།   1937ལོར་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་དུ་སློབ་གཉེར་བྱེད་པར་སོང་ལ།    སྐབས་དེར་ཁོང་རང་མཛེས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་ལ་སྔར་ལས་སྤྲོ་སྣང་འཕེལ་ཏེ་ལག་ལེན་མང་པོ་བྱས་ཡོད་དེ།  ས་གནས་གྱི་བླ་དཔོན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ།  བླ་ཁོ་རིན་པོ་ཆེ།  ཨ་པ་ཨ་ལོ་སོགས་མི་སྣ་གང་མང་བྲིས་པ་དང་།② 1940ལོའི་ཟླ་བཅུ་པར་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ཆོས་སྡེ་ཆེན་པོ་དཔལ་འབྲས་སྤུངས་དགོན་གྱི་སྒོ་མང་གྲྭ་ཚང་དུ་ཞུགས་པ་དང་།  སློབ་གཉེར་བྱེད་པའི་སྐབས་དེར་འཚོ་བའི་ཆེད་དུ་བླ་ཆེན་དགེ་བཤེས་དང་སྐུ་དྲག་དཔོན་པོ་མང་པོའི་སྐུ་པར་མང་པོ་བྲིས་ནས་དབུས་གཙང་དུ་སྐད་གྲགས་ཡང་ཅུང་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་རེད།③
          1944ལོར་རྒྱལ་རོང་ལྷ་རིས་པ④དང་མཉམ་དུ་སྐྱབས་རྗེ་ཕ་བོང་ཁ་རིན་པོ་ཆེའི་གདན་ས་རི་ཁྲོད་བཀྲ་ཤིས་ཆོས་སྟེང་དུ་རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས་དང་ཚེ་ལྷ་རྣམ་གསུམ།    ཕ་བོང་ཁའི་འཁྲུངས་རབས་སོགས་བྲིས་པ་དང་།⑤   ལོ་དེའི་ཟླ་བཅུ་པར་དེ་དང་ཁད་ཉེ་བའི་ཆུ་བཟང་དགོན་པར་ཡང་ཐང་ཀ་དང་ལྡེབས་རིས་འགའ་བྲིས་ལ།⑥   བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་བྲིས་ཚར་རྗེས་1945ལོར་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་མི་ལོ་ཉེར་གཉིས་རིང་གི་གྲྭ་བཙུན་གྱི་འཚོ་བ་མཇུག་རྫོགས་ཤིང་། ལྷ་སའི་བར་སྐོར་དུ་གནས་སྤར་ནས་བྱམས་པ་དབང་མོ⑦དང་རང་དབང་རང་འཐད་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ཏེ་འཇིག་རྟེན་མཐུན་འཇུག་གི་འཚོ་བ་རོལ། དུས་དེ་ནས་བཟུང་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ལགས་ཆེད་གཉེར་གྱི་མཛེས་རིས་པ་ཞིག་ཏུའང་འགྱུར་འགོ་བརྩམས།     1954ལོར་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པ་དང་པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་པ་གཉིས་ཐེངས་དང་པོའི་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དམངས་ཚོགས་ཆེན་ལ་ཆིབས་བསྒྱུར་གནང་པའི་སྐབས་སུ། བཀའ་ཤག་གི་དགོངས་འཆར་ལྟར་གཙོ་འཛིན་མའོ་ཙེ་ཏུང་ལ་ལག་རྟགས་སུ་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དང་འཚོ་བ་མཚོན་པའི་རི་མོ་ཞིག་སྟེ་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་སྐུ་བརྙན་ཞིག་བྲིས་ལ།⑧ མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་སྐུ་བརྙན་དེ་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་དུས་བཅད་ལྟར་མ་གྲུབ་པས།   ཁོང་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་ཆིབས་བསྒྱུར་དང་ལྷན་དུ་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ཡང་རྒྱལ་ནང་པེ་ཅིན་དུ་ཕེབས་པ་དང་།  ལམ་བར་ནས་འབྲི་འཕྲོར་ལུས་པའི་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་སྐུ་བརྙན་དང་མཐོང་ཐོས་མྱོང་བ་དག་བྲིས་ལ།  ལོ་དེའི་ཟླ་བརྒྱད་པར་རྣམ་པ་ཚོ་རྒྱལ་ནང་དུ་འབྱོར་བ་དང་ཆབས་ཅིག་མི་དམངས་ཚོགས་ཆེན་ཐེངས་དང་པོར་ཞུགས་པ་དང་།    ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ལགས་ཀྲུང་དབྱང་མཛེས་རྩལ་སློབ་གླིང་དུ་དེང་རབས་མཛེས་རིས་སྐོར་ལ་ཆེས་ཐོག་མའི་ཆེད་ལས་ཀྱི་གསབ་སྦྱོང་ལ་ཞུགས།   སྐབས་དེར་དགེ་རྒན་ནི་ལི་ཙུང་ཧྲིན་ཡིན་ལ།  ཁོང་གཙོ་བྱས་པའི་དགེ་རྒན་འགའི་མདུན་ནས་མི་སྣའི་སྐྱ་རིས་དང་ཚོན་སྦྱོར་སོགས་བདུན་ཕྲག་གསུམ་ཙམ་ལ་སློབ་གཉེར་བྱས་ནའང་རྒྱ་སྐད་ཡག་པོ་མ་ཤེས་པའི་རྐྱེན་གྱིས།   ཐེངས་དེའི་སློབ་སྦྱོང་ལ་འབྲས་བུ་ཆེན་པོ་ཐོབ་ཐུབ་མ་སོང་ཞེས་གསུངས་སྐད།⑨   1955ལོའི་ཟླ་ལྔ་པར་རྒྱལ་བ་རྣམ་གཉིས་དང་ལྷན་དུ་ཕྱིར་སླེབས་རྗེས་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ལགས་དངོས་སུ་དབུ་ཆེན⑩གྱི་གོ་ས་ཐོབ་ཏེ་བོད་སྲིད་གཞུང་རྙིང་པའི་སྲིད་གཞུང་གི་ལྷ་རིས་པར་གྱུར་ལ།   ལོ་དེའི་ཟླ་བ་བདུན་པར་རྩེ་པོ་ཏ་ལར་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་དང་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་བྲིས་པ་དང་།⑾  1956ལོའི་ཟླ་གསུམ་པར་ནོར་བུ་གླིང་གར་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པའི་བཞུགས་སྒར་རྟག་བརྟན་མི་འགྱུར་ཕོ་བྲང་དུ་བཀའ་ཤག་སྲིད་གཞུང་གི་བཀོད་སྒྲིག་ལྟར་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་གཙོ་བྱས་པའི་ལས་གྲོགས་ཚོས་བདུན་ཕྲག་བརྒྱད་ཙམ་ལ་མཉམ་ལས་ཀྱིས་ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་ལོ་རྒྱུས་སུ་གྲགས་ཆེ་བའི་ལྡེབས་རིས་《རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས་》དང་《ཁམས་གསུམ་སྲིད་གནོན་》གཉིས་བྲིས་པ་ལ།⑿སྲིད་གཞུང་གིས་གཟེངས་རྟགས་སུ་དངུལ་སྲང་སུམ་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་སྤྲད་གསུང་སྐད།
          1966ལོར་བོད་ཡོངས་ལ་“རིག་གསར་”གྱི་གོད་ཆག་བྱུང་ནས་“རྙིང་བཞི་”དང་“ལྷ་འདྲེ་གཙང་ཕྱགས་ཀྱི་”སྲིད་ཇུས་ལས་འགུལ་ཁྲོད་ལྷ་རིས་པ་རྣམས་“དམར་དམག་མཛེས་རིས་པ་”རུ་བསྒྱུར་བ་དང་།  ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ཡང་ལྷ་རིས་པ་གཞན་དག་ནང་བཞིན་ལྷ་རིས་གསར་རྩོམ་ཀྱི་ལས་དེ་རེ་ཞིག་བསྐྱུར་ཏེ།  ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དྲིལ་སྒྲོག་ལས་ཀར་ཞུགས་ནས་མའོ་ཙེ་ཏུང་གཙོ་བྱས་པའི་སྲིད་འཛིན་དག་དངོས་བྲིས་ཀྱི་ལམ་ནས་ཆེ་ཆུང་མང་པོ་བྲིས།⒀ 1969ལོར་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་རྩོམ་སྒྲིག་ཚོགས་ཆུང་དུ་བར་བཅུག་རི་མོ་འབྲི་བའི་བྱ་བར་ཞུགས་ཏེ་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་མཆོད་ཆས་དང་རྒྱན་གོས་གྱོན་ཆས།  ཐོན་སྐྱེད་ལག་ཆ།    འཚོ་བའི་སྣོད་ཆ་སོགས་ཡུལ་སྲོལ་རིག་དངོས་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ་ལྷག་བྲིས་པ་དང་།⒁       1999ལོར་སྲིད་གཞུང་གི་ལས་རིམ་ཁག་གི་མི་སྣ་མང་པོའི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་རྩེ་པོ་ཏ་ལའི་ཞོལ་ནས་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་མཛེས་རིས་སློབ་གྲྭ་དངོས་སུ་འཛུགས་ཐུབ་པར་བྱུང་ལ། སློབ་མ་ཉི་ཤུ་ལྷག་བསྡུ་རུབ་བྱས་ཤིང་བསླབ་བྱ་ནི་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ཁོང་གི་རི་མོའི་གཤིས་ལུགས་ཏེ། སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་དང་དངོས་བྲིས་འབྲི་ཐབས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གཞིར་བཟུང་བའི་སློབ་གྲྭ་ཞིག་ཡིན་ལ།    ཨ་མདོ་བྱམས་པས་ཁོང་གི་མི་ཚེ་གཅིག་གི་མཛེས་རིས་སྐོར་གྱི་ཉམས་མྱོང་དང་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་བསམ་བློ་སོགས་སློབ་མ་རྣམས་ལ་བུམ་པ་གང་བྱོའི་ཚུལ་དུ་གསུངས་ནས་སློབ་མ་མི་ཉུང་པ་ཞིག་སྐྱེད་སྲིང་བྱས་ཡོད་པ་དང་།   སློབ་མ་གཙོ་བོ་ནི་དཔལ་འབྱོར་དང་སྤེན་པ་ཚེ་རིང་སོགས་ཡིན།⒂
          2002ལོའི་ཟླ་གསུམ་པའི་ཚེས་ཉེར་དགུ་ཉིན་ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ལ་གཞན་དྲིང་མི་འཇོག་པའི་མཛེས་རིས་པ་ཆེན་མོ།  བོད་སྲིད་གཞུང་རྙིང་པའི་ཆེས་མཐའ་མཇུག་གི་དབུ་ཆེན། དགུང་ལོ་གྱ་དགུ་ལ་སོན་པའི་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ལགས་འཇིག་རྟེན་མི་ཡུལ་ལ་ཞལ་གྱེས་པ་རེད།
གཉིས་པ། སྒྱུ་རྩལ་གསར་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་ཆོས།
          གཅིག   སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཐད་ཀྱི་འཚོལ་རྟོག  ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ལགས་གཞོན་དུས་སུ། སྲོལ་རྒྱུན་དགོན་སྡེའི་སློབ་གསོ་རིམ་པར་བརྒྱུད་པ་དང་།  ཁོང་གི་རྒྱུན་ཆགས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་བརྩམས་ཆོས་སྣ་ཚོགས་མིག་མཐོང་ལག་ཟིན་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པའང་གདོན་མི་ཟ་ལ།  ལྷག་པར་ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་ཤེས་པས་ཀུན་ནས་བརྟས་ཏེ་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཐད་ལ་རང་མོས་ཀྱིས་ཉམས་ལེན་སྣ་ཚོགས་བྱས་ཡོད་དེ།  བླ་བྲང་དུ་སློབ་གཉེར་བྱེད་པའི་སྐབས་སུ་ཁོང་གིས་པར་གྱི་བྱེད་ནུས་ལ་བརྟེན་ནས་པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་དགུ་བ་དང་བླ་མ་བླ་ཁོ་སོགས་བྲིས་པ་དང་།   དཔལ་འབྲས་སྤུངས་དགོན་པར་སློབ་གཉེར་བྱེད་པའི་དུས་སུ་ཕ་བོང་ཁའི་གདན་སར་བྲིས་པའི་རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པ་དང་ཚེ་ལྷ་རྣམ་གསུམ། “རིག་གསར་”གྱི་སྐབས་སུ་གཞན་དབང་གིས་བྲིས་པའི་ཆབ་སྲིད་བརྗོད་གཞི་ཡིན་པའི་ཀྲུང་དབྱང་གི་སྲིད་འཛིན་ཚོའི་སྐུ་བརྙན་སོགས་ཁོང་གིས་རང་མོས་ཀྱི་བློ་སྦྱོང་ལ་བརྟེན་ཏེ་ཕྱི་རབས་པ་ལ་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ་བརྩམས་ཡོད་པ་རྣམས། ད་ལྟའི་ཆར་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་རྒན་བསྟན་པ་རབ་བརྟན་⒃སོགས་ཀྱི་མི་སྣ་མང་པོས་ཞལ་གཅིག་མཐུན་གྱིས་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་དང་དེའི་གནས་ཡུལ་སོགས་གསལ་བོར་སྨྲ་ཐུབ་ལ།  དུས་ཀྱི་འགྱུར་བ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་དབང་གིས་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་ཁྲོད་དུ་གལ་འགངས་ཆེ་ལ་རིན་ཐང་ལྡན་པའི་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་གཞན་དབང་དུ་གྱུར་ནས་ཕྱི་རབས་པའི་མིག་གི་སྤྱོད་ཡུལ་དུ་འགྱུར་དཀའ་ནའང་། ཤུལ་ལུས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་རྣམས་ད་ལྟ་བོད་ལྗོངས་ལྷ་ས་གཙོ་བྱས་པའི་རྒྱ་གར་དང་འབྲུག་ཡུལ། ཨ་མདོ་གཅན་ཚ་སོགས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་དང་སྒེར་གྱི་ཉར་ཚགས་གནང་ཡོད།  ད་ལྟ་ང་ཚོའི་མཐོང་ཡུལ་དུ་ཡོད་པའི་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་རྣམས་ལ་རོལ་མྱོང་དང་།    འབྲེལ་ཡོད་མི་སྣར་བཅར་འདྲི།  བརྩམས་ཆོས་པར་མ་ལག་སོན་བྱུང་པ་དག་ལ་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་ན།  ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་ནི་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་གྲུབ་པའི་མཛེས་རིས་རྣམ་པ་དེ་ལས་ལྡོག་ཏེ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ཏུ་སྣང་ལ།    སྤྱིར་བཏང་དུ་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་རྣམས་གསར་རྩོམ་ཐབས་ལམ་གྱི་ཐད་ནས་ཡོན་བདག་གི་བློ་མོས་དང་བསྟུན་ཏེ་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་རིན་ཐང་གཞིར་བྱས་ནས་བྲིས་པ་ཤ་སྟག་ཅན་དང་།  སྒེར་གྱི་འཚོལ་རྟོག་དང་སྒྱུ་རྩལ་ལྟ་གྲུབ་གསར་བ་ཞིག་གིས་བརྩམས་པའི་མཛེས་རིས་རྣམ་པ་ཅན་གྱི་བརྩམས་ཆོས་རིགས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་འདུག་ལ།   ལྷག་ལུས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་བྱིངས་ལ་བལྟས་ནས་དཔྱད་ན་ཕྱི་མའི་རིགས་སུ་གཏོགས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཁ་གྲངས་མང་པོར་སྣང་།
          ལར་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཉིད་ལ་ནང་བྱན་ཆུད་པར་རྟོགས་དགོས་ན་མ་མཐའ་ཡང་ལོ་གསུམ་ནས་དྲུག་ལ་ཉིན་གཅིག་ནང་བཞིན་རྒྱུན་ཆགས་ཀྱི་བརྩོན་པ་ཡུན་རིང་ཞིག་ལ་བརྟེན་དགོས་མོད།   འོན་ཀྱང་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ལགས་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཐད་ལ་སློབ་སྦྱོང་གི་གོ་རིམ་ཧྲིལ་བོར་ཁྱོན་ནས་བརྒྱུད་མྱོང་མེད་པར། རང་མོས་ཀྱི་སྦྱོང་བ་དང་ཉམས་ལེན་སྣ་ཚོགས་བྱས་ཡོད་ལ།  ལྷག་པར་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་ཆ་ཚད་ལ་དོགས་སློང་དང་།⒄ནུབ་གླིང་གི་དངོས་ཡོད་རིང་ལུགས་ཀྱི་མངོན་མཚོན་ཐབས་ལམ་གསར་པ་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱིས་དང་ལེན་དང་།  སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གཞི་གྲུབ་ཐད་ལ་རྟོག་གཞིགས་ཀྱིས་སྒོ་ནས་སྐད་བརྡ་གསར་པ་ཁ་སྣོན་བྱས་ཏེ།  རང་གི་གསར་རྩོམ་ཁྲོད་དུ་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་སྐད་བརྡ་དང་དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྐད་བརྡ་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་གྱིས་བརྩམས་ཆོས་ལས་མི་བུ་རང་གི་སྒེར་ཚུགས་བསམ་བློ་དང་མཛེས་དཔྱོད་རིན་ཐང་གསར་པ་ཞིག་གི་འཚོལ་ཞིབ་སྙིང་སྟོབས་ཤིག་མངོན་ཡོད་པ་མ་ཟད།  གསར་རྩོམ་གྱི་ཐད་ལ་སྔ་ན་མེད་པའི་རང་རྐྱ་འཕེར་བའི་མི་སྒེར་གྱི་རི་མོའི་གཤིས་ལུགས་ཅན་གྱི་མཛེས་རིས་པ་ཞིག་གམ་ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་དུ་རང་སྟོབས་ཀྱིས་འཇོན་པའི་བོད་རང་གི་ཆེས་ཐོག་མའི་མཛེས་རིས་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་པར་སྙམ།
          གཉིས། ནུབ་བོད་འོས་སྦྱོར་གྱི་སྙིང་སྟོབས།   སྟོང་ལོ་ཉི་ཤུ་པའི་དུས་འགོ་ནས་བཟུང་འཛམ་གླིང་གི་འཕེལ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ཏེ། བོད་རང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྒོ་ཀུན་ལའང་འགྱུར་བ་སྣ་ཚོགས་བྱུང་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཏུ་འཁེལ་ཡོད་ལ། ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོར་ཁ་རུབ་ཀྱི་བོད་ཡུལ་དུ་ནུབ་གླིང་གི་ཆོས་ཀྱི་ཕོ་ཉ་དང་ཉེན་བརྒལ་པ།  ཉམས་ཞིབ་པ།  གསང་མྱུལ་པ་སོགས་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་དུ་རིམ་གྱིས་སླེབས་འགོ་ཚུགས་ཡོད་དེ།⒅ལྷག་པར་དུ་རྒྱ་གར་དང་བལ་ཡུལ་བརྒྱུད་ནས་དབྱིན་ཇིའི་ཚོང་ཟོག་སྣ་མང་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུ་ཐོན་པ་དང་ཆབས་ཅིག ཚོང་འབྲེལ་དེ་དང་འབྲེལ་ནས་ཚོང་རྫས་ཀྱི་བརྡ་ཁྱབ་སྣ་ཚོགས་དང་། བརྙན་པར། བརྙན་ཕབ་པ།   བརྙན་པར་ལག་རྩལ་སོགས་དེང་རབས་དཔལ་ཡོན་མཚོན་པའི་དངོས་པོ་གསར་པ་མང་པོ་བོད་ལྗོངས་ལྷ་ས་གཙོ་བྱས་པའི་ཡུལ་གྲུ་མང་པོར་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཡོད།⒆ བརྙན་པར་ལག་རྩལ་དེས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་གཞི་གྲུབ་དང་མཐོང་ཚོར་ཐད་ལ་སྔ་ན་མེད་པའི་འགྲན་སློང་ཅིག་དང་། སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་པ་རྣམས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་ལྟ་གྲུབ་ལའང་སྔ་ན་མེད་པའི་ཟུག་སློང་མི་དམན་པ་བྱིན་ཡོད་པ་བསྙོན་དུ་མེད་ལ།  ཏག་ཏག་དུས་སྐབས་འདིར་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་པ་རེ་གཉིས་ཡང་མི་རིགས་གཞན་དག་གི་མཛེས་རིས་པ་ནང་བཞིན་དུས་ཀྱི་འགྱུར་བས་རྟོགས་སད་བྱུང་སྟེ།   མི་རིགས་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་དང་སྒེར་གྱི་གསར་རྩོམ་ཐད་ཀྱི་རྟག་པ་ཐེར་ཟུག་གི་ལྟ་གྲུབ་ལ་ཡང་འགྱུར་བ་ཐེབས་འགོ་ཚུགས་ཡོད།   ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ནི་སྐབས་དེའི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་མཛེས་རིས་པ་སྐད་གྲགས་ཅན་ཞིག་ཡིན་ལ།  སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་སྐད་བརྡ་འཕྲི་སྣོན་དང་ནུབ་གླིང་གི་སྐད་བརྡ་གསར་བ་ཟུང་འབྲེལ་གྱིས་མི་སྒེར་གྱི་མཛེས་རིས་གསར་རྩོམ་ཐད་ལ་ཉམས་ལེན་སྣ་ཚོགས་བྱས་ཏེ།  ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་ལ་ཐུན་མིན་གྱི་གཤིས་ལུགས་ཤིག་ཆགས་ཡོད་པ་མ་ཟད། གསར་རྩོམ་ལ་གྲུབ་འབྲས་ཆེ་བས་ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་ཐད་ཀྱི་གཞན་དྲིང་མི་འཇོག་པའི་མཛེས་རིས་པ་ཞིག་དང་། བོད་ཀྱི་དེང་རབས་མཛེས་རིས་ཐད་ཀྱི་ལྷ་རིས་དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས་ཅན་གྱི་མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་དེའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་དུ་ངོས་བཟུང་ཆོག་པར་སྙམ།
          ཨ་མདོ་བྱམས་པས་བླ་བྲང་དུ་པཎ་ཆེན་ཨེར་ཏེ་ནིའི་སྐུ་པར་ལ་ལད་འབྲི་བྱས་པ་ནས་ཕ་བོང་ཁའི་གསར་རྩོམ་བར་དུ་ཐ་ན་ཁོང་གིས་མི་ཚེ་གང་གི་བརྩམས་ཆོས་གསར་རྩོམ་གྱི་ཐད་ལ།  བརྙན་པར་མངོན་མཚོན་ཐབས་ལམ་གྱི་བྱེད་ནུས་ལ་སྦྱངས་པ་དང་ཉམས་ལེན་མཐར་ཕྱིན་བྱས་ཏེ།  གསར་རྩོམ་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ལ་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་མི་འདྲ་བའི་ཐོད་བརྒལ་གྱི་ཆའང་གདའ་སྟེ།  དཔེར་ན་ནོར་བུ་གླིང་གའི་རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས་སུ་འབོད་པའི་བརྩམས་ཆོས་དེའི་གསར་རྩོམ་ཐབས་ལམ་དང་མཛེས་རིས་རྣམ་པ། མངོན་མཚོན་ཐབས་ལམ་ཕྱོགས་གང་གི་ཆ་ནས་དཔྱད་ནའང་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་མཛེས་དཔྱོད་ལས་རིང་དུ་བརྒལ་བའི་མཛེས་རིས་རྣམ་པ་གསར་བ་ཅན་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་རེད།  དེ་ནི་སྟོན་པས་ཝ་ར་ཎ་སིའི་དྲང་སྲོང་ལྷུང་བ་རི་དྭགས་ཀྱི་ནགས་སུ་འཁོར་ལྔ་སྡེ་བཟང་པོ་ལ་བདེན་པ་བཞིའི་ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་སྐོར་བའི་རྣམ་པ་ཞིག་སྟེ།  སྒྱུ་རྩལ་པས་རིག་པ་ཀློང་རྡོལ་བའི་ངང་རྟོག་བཏགས་ཀྱིས་གནའ་བོའི་འཕགས་ཡུལ་དུ་དངོས་སུ་བྱོན་མྱོང་པའི་སེམས་དཔའ་ཆེན་མོ་རྒྱན་དྲུག་མཆོག་  གཉིས་དང་།  འཁོར་ལྔ་སྡེ་བཟང་པོ།  རྒྱ་གར་བའི་ཆ་ལུགས་ཅན་གྱི་དད་ལྡན་རྒན་གཞོན་ཕོ་མོ་སོགས་ཀྱི་རྣམ་པ་དེ་གཞི་ངོས་གཅིག་ལ་ཆེས་ཚད་མཐོ་བ་དང་གཅིག་སྡུད་ཀྱི་སྒོ་ནས་དངོས་ཡོད་མི་གཤིས་ཅན་(人性化)གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་བརྟེན་ནས་བྲིས་ཡོད།  བརྩམས་ཆོས་འདིའི་རང་དབང་གི་ཡུལ་གྱི་བཀོད་པའི་གཞི་རིས་ཁྲོད།   སྒྱུ་རྩལ་པས་དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་བོད་མི་ན་གཞོན་ཕོ་མོའི་གཟུགས་གཞི་ལ་ཉམས་ཞིབ་ཟབ་མོ་བྱས་པ་གཞིར་བྱས་ཏེ་སྟོན་པའི་དབུ་ཡི་གཙུག་ཏོར་ལ་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་སྟོན་པའི་འབྲི་ལུགས་བཞིན་མ་ཡིན་པར་འོད་ཀྱི་རྣམ་པ་ཅན་དུ་བཀོད་ཅིང་།    ཞལ་དབྱིབས་སྲོལ་རྒྱུན་དང་གཅིག་མཚུངས་དུ་སྣང་ནའང་།   ཞལ་ཁྱིམ་ནང་གི་སྤྱན་དང་ཤངས།   ཞལ་སོགས་ཀྱི་ཆེ་ཆུང་ལ་འགྱུར་བ་བཏང་ནས་སྤྱན་ཟུང་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་ཀྱི་སྤྱན་ཟུང་གཞུ་དབྱིབས་ལྟ་བུ་སོར་བཞག་བྱས་ཡོད་ལ།  ཤངས་དང་ཞལ་གཉིས་ཆེ་ཆུང་གི་ཧེ་བག་ལྡན་པ་མ་ཟད།  བར་ཐག་འོས་ཤིང་འཚམ་ལ།   གཟུགས་བྱད་ཤིན་ཏུ་མཛེས་པས་དངོས་ཡོད་མིའི་གདོང་དབྱིབས་འདྲ་བར་ཉམས་དགའ་ལ།  མགྲིན་པ་བྲང་དུ་སྨད་མེད་པར་ཅུང་དགྱེ་དགྱེ་ཡིས་རྣམ་པ།     བྱང་ཁོག་སྟོད་སྨད་མདའ་ལྟར་བསྲང་བ།   དཔུང་པ་རྒོད་གཤོག་ལྟར་མ་བརྐྱངས་པར་ཕྱག་གཡོན་ས་གནོན་གྱི་རྣམ་པ་དོར་ཏེ་འཕྲེད་དུ་བསྲིངས་ནས་བཀའ་གསུང་བའི་རྣམ་པ། ཕྱག་གཡོན་མཉམ་བཞག་གི་རྣམ་པ།   ཞབས་གཉིས་རྡོ་རྗེ་སྐྱིལ་དྲུང་གི་རྣམ་པ། སྐུ་ཡི་མདོག་ཅུང་སེར་ལ།   སྐུ་ཡི་ན་བཟའ་སེར་བོའི་ལྟེབས་ཁུག་དག་ལ་དངོས་བྲིས་མངོན་མཚོན་ཐབས་ཀྱིས་ཚོན་མདངས་སེར་ནག་གིས་ཁ་བསྒྱུར་ནས་སྣང་མུན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་འབུར་དུ་དོད་པས།    དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཚུལ་ཁྲིམས་གཙང་མའི་དགེ་སློང་ཅིག་གི་སྣང་བརྙན་གསོན་པོ་ཞིག་གསར་བཞེངས་གནང་ཡོད་ལ།   འཁོར་ལྔ་སྡེ་བཟང་པོ་དང་རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས།   གཞི་རིས་གཤམ་གྱི་དད་ལྡན་ཕོ་མོའི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་ཡང་དེ་ལས་མ་འདས་པར་ཐུན་མིན་མངོན་མཚོན་ཐབས་ཀྱིས་དངོས་ཡོད་ཀྱི་མིའི་ཆ་ཚད་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་བྱས་ཡོད།   བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་ཀྱི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དག་ཡང་བབ་ཆགས་ལ་མངོན་སུམ་རང་བཞིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་བཅས་ཀྱིས་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་སྔ་ན་མེད་པའི་སྒྱུ་རྩལ་རིན་ཐང་ལྡན་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པར་འདོད།  བརྩམས་ཆོས་འདི་ནུབ་གླིང་གི་དངོས་བྲིས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཡོངས་སུ་ལྡན་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་མིན་ནའང་།  སྒྱུ་རྩལ་པས་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་རྣམ་པ་ལ་དོགས་སློང་གིས་མི་བུ་རང་གི་མཛེས་དཔྱོད་འདུ་ཤེས་དང་མཐོང་ཚོར་གཙོ་བྱས་ཏེ།  སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་སྐད་བརྡ་གཞིར་བྱས་ཐོག་ནུབ་གླིང་གི་དངོས་ཡོད་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྣང་ཆ་རིག་པའི་ཉེ་རྒྱང་མཚོན་ཐབས་“远近法”ལས་“三点透视”བེད་སྤྱོད་བྱས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་དང་།  དངོས་བྲིས་འབྲི་རྩལ་གྱི་ཐབས་ལམ་གསར་པ་རང་གི་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་དུ་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱིས་བེད་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་པའི་ཁོང་གི་ཚབ་མཚོན་རང་བཞིན་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་ཡིན་ལ།   བརྩམས་ཆོས་འདི་ལས་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་ངོས་མཉམ་ཅན་གྱི་རྣམ་པ་དེ་ནས་ཅུང་འབུར་བརྙན་ཅན་དུ་ཐོལ་བརྒལ་དང་།   མི་སྣའི་གཟུགས་བྱད་ཐད་ལྷ་གཤིས་ཅན་གྱི་རྣམ་པ་དེ་ནས་མི་གཤིས་ཅན་དུ་ཐོད་བརྒལ།   མི་སྣ་དང་རྒྱབ་ལྗོངས་ཀྱི་བཀོད་པར་ཡུལ་གཉིས་ཅན་ནས་ཡུལ་གསུམ་ཅན་དུ་ཐོད་བརྒལ།  མཛེས་སྤྲོས་གཙོར་འཛིན་པའི་ཆོས་ལུགས་སྣང་བརྙན་ནས་དངོས་ཡོད་ཅན་གྱི་མངོན་མཚོན་ཐོལ་བརྒལ།  ལྷག་པར་སྤྱིའི་གཞི་རིས་ལ་ཉེ་རྒྱང་གི་བསྡུར་བ་དང་འབུར་བརྙན་ཅན་གྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་རང་བྱུང་བབ་ཆགས་ཅན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དོད་པ་སོགས་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་མཐོང་ཚོར་ཐད་སྔ་ན་མེད་པའི་གསར་བརྗེའི་རང་བཞིན་གྱི་ཐོལ་བརྒལ་ཞིག་ཡིན་མོད།  འོན་ཀྱང་བརྩམས་ཆོས་མང་པོའི་བྱེ་བྲག་གི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དག་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་ཆ་ཚད་ཀྱིས་བཅིངས་པའི་ཐང་གའི་གསར་རྩོམ་འབྲི་ཐབས་ལ་ཡོངས་སུ་བསྟུན་དང་མ་བསྟུན་ཅི་རིགས་ཡོད་ལ།   སྤྱིའི་རྣམ་པའི་ཆ་ནས་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ལྷ་རིས་ཀྱི་ཆ་ཚད་ལ་རིགས་ཤེས་ཀྱིས་དོགས་སློང་མཛད་དེ། སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་ཀྱི་ངོས་མཉམ་ཅན་ནས་འབུར་བརྙན་ཅན་གྱི་མངོན་མཚོན་ཐབས་ལམ་སྤྱད་ཡོད་པར་ཕན་ཚུན་ཅུང་དོ་མི་མཉམ་པའི་སྣང་བ་ཅིག་སྟེར་ནའང་། ཕྲ་མོའི་སྐྱོན་ཙམ་གྱིས་གཞི་ངོས་ཧྲིལ་བོའི་མཛེས་ཚོར་ཐད་ལ་གནོད་མི་འདུག་པར་སྙམ་པས། སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་པའི་མཐོང་ཚོར་ཐད་ལ་སྔ་ན་མེད་པའི་ཕྱིར་རྒོལ་གྱི་སྙིང་སྟོབས་མངོན་པའི་ཐོལ་བརྒལ་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་དང་།  ཁོང་གི་མི་ཚེའི་གང་གི་གསར་རྩོམ་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ལས་མི་སྣ་ཆེས་མང་ཞིང་སྒེར་གྱི་གཤིས་ལུགས་མཚོན་པའི་ཚབ་མཚོན་བརྩམས་ཆོས་སུ་བརྩིས་ཆོག་པར་མ་ཟད།    ཕྱིས་ཀྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཡང་ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་འཕེལ་རིམ་ལོ་རྒྱུས་སུ་གྲགས་ཆེ་བའི་ལྡེབས་རིས་ཤིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
གསུམ་པ། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་བསམ་བློ།
          ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དང་རིག་གནས། ཕྱི་ཡོང་རིག་གནས་སོགས་ཀྱིས་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་མི་གཞི་དང་བརྩམས་ཆོས་ལ་དངོས་བརྒྱུད་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ཐེབས་ཡོད་པ་བསྙོན་དུ་མེད་ལ།  དུས་བབ་མི་འདྲ་བའི་ཁྲོད་དུ་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་རིགས་མི་འདྲ་བ་མང་པོ་བརྩམས་ཡོད་དེ།    འཇིག་རྟེན་ལྷ་ཆོས་མཚོན་པའི་བརྩམས་ཆོས་དང་།  ཆབ་སྲིད་མཚོན་པའི་བརྩམས་ཆོས།   ཡུལ་སྲོལ་རྒྱན་རིས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས།    ཡུལ་སྲོལ་རིག་དངོས་སོགས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་བརྒྱ་ཕྲག་ལྷག་ད་ལྟ་བོད་ནང་གི་དབུས་གཙང་གཙོ་བྱས་པའི་རྒྱ་དཀར་ནག་དང་འབྲུག་ཡུལ།  ཨ་མདོ་གཅན་ཚའི་དགོན་སྡེ་སོགས་ཀྱི་ལས་ཁུངས་དང་མི་སྒེར་གྱི་ཉེར་ཚགས་གནང་ཡོད།   ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་ལས་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་ལོ་རྒྱུས་སུ་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་《རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས་》⒇དང་《ཁམས་གསུམ་སྲིད་གནོན།》21        《ཆོས་རྒྱལ་མེས་དབོན་རྣམ་གསུམ།》22 《པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བ་》23སོགས་ནི་བོད་ཀྱི་དགོན་སྡེ་དང་གཙུག་ལག་ཁང་ངམ་མི་ཁྱིམ་གང་རུང་གི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་རྟག་པར་མཐོང་ཆོས་སུ་ཡོད་པའི་བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་གི་བརྗོད་བྱ་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་ལ།  བརྗོད་བྱ་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་བ་ཙམ་གྱིས་ཁོ་རང་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་པའི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པར་སྙམ་པ་དང།  ཡང་ན་《འཇིགས་པ་བརྒྱད་སྐྱོབ་མ་》24དང་།   《བེ་རོ་ཙ་ན།》25《ངང་རོང་མཁན་པོ།》26《ཀུའུ་བ་རིན་པོ་ཆེ།》27《སྒྲོལ་དཀར། ༡》28《སྒྲོལ་དཀར། ༢》29 《ལཱ་མོ་ཞབས་དྲུང་དཀར་པོ་》30 སོགས་ལ་དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྐད་བརྡ་གསར་བའི་གཟུགས་རིས་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཅན་ཤ་སྟག་ཡིན་པས།   དེང་རབས་རིང་ལུགས་ཀྱི་མཛེས་རིས་པ་ཞིག་ཏུ་སྒྲུབ་པ་སོགས་ནི་གུས་པས་བསམ་ན་དཔྱད་པ་དེ་དག་ཅུང་རྩིང་རགས་ཅན་དུ་སོང་འདུག་པར་སྙམ།
          བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་སྒྱུ་རྩལ་ནི་དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དེའི་སྐྱབས་སུ་སོང་ཡོད་ལ།   ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་མཛེས་དཔྱོད་རིན་ཐང་གཉིས་གཞི་གཅིག་གི་སྟེང་སྦྲེལ་ནས་མཚོན་ཞིང་།  སྒྱུ་རྩལ་པ་སོ་སོས་རང་གི་མི་ཚེའི་དད་མོས་ལ་འཚོལ་སྙེག་བྱེད་པའི་བསམ་བློ་ཞིག་དང་། ཆོས་ལུགས་དྲིལ་སྒྲོག་བྱེད་པའི་སྨྱན་བྱེད་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད།  ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་བརྩམས་ཆོས་བྱིངས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའི་སྙིང་བོ་ཡང་དེ་ལས་ཆེས་ཆེར་འདས་མེད་པར།  བོད་རང་གི་གཙོ་རྒྱུགས་རིག་གནས་སམ་སྤྱི་ཚོགས་དེའི་དད་མོས་ཀྱི་གཞིར་གྱུར་པའི་ལྷ་རིགས་དང་བླ་སྤྲུལ་ཆེ་མཐོ་རྣམས་དང་དམ་དུ་འབྲེལ་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་མཛེས་རིས་རྣམ་པའི་ཐད་ནས་སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་དད་རྟེན་དུ་གྱུར་བའི་ལྷ་ཚོགས་ཀྱི་སྣང་བརྙན་དེ་དག་དང་།  མི་བུ་རང་གི་མཛེས་ཚོར་གཙོ་བྱས་ཏེ་རྒྱ་གར་པའི་མཛེས་དཔྱོད་རིན་ཐང་གི་བསྐྱེད་པའི་གཟུགས་བྱད་དེ་དག་བོད་རང་གི་ཐུན་མོང་གི་མཛེས་ཚོར་ཅིག་ལ་འཚོལ་ཞིབ་ཀྱིས་རང་གི་གསར་རྩོམ་ཁྲོད་དུ་དྲངས་ཡོད་ལ། ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་རིན་ཐང་གི་ཐད་ནས་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་རིན་ཐང་དང་བསྡུར་ན་སྔ་ན་མེད་པའི་སྒེར་ཚུགས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཞིག་མངོན་ཡོད་པར་མ་ཟད།   ཁོང་གིས་བརྩམས་ཆོས་སྤྱིའི་མཛེས་རིས་རྣམ་པ་དང་།  མི་སྣའི་གཟུགས་བྱད་སྟངས་སྟབས།  གཞི་ངོས་སྒྲིག་བཀོད་སོགས་ལ་སྒྱུ་རྩལ་པ་རང་ངོས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་ལྟ་གྲུབ་ཅིག་དང་།  མི་རིགས་རང་གི་ཐུན་མོང་གི་མཐོང་ཚོར་དང་མཐུན་པའི་གཟུགས་བྱད་ཅིག་གསར་གཏོད་བྱས་པའི་ཐོད་བརྒལ་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་ཡོད་པས།   ཉེ་རབས་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་རིན་ཐང་དང་མི་རིགས་རང་གི་ཐུན་མོང་གི་མཐོང་ཚོར་ཐད་ཀྱི་ཐོད་བརྒལ་རང་བཞིན་གྱི་འབྲས་བུ་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་ངོས་བཟུང་ཆོག་པར་སྙམ།
          བོད་ཀྱི་དུས་རབས་རིམ་བྱུང་གི་སྒྱུ་རྩལ་པ་རྣམས་ཀྱིས་རང་གི་བློ་གྲོས་དང་རྣམ་དཔྱོད་ལ་བརྟེན་ནས་མི་རིགས་རང་གི་སྒྱུ་རྩལ་ཐད་ལ་མི་རིགས་གཞན་དག་ནང་བཞིན་ཐབས་ལམ་སྣ་མང་གི་སྒོ་ནས་གསར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་མོད། འོན་ཀྱང་བོད་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་པས་“བདག་”བོར་བའི་ལྟ་སྤྱོད་ཀྱིས་ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོར་ཟམ་མ་ཆད་པར་འཚོལ་སྙེག་བྱས་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཁྲོད་དུ།  བཅད་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་གཟུགས་བྱད་དང་མངོན་མཚོན་གྱི་རྣམ་པ་གཉིས་ཀྱི་ཆ་ནས་ཆེས་གཙོ་བོར་གྱུར་བའི་སྒྱུ་རྩལ་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་ལ། བཅད་ཀྱིས་ཡུལ་གཉིས་ཅན་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་གཞི་རིས་ཁྲོད།   སྤྱིའི་གཟུགས་བྱད་དང་བྱེ་བྲག་གི་ཆོས་དག་ཉམས་དགའ་བའི་ངང་ནས་མཚོན་ཞིང་།  ཆོས་གང་ཞིག་བཅད་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་སྟེང་ནས་ངོས་འཛིན་བྱེད་ལ།  ད་དུང་བྱད་དབྱིབས་དང་མཛེས་ཚོར།  ཆེ་ཆུང་སོགས་གསོན་ཉམས་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་མངོན་གྱི་ཡོད་པ་ལས། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས་བཞིན་ཆོས་ཀྱི་སྣང་མུན་ལ་དང་དོད་རྩ་བ་ནས་བྱེད་ཀྱི་མེད། ཐ་ན་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ལས་ཚོན་མདངས་ནི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་ལས་མ་འདས་ལ།  བཅད་ཁོ་ནས་གཞི་ངོས་ཧྲིལ་བོར་གཟུགས་བྱད་ལ་ནུས་པ་བླ་ལྷག་ཅིག་ཐོན་ཡོད་མོད།   འོན་ཀྱང་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་སྒྲོལ་དཀར་ལྟ་བུའི་ངོས་ནས་བཤད་ན།  མཛེས་རིས་རྣམ་པ་དང་། མི་སྣའི་གཟུགས་བྱད་སྟངས་སྟབས། གཞི་ངོས་སྒྲིག་བཀོད།    མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་ཕྱག་ཆ་སོགས་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་རྣམ་པ་ལྟར་ཆ་ཚད་ཀྱི་འགྲོ་ལུགས་དང་ཤིན་ཏུ་འདྲ་ནའང་།   སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་གཟུགས་བྱད་སྣང་བརྙན་བསྐྲུན་བྱེད་ཀྱི་བཅད་ནི་བརྩམས་ཆོས་བྱིངས་ལས་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག་ཏེ།  དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྣང་མུན་གྱི་ཐབས་ལམ་གསར་པས་མཛེས་རིས་རྣམ་པ་ཞིག་གསར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད་པས།   མངོན་མཚོན་ཐབས་ལམ་འདི་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་རང་ངོས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་འགངས་ཆེན་ཞིག་གམ་མཛེས་རིས་པའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་ངོས་བཟུང་ཆོག་པར་སྙམ།
          ཁོང་གི་གསར་རྩོམ་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ལས་མཛེས་རིས་ལྟ་གྲུབ་ཐད་ནས་དཔྱད་ན། བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་ནི་ནུབ་གླིང་གི་དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་ནང་བཞིན“མི་བུ་སྒེར་གྱི་དགའ་སྐྱོ་ཆགས་སྡང་ངམ་ཐ་མལ་བའི་སྡུག་བསྔལ། དངོས་ཡོད་ཀྱི་འཇིགས་སྐུལ་གདུག་རྩུབ།  ནར་མའི་འཚོ་བ་སོགས་མ་ཡིན་པར། མཆོག་གྱུར་གྱི་ཆོས་ལུགས་སྣང་བརྙན་དག་ཁྱད་འཕགས་ཉམས་དགའ་བའམ་བླ་ན་མེད་པའི་སྣང་བརྙན་ཅན་དུ་”འཚོལ་སྙེག་བྱས་ཏེ།31བོད་རང་གི་གཙོ་རྒྱུགས་རིག་གནས་སམ་ཆོས་ལུགས་དེ་དང་མ་བྲལ་བར་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་རིན་ཐང་དང་མཐུན་པའི་ལྟ་གྲུབ་ཅིག་གསལ་བོར་མངོན་ཡོད་ལ།  མཛེས་རིས་ཀྱི་རྣམ་པའི་ཐད་ནས་ཀྱང་རང་དབང་དང་སྒེར་ཚུགས། དཀྱེལ་ཡངས་བཅས་ཀྱི་བསམ་བློས་ཕུལ་བྱུང་གི་མཛེས་རིས་བརྩམས་ཆོས་རབ་དང་རིམ་པ་གསར་རྩོམ་བགྱིས་པ་ལ་ཡོངས་ཀྱིས་ཁས་ལེན་དང་གདེང་འཇོག་མི་དམན་པ་བྱས་ཡོད་པ་བསྙོན་དུ་མེད་མོད།  འོན་ཀྱང་མཛེས་རིས་རྣམ་པའི་ཐད་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་ལྟ་གྲུབ་དང་སྒྱུ་རྩལ་བསམ་བློ་དེ་གསར་རྩོམ་གྱི་བསམ་བློའི་འཁྱེར་སོ་དེ་མི་བུ་རང་གི་མཛེས་དཔྱོད་ལ་བརྟེན་ཡོད་ལ། མཛེས་རིས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་དེ་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་མངའ་དབང་ཅན་གྱི་སྡེ་ལས་ཡོངས་སུ་མ་འདས་པར།    གསར་རྩོམ་བྱ་ཡུལ་དེ་ལས་ཁུངས་གང་རུང་དང་།   མི་ཆེན་མངའ་དབང་ཅན་ཚོའི་རྒྱབ་རྟེན་ལས་རིང་དུ་བྲལ་མེད་པས།   གསར་རྩོམ་ལས་སྣང་ལ་འ་ངེས་པའི་ཡིད་གཉིས་ཐེ་ཚོམ་གྱི་བློ་དང་འགལ་བ་རྟག་སྤྲོད་ཀྱི་ཆའང་མངོན་འདུག
          རྣམ་དཔྱོད་ཅན་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་པ་ནི་དུས་རབས་གང་དང་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ནས་བསམ་བློའམ་སྙིང་སྟོབས་གཉིས་ཐད་ནས་དར་ཆ་ལྟ་བུ་ཡིན་ལ་ཡིན་ཀྱང་སྲིད་པས། ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ཡང་དེ་ལས་མ་འདས་པར་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་པའི་ནང་དུ་བོད་ཀྱི་སྔོན་བརྒལ་གྱི་མཛེས་རིས་པ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད་ལ། ཁོང་གིས་ནུབ་གླིང་གི་དངོས་ཡོད་རིང་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་གསར་བའི་མངོན་མཚོན་ཐབས་ཀྱི་ལེགས་ཆ་གང་མང་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་སྒོ་ནས་རང་གི་བརྩམས་ཆོས་ལ་ཚུར་ལེན་བྱས་ཏེ། སྔ་ན་མེད་པའི་གསར་རྩོམ་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་བརྩམས་ཡོད་ནའང་།   གུས་པས་འཚོལ་སྡུད་བྱས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་པར་མ་བརྒྱ་ཕྲག་ཙམ་ལ་ཧྲིལ་གྱིས་རེ་རེ་བཞིན་བློ་རྣལ་དུ་ཕབ་ནས་རོལ་མྱོང་བྱེད་དུས་བརྗོད་བྱ་ཕལ་ཆེར་སྲོལ་རྒྱུན་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་ལ། བླ་སྐུ་གཙོ་བྱས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྷ་རིགས་མཁའ་འགྲོ་མ་གཏོགས་མི་ཕལ་བའི་སྐྱིད་སྡུག་སྟེ་དཔེར་ན་ཧྥན་ཀཱའོ་དང་ཀོའོ་ཀུན་32གྱིས་བརྩམས་ཆོས་ང་འདྲ་མ་(自画像)ནང་བཞིན་“བདག་”གི་ལྟ་གྲུབ་མངོན་པར་གསལ་པའི་བརྩམས་ཆོས་གཅིག་ཙམ་ཡང་མཐོང་ཆོས་སུ་མ་གྱུར་ལ། ཏག་ཏག་མི་ཚེ་གང་ལ་ལྷ་ཆོས་མཚོན་དོན་དུ་གྱུར་པའི་བརྩམས་ཆོས་རྐྱང་རྐྱང་བརྩམས་གནང་བ་འདི་ལས། ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་དང་སྒྱུ་རྩལ་བསམ་བློ་གཉིས་འགལ་བ་རྟག་སྤྲོད་དུ་སྣང་ལ།   དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས་ཀྱི་མངོན་མཚོན་ཐབས་ལམ་དག་དཀྱེལ་ཡངས་ཀྱི་སྒོ་ནས་དང་ལེན་དང་། དངོས་བྲིས་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློའི་ཉིང་བཅུད་“བདག་”སྟེ་ཨུ་ཚུགས་ཀྱིས་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག་པའི་སྣང་ཚུལ་འདི་ཅུང་ཨ་མཚར་དང་སྒྱུ་རྩལ་བསམ་བློའི་སྐྱོན་ཆ་ཆེ་ཤོས་སུ་གྱུར་ཡོད་ལ།  ཡང་ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་བསམ་བློ་བཏང་ན།   ཁོ་རང་བརྒྱུད་པའི་སྤྱི་ཚོགས་དེའི་རིག་གནས་ཉམས་ཉེན་དང། རིག་གནས་དང་རིག་གནས་གདོང་ཐུག་གི་བག་ལ་ཞ་བའི་སྣང་ཚུལ།  ལྷག་པར་“རིག་གསར་”གྱི་རིག་གནས་ཐད་ཀྱི་སྦྱོར་བ་ངན་པ་དེ་དག་ནི་སྒྱུ་རྩལ་པའི་སེམས་ཁུར་ཆེས་ཆེ་ས་རུ་གྱུར་ཡོད་ལས་ཆེ།   དེར་ཐལ།   བརྩམས་ཆོས་གསར་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་ནམ་ཡང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་དེ་ལས་འདའ་མ་ཐུབ་པར་གཙོ་རྒྱུགས་རིག་གནས་དེའི་འཕེལ་དར་གྱི་ཆེད་དུ་གསར་རྩོམ་བྱས་པ་ཡིན་ནམ་སྙམ།
          ཀུན་གྱིས་ཤེས་གསལ་ལྟར། ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་མི་ཚེ་ཧྲིལ་བོའི་གསར་རྩོམ་ཁྲོད་དུ།  འགངས་ཆེ་བའི་བརྩམས་ཆོས་རྣམས་ནི་སྔར་བཞིན་དགོན་སྡེ་དང་། སྒེར་གྱིས་ཉར་བའི་ཆོས་ལུགས་སྐྱབས་སུ་འཛིན་པའི་ཐང་གའི་རིགས་ཡིན།   དེ་ལྟར་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་སྙིང་བོར་འཛིན་པའི་སྒྱུ་རྩལ་རིན་ཐང་གི་མ་ལག་དང་བརྗོད་སྙིང་ནི་ནམ་ཡང་སྲོལ་རྒྱུན་དམ་སྲུང་དང་། དད་བྱའི་ནང་བསྟན་བསམ་བློ་དང་དཀྱུས་གཅིག་ཏུ་འབྲེལ་ཏེ།   ལྷག་པར་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ཁམས་དང་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་མ་ལག་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཏུ་ཡོད་པས།   ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའི་ངོས་ནས་བལྟས་ཏེ་སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་པ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་དང་།   མཛེས་རིས་རྣམ་པ་ཐད་ནས་དེང་རབས་རིང་ལུགས་ཀྱི་མཛེས་རིས་པ་ཞིག་རེད་ཅེས་ཆོ་ལོ་གང་བྱུང་དུ་བསྩལ་ནས་ཁྱབ་ཁོངས་གང་ལ་གཏོགས་པའི་སྡོམ་ཚིག་འཇོག་རྒྱུ་ནི་ཤིན་ཏུ་དཀའ་ཚོད་འདུག་སྙམ། 
བཞི་བ། མཇུག་ཏུ་འཕྲོས་པའི་གཏམ།
          ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ནི་ལོ་རབས་50པའི་སྐབས་སུ་བོད་ཀྱི་མཛེས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་སྡེ་རུ་ཤན་སྟོབས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་གསར་འཕགས་ཀྱི་དངོས་བྲིས་གཤིས་ལུགས་ཅན་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་པ་ཞིག་ཡིན།   ཁོང་གིས་མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་དེས་ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་རྟག་པ་ཐེར་ཟུག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་སྒྱུ་རྩལ་ཐད་ལ་སྔ་ན་མེད་པའི་འགྲན་སློང་དང་ཕྱིར་རྒོལ་བྱས་ཡོད་མོད།   འོན་ཀྱང་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་ལ་འགྱུར་བ་ཅི་ཡང་མེད་པར་སྔར་བཞིན་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་བའི་ནང་བྱུང་བའི་སྨན་ལུགས་གཙོ་བྱས་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་འབྲི་ལུགས་དག་སྔར་བཞིན་དམ་སྲུང་དང་།  མཛེས་རིས་པའི་མཛེས་རིས་གསར་རྩོམ་དང་མཛེས་དཔྱོད་རིན་ཐང་གི་འཁྱེར་སོ་ལ་སྔར་བཞིན་ཚད་ཆེན་པོའི་ངང་ཇུས་གཏོགས་དང་ཚོད་འཛིན་ཐེབས་བཞིན་ཡོད་པས།  ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱང་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་ཆོས་ལུགས་སྒྲོམ་གཞི་དེ་ལས་མ་ཐར་པར་ཆོས་ལུགས་དྲིལ་སྒྲོག་བྱེད་པའི་སྨྱན་བྱེད་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་ལ།   ཁོང་གི་མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་དེར་སྐབས་དེའི་སྲིད་གཞུང་གིས་མཐོང་ཆེན་དང་། སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་སྡེ་ནས་ཀྱང་སྒྱུ་རྩལ་པའི་གསར་རྩོམ་ཡོངས་ཀྱིས་མཐོང་ཆེན་དང་དགའ་དད་ཡི་རངས་བྱེད་པའི་རྐྱེན་ནི་གུས་པས་བསམ་ན་སྐབས་དེའི་གཙོ་རྒྱུགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་བློ་ཁ་དང་འཚམ་སོང་བ་ཡིན་ལས་ཆེ། དེང་རབས་རིང་ལུགས་ཀྱི་དགོངས་པར་མི་ནི་རིག་གནས་ཤིག་གི་བསྐྱེད་འབྲས་དང་། མི་སོ་སོ་ནི་རང་རྐྱ་འཕེར་བའི་བདག་ཉིད་ཅན་རེ་ཡིན་པས།   རང་གཤིས་དང་བརྩེ་བ་སོགས་གཞན་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་ཆགས་སྡང་གིས་མི་ཚེ་གང་གི་བྱེད་ལས་སྣ་ཚོགས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཐུབ་པར་གདོན་མི་ཟ་བར་འདོད་པ་བཞིན།  སྒྱུ་རྩལ་པ་ཞིག་ལ་མཚོན་ནའང་བརྩམས་ཆོས་ནི་སྒྱུ་རྩལ་པ་རང་ངོས་ཀྱི་མཛེས་དཔྱོད་རིན་ཐང་གི་བསྐྱེད་འབྲས་སུ་བལྟ་ཞིང་།  སོ་སོ་རང་ངོས་ཀྱི་དགའ་སྐྱོ་ཆགས་སྡང་དེ་སྒེར་གྱི་བརྩམས་ཆོས་སྐད་བརྡ་ལས་མངོན་པ་ཡིན་པས། ཏན་ཏན་གྱིས་དཔྱད་ན། དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་སྐང་ལ་འཁྲུངས་པའི་སྒྱུ་རྩལ་པ་ཨ་མདོ་བྱམས་པས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་སྒྱུ་རྩལ་ཐད་ལ་ཤན་སྟོབས་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད་པ་བསྙོན་དུ་མེད་ནའང་། ཁོང་ནི་ངེས་པ་དོན་གྱི་དེང་རབས་སྒྱུ་རྩལ་པ་ཞིག་ཡིན་མིན་དང་། གསར་རྩོམ་གྱི་རྟོག་པ་ལས་དེང་རབས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་བསམ་བློའི་སྙིང་བོར་འཛིན་པ་དེ་མངོན་ཡོད་མེད།  གསར་རྩོམ་གྱི་གཤིས་ལུགས་དེ་རང་རེ་བོད་ཀྱི་དུས་རབས་གསར་བའི་སྒྱུ་རྩལ་གསར་རྩོམ་གྱི་གདམ་ག་འཁྲུལ་མེད་དེ་ཡིན་མིན་སོགས་ཀྱི་དཔྱད་རིན་ཡོད་པའི་དྲི་བ་འདི་དག་ལ་དོ་སྣང་དང་གདེང་འཇོག་ནན་ཏན་བྱས་ཏེ།   དེང་གི་མཁྱེན་རྒྱ་ཡངས་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཞིབ་དཔྱད་དང་ཉམས་ཞིབ་གནང་རྒྱུ་ནི་གནད་ཀྱི་དམ་པ་ཞིག་ཡིན་པར་སྙམ།
          དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
          ①སྤྱི་ལོ་2009ལོའི་ཟླ་དགུ་པའི་ཚ་པོ་གསུང་མཆོག་གི་བཅར་འདྲི་ལས།  དགོན་པའི་ཉེ་འགྲམ་ནས་རྡོ་ལེབ་དང་ས་ཐོག་སོགས་སུ་མིག་ལ་མཐོང་ཚད་ཀྱི་རང་བྱུང་རིགས་དངོས་དག་ལ་ལད་འབྲི་བྱེད་རྒྱུར་ཧ་ཅང་དགའ་ལ།   ཐེངས་ཤིག་ཁུ་བོ་གསུང་མཆོག་གི་སྒར་གྱི་རྩིག་ངོས་ལ་མཐུན་པ་སྤུན་པ་བཞི་ཉམས་དགའ་བ་ཞིག་བྲིས་པས་ཀུན་གྱིས་བསྟོད་བསྔགས་ཡང་ཡང་བྱས་ཟེར།  ད་ལྟ་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་ཕ་ཡུལ་གྱི་དུས་ཐོག་གཅིག་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བག་ཆགས་ཁྲོད་ཁོང་ནི་སྐབས་དེར་མཛེས་རིས་པ་སྐད་གྲགས་ཅན་ཞིག་ཏུ་བརྩི་བཞིན་འདུག་(གསུང་མཆོག་ནི་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་གཅུང་པོ་ཡིན་ལ། ད་ལྟ་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུར་སླེབས་ཡོད།)
          ②སྤྱི་ལོ་2009ལོའི་ཟླ་དགུ་པའི་གཅུང་པོ་དམ་ཆོས་ཀྱི་བཅར་འདྲི་ལས།  ཨ་མདོ་བྱམས་པས་སྐབས་དེར་མདོ་སྨད་དུ་སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་འབྲི་མཁན་ལས་དངོས་བྲིས་གཤིས་ལུགས་ཅན་གྱི་མཛེས་རིས་པ་མཐོང་མྱོང་མེད་ལ།   ཉིན་ཞིག་ཨ་ལགས་སྒོ་མང་ཚང་གི་མཆོད་ཁང་དུ་པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་དགུ་བ་ཐུབ་བསྟན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ་མཆོག་གི་ནག་པར་ཅིག་མཐོང་བ་ལ།   ཡིད་ཀྱི་དང་བ་ཅིག་ཅར་འཕྲོག་ནས་གཟབ་ནན་གྱིས་སྤྱན་དང་ཤངས་སོགས་གོ་རིམ་མ་འཁྲུགས་པར་ལད་འབྲི་ཐེངས་འགའ་བྱས་པ་ན་ཞེས་དང་ཡང་ཁོས་དུས་རྒྱུན་ལྷ་རིས་བྲིས་པའི་ཞོར་དུ་པར་ལ་བརྟེན་ནས་དངོས་བྲིས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་སྤྱད་དེ་གང་ནུས་ཀྱིས་མི་དང་སྲོགས་ཆགས་ཆ་འདྲ་བ་བྲིས་པ་ན་མཐོང་མཁན་ཚོས་ཨ་མཚར་ངང་བསྟོད་བསྔགས་ཡང་ཡང་བྱས་མྱོང་།(དམ་ཆོས་ནི་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་གཅུང་པོ་ཡིན་ལ། ད་ལྟ་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་གྱ་གསུམ་ལ་སླེབས་ཡོད།)
          ③སེ་ར་བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན་གྱི་བཅར་འདྲི་ལས།  ཟླ་བ་བཅུ་གཉིས་པར་རྩིས་དྲུང་གྲགས་པ་ཡར་སྐྱེས་ལགས་ལ་སྐྱབས་རྗེ་ཕ་བོང་པ་ཁ་དང་།  ཡོངས་འཛིན་ཁྲི་བྱང་རིན་པོ་ཆེ།  བཱེ་རི་རིན་པོ་ཆེ་བཅས་ཀྱི་སྐུ་པར་བྲིས་པ་དང་ཡང་འཚོ་བའི་ཆེད་དུ་མཛེས་རིས་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ་བྲིས་ཡོད་ཅེས་གསུངས།(སེ་ར་བ་བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན་ནི་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་དང་གྲོང་པ་གཅིག་ཡིན་ལ།  སེ་ར་དགོན་ནས་རིག་གནས་སྦྱངས་མྱོང་པའི་དགེ་སློང་རིག་གནས་ཅན་ཞིག་ཡིན།)
          ④སྤྱི་ལོ་2010ལོའི་ཟླ་དང་པོའི་སེ་ར་བ་བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན་གྱི་བཅར་འདྲི་ལས།   རྒྱལ་རོང་ལྷ་རིས་པ་ནི་གཞོན་དུས་ནང་ས་སོགས་ལུང་པ་མང་པོར་འགྲིམས་མྱོང་ཡོད་པའི་མི་མཐོང་རྒྱ་ཅན་ཞིག་ཡིན་པར་མ་ཟད།  བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་དང་ལྷག་པར་རས་འཐག་འཕྲུལ་འཁོར་གསར་གཏོད་བྱས་ཏེ།   དེང་རབས་ཁེ་ལས་ལ་མཁས་པའི་མི་ཞིག་ཡིན་པར་གསུངས་ལ།  ཡིན་ཡང་རྒྱལ་རོང་ལྷ་རིས་པའི་འཕྲིན་ལས་ཆེས་ཆེར་འཕེལ་པའི་1948ལོར་མི་ཚེ་གཞན་དབང་དུ་གྱུར་ཞེས་གསུངས།
          ⑤ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལག་བྲིས་མ་ལས།  རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས་དང་ཚེ་ལྷ་རྣམ་གསུམ། ཕ་བོང་ཁའི་འཁྲུངས་རབས་སོགས་རྒྱ་གར་དང་བལ་ཡུལ་ནས་ཁྱེར་ཡོང་པའི་ལྷ་རིས་མ་དཔེ་ལ་བལྟས་ནས་གསར་རྩོམ་བྱས་ཟེར།
          ⑥སེ་ར་བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན་གྱི་བཅར་འདྲི་ལས།  ཚེ་ལྷ་རྣམ་གསུམ་དང་རྗེ་ཡབ་སྲས་གསུམ་གཉིས་སྲོལ་རྒྱུན་བྲིས་ལ། རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པ་ཉིད་པར་ལ་བརྟེན་ནས་གསར་རྩོམ་བྱས་ཡོད་སྐད།
          ⑦2009ལོའི་རྒན་བརྟན་པ་རབ་བརྟན་གྱི་བཅར་འདྲི་ལས།  བྱམས་པ་དབང་མོ་ནི་སྐྱེས་གཟུགས་ཤིན་ཏུ་མཛེས་པའི་ཆུ་བཟང་དགོན་པའི་བཙུན་མ་ཞིག་ཡིན་ལ།  དགོན་པ་དེར་ཨ་མདོ་བྱམས་པས་མཛེས་རིས་གསར་རྩོམ་བྱེད་སྐབས།   ཁོང་གཉིས་གྲོགས་པོ་ཆགས་ནས་རྗེས་སོར་ཁོང་གི་ཆུང་མར་གྱུར་པ་དང་། མི་ཚེའི་གང་ལ་ཆུང་མ་གསུམ་བླངས་པ་ལས་དང་པོ་དེའོ།།
          ⑧2009ལོའི་ཟླ་གསུམ་པར་སྤེན་པ་ཚེ་རིང་གི་བཅར་འདྲི་ལས། ཁོས་བཤད་རྒྱུར་ཕུན་ཚོགས་དབང་རྒྱལ་གྱིས་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པ་བརྒྱུད་དེ།   ཁོང་གིས་བོད་ཀྱི་བཟོ་ཞིང་ཕྱུགས་གསུམ་དང་།  འཕྲོད་རྟེན། སློབ་གསོ། ཚོང་ལས། བཙན་རྒྱལ་རིང་ལུགས་མཐར་སྐྲོད་བྱེད་པ་སོགས་ཀྱི་རྣམ་པ་མཚོན་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་བརྩམས་པ་དེ་ལ་རྗེས་སུ《མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་སྐུ་བརྙན་》ཞེས་འབོད།  ད་ལྟ་བརྩམས་ཆོས་དེ་ཀྲུང་གོ་མི་དམངས་དམངས་སྲོལ་རྟེན་རྫས་ཁང་དུ་ཉར་ཡོད།
          ⑨ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ལག་བྲིས་མ་ལས།  (དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་མ་ཡིག་ཁོང་གི་ཚ་བོ་ཚེ་དབང་གི་ལག་ཏུ་ཉར་ཡོད།)སྐབས་དེར་ཀྲུང་དབྱང་མཛེས་རིས་སློབ་གླིང་དུ་སློབ་གཉེར་བྱེད་སྐབས།   ཁོ་ཚོས་མིའི་གསོན་དཔེར་བལྟས་ནས་མཛེས་རིས་འབྲི་ལ།  ངས་ཡང་ཐེངས་གཅིག་ལ་བྲིས་མྱོང་ལ།  རྒན་ལི་ཙུང་ཧྲིན་གྱི་བསྟོད་བསྔགས་དང་བཅས་ཁྱོད་ལ་རང་ཉིད་ཀྱི་མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་ཤིག་ཆགས་འདུག་ཅེས་དང་།  རྐྱེན་གཙོ་བོ་ནི་སོ་སོར་གཤིས་ལུགས་ཤིག་སྔར་ནས་ཆགས་ཡོད་པ་དང་རྒྱ་སྐད་ལ་བྱང་ཆ་མེད་པས་དེ་འདྲའི་འབྲས་བུ་ཐོབ་མ་ཐུབ་ཞེས་གསུངས།
          ⑩དབུ་ཆེན་ནི་ཉེ་རབས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་སྡེར་ཆེ་མཐོའི་གོ་གནས་ཤིག་གི་མིང་ཡིན་ལ།  ད་ལྟ་མཛེས་རིས་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་ལས་འཛིན་ལྟ་བུ་ཞིག་ལ་གོའོ།།
          ⑾བརྩམས་ཆོས་འདི་གཉིས་ད་ལྟ་པོ་ཏ་ལ་རུ་བཀྲམ་ཡོད།
          ⑿བརྩམས་ཆོས་འདི་གཉིས་1956ལོར་ནོར་བུ་གླིང་གའི་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པའི་བཞུགས་སྒར་རྟག་བརྟན་མི་འགྱུར་ཕོ་བྲང་དུ་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་དང་ལས་གྲོགས་ཚོས་བདུན་ཕྲག་བཞི་ཙམ་ལ་བྲིས་ནས་གྲུབ་ལ།《རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས་》ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་གཟིམ་ཆུང་དུ་ཡོད་ལ།  ཅིག་ཤོས་ 《ཁམས་གསུམ་སྲིད་གནོན》ནི་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་གསེར་ཁྲིའི་གཡོན་ངོས་སུ་ཡོད།
          ⒀བསྟན་པ་རབ་བརྟན་གྱི་བཅར་འདྲི་ལས། “རིག་གསར་”སྐབས་སུ་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་སོགས་བོད་ཀྱི་ལྷ་རིས་མང་པོ་ཆབ་སྲིད་ལས་ཀར་ཞུགས་ལ།  ངས་ཀྱང་ཆབ་སྲིད་བརྗོད་བྱ་ཡིན་པའི་གཙོ་འཛིན་དག་གི་སྐུ་པར་དངོས་བྲིས་ཐབས་ལམ་ལ་བརྟེན་ནས་བྲིས་མྱོང་ཞེས་གསུངས།
          ⒁《རྒྱ་བོད་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོའི་》 ཐེངས་དང་པོའི་པར་མ་དེའི་བར་བཅུག་ལ་གསལ།
          ⒂སྤེན་པ་ཚེ་རིང་ལགས་ནི་སློབ་གྲྭ་དེའི་སློབ་མ་སྔ་ཤོས་ཀྱི་གྲས་དང་།  ད་ལྟ་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་མཛེས་རིས་གཤིས་ལུགས་ཀྱི་ཚབ་མཚོན་མི་སྣ་དང་སློབ་གྲྭ་དེའི་དགེ་རྒན་ཡང་ཡིན་ལ། ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་མཛེས་རིས་སྒེར་བཙུགས་སློབ་གྲྭ་འདི་ད་ལྟ་བོད་ལྗོངས་ལྷ་སའི་ཀརྨ་དགོན་གསར་དུ་ཡོད་།
          ⒃བསྟན་པ་རབ་བརྟན་མཆོག་ནི་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རིས་ཀྱི་བྲིས་དང་གཞུང་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་མཁས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ།   ད་ལྟ་བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེའི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོའི་ལས་འཛིན་དང་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མའི་འཛུབ་སྟོན་དགེ་རྒན་ཡིན།
          ⒄སྨན་བླ་དོན་གྲུབ་ནི་སྨན་ཐང་ལུགས་ཀྱི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཡིན། ཞིབ་ཏུ་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་བསྟན་པ་རབ་བརྟན་གྱི་《བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་མཛེས་རྩལ་ལས་བྲིས་འབུར་གཉིས་ཀྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་》 ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་83གསལ་བ་དང་། ཨ་མདོ་བྱམས་པས་སྲོལ་རྒྱུན་ལྷ་རིས་ཐད་ལ་དོགས་སློང་བྱས་པའི་སྐོར་ན་གཞོན་རྩོམ་པ་པོ་ཉི་གཞོན་གྱི་གཙོ་སྒྲིག་བྱས་ཏེ་ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གི་དཔར་བའི་ 《གཞོན་ནུའི་རབ་བྱེད་》 ལས་ 《རི་མོའི་སྐོར་ཀྱི་དཔྱད་པ་སྔོན་མེད་བཟོ་བ་རིག་པའི་དགོངས་རྒྱན་》 གྱི་ཤོག་ངོས་129ནས་130བར་དུ་གསལ།
          ⒅དབྱི་ཐ་ལིའི་བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་ཐོར་ཆིའི་སོགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་ 《ཧི་མ་ལ་ཡའི་ལྷ་དང་མི་》 ཞེས་པའི་དེབ་ཀྱི་ཤོག་ངོས་287ལ་གསལ།  [意大利]图齐等著. 向红茄译：   《喜马拉雅的人与神 》 中国藏学出版社。
          ⒆丹增加措著： 《慧眼照雪域德木 》，中国藏学出版社; དང་གཞན་ད་དུང་《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》2008ལོའི་དེབ་གཉིས་པའི་སྟེང་གི་བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེའི་དགེ་རྒན་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་བྲིས་པའི་ 《བོད་ཀྱི་དེང་རབས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་སྲོལ་འབྱེད་པ་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་》ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་95-96བར་དུ་གསལ།
          ⒇21ད་ལྟ་ནོར་བུ་གླིང་ག་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་བཞི་པའི་བཞུགས་སྒར་རྟག་བརྟན་མི་འགྱུར་ཕོ་བྲང་དུ་ཡོད་པའི་བརྩམས་ཆོས་འདི་གཉིས་ཏེ་ 《རྒྱན་དྲུག་མཆོག་གཉིས་》 ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་གཟིམ་ཆུང་དུ་ཡོད་ལ།  《ཁམས་གསུམ་སྲིད་གནོན་》 ནི་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་གསེར་ཁྲིའི་གཡོན་ངོས་སུ་ཡོད།
          22  ད་ལྟ་རྡ་རམ་ས་ལའི་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་ཉེར་ཡོད།
          23《ཨ་མདོ་བྱམས་པ》ཝུན་ཕུའུ་ལིན་གྱིས་བརྩམས། ཤོག་ངོས་10གསལ།
          24བརྩམས་ཆོས་འདི་ཨ་མདོ་བྱམས་པས་ལོ་རབས་དྲུག་བཅུའི་ནང་དུ་བྲིས་ལ།  ད་ལྟ་ཨ་མདོ་མཁས་གྲུབ་ཀྱིས་ཉེར་ཚགས་བྱས་ཡོད།
          25《བོད་ལྗོངས་དེང་རབས་མཛེས་རྩལ་》 ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་1གསལ།
          26མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རྨ་ལྷོ་ཁུལ་གཅན་ཚ་རྫོང་གི་ངང་རོང་དགོན་པར་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད།
          27མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རྨ་ལྷོ་ཁུལ་གཅན་ཚ་རྫོང་གི་ཀུའུ་བ་དགོན་པར་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད།
          28མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རྨ་ལྷོ་ཁུལ་གཅན་ཚ་རྫོང་གི་ངང་རོང་དགོན་པའི་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་གཅུང་པོ་དམ་ཆོས་ཀྱིས་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད།
          29མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རྨ་ལྷོ་ཁུལ་གཅན་ཚ་རྫོང་གི་ངང་རོང་དགོན་པའི་ཨ་མདོ་བྱམས་པའི་ཚ་བོ་གསུང་མཆོག་གིས་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད།
          30བརྩམས་ཆོས་འདི་ཨ་མདོ་བྱམས་པས་སྤྱི་ལོ་1989ལོར་བྲིས་ལ། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་རྨ་ལྷོ་ཁུལ་གཅན་ཚ་རྫོང་གི་རྨ་མགུར་རྣམ་རྒྱལ་གླིང་དུ་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད།
          31《བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེའི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ་》 (2010ལོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་གི་དེབ་)སྟེང་གི་བོད་ལྗོངས་དགེ་རྒན་སྤེན་པ་ཆུང་བདག་གིས་བྲིས་པའི་ 《དེང་རབས་བོད་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་ཁྲོད་ཀྱི་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་དང་ཨ་མདོ་བྱམས་པ་》 ཞེས་པའི་ཤོག་ངོས་110-111བར་ནས་དྲངས།
          32དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པའི་ནུབ་གླིང་གི་འཆར་སྣང་མཛེས་རིས་གྲུབ་མཐའ་ཕྱི་མའི་ཚབ་མཚོན་མི་སྣ་གཉིས་སོ།།