སྒ་ཟླ་བ་ཚེ་རིང་།

[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་བདེ་བ་ཅན་གྱི་དུར་ཁྲོད་ནི་ཡུལ་ཤུལ་ས་གནས་ཀྱི་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་དུར་ཁྲོད་ཅིག་དང་། དུར་ཁྲོད་དེ་སྐལ་བཟང་དགོན་དང་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་སྤྲུལ་སྐུས་གནས་སྒོ་ཕྱེ་ནས་དར་འཕེལ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་ལས་ས་གནས་དུར་ཁྲོད་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་མཐོང་ཐུབ་པ་མ་ཟད། ས་གནས་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་དམིགས་བསལ་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་མཐོང་ཐུབ། དཔེར་ན་ཕུང་པོ་ཁྱིམ་འདོན་དང་། འཕོ་བ་འདེབས་སྟངས། བར་དོ་ངོ་སྤྲོད་བྱ་ཚུལ། ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་ལུགས། ད་དུང་ཤི་བོར་འདས་མཆོད་སྤེལ་ལུགས་བཅས་ས་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་མང་པོ་མངོན་ནོ།།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] ཤི་བོ་འདས་མཆོད། བདེ་བ་ཅན་གྱི་དུར་ཁྲོད། སྲིད་པའི་འཁོར་ལོ། ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར། ཀུན་རིག་དཀྱིལ་འཁོར།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།]   B946.6
[ཡིག་ཚང་མཚན་བྱང་།]  A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2014-01-0047-16
སྔོན་འགྲོའི་གཏམ།
            བོད་ཀྱི་དུར་ཁྲོད་བྱ་གཏོར་དང་འདས་མཆོད་རིག་གནས་ནི་ལོ་རྒྱུས་རིང་པོ་ལྡན་ལ། སྤྱིར་བཏང་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དར་བ་ནས་བཟུང་། བོད་ཀྱི་དུར་ཁྲོད་རིག་གནས་དར་འགོ་ཚུགས་པ་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་ཆོག  དེར་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡོད་པ་ནི་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་པ་གཞིར་བཟུང་ནས་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་དར་གྲུབ་བྱུང་བ་སྟེ། དཔེར་ན་ཤི་བོར་འཕོ་བ་འདེབས་སྟངས་དང་། བར་དོའི་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་སྟངས་དང་། ཕུང་པོ་གཙང་མ་བྱེད་མཁན་རྟོགས་ལྡན་དང་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པས་དུར་སྒོ་འབྱེད་སྟངས་དང་། མཁའ་འགྲོའི་སྤྲུལ་བ་བྱ་རྒོད་བཅས་ལ་སོགས་པ་ཆ་རྐྱེན་མང་པོ་ཞིག་ཚང་དགོས། དེ་མ་ཟད་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་དུར་ཁྲོད་དུ་སྐྱེལ་སྟངས་དང་། ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་སྟངས་དང་།ཁྱིམ་མིས་ཤི་བོར་ཆོས་མཆོད་བྱེད་སྟངས་བཅས་ཚང་མ་དུར་ཁྲོད་རིག་གནས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས།   
            ཆེད་རྩོམ་འདི་ཉིད་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་རྟོགས་ལྡན་དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་ལ་བཀའ་འདྲི་ཞུས་ཏེ་བྲིས་པ་ཡིན། སྤྱིར་བཏང་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་གཙང་མ་བྱེད་སྟངས་དང་འདས་མཆོད་བྱེད་ལུགས་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་ན་ཡང་། བོད་ཀྱི་ས་གནས་ཁག་ལ་ལར་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་སྟངས་དང་འདས་མཆོད་བྱེད་ལུགས་ཐད་ཁྱད་ཆོས་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ་བ་ཡོད་པས་ཆེད་རྩོམ་འདིའི་ནང་དུ་བོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་གི་དུར་ཁྲོད་རིག་གནས་སྤྱི་བཤད་ལས། མདོ་སྟོད་ཡུལ་ཤུལ་ས་ཁུལ་གྱི་དུར་ཁྲོད་རིག་གནས་ཀྱི་ས་གནས་ཁྱད་ཆོས་ཅུང་ཙམ་བརྗོད་ཡོད། 
གཅིག དུར་ཁྲོད་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་དང་བྱ་གཏོར་གྱི་དགེ་ཕན།
            བོད་དུ་དུར་ཁྲོད་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཐད་ཞིབ་འཇུག་པ་མང་པོ་ཞིག་ནས་བཤད་སྲོལ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་བརྗོད་ཡོད་པ་སྟེ།  ཞིབ་འཇུག་པ་ཁག་ཅིག་གིས་བོད་ཀྱི་བཙན་པོའི་དུས་རབས་སུ་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དར་ཡོད་པར་བཞེད།  “གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་གྱི་དུས་སུ་གནམ་ལྷར་དད་མོས་དང་ཡིད་ཆེད་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ལ། སྐབས་དེར་གནམ་གྱི་ཁྲི་བདུན་གྱི་དབང་ཆ་ཤོར་བ་མ་ཟད། ཚེ་སྲོག་ཀྱང་ཤོར་སོང་བ།  དེ་ནི་གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ཡིད་སྐྱོ་དགོས་པའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་ཡིད་སྐྱོ་དགོས་པའི་གནས་ཚུལ་དེས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལ་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་དར་འགོ་ཚུགས་པ་ཡིན།”①  ཡང་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁག་ཅིག་གིས་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་སུ་བོད་དུ་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དར་བ་ཡིན་པར་བརྗོད།  “ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ནང་དུ་དེའི་སྐོར་ཐར་ཐོར་འཁོད་ཡོད་པར་བལྟས་ན།  བསྟན་པ་ཕྱི་དར་དུས་སུ་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བ་དེ་ཆོས་དད་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་གཤིན་པོའི་ཕུང་པོ་གཙང་མ་བྱེད་པའི་ལུགས་སྲོལ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་ཆགས།”②  གཞན་ཡང་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁག་ཅིག་གིས་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་རྒྱ་གར་ནས་བོད་དུ་དར་བར་བརྗོད། “རྒྱ་གར་གྱི་གྲུབ་ཐོབ་པ་ཕ་དམ་པ་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་བོད་དུ་ཞི་བྱེད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་སྤེལ་བ་མ་ཟད། ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་ཡང་བོད་དུ་དར་སྤེལ་བཏང་།”③ གཞན་ཡང་“བོད་ཡུལ་དུ་བྱ་དུར་ལུགས་སྲོལ་ག་དུས་དར་བའི་སྐོར་ཤོད་སྲོལ་མང་དག་ལྡན་ཡང་།  དོན་དངོས་ནི་རྒྱ་གར་དུ་ཕུང་པོ་དུར་ཁྲོད་དུ་བྱ་ཁྱི་སོགས་ཀྱིས་ཟ་སྲོལ་ཡོད་པའི་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་པ་ཡིན་ལ། མ་གཅིག་ལབ་སྒྲོན་གྱིས་ཕུང་པོ་གཟན་བསྒྱུར་གྱི་སྲོལ་བཏོད་པ་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་ཟེར།”④   
            བོད་ཀྱི་དེབ་ཐེར་དང་ཆོས་འབྱུང་ཁག་གི་ཡིག་ཚང་ལ་བལྟས་ན། དུར་ཁྲོད་ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་དང་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་དེ་རྒྱ་གར་ནས་བོད་དུ་དར་བར། བཤད་རྒྱུན་དུ་རྒྱ་གར་དུར་ཁྲོད་ཆེ་བརྒྱད་ཅེས་རྒྱ་གར་ལ་དུར་ཁྲོད་སྐད་གྲགས་ཅན་བརྒྱད་ཡོད་པ་སྟེ། “ཤར་དུ་གཏུམ་དྲག་དང་། བྱང་དུ་ཚང་ཚིང་འཁྲིགས་པ།  ནུབ་ཏུ་རྡོ་རྗེ་འབར་བ།  ལྷོར་ཀེང་རུས་ཅན།  དབང་ལྡན་དུ་དྲག་ཏུ་གོད་པ།  མེར་བཀྲ་ཤིས་ཚལ། བདེན་བྲལ་དུ་མུན་པ་དྲག་པོ། རླུང་དུ་ཀི་ལི་ཀི་ལིའི་སྒྲ་སྒྲོག་པ་བཅས་བརྒྱད་ཡིན་ལ།”⑤ བོད་ཀྱི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་དུར་ཁྲོད་རྣམས་ཀྱང་རྒྱ་གར་དུར་ཁྲོད་ཆེ་བརྒྱད་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་བཤད། ལྷག་པར་དུ་བོད་ཀྱི་དུར་ཁྲོད་ཁག་ཅིག་གི་དུར་རྡོ་རྒྱ་གར་དུར་ཁྲོད་ཆེ་བརྒྱད་ལས་ཁྱེར་ཡོང་བར་བརྗོད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་རྒྱ་གར་གྱི་དུར་རྡོ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་དུར་ཁྲོད་རྣམས་བྱིན་རླབས་ཅན་གྱི་དུར་ཁྲོད་དུ་འདོད། “ལྷ་སའི་འབྲི་གུང་དགོན་པའི་དུར་ཁྲོད་དེ་རྒྱ་གར་དུར་ཆེན་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་བརྗོད་དེ། སྐབས་དེར་རྒྱ་གར་བསིལ་བའི་ཚལ་གྱི་དུར་རྡོ་ཞིག་འདིར་གདན་དྲངས་ནས་ཕུལ་བ་དེ་གཙོ་བོར་བཞག་པས་དུར་རྡོ་འཇའ་ཚོན་མར་གྲགས།”⑥  ཡིན་ན་ཡང་།  བོད་དུ་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དར་རྗེས།  དུར་ཁྲོད་ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་དམིགས་བསལ་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་གནས་ལ་གོ་དགོས། དུར་ཁྲོད་གཞིར་བཟུང་སྟེ་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱང་དར་འཕེལ་བྱུང་བ་ཡིན། དཔེར་ན་དུར་ཁྲོད་ནང་དུ་དུར་བདག་ཅེས་པའི་ཀེང་རུས་གཟུགས་ཅན་གྱི་ལྷ་གནས་པ། ཀུན་རིག་ལྷ་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་ལྷའི་རིགས་སུ་ངོས་འཛིན་པ། དུར་ཁྲོད་དུ་ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་གནས་པ། རྟོགས་ལྡན་ཞེས་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ཉམས་ལེན་པ་བྱུང་བ། དུར་བྱ་ཞེས་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་ཟ་མཁན་ཐུན་མིན་གྱི་བྱ་རྒོད་བྱུང་བ་བཅས་ཀྱིས་མཚོན་ནོ།།   
            ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་བསམ་བློའི་རྨང་གཞི་ནི་འགྲོ་དྲུག་གི་རྣམ་ཤེས་སྲིད་པའི་འཁོར་བར་འཁོར་བའི་འདུ་ཤེས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ལ།   འདུ་ཤེས་དེའི་སྟེང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱང་ཆུབ་སེམས་ཀྱིས་ལུས་སྦྱིན་གཏོང་བའི་ཕན་ཡོན་མཚོན་པ་སྟེ། སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་ལུས་འདི་ས་སོགས་འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་རྣམས་ལྟར་སེམས་ཅན་རྣམས་ཉེ་བར་འཚོ་བའི་རྒྱུར་འགྱུར་བར་ཤོག་ཅེས་སྨོན་ལམ་བཏབ་པའི་དོན་དང་། དཔེར་ན་སྟག་མོ་ལུས་སྦྱིན་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་ནང་སེམས་ཅན་ཆེན་པོ་སྟག་མོ་བཀྲེས་ཤིང་སྐོམ་པ་མཐོང་དུས་སྙིང་རྗེ་ཆེན་པོ་སྐྱེས་ཏེ་སོ་སོའི་ཤ་ཁྲག་སྟག་མོར་སྦྱིན་པ་བཏང་ནས་སྟག་མོའི་སྲོག་བསྐྱབས། གཞན་ཡང་《མཛངས་བླུན་ཞེས་པའི་མདོ་》ལས།“ལྷས་སྨྲས་པ། བདག་ནི་རྒྱལ་བུ་སེམས་ཅན་ཆེན་པོ་ཞེས་བྱ་བ་ཡིན་ཏེ། བདག་གིས་སྟག་མོ་ལྟོགས་པ་ལ་བྱིན་ནས་དགའ་ལྡན་གྱི་གནས་སུ་སྐྱེས་སོ།། རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་འདི་ལྟར་མཁྱེན་པར་མཛོད་ཅིག་ཅི་ཙམ་དུ་སྲིད་པ་དང་བཅས་པའི་ཆོས་མཐར་འཇིག་པ་འོང་། སྐྱེ་བ་ཡོད་ན་ངེས་པར་འཇིག་གོ། སྡིག་པ་བྱས་ན་སེམས་ཅན་དམྱལ་བར་ལྟུང་གི་དགེ་བ་བྱས་ན་མཐོ་རིས་སུ་སྐྱེ་སྟེ། སྐྱེ་བ་དང་འཇིག་པ་ནི་ཀུན་ལ་སྲིད་ན་ཅིའི་སླད་དུ་བདག་འབའ་ཞིག་གི་ཕྱིར་མྱ་ངན་གྱི་རྒྱ་མཚོར་ལྷུང་བ་མ་ཚོར། དགེ་བའི་ཕྱོགས་ལ་བརྩོན་འགྲུས་མཛོད་ཅིག”⑦ དེའི་སྟབས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ཆོས་དད་མི་རྣམས་ཀྱིས་སོ་སོའ་ཤ་ཁྲག་བྱ་རྒོད་ལ་སྦྱིན་པ་གཏོང་བ་དེ་སྦྱིན་པ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཏུ་འདོད། “ཤི་བའི་བེམ་པོ་ཡང་སེམས་ཅན་གྱི་བཀྲེས་སྐོམ་སེལ་ཕྱིར་ཤ་ཁྲག་སྦྱིན་པར་གཏོང་བའི་ནང་ཆོས་ཐེག་ཆེན་གྱི་སྙིང་སྟོབས་དེ་བོད་རིགས་ཀྱིས་ཉམས་ལེན་བྱས་པའི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་ཀྱང་རེད།”⑧ 
གཉིས། ཁྲི་འདུ་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་གྱི་ལོ་རྒྱུས། 
            ཁྲི་འདུ་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་བྱང་ཤར་ལེ་བར་བཅུ་ཙམ་གྱི་རི་རྩར་དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་ཆགས་ཡོད། དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་ཞེས་པའི་མིང་དེ་དེང་དུས་གསར་དུ་བཏགས་ལ། བཤད་སྲོལ་ལ་སྒ་ཨ་གཉན་དམ་པས་སྐལ་བཟང་དགོན་པར་གདན་ས་བརྒྱབ་རྗེས། དགོན་པའི་བྱང་ཤར་རི་རྩར་དཀྱིལ་འཁོར་བཞེངས་ནས་ཤར་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་དུར་སྒོ་ཕྱེ། དང་ཐོག་ཤར་དུར་ཁྲོད་དེ་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དགེ་འདུན་རྣམས་ཀྱི་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་དུར་གནས་ཡིན། ཤར་དུར་ཁྲོད་དེ་ཉིད་སྒ་ཨ་གཉན་དམ་པ་སྐུ་དངོས་ནས་དུར་སྒོ་ཕྱེ་བས་བྱིན་རླབས་ཆེ་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་རིང་། ད་བར་ཕལ་ཆེར་ལོ་བརྒྱད་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན། དེ་བས་ཤར་དུར་ཁྲོད་དེ་སྒ་ཁྲི་འདུ་ལུང་ཁོག་གི་དུར་ཁྲོད་ནང་དུར་ཁྲོད་ཆེས་གྲགས་ཅན་དང་གནས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་བརྩི།  
            ཤར་དུར་ཁྲོད་དེ་དང་ཐོག་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དགེ་འདུན་གྱི་དུར་ཁྲོད་ཡིན་པས།  སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་ཆོས་སྡེ་མི་སྐྱ་ཕོ་མོ་རྣམས་ཀྱི་ཕུང་པོ་ངོས་དཀར་ཞེས་པའི་དུར་ཁྲོད་ནང་དུ་བསྐྱེལ་དགོས།  ངོས་དཀར་དུར་ཁྲོད་ནི་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་ནུབ་བྱང་ལེ་བར་བཅོ་ལྔ་ཙམ་ཁམས་སྒྱོགས་ལུང་པའི་མདའ་ཡི་ཉིན་ཕྱོགས་སུ་ཆགས་ཡོད། ངོས་དཀར་དུར་ཁྲོད་དེ་གྲུབ་ཆེན་དྲུང་ཀུན་དགའ་རིན་ཆེན་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ལྡན།  བཤད་སྲོལ་ལ།  གྲུབ་ཆེན་དྲུང་ཀུན་དགའ་རིན་ཆེན་གྱིས་གཅོད་པ་ཟླ་བར་ཁོང་གི་ཕྱག་ཕྲེང་གནང་སྟེ།  ཁྱོད་ཀྱིས་ངའི་ཕྲེང་བ་འདི་དུས་རྟག་ཏུ་སྐེ་ལ་བཏགས་ནས་སོ་སོའི་ལུས་དང་མ་བྲལ་བར་གྱིས་ཤིག་གསུངས། ཉིན་གཅིག་གཅོད་པ་ཟླ་བ་ངོས་དཀར་དུར་ཁྲོད་དུ་མི་སྐྱའི་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་དུ་སོང་བར། གཅོད་པ་ཟླ་བའི་སེམས་ལ་ཕུང་པོའི་ཤ་ཁྲག་གིས་ཕྲེང་བ་དེ་བཙོག་པར་བཟོས་ན་ཡག་པོ་ཡོང་གི་མ་རེད་བསམ་སྟེ།  ཕྲེང་བ་དེ་སོ་སོའི་སྐེ་ནས་བླངས་ཏེ་དུར་ཁྲོད་ནང་གི་ཤིང་རྩེར་བསྐྱོན་ནས་བཞག གཅོད་པ་ཟླ་བས་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་སྒམ་ཐག་སྒྲོལ་ནས་འཁྲམས་རྒྱག་པའི་སྐབས་སུ། རྒྱུན་དུ་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་ཁ་སར་གཏད་ནས་འཁྲམས་བརྒྱབ་པ་ཡིན། འོན་ཀྱང་ཉིན་དེར་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་ཁ་གནམ་ལ་གཏད་ནས་འཁྲམས་བརྒྱབ། ཕུང་པོའི་བྲང་ཁར་གྲི་བརྒྱབ་མ་ཐག་ཏུ་ཕུང་པོ་ལག་རྩ་བརྒྱངས་པས་ལག་གཡས་གཡོན་གཉིས་གཅོད་པ་ཟླ་བ་ལ་འཐམས། གཅོད་པ་ཟླ་བ་འཇིགས་སྣང་སྐྱེས་ནས་གསོན་སྨྱོན་དུ་གྱུར།  གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་དུ་གྱུར་རྗེས། འཇིགས་སྐྲག་ངང་བྲོས་ཏེ་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་ཀ་རིག་བླ་བྲང་གི་ར་ཁང་སྒོ་རྒྱབ་ཏུ་གབ་ནས་བསྡད། ཀ་རིག་བླ་བྲང་ནི་སྒ་ཨ་གཉན་དམ་པས་སྐལ་བཟང་དགོན་པར་གདན་ས་རྒྱག་དུས་ཀྱི་བླ་བྲང་ཡིན་ལ། སྐབས་དེའི་དུས་སུ་གྲུབ་ཆེན་དྲུང་ཀུན་དགའ་རིན་ཆེན་དང་དྲུང་ཀུན་དགའ་དབང་མོ་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་བླ་བྲང་ཡིན། དྲུང་ཀུན་དགའ་དབང་མོས་ལག་པར་ཕྱགས་མ་བཟུང་ནས་ར་ཁང་ནང་དུ་རིལ་མ་འཕྱག་པར་ཡོང་དུས། མོས་གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་དེ་ར་ཁང་གི་སྒོ་རྒྱབ་ཏུ་གབ་ཡོད་པ་ཤེས། དེ་མ་ཐག་ཏུ་དམ་ཉམས་ཁྱོད་འདིར་གབ་འདུག་ཟེར་ནས་ཕྱགས་མས་གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་གྱི་མགོར་བརྒྱབ། གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་འཇིགས་སྣང་གིས་བྱང་རག་ལུང་པ་བརྒྱུད་ཏེ་འབའ་རིས་གྲོང་(ལ་ལས་གཞོལ་སྟག་གྲོང་ཡིན་ཟེར་)⑨པར་བྲོས་སོང་། དྲུང་ཀུན་དགའ་དབང་མོས་ཕྱགས་མ་དེ་འབའ་རིས་གྲོང་པའི་མདའ་ལ་བཙུགས་ནས། དུས་ད་ནས་བཟུང་གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་ཁྱེད་འབའ་རིས་གྲོང་པའི་ཡན་ཆད་ལ་ཡོང་མི་ཆོག་ཅེས་བཀའ་ཕབ། རྗེས་མར་དྲུང་ཀུན་དགའ་དབང་མོས་བཙུགས་པའི་ཕྱགས་མ་དེ་འབའ་རིས་ཤིང་རྒན་དེ་ཡིན་པའི་བཤད་སྲོལ་ཡོད།  
            གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་དེ་འབའ་རིས་གྲོང་པའི་ཁྲང་ལམ་དུ་ཐག་ལུང་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཏུ་སྤྲུལ་ནས་མིར་གནོད་པ་བཟོས་ནས་བསྡད། ཉིན་གཅིག་སྡེ་དགེ་དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་ཚོང་པ་རྣམས་ཁྲང་ལམ་བརྒྱུད་ནས་འགྲོ་དུས། དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་གཉེར་པས་ཐག་ལུང་ཆུང་ཆུང་དེ་མཐོང་འཕྲལ་སེམས་ལ་ཐག་ལུང་རྙེད་པ་རྟེན་འབྲེལ་ཤིན་ཏུ་ཡག་བསམ་ནས། ཚེ་བརྒྱ་འདོན་བཞིན་དུ་ཐག་ལུང་དེ་ཁོང་གི་སྐེད་རགས་ལ་བཏགས་ནས་ཁུར་སོང་།  དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་ཚོང་པ་རྣམས་དཔལ་སྤུངས་དགོན་དུ་སླེབས་རྗེས། གཉེར་པས་ཐག་ལུང་དེ་དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་མཛོད་ཁང་ནང་གི་ཀ་མགོར་བཏགས།  དེ་ནས་བཟུང་གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་དེས་ས་གནས་དེའི་གཞི་བདག་དྲུང་དུ་སིལ་སྙན་ལ་སོགས་བསྐུལ་ནས་དཔལ་སྤུངས་དགོན་པར་བཞག  ཉིན་གཅིག་ཁོས་ཨ་མྱེས་རྨ་ཆེན་གྱི་དྲུང་དུ་དྲིལ་བུ་བསྐུལ་བས། ཨ་མྱེས་རྨ་ཆེན་གྱིས་ཐོག་བརྒྱབ་སྟེ་གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་བསད།  དཔལ་སྤུངས་དགོན་པས་གྲྭ་བ་བཏང་ནས་སྐལ་བཟང་དགོན་པར་མང་ཇ་བརྒྱུགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་དེ་སྔོན་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་གྲྭ་བ་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་ཡིན་ཟེར། དེའི་རྗེས་ཁོ་དཔལ་སྤུངས་དགོན་པའི་དཀོར་བདག་ཏུ་གྱུར། དཀོར་བདག་ནི་དགོན་པའི་བཀའ་བསྐོའི་སྲུང་མའི་རིགས་ཡིན་ལ། “བཀའ་བསྐོ་དམ་བཞག་མཛད་པའི་སྲུང་མ་དམ་ཚིག་ཅན་དང་། གཞན་འཕྲུལ་དབང་བྱེད་ཀྱི་ལྷ་ཡི་འཁོར་དུ་གཏོགས་པའི་བདུད་རིས་ནག་ཕྱོགས་ལ་སོགས་ཅི་རིགས་ཡོད།”⑩  
            གཅོད་པ་ཟླ་བ་གསོན་སྨྱོན་དུ་གྱུར་རྗེས། གྲུབ་ཆེན་དྲུང་ཀུན་དགའ་རིན་ཆེན་གྱིས་རྟེན་འབྲེལ་ཡག་པོ་མ་འགྲིག་བསམ་ནས། དེ་སྔ་མི་སྐྱའི་ཕུང་པོ་སྐྱེལ་སའི་ངོས་དཀར་དུར་ཁྲོད་དེ་ཤར་དུར་ཁྲོད་དུ་གནས་སྤོས། ཤར་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་ཕུག་དགེ་འདུན་གྱི་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་ས་ཡིན་པས། དེའི་འོག་ཏུ་གྲུབ་ཆེན་དྲུང་ཀུན་དགའ་རིན་ཆེན་ཀྱིས་རྡོ་དཀར་གྱི་ཀུན་རིག་དཀྱིལ་འཁོར་དགུ་བརྩེགས་ཅན་བཞེངས་ཏེ་རབ་གནས་མཛད།  དེའི་རྗེས་སུ་ཀུན་རིག་དཀྱིལ་འཁོར་སྟེང་མི་སྐྱའི་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་སར་གྱུར། དུས་དེ་ནས་བཟུང་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་ཆོས་སྡེ་མི་སྐྱ་ཕོ་མོའི་ཕུང་པོ་ཡང་ཤར་དུར་ཁྲོད་དུ་སྐྱེལ་སྲོལ་ཆགས། དེང་གེ་དུས་རབས་གསར་པའི་ནང་དུ་ལྷོ་དྲུང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་བྱམས་པ་སྨྲ་བའི་སེངྒེ་ཡིས་ཤར་དུར་ཁྲོད་མཐའ་རུ་མཁའ་སྤྱོད་དཀྱིལ་འཁོར་དགུ་བརྩེགས་ཅན་བཞེངས་ནས་རྨན་ཤི་གྲི་ཤིའི་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་ས་བྱས་ཏེ། གནས་དེར་རྡོ་བསྐོས་ཀྱི་རྣམ་བཅུ་དབང་ལྡན་ཞིག་ཀྱང་བཙུགས་ཡོད། ཡིན་ན་ཡང་དུག་ཤི་དང་མཛེ་ནད་འགོས་ནད་ཀྱི་ཕུང་པོ་རྣམས་དུར་ཁྲོད་འདིར་སྐྱེལ་མི་ཆོག “འབྲུམ་ནད་དང་། མཛེ་ནད། འགོས་ནད་ཚབས་ཆེ་ཡིན་པའི་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་དང་། ཆུ་བསྐུར་བྱ་མི་རུང་བས་ས་སྦས་གཏོང་དགོས་པ། མཚོན་འོག་ཏུ་ཤི་བའི་རིགས་ཡང་བྱ་གཏོར་མི་རུང་བ། ཆུ་སྐྱུར་གཏོང་དགོས།”⑾ དུག་དང་འགོས་ནད་ཀྱིས་ཤི་བའི་ཕུང་པོས་བྱ་རྒོད་ལ་ནད་སྐྱོན་ཕོག་ཡོང་བས་བྱ་རྒོད་ལ་སྦྱིན་པ་གཏོང་སྲོལ་མེད། སྐབས་དེའི་དུས་སུ་ལྷོ་དྲུང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་བྱམས་པ་སྨྲ་བའི་སེངྒེས་ཤར་དུར་ཁྲོད་ལ་བདེ་བ་ཅན་ཞེས་མིང་གསར་པ་བཏགས་གནང་། ད་ལྟའི་བར་དུ་ཡུལ་དགོན་ཚང་མས་བདེ་བ་ཅན་གྱི་དུར་ཁྲོད་ཅེས་འབོད།  
            སྐལ་བཟང་དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་དེར་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་སྤྲུལ་སྐུ་དང་སྐྱེས་མཆོག་དམ་པ་མང་པོ་ཕེབས་ནས་རབ་གནས་མཛད་མྱོང་།  དཔེར་ན་ས་སྐྱ་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། ངོར་ཀླུ་ལྡན་མཁན་ཆེན་འཇམ་དབྱངས་། གདོང་སྤྲད་ཨ་ཡིན་མཚོ་སྐྱེས་རྡོ་རྗེ། རི་མགོ་རྡོ་རྗེ་འཆང། བླ་རྒན་རིག་འཛིན་དབང་རྒྱལ་ལ་སོགས་བྱོན་མྱོང་།
གསུམ། དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་གྱི་ཆགས་དབྱིབས་དང་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་རྫས་ཆས།   
            དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་གྱི་ཆགས་དབྱིབས་ནི་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་ཕུག་ཏུ་རི་གདོང་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ནི་གཤིན་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་དབུ་ཐོད་རང་བྱོན་ཡིན་པར་བརྗོད།  མིང་ལ་གཤིན་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་དབུ་ཐོད་ཟེར། རི་གདོང་རྩེའི་གཡས་གཡོན་གཉིས་སུ་རྡོ་དཀར་ཁྲ་མོ་བརྐྱངས་པ་དེ་ནི་གཤིན་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་རལ་ལྕོག་གཉིས་ཡིན་ཟེར། གཤིན་རྗེ་དབུ་ཐོད་དང་གཤིན་རྗེ་རལ་ལྕོག་ཡིན་པ་ལྷོ་དྲུང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པས་དངོས་སུ་གཟིགས་ནས་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དགེ་འདུན་རྣམས་ལ་གསུངས་མྱོང་བར་བཞེད།  
            གཞན་ཡང་། དུར་ཁྲོད་དུ་བྱིན་རླབས་ཅན་གྱི་རྟེན་རང་བྱོན་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་པའི་བཤད་སྲོལ་འདུག   ད་ལྟ་ང་ཚོས་དངོས་སུ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་ནི་དུར་ཁྲོད་ཕུག་གི་གཡས་ཕྱོགས་བྲག་རྡོ་སྔོན་པོའི་ངོས་སུ་རྡོ་དཀར་ཕྲེང་བའི་འཁོར་ལོ་རང་བྱོན་ཞིག་འདུག    དེའི་ཐག་ཉེ་སར་བུམ་པ་དཀར་པོ་རང་བྱོན་ཞིག་ཀྱང་འདུག   རྡོ་དཀར་འཁོར་ལོ་རང་བྱོན་གོང་གི་བྲག་ངོས་སུ་རྡོ་དཀར་ས་ཡིག་རང་བྱོན་ཞིག་འདུག་ལ། རང་བྱོན་ས་ཡིག་དེ་གསལ་རིག་གེར་ཡོད་པ་མ་ཟད་ཤིན་ཏུ་གསོན་ཉམས་དོད་པོ་འདུག   དུར་ཁྲོད་དུ་རྡོ་བརྐོས་རྣམ་བཅུ་དབང་ལྡན་མང་པོ་ཞིག་མཆོད་པར་བཤམས་ཡོད།  དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན། ཤི་བོའི་ཁྱིམ་ཚང་གིས་རྡོ་བརྐོས་རྣམ་བཅུ་དབང་ལྡན་བླུས་ནས་ཕུང་པོ་དང་མཉམ་ཏུ་ཁུར་ཡོང་ནས་དུར་ཁྲོད་དུ་མཆོད་བཤམས་བྱེད། དོན་དངོས་སུ་དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་དུ་རྣམ་བཅུ་དབང་ལྡན་མཆོད་བཤམས་བྱེད་མི་དགོས། དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་དེ་དུར་ཁྲོད་ནང་ཆེས་བྱིན་རླབས་ཅན་ཞིག་ཡིན་པས་ས་དགྲ་དང་ཆུ་དགྲ་གནོན་མི་དགོས། གལ་ཏེ་དུར་ཁྲོད་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཡིན་ན། རྡོ་བརྐོས་རྣམ་བཅུ་དབང་ལྡན་མཆོད་བཤམས་བྱས་ཏེ་ས་དགྲ་དང་ཆུ་དགྲ་གནོན་སྲོལ་ཡོད། 
            དུར་ཁྲོད་དུ་ད་དུང་རྡོ་བརྐོས་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་མང་པོ་མཆོད་བཤམས་བྱས་འདུག ཁག་ཅིག་རྡོ་ལེབ་གཅིག་གི་ངོས་སུ་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་ཆ་ཚང་བརྐོས་ཡོད་ལ། ཁག་ཅིག་རྡོ་ལེབ་རེ་རེའི་ངོས་སུ་མ་ཎི་འབྲུ་རེ་བརྐོས་ཡོད། ད་དུང་རྡོ་བརྐོས་ལྷ་སྐུ་དང་རྡོ་བརྐོས་མཆོད་མེ་བཅས་མཆོད་བཤམས་བྱས་ཡོད། དུར་ཁྲོད་མདའ་རུ་དར་སྡོང་ཆེན་པོ་ཞིག་བཙུགས་ཡོད། དར་སྡོང་དེ་ལོ་རྟག་པར་དགོན་པའི་དགེ་འདུན་དང་མི་སྐྱ་ཆོས་སྡེས་མཉམ་གཅིག་ཏུ་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་སྲོལ་ཡོད། དུར་ཁྲོད་ཀྱི་བྲག་རིའི་ངོས་ཚང་མར་དར་ལྕོག་འཐེན་ནས་དར་ལྕོག་གི་ཞིང་ཁམས་ཤིག་ཏུ་ཆགས། དེ་དག་ཚང་མ་བདེ་བ་ཅན་གྱི་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་གྲུབ་ཆ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད།  
            བཤད་རྒྱུན་ལ། སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་གཅོད་རྒན་སངས་རྒྱས་ཉི་མ་ལགས་ལོ་མང་པོར་དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་དུ་གཅོད་བསྒོམས་ནས་བཞུགས་པའི་དུས་སུ། ཟླ་བ་ཡར་འཕེལ་གྱི་ཚེས་བཅོ་ལྔ་ཉིན་གྱི་དགུང་མོར། དུར་ཁྲོད་བྲག་དཀར་གསེབ་ཏུ་ཀེང་རུས་བརྒྱད་མར་ཐོན་ཡོང་ནས། ཟླ་འོད་ཀྱི་འོག་ཏུ་ཀེང་རུས་བརྒྱད་ཀྱིས་གར་མི་འདྲ་བ་རིགས་གཉིས་འཆམས། གར་འཆམས་ཚར་རྗེས་ཀེང་རུས་བརྒྱད་སླར་ཡང་བྲག་དཀར་གསེབ་རུ་འཛུལ་འགྲོ་བ་ཐེངས་མང་པོ་མཐོང་མྱོང་བར་བཤད། ཀེང་རུས་ཞེས་པ་ནི་ཤ་མེད་རུས་ཁོག་གི་ལུས་ཡིན་ལ། དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན། ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་རེར་ཀེང་རུས་རུས་པ་ཆ་གཅིག་ལས་འགྲུབ་རྒྱུ་མེད། དཔེར་ན་ཀེང་རུས་སོ་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་ཀྱིས་འགྲུབ་དགོས།   དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཀེང་རུས་རུས་ཁོག་ཆ་ཚང་གཅིག་འགྲུབ་དགོས་ན་དུས་ཚོད་ཤིན་ཏུ་རིང་པོ་ཞིག་དགོས།  
            དུར་ཁྲོད་དུ་རྡོའི་ཕུར་པ་བཙུགས་པའི་ས་དཀྱིལ་ཞིག་ཡོད་པ་དེར་དུར་མིག་ཟེར་ཞིང་། དུར་མིག་དེ་ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་འཁྲམས་རྒྱག་ས་ཡིན། དུར་མིག་དེར་ཤི་བོ་མང་པོའི་ཕུང་པོ་བཞག་མྱོང་བས་བྱིན་རླབས་ཆེ་ཟེར། དགུན་དུས་ཁ་བ་འབབ་པའི་དུས་སུ་དུར་མིག་ཏུ་ཆུ་བཞག་ཀྱང་འཁྱགས་པ་ཆགས་རྒྱུ་མེད་པར་བཤད། ད་དུང་དུར་ཁྲོད་དུ་དུར་རྡོ་གཉིས་ཡོད་པའི་ནང་དུར་རྡོ་ཆེ་ཤོས་དེ་སྒ་ཨ་གཉན་དམ་པའི་དུས་སུ་ཡོད་ལ། དུར་རྡོ་དེ་ཉིད་ལོ་རྒྱུས་རིང་ལ་བྱིན་རླབས་ཀྱང་ཆེ་བར་བཤད། དུར་རྡོ་ཆུང་ཤོས་དེ་དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་ལྷ་སར་གནས་འཇལ་ལ་ཕེབས་དུས་སེ་རའི་དུར་ཁྲད་ནས་ཁུར་ཡོང་བ་ཡིན།  སེ་རའི་དུར་ཁྲོད་ནི་བོད་ཀྱི་དུར་ཁྲོད་ཆེ་བརྒྱད་ནང་གི་གཅིག་ཡིན་པས་དུར་རྡོ་ལ་བྱིན་རླབས་ཆེ་བར་བརྗོད།   
            ལྷོ་རོང་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པས་དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་དུ་མགོན་པོ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་སྐུ་ཞིག་བཞེངས་ན་ཤི་བོ་བདེ་འགྲོར་སྐྱེ་བར་ཕན་པ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་གསུངས་པས།   རྗེས་དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་སྦྱིན་བདག་བྱས་ཏེ་དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་གྱི་གཡས་ཕྱོགས་རི་གདོང་ནོར་བུའི་རྩེར་མགོན་པོ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་འདམ་སྐུ་ཆེན་པོ་ཞིག་བཞེངས། མགོན་པོ་འོད་དཔག་མེད་ནི་འགྲོ་བ་སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་བདེ་བ་ཅན་དུ་འདྲེན་མཁན་གྱི་ལྷ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པས། ཤི་བོར་བདེ་འགྲོ་འཐོབ་པའི་ཆེད་དུ་སྔ་མོ་ནས་དུར་ཁྲོད་དུ་མགོན་པོ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་སྐུ་བཞེང་སྲོལ་ཡོད་ལ། མགོན་པོ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་སྐུའི་གཟུངས་བཞུགས་སུ་བསྟན་རྫས་རྩ་ཆེན་མང་པོ་ཕུལ་ཡོད། “ཡུངས་འབྲུ་ལྟ་བུའི་རིང་བསྲེལ་ཕྱོགས་ལ་སངས་རྒྱས་འོད་སྲུང་དང་ཐུབ་དབང་གི་རིང་བསྲེལ་འཁྲུལ་བྲལ་རྡོག་གཉིས་ལ་སོགས། སྐུ་གདུང་རིང་བསྲེལ་ཕྱོགས་ལ་ཆོས་འཕགས་ཚེམས་དངོས། གུ་རུ་ཡབ་ཡུམ་གྱི་བྱང་སེམས་དཀར་དམར་དང་རིག་འཛིན་ཉེར་གཅིག་གི་བྱང་སེམས་དངོས་ཀྱི་རིལ་བུ་གྲངས་མང་། ཇོ་བོ་རྗེ་དཔལ་ལྡན་ཨ་ཏི་ཤའི་གདུང་རུས། ས་སྐྱ་པནྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་དབུ་སྐྲ་ལ་སོགས། སྐུ་བལ་རིང་བསྲེལ་ཕྱོགས་མཉམ་མེད་ཐུབ་པའི་དབང་པོའི་མནབ་ཆོས། གྲུབ་ཆེན་ཏེ་ལོ་པའི་རུས་རྒྱན། པཎ་ཆེན་ནཱ་རོ་པའི་ཕྱག་བྲིས་ཀྱི་ཚལ་བུ། རྗེ་མར་པའི་ན་བཟའ།   རྗེ་མི་ལའི་རས་བཟན། ས་སྐྱ་པནྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་སྣམ་སྦྱར། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་ན་བཟའ། རྗེ་བློ་བཟང་གྲགས་པའི་ན་བཟའ།  སྒ་ཨ་གཉན་དམ་པའི་ཕྱག་ཕྲེང་ལ་སོགས། ཆོས་སྐུའི་རིང་བསྲེལ་ཕྱོགས་གྲུབ་ཆེན་དཔལ་ལྡན་ཆོས་སྐྱོང་། རྗེ་བཙུན་སོང་མ་རྣམ་ལྔ། རྡོ་རྗེ་འཆང་ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་ཡབ་སྲས་རྣམས་ཀྱི་དམ་རྫས་མྱོང་གྲོལ་ཁྱད་འཕགས། མཁྱེན་བརྩེ་རིན་པོ་ཆེ་མཁའ་སྤྱོད་རིལ་བུ། དཔལ་ས་སྐྱའི་རྟེན་སྒམ་ཕྱི་ནང་གསང་གསུམ་ལས་ནང་པའི་རྟེན་སྒམ་ལས་བྱུང་བའི་བརྒྱ་རྡོ་དང་སྟོང་རྡོ་ཁྲི་དར་ལོང་ལ་སོགས། ཆོས་ཀྱི་རིང་བསྲེལ་ཕྱོགས་སངས་རྒྱས་འོད་དཔག་མེད་པའི་མཚན་སྔགས་འབུམ་དང་ཉིད་སྐུ་ཁྲི་ལྷག་དང་། འཕགས་བོད་མཁས་གྲུབ་རྣམས་ཀྱི་མཚན་སྔགས། མདོ་སྔགས་ཀྱི་གཟུངས།  རྒྱུད་སྡེ་རྣམས་ཀྱི་གཟུངས་དང་སྙིང་པོ།  གཟུངས་ཆེན་སྡེ་ལྔ། གཟུངས་འཁྲུགས་ཉེས་པ་ཀུན་སེལ་ཆོས་སྐྱོང་དང་ནོར་ལྷའི་གཟུངས་ལ་སོགས། བདུད་རྩི་ཆོས་སྨན་སྐོར་ལ་གཟི་བརྗིད་བསྐྱེད་པ་སྐུའི་རིལ་བུ།  ཚངས་དབྱངས་བསྐྱེད་པ་གསུང་གི་རིལ་བུ། བདེ་ཆེན་བསྐྱེད་པ་ཐུགས་ཀྱི་རིལ་བུ། མི་བསྐྱོད་རིལ་བུ་དམ་རྫས་བཅུད་ཀྱི་སྙིང་པོ། སྤྱན་རས་གཟིགས་འགྲོ་དོན་མཁའ་ཁྱབ་རིལ་བུའི་ཕབ་རྒྱུན། ཡིག་བརྒྱ་དུང་སྒྲུབ་རིལ་བུ། ས་སྐྱའི་སྐྱབས་མགོན་བདག་ཁྲི་རིན་པོ་ཆེའི་དམ་རྫས་རིལ་བུ།  གངས་ཅན་མགོན་པོ་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོའི་མ་ཎི་དུང་སྒྲུབ་རིལ་བུ། རྒྱལ་དབང་ཀརྨ་པ་ཆེན་པོའི་དམ་རྫས་རིལ་བུ། ངོར་མཁན་ཆེན་འཇམ་དབྱངས་བསྟན་པའི་ཉི་མའི་དམ་རྫས་རིལ་བུ་ལ་སོགས། གཞན་ཡང་མདོ་རྒྱུད་ལས་གསུངས་པ་བཞིན་སྲོག་ཤིང་གི་རྒྱུ་ཙན་དན་དང་ཤུག་པ་སོགས་གང་ཡང་རུང་བ་ལས་གས་ཆག་ཡོ་འཁྱོགས་སོགས་ཀྱི་སྐྱོན་མེད་པ་ཤིན་ཏུ་དྲང་ཞིང་དབྱིབས་གྲུ་བཞི་རྩ་རྩེའི་རྣམ་པའི་ཕྲ་སྦོམ་ཅན་དུ་བྱས་ཏེ་ལེགས་པར་གཙང་ཞིང་དག་པ་བྱས། དེའི་འོག་ཏུ་ས་ལུགས་མགོན་དཀར་བུམ་པ།  ས་བདག་བུམ་པ། ཛམ་ལྷ་རིགས་ལྔའི་བུམ་པ་སོགས་བུམ་པའི་རིགས་དང་།  གཞན་ཡང་བཀྲ་ཤིས་པའི་རྟགས་བརྒྱད་རྫས་བརྒྱད་རྒྱལ་སྲིད་སྣ་བདུན་ཉེ་བའི་རིན་ཆེན་བདུན་ནོར་བུ་ཆ་བདུན་འདོད་ཡོན་ལྔ་ལ་སོགས་མཆོད་པའི་རྫས་དང་།  རིན་ཆེན་ཕྱེ་མ།  འབྲས་བུ་གསུམ། བཟང་པོ་དྲུག་རྩ་བ་ལྔ་ལ་སོགས་སྨན་སྣ།  འབྲུ་སྣ་ལྔ། སྲིད་ཞིའི་དྭངས་བཅུད་གཡང་རྫས་རྣམ་སྲས་རིལ་བུ།དཔལ་ཆེན་རིལ་བུ། ནོར་ལྷ་རིལ་བུ། རྒྱ་བོད་གནས་ཆེན་རྣམས་ཀྱི་ས་སྣ་དང་ཆུ་སྣ་ལ་སོགས་བཞུགས་སོ།།”⑿
            ད་དུང་དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་དུར་ཁྲོད་དུ་བདེ་བ་ཅན་གྱི་ལྷ་ཁང་ཞིག་བཞེངས་འདུག ལྷ་ཁང་དེ་ནི་ཕུང་པོ་གཙང་མ་བྱེད་དུས་མཆོད་མེ་བཤམ་ས་ཡིན་ལ། ཤི་བོའི་ཁྱིམ་ཚང་ཆ་རྐྱེན་ཡོད་མཁན་ཞིག་ཡིན་ན་གྲྭ་བ་བཅོ་ལྔ་ཙམ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་ཚོགས་འཛུགས་སྲོལ་ཡོད། གཙོ་བོ་ཀུན་རིག་གི་ཆོ་ག་ཡིན། གལ་ཏེ་ཤི་བོ་སྐྱེ་བརྟག་ཞུས་ཚར་ན་སྐྱེ་བརྟག་ཆོ་ག་ཡང་སྒྲུབ་དགོས། འདོན་ཆོག་གཙོ་བོ་ནི་ཀུན་རིག ཐར་མདོ། ཡིག་བརྒྱ། གཟུངས་བཞུགས། མ་ཎི། ཀྱེ་རྡོར། སྐྱབས་འགྲོ། བསྙེན་གནས་ལ་སོགས་པ་ཡིན།   
            བདེ་བ་ཅན་གྱི་ལྷ་ཁང་དཀྱིལ་དུ་མགོན་པོ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་རྡོ་སྐུ་ཞིག་བཞེངས་ཡོད། དེའི་གཡས་ཕྱོགས་སུ་ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོའི་རྡོ་སྐུ་ཞིག་བཞེངས། གཡོན་ཕྱོགས་སུ་ཕྱག་ན་རྡོ་རྗེའི་རྡོ་སྐུ་ཞིག་བཞེངས། སྐུ་གསུམ་གྱི་མཐའ་རུ་ཀུན་རིག་ལྷ་སུམ་ཅུ་སོ་བདུན་གྱི་རྡོ་སྐུ་བཞེངས་ཡོད། ཀུན་རིག་ལྷ་ཚོགས་ཀྱི་གོང་དུ་ས་སྐྱ་ངོར་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོའི་རྡོ་སྐུ་དང་ས་ཆེན་ཀུན་དགའ་སྙིང་པོའི་རྡོ་སྐུ་བཞེངས། ལྷོའི་གྱང་ངོས་སུ་ཞི་ཁྲོ་དམ་པ་རིགས་བརྒྱའི་ཐང་ཀ་དང་། བྱང་གི་གྱང་ངོས་སུ་བདེ་ཆེན་ཞིང་བཀོད་གྱི་ཐང་ཀ དེའི་བརྒྱུད་ལ་གུ་རུ་རིན་པོ་ཆེ་ཞིང་བཀོད་ཀྱི་ཐང་ཀ   དེའི་བརྒྱུད་ལ་ཟངས་མདོག་ག་དཔལ་རི་ཞིང་བཀོད་ཀྱི་ཐང་ཀ    དེའི་བརྒྱུད་ལ་གཡུ་ལོ་བཀོད་པའི་ཞིང་བཀོད་ཀྱི་ཐང་ཀ   དེའི་བརྒྱུད་ལ་བཅུ་གཅིག་ཞལ་གྱི་ཐང་ཀ་བཅས་བཤམས་ཡོད།  
            བདེ་བ་ཅན་གྱི་ལྷ་ཁང་གི་གཡོན་ཕྱོགས་སུ་ལྷ་ཁང་ཆུང་ཆུང་ཞིག་བཞེངས་འདུག་པ་དེ་ནི་བླ་མ་དང་མཁན་པོས་ཆོས་གསུང་ས་ཡིན་པས་ལྷ་ཁང་ནང་ཁྲི་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཀྱང་བརྒྱབ་འདུག  ལྷ་ཁང་ནང་དུ་ད་དུང་སངས་རྒྱས་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་རྡོ་བརྐོས་ཀྱི་སྐུ། འོད་དཔག་མེད་གྱི་རྡོ་བརྐོས་ཀྱི་སྐུ།   མི་འཁྲུགས་པའི་རྡོ་བརྐོས་ཀྱི་སྐུ།  ཕྱག་ན་རྡོ་རྗེའི་རྡོ་བརྐོས་ཀྱི་སྐུ་བཅས་བཤམས་ལ། 2008ལོའི་ལྷ་བབས་དུས་ཆེན་ཉིན།དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་དུ་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་ཆོས་སྡེ་རྣམས་ནས་མ་ཎིའི་ཚོགས་བཙུགས། གཙོ་བོ་ནི་སྔོན་འདས་པའི་ཤི་བོའི་རྣམ་ཤེས་ལ་དགེ་རྩ་སྒྲུབ་རྒྱུ་དང། ལྷག་ཏུ་ལོ་དེའི་ནང་དུ་འདས་པའི་ཤི་བོ་རྣམས་ལ་དགེ་རྩ་སྒྲུབ་རྒྱུའི་ཆེད་ཡིན། མ་ཎི་ཚོགས་པའི་སྐབས་སུ་སེར་སྐྱ་ཚང་མས་བདེ་ཆེན་ཞིང་བཀོད་དང་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་འདོན་དགོས།  གཞན་དུར་ཁྲོད་དུ་མ་ཎི་ཚོགས་པ་ནི་ཆོས་དད་མི་རྣམས་དུས་རྒྱུན་འཆི་བ་མི་རྟག་པ་སེམས་སུ་དྲན་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན་ལ། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་དུར་ཁྲོད་ལྷ་ཁང་གཡོན་འགྲམ་ལ་ཁེབས་ཆུང་ཆུང་ཞིག་བཞེངས་ནས། རྡོ་བརྐོས་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་གཅིག་དང་རྡོ་བརྐོས་རྣམ་བཅུ་དབང་ལྡན་གཉིས་མཆོད་བཤམས་བྱས་ཡོད།ད་དུང་ཁེབས་ཆུང་དེའི་ནང་དུ་ཤི་བོའི་སྲུང་ཁུག་དང་སྲུང་མདུད་རྣམས་བཏགས་ཡོད། གཙོ་བོ་འཇིག་རྟེན་དུ་སྡོད་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཤི་བོ་དྲན་པའི་དྲན་རྟེན་གྱི་ཚུལ་ཡིན་ལ།མ་ཎི་ཚོགས་སྐབས་མི་སྐྱ་རྣམས་ལ་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ཏེ་འཆི་བ་མི་རྟག་པའི་སློབ་གསོ་གཏོང་བྱེད་ཀྱི་རིག་དངོས་ཤིག་ཏུ་ཡང་ཆགས་ཡོད།  
བཞི། ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་ཁྱིམ་འདོན་དང་བྱ་རྒོད་ལ་གཏོར་སྟངས།  
            སྤྱིར་བཏང་། ཤི་བོར་འཕོ་བ་མ་བཏབ་པའི་སྔོན་དུ་ཕུང་པོར་འགུལ་བཅོས་བྱེད་མི་ཉན། “ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་དེར་བླ་མའམ་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ནམ། རྣལ་འབྱོར་པ་གང་རུང་ཞིག་གིས་འཕོ་བ་གནང་མ་གྲུབ་པའི་སྔོན་དུ་སུས་ཀྱང་ལག་པས་རེག་མི་རུང་ཞིང་། མ་འགུལ་བར་རང་སོར་འཇོག་དགོས།” ⒀ ཤི་བོའི་ཕུང་པོར་འགུལ་བཅོས་ཐེབས་སོང་ན་རྣམ་ཤེས་འོག་སྒོ་ནས་ཤོར་འགྲོའ་ཉེན་ཁ་ཡོད་ལ།  གལ་སྲིད་རྣམ་ཤེས་དེ་འོག་སྒོ་ནས་ཤོར་སོང་ཚེ་དམྱལ་བར་ལྷུང་འགྲོ་ཟེར་ལ། “དེ་ཡང་རྐེད་པ་མན་ཆད་ངན་སོང་གི་གནས་དང་། རྐེད་པ་ཡན་ཆད་ནས་འཆང་ན་བདེ་འགྲོར་སྐྱེ་ཟེར་སྲོལ་ཡོད། རྣམ་ཤེས་ཐོན་སའི་སྒོ་ནི་དགུ་ཡོད་སྟེ།  རྣམ་ཤེས་མཚོག་མ་ནས་ཐོན་ན་གཟུགས་མེད་སྐྱེ་མཆེད་མུ་བཞིའི་ལྷ་གནས་སུ་སྐྱེ། དེ་བཞིན་སྨིན་མཚམས་ནས་ཐོན་ན་གཟུགས་ཁམས་གནས་རིགས་བཅུ་བདུན་གྱི་ལྷ་གནས་སུ་སྐྱེ། ལྟེ་བ་ནས་ཐོན་ན་འདོད་ལྷ་རིགས་དྲུག་གི་ལྷ་གནས་སུ་སྐྱེ། རྣ་བ་གཉིས་ནས་ཐོན་ན་མིའམ་ཅིར་སྐྱེ། སྣ་སྒོ་གཉིས་ནས་ཐོན་ན་གནོད་སྦྱིན་ལ་སྐྱེ། མིག་གཉིས་ནས་ཐོན་ན་མིར་སྐྱེ། ཁ་དང་གསང་གནས་ནས་ཐོན་ན་ཡི་དྭགས་སུ་སྐྱེ་བ་ཡིན། སྤྱི་གཙུག་ཚངས་པའི་སྦུ་གུ་ནི་ཐར་ལམ་གྱི་སྒོ་ཡིན་པས་རྣམ་ཤེས་དེ་ནས་འཐོན་ཐུབ་ན་དག་པ་མཁའ་སྤྱོད་ཀྱི་གནས་སུ་སྐྱེ་བར་གསུངས་པས་འཕོ་བ་ཞུ་བ།”⒁ དེའི་སྟབས་ཀྱིས་ཤི་བོ་དབུགས་ཆད་མ་ཐག་ཏུ་ཕུང་པོར་འགུལ་བཅོས་བྱེད་མི་ཉན། ཤི་བོ་དབུགས་མ་ཆད་གོང་དུ་ཤི་གོས་བརྗེ་དགོས། “ཐོག་མར་ཕྱི་དབུགས་ཀྱི་ལྗགས་དབུགས་སོགས་ཆད་པའི་སྐབས། ན་བཟའ་མ་ཆས་ལྟ་བུ་དང་། ཁྱད་པར་ལྤགས་རིགས་སོགས་འཐུག་པོའི་རིགས་ལེན་བདེ་ན་ལེན། ལེན་མ་བདེ་ན་ཕར་བསལ་ཚུལ་བསལ་བྱས་ཏེ་ཆོས་གོས་སོགས་རས་སྲབ་མོ་ལྟ་བུ་གསོལ།”⒂  སེར་སྐྱ་ཕོ་མོ་སུ་ཡིན་ཡང་ཕྱི་དབུགས་ཆད་རྗེས་ཐོག་མར་ཤི་གོས་བརྗེ་དགོས། འོན་ཀྱང་དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་ཤི་བོ་ཕྱི་དབུགས་ཆད་མ་ཐག་ཉལ་གོས་བརྗེ་མི་ཐུབ་པས།  ཤི་བོ་ཕྱི་དབུགས་ཆད་ནས་ནང་དབུགས་མ་ཆད་བར་འཕོ་བ་ཞུ་དགོས། ང་ཚོའི་ཕ་ཡུལ་གྱི་ཁ་སྐད་དུ་དེ་ལ་འཕོ་ལུང་སྤར་ཟེར་ཞིང་། དེའི་དུས་སུ་བླ་མ་ཚད་ལྡན་དང་ཡང་ན་དགེ་སློང་ཚད་ལྡན་ཞིག་གདན་ཞུས་ཏེ་འཕོ་བ་འདོན་དགོས། འབྲོག་པའི་ས་ཁུལ་དུ་འཕོ་བ་འདོན་མཁན་གྱི་བླ་མར་སྔས་མགོ་བླ་མར་བརྗོད། འཕོ་བ་འདོན་པ་ནི་བླ་མས་ཤི་བོའི་རྣམ་ཤེས་དེ་ཐར་པའི་ལམ་དུ་སྐྱོད་ཐབས་བྱེད་པའི་གསང་སྔགས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ཞིག་ཡིན། “འདིར་འདུ་ཤེས་གསུམ་ལྡན་གྱི་འཕོ་བའམ་རྣམ་ཤེས་བླ་མའི་འཕོ་བ་ནི། ད་རེས་ཀྱི་སྐབས་སུ་འཆད་རྒྱུའི་འཕོ་བ་འདི་ཡིན། འདུ་ཤེས་གསུམ་ནི་། རྩ་དབུ་མ་ལམ་གྱི་འདུ་ཤེས། སེམས་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ཐིག་ལེ་བ་མགྲོན་པོའི་འདུ་ཤེས་། གནས་བདེ་ཆེན་དག་པའི་ཞིང་དུ་འགྲོ་སའི་འདུ་ཤེས་བཅས་ཡིན།”⒃
            ཡུལ་ཤུལ་ཁྲི་འདུ་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་ཆོས་སྡེ་རྣམས་ཀྱིས་བར་དོ་ངོ་སྤྲོད་མ་བྱས་པའི་སྔོན་དུ་འཕོ་བ་འདོན་ཞིང་། འོན་ཀྱང་《ཤི་བོའི་འདས་མཆོད་བྱེད་སྟངས་ཐར་ལམ་བགྲོད་པའི་ཐེམ་སྐས་》ཞེས་པའི་དེབ་ནང་དུ་འཕོ་བ་བཏབ་ཚར་རྗེས་བར་དོ་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་དགོས་པར་གསུངས། དེ་ཕལ་ཆེར་ས་གནས་སོ་སོའི་ཁྱད་ཆོས་མི་གཅིག་པས་ཡིན་པ་འདྲ། བླ་མས་འཕོ་བ་བཏོན་ཚར་རྗེས།འཕོ་ལུང་གི་རྫས་ཆུ་ཤི་བོའི་སྤྱི་གཙུག་ནས་བླུག་དགོས། བཤད་སྲོལ་ལ་འཕོ་ལུང་བཏོན་མ་ཐག་ཤི་བོའི་རྣམ་ཤེས་དེ་གཤིན་རྗེ་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་མདུན་དུ་འཕེན་ཐུབ་ཟེར། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་འཕོ་ལུང་ཡག་པོ་ཐེབས་སོང་ན་ཤི་བོའི་རྣམ་ཤེས་བར་དོར་འཁྱམ་མི་དགོས་པར་བརྗོད།  
            ཤི་བོར་འཕོ་བ་བརྒྱབ་ཚར་རྗེས་བར་དོ་ངོ་སྤྲོད་དང་བསྔོ་སྨོན་གཤིན་སྦྱང་གནང་དགོས། སྤྱིར་བཏང་བར་དོ་ངོ་སྤྲོད་ནི་ཤི་བོར་ཤི་ངོ་སྤྲོད་པ་དང་བར་དོའི་འཕྲང་ལམ་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། ལྷག་ཏུ་ལྷ་རིགས་རྣམས་ནམ་མཁར་འཆར་དུས་ཤི་བོ་དག་པའི་ཞིང་དུ་བསུ་བ་བྱེད་པའི་ལྷ་ངོ་ཤེས་ཐུབ་པ་བྱེད་དགོས། བཤད་སྲོལ་ལ་ཤི་བོ་ཞག་ཞེ་དགུའི་ནང་དུ་སྲིད་པའི་བར་དོའི་སྣང་བ་འཆར་བས། བར་དོའི་ལམ་ངོ་ཡག་པོ་མ་འཕྲོད་ན་བར་དོར་འཁྱམས་ནས་སྐྱེ་བ་ལེན་པའི་གོ་སྐབས་མེད་ལ། གལ་སྲིད་བར་དོར་ལམ་ངོ་ཡག་པོ་འཕྲོད་ན་བར་དོར་འཁྱམ་མི་དགོས།  “བསྔོ་སྨོན་གྱི་རིམ་པ་གང་རྒྱས།  བདེ་ཆེན་ཞིང་སྒྲུབ་ཀྱི་སྒོ་ནས་སམ། མི་འཁྲུགས་པ།  ཀུན་རིག་སྨན་ལྷ།  སྤྱན་རིས་གཟིགས།  དཀོན་མཆོག་སྤྱི་འདུས་སོགས་ཡི་དམ་གང་རུང་གི་སྒོ་ནས་སྦྱངས་ཆོག”⒄
            སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་གྲུབ་མཐའ་ས་སྐྱ་ཡིན་པས་ཀུན་རིག་གི་བར་དོ་ཀློག་སྲོལ་ཡོད། བར་དོ་ངོ་སྤྲོད་ཚར་རྗེས་རྟོགས་ལྡན་དགེ་སློང་དེས་ཤི་གོས་བརྗེ་ལ། ཡུལ་ཤུལ་ཁ་སྐད་དུ་ཤ་རྗེན་བརྗེ་ཟེར། རྟོགས་ལྡན་དགེ་སློང་གིས་ལག་གཉིས་ཀྱིས་ཕུང་པོ་སྤྱི་གཙུག་ནས་བཟུང་སྟེ་ཤི་གོས་བརྗེ།   ལག་གཉིས་ཀྱིས་དབུ་གཙུག་ནས་འཛིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་རྣམ་ཤེས་དེ་སྤྱི་གཙུག་ནས་འཕོ་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན། རྣམ་ཤེས་དེ་དབུ་གཙུག་ནས་འཕོས་ཚེ་བདེ་བ་ཅན་གྱི་ཞིང་ཁམས་སུ་སྐྱེས་འགྲོ་ཟེར། “འཕོ་བ་གྲུབ་ནས་ཆུ་ཚོད་ཁ་ཤས་སོང་རྗེས་ཕུང་པོར་ལག་པ་ཐོག་མར་འཆང་བ་པོས། ཐོག་མར་ཕུང་པོའི་སྤྱི་གཙུག་གི་སྐྲ་ནས་འཐེན་ཙམ་བྱས་ཏེ། དེ་ནས་ལག་པ་འཆང་ན་རུང་། འདས་པོའི་རྣམ་ཤེས་སྒོ་དགུ་གང་རུང་ནས་འཐོན་ཐུབ་ཀྱང་། སྤྱི་གཙུག་ཚངས་པའི་སྦུ་གུ་ནས་འཐོན་དཀའ་ཞིང་། དེ་ནས་འཐོན་ཐུབ་ན། སྡིག་པོ་ཆེ་ཡིན་ནའང་། བདེ་འགྲོ་ལྷ་མིའི་རྟེན་བཟང་ཐོབ་པ་སོགས་ཕན་ཡོན་ཆེ་བར་གསུངས།” ⒅ 
            ཤི་བོ་དབུགས་ཆད་རྗེས།  ཕུང་པོ་ཞག་གསུམ་ཡང་ན་ཞག་བཞི་བར་སོ་སོའི་ཁྱིམ་ལ་འཇོག་སྲོལ་ཡོད།  གལ་སྲིད་ནང་མི་རྒས་པ་ཡིན་ན་ཕུང་པོ་ཞག་བདུན་ཙམ་ཁྱིམ་ལ་འཇོག་སྲོལ་ཡོད།  བཤད་སྲོལ་ལ་རྒས་པའི་ཕུང་པོར་གཡང་ཡོད་པས།  ཕུང་པོ་ཁྱིམ་དུ་བཞག་ཡུན་རིང་ན་རྒས་པའི་ལུས་ཐོག་གི་གཡང་དེ་སོ་སོའི་ཁྱིམ་ལ་ལྷག་ངེས་པར་བརྗོད། ཉིན་ཞག་གསུམ་པ་ཕུང་པོ་ཁྱིམ་ལས་འདོན་པའི་དུས་ཚོད་ཡིན།  དེའི་ཉིན་རྟོགས་ལྡན་དགེ་སློང་སྔ་མོ་ནས་ཡོང་སྟེ་ཕུང་པོར་སྒོམ་ཐག་བརྒྱག་དགོས།  སྒོམ་ཐག་ནི་ཕུང་པོ་སྒོམ་དུ་བཞུགས་པའི་ཚུལ་དུ་ཐག་པས་བསྡམ་དགོས།  དེའི་དུས་སུ་ཤི་བོའི་ཁྱིམ་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཆུ་ཟོམ་གང་བླུགས་ཏེ་སོ་སོའི་ར་བའི་ནང་དུ་འཇོག་དགོས།  ཆུ་ཟོམ་སྟེང་རྒྱལ་བའི་དཀའ་བསྟན་པོ་ཏི་གཅིག་འཇོག་དགོས།  པོ་ཏིའི་མདུན་ལ་ཤིང་ལེབ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་བཞག་སྟེ་དེའི་སྟེང་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་ཞིག་བཤམས་དགོས།  དགོང་མོ་ཟོམ་ཆུ་ནང་དུ་ནམ་མཁའི་སྐར་གཟུགས་ཁྲ་འཁྱུལ་ལེར་ཤར་ཐུབ་པ་བྱེད་དགོས།  བཀའ་བསྟན་པོ་ཏི་དང་སངས་རྒྱས་སྐུ་དང་ཆུ་ཟོམ་སྐར་གཟུགས་བཅས་སྐར་བཅོས་བྱེད་པའི་མཚོན་དོན་ཡིན།  
            ཕུང་པོ་འཁུར་མཁན་གྱི་ལོ་རིས་དང་ཤི་བོའི་ལོ་རིས་སྤར་ཁ་འགྲིག་དགོས། ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་དེ་ཉལ་ཁྲི་སྟེང་ནས་ཁུར་རྗེས། ཕུང་པོ་འཇོག་སའི་ཉལ་ཁྲི་སྟེང་རྩམ་པས་གཡུང་དྲུང་གི་རི་མོ་ཞིག་འབྲི་སྲོལ་ཡོད། རྒྱུ་མཚན་ནི་ཤི་བོའི་རྣམ་ཤེས་དེ་སོ་སོའི་ཁྱིམ་དང་ཉེ་གཉེན་གྱི་ཁྱིམ་དུ་སྐྱེ་བ་ལེན་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན་ཟེར། མ་ཚད་ད་དུང་‘སྒ་ཤུག་དར་གསུམ་ཟེར་ནས་གཡག་སྒ་གཅིག་ཕུང་པོའི་ཉལ་ཁྲིའི་ཟུར་དུ་འཇོག་དགོས། སྒ་དེ་དགའ་བ་དང་སྐྱིད་པའི་མཚོན་དོན་ཡིན། ཤུག་པ་གཅིག་སྒའི་སྟེང་ལ་འཇོག་དགོས། ཤུག་པ་དེ་ཁྱིམ་ཚང་དབང་ཤུགས་དར་བའི་མཚོན་དོན་ཡིན། ཤུག་པའི་སྟེང་ལ་དར་དཀར་ཞིག་འཇོག་དགོས། དར་དཀར་དེ་ཁྱིམ་ཚང་དར་ཤིང་རྒྱས་པའི་མཚོན་དོན་ཡིན། ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་དུར་ཁྲོད་དུ་སྐྱེལ་དུས་ཁྱིམ་མི་ཚང་མ་སྐོར་ཡོང་ནས་བསྐྱལ་དགོས།  
            ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་དུས་རྟོགས་ལྡན་ཞེས་དམིགས་བསལ་གྱི་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡོད། དེའི་སྟབས་ཀྱིས་རྟོགས་ལྡན་མཚན་ཉིད་འཇོག་དུས་ཕུང་པོ་བྱ་གཏོར་གྱི་ཉམས་ལེན་པ་དང། ཡང་ན་ཕུང་པོ་གཙང་མ་བྱེད་མཁན་ཟེར་ཞིང་། བོད་ཁམས་ཡོངས་ལ་བལྟས་ན་རྟོགས་ལྡན་རིགས་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཆོག   རིགས་གཅིག་ནི་དགེ་འདུན་རྟོགས་ལྡན་གྱི་རིགས་ཡིན་ལ། “བཀའ་བརྒྱུད་རིན་པོ་ཆེའི་ལྟ་སྒོམ་སྤྱོད་གསུམ་གྱི་རྟོགས་པའི་གདེང་ལྡན་མིང་དོན་མཚུངས་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པས། ངོ་མཚར་ཆེ་བའི་རྟོགས་ལྡན་མང་པོ་བྱོན་མྱོང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་ཅིང་། མི་སྐྱས་གཏན་ནས་བྱ་གཏོར་བྱེད་སྲོལ་མེད་པས་དགོན་པས་ཐད་ཀར་གྲྭ་པའི་ཁྲོད་ནས་རྟོགས་ལྡན་བསྐོ་བཞག་བྱེད་པ་དང་”⒆རིགས་གཞན་ཞིག་ནི་མི་སྐྱའི་རྟོགས་ལྡན་རིགས་ཡིན། དཔེར་ན་ལྷ་ས་གྲོང་གི་སྟོབས་ལྡན་ནི་མི་སྐྱས་ཕུང་པོ་གཙང་མ་བྱེད་མཁན་ལ་བྱ། ལྷ་སར་སྟོབས་ལྡན་གྱི་རིགས་རྒྱུད་དམན་པར་བརྩིས་ནས་མཐོང་ཆུང་བྱེད། འོན་ཀྱང་བཤད་སྲོལ་ལ་ས་སྐྱ་དགོན་པའི་དུར་ཁྲོད་ཚང་མ་སྟོབས་ལྡན་དགེ་འདུན་ཡིན་པར་བཞེད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་སྟོབས་ལྡན་ནི་དགེ་འདུན་ཡིན་ལ། དུས་རབས་གསར་པའི་ནང་སྐལ་བཟང་དགོན་པར་ཆོས་སྒོ་ཕྱེ་ནས་ད་བར་སྟོབས་ལྡན་དགེ་འདུན་ངོ་མཚར་ཅན་གསུམ་བྱུང་མྱོང་།  ཐོག་མ་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དབང་མཛད་ཆོས་རྡོ་ཡིན། དགེ་སློང་ཆོས་རྡོ་ནི་སྐལ་བཟང་དགོན་པ་ཞིག་གསོ་བྱེད་པར་བྱས་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག་མྱོང་བའི་གྲྭ་རྒན་ཞིག་ཡིན། མ་ཚད་ཁོང་ཡང་གྲུབ་པ་སྟོབས་ལྡན་པའི་གཅོད་རྒན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་ལ། ཁོང་གིས་དགོན་པའི་དབང་མཛད་ཀྱི་ཕྱག་ལས་གནང་བ་མ་ཟད། སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་སྟོབས་ལྡན་ལས་ཀ་ཡང་བྱེད་མྱོང་། དགེ་སློང་ཆོས་རྡོ་ཞིང་ལ་གཤེགས་རྗེས་ཁོང་གི་སློབ་མ་ཆེ་ཆུང་གཉིས་དུར་ཁྲོད་དུ་སྟོབས་ལྡན་གྱི་ལས་ཀ་བྱེད་མྱོང་། སློབ་མ་ཆེ་བ་དགེ་སློང་སངས་རྒྱས་ཉི་མ་གཅོད་ལ་ཤིན་ཏུ་མཁས་ཤིང་། རྟག་པར་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དུར་ཁྲོད་དུ་མཚམས་ལ་བཞུགས།  དགེ་སློང་སངས་རྒྱས་ཉི་མ་ཞིང་ལ་གཤེགས་རྗེས་དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་སྟོབས་ལྡན་གྱི་ལས་བསྒྲུབས་ཏེ་སྐལ་བཟང་དུར་ཁྲོད་དུ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་སྐུ་དང་དུར་ཁྲོད་ལྷ་ཁང་བཞེངས།  
            ཕུང་པོ་ཁྱིམ་ནས་འདོན་དུས་རྟོགས་ལྡན་དགེ་སློང་དེས་ར་བའི་ནང་འདོན་པ་ཁག་ཅིག་འདོན་དགོས། བཀྲ་ཤིས་བརྩེགས་པ་ནི་ཁྱིམ་མི་བཀྲ་ཤིས་དང་ལམ་འགྲོ་ཡོང་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན། གནམ་ས་སྣང་བརྒྱད་ནི་གཟའ་སྐར་ངན་པ་བཅོས་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན། གསེར་འོད་གཡང་སྐྱོབ་ནི་ཁྱིམ་དེར་གཡང་མི་ཉམས་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན། སྡེ་བརྒྱད་གསེར་སྐྱེམས་ནི་ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་བསུ་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན།  གཞི་བདག་དཀར་གཏོར་ནི་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་དགའ་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན། ཡང་ང་ཚོའི་ཕ་ཡུལ་དུ་ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་དང་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་ལ་ཕོག་ཐུག་མི་འཆོར་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན་ཡང་ཟེར་ཞིང་། གལ་སྲིད་ལྷ་སྲིན་སྡེ་བརྒྱད་ལ་ཕོག་ཐུག་ཤོར་ཚེ་སེར་བ་ཕབ་ནས་ལོ་ཏོག་ལ་གནོད་སྐྱོན་ཡོང་བ་དང་ལུང་པར་ནད་ངན་འབྱུང་། 
            ཕུང་པོ་དུར་ཁྲོད་དུ་བསྐྱལ་ཚར་རྗེས། དུར་ཁྲོད་དུ་དུར་མིག་ཅེས་པའི་ཕུང་པོ་འཇོག་སའི་རྡོ་ལེབ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་སྔ་མའི་ལུགས་སྲོལ་ལ་གསེར་དང་གཡུ་དང་དུང་ལ་སོགས་རིན་པོ་ཆེའི་རིགས་ཞིབ་མོར་བརྡུངས་ཏེ་དུར་མིག་ཐོག་ཏུ་གཏོར་དགོས། འོན་ཀྱང་ད་ལྟ་གསེར་རྡབ་ཞེས་པ་གསེར་རྡབ་སའི་ཡོ་ཆས་ཤིག་ཡོད་པས།  གསེར་རྡབ་བརྡལ་ནས་གསེར་ཕྱེ་དུར་མིག་ཐོག་ཏུ་གཏོར།  གསེར་བརྡལ་ཚར་རྗེས་ཡོས་ཁྲ་དཀར་ནག་གཏོར་དགོས།  གསེར་རྡབ་ཕྱེ་དང་ཡོས་ཁྲ་གཏོར་བ་ནི་དུར་བདག་ལ་ས་རིན་སྤྲོད་པའི་མཚོན་དོན་ཡིན། “གཞན་ཡང་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་བདག་མོ་ཁྲག་གི་རལ་པ་ཅན་ཞིག་”⒇མཆོད། གལ་སྲིད་དུར་བདག་ལ་ས་རིན་མ་སྤྲད་ན་ཤི་བོའི་བླ་དེ་དུར་ཁྲོད་དུ་སྡོད་མི་ཐུབ།  ཤི་བོའི་བླ་དེ་དུར་ཁྲོད་དུ་སྡོད་ས་མེད་ན་བླ་འཁྱམས་འགྲོ་བར་བཤད། ཤི་བོའི་བླ་འཁྱམས་སོང་ན་ཤི་བོའི་ཁྱིམ་མི་རྣམས་ལ་གནོད་པ་ཡོང་སྲིད་པས།  ཡོས་ཁྲ་དཀར་ནག་གཏོར་ནས་བསུར་བསྔོ་བ་དང། རྟོགས་ལྡན་དགེ་སློང་གིས་བསང་བསུར་སྒྲུབ་དགོས། བསང་སྔོ་བ་ནི་དུར་ཁྲོད་ནང་དུ་གནས་པའི་དུར་འདྲེ་དང་དུར་སྲིན་ལ་སྦྱིན་པ་བཏང་བ་མཚོན་ཞིང་། “ཤ་ཟ། སྲིན་པོ།  ཡི་དྭགས།  ཟ་བྱེད།  སྨྱོ་བྱེད་།  འདྲེ་མོ། རྒྱལ་འགོང་།  ཐེའུ་རང་།  ཕྱོགས་སྐྱོང་། ཀླུ་དང་། རྣལ་འབྱོར་པ། ལྕེ་སྤྱང་དང་། ཁྲ་དང་།  བྱ་རྒོད།  དུར་བྱ་དང་། ཀངྐ་དང་། བཞད་དང་།དུར་ཕག་ལ་སོགས་པ། ཐོད་སྐམ་མེ་འབར་བ་དང་། རོ་ལངས་དང་མི་མ་ཡིན། སྡེ་བརྒྱད་ཀྱི་ཚོགས་འབུམ་ཕྲག་མང་པོ་དུས་རྟག་ཏུ་འདུ་བར་བཤད་པ་ལྟར་བདག་གིས་ཀྱང་མཐོང་།”（21） དེའི་དུས་སུ་བསང་མཆོད་དུད་དྲིས་ནམ་མཁའི་བྱ་རྒོད་རྣམས་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་དྲངས་འོང་།  
            སྔོན་འགྲོའི་ལས་ཀ་ཚང་མ་ཚར་རྗེས། ཕུང་པོ་དེ་དུར་མིག་སྟེང་འཇོག་དགོས། དུར་མིག་ཏུ་བཞག་རྗེས་རྨུ་ཐག་འཐེན་པ་སྟེ། རྨུ་ཐག་གི་སྣེ་གཅིག་གྲྭ་བས་བཟུང་ཞིང་སྣེ་གཅིག་སྐྱ་བོས་འཐེན་ནས་རྨུ་ཐག་འཐེན་སྲོལ་ཡོད། རྨུ་ཐག་འདོམ་པ་བཅུ་གསུམ་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པའི་ས་ཐོག་ཟེར་ནས་འདོམ་པ་བཅུ་གསུམ་འཐེན་དགོས། རྨུ་ཐག་འཐེན་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་ཤུལ་དུ་ལྷག་པའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་དར་རྒྱས་ཡོང་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན། “བོན་པོས་རྒྱལ་པོ་དང་མི་དམངས་བར་ཁྱད་པར་འབྱེད་ཆེད། དམངས་ཚོགས་གྱི་སྔོན་དུ་རྒྱལ་པོ་ལྷའི་གཟུགས་བརྙན་དུ་བཟོས། བོན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱལ་པོའི་དབུ་གཙུག་ཏུ་གནམ་དང་འབྲེལ་བ་བྱེད་པའི་ལྷ་སྐུད་དཀར་པོ་ཞིག་འཐེན་པར་བརྗོད། རྒྱལ་པོ་རྣམས་ལྷ་སྐུད་དཀར་པོར་འཇུས་ནས་གནམ་ལས་མི་ཡུལ་དུ་འབབ། གཤེགས་པའི་སྔོན་དུ་ཡང་ལྷ་སྐུད་དཀར་པོར་འཇུས་ནས་གནམ་ལ་ལོག་འགྲོ། ལྷ་སྐུད་དཀར་པོ་དེ་བོད་སྐད་དུ་རྨུ་ཐག་ཟེར་ལ། ཕྲན་1992ལོའི་སྟོན་ཀར་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མགོ་ལོག་རང་སྐྱོང་ཁུལ་ལ་བརྟག་དཔྱད་ཞིབ་འཇུག་ཏུ་ཕྱིན་པར། སྐབས་དེར་འབྲོག་པའི་ས་ཁུལ་གྱི་དུར་ཁྲོད་དུ་ལྷ་སྐུད་ཅེས་པའི་རྨུ་ཐག་དེ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ། དེ་ནི་དུར་ཁྲོད་འབྱུང་ཁུངས་ཞིབ་འཇུག་ལས་རྙེད་པའི་དངོས་པོའི་དཔང་རྟགས་ཤིག་ཡིན།” （22）  
            དེའི་རྗེས་སུ་མི་སྐྱ་རྣམས་ཀྱིས་བདེ་བ་ཅན་གྱི་ལྷ་ཁང་དུ་མཆོད་མེ་བཤམས་ཤིང་། རྟོགས་ལྡན་དགེ་སློང་གིས་ཕུང་པོའི་སྒྲིལ་རྫས་བཤུས་ནས་དུར་མིག་སྟེང་ཁ་སྦུབ་ཏུ་བཞག་རྗེས། གྲི་རྣོན་པོས་ཁྲམ་བརྒྱབ་ཟེར་ནས་ཕུང་པོ་ཆོས་གོས་ལེབ་བུ་བཞིན་དུ་ཁྲམ་རྒྱག་སྲོལ་ཡོད། ཕུང་པོའི་རྒྱབ་མདུན་ཚང་མ་ཁྲམ་བརྒྱབ་ཚར་རྗེས་སྐེད་ལ་ཐག་པ་བཏགས་ནས་རྡོ་ཕུར་ལ་འདོགས་དགོས། དེ་བྱ་རྒོད་ཀྱིས་ཕུང་ཤ་ཕར་འཐེན་ཚུར་འཐེན་བྱེད་སྐབས་ཕུང་པོ་དུར་མིག་དཀྱིལ་འཁོར་ལས་ཕྱིར་མི་འདྲུད་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན། དགེ་སློང་གིས་ཁྲམ་རྒྱག་དུས་ལུས་སྦྱིན་ཟེར་ནས་གཅོད་འདོན་དགོས། བྱ་རྒོད་རྣམས་སྔ་མོ་ནས་དུར་ཁྲོད་ཀྱི་མཐའ་སྐོར་དུ་བསྒུགས་ནས་བསྡད་ཡོད་པས། ཕུང་པོའི་ཤ་ཁྲག་མཐོང་མ་ཐག་རྒོད་ཚུགས་བརྒྱབ་ཡོང་། རྒོད་ནི་ཤ་ཟ་ལས་ཀྱི་མཁའ་འགྲོའི་སྤྲུལ་བ་ཡིན་ཟེར་ལ། “ཤ་ཁྲག་སྦྱིན་ཡུལ་ནི་བྱ་རྒོད་ཁོ་ན་ཡིན་ཅིང་། བྱ་དེ་ནི་བྱ་རིགས་ཁྲོད་དུ་དྲག་ཞན་གཉིས་སམ་རྒོད་གཡུང་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བའི་རྒོད་དེ། དཔའ་བོ་ཡིན་པས་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་མིང་རེད། བྱ་རིགས་གཞན་ཆེ་ཕྲ་ཚང་མས་རང་གིས་བསད་པའི་ཤ་རིགས་ཟ་ནའང་སྟོབས་ཆེ་བའི་བྱ་རྒོད་ཀྱིས་གཞན་གྱིས་བསད་པའི་ཤ་མི་རྙེད་ཚེ།རང་ཉིད་ཀྱིས་ཀྱང་མི་གསོད་པར་རང་བཞིན་གྱིས་ཤི་བའི་ཤ་ཁོ་ན་བཟའ་བ་དང་། གལ་སྲིད་ཤ་མ་རྙེད་ན་སྤྲ་བའི་རྩྭ་ཟ་གི་ཡོད་པས། འཚེ་བ་སྤང་བའི་བྱ་དེར་གནའ་བོའི་དུས་ནས་བྱ་རྒྱལ་རད་པོ་དང་། འདབ་ཆགས་བྱ་ཡི་དྲང་སྲོང་ཞེས་འབོད་སྲོལ་མཆིས། བྱ་གཙང་མའི་རིགས་དེར་རང་གི་ཤ་ཁྲག་གི་སྦྱིན་པ་བཏང་ནས་དེ་དག་འཇིག་རྟེན་ཐོག་ཡུན་རིང་གནས་ཐུབ་པའི་མཐུན་རྐྱེན་དུ་བསྒྱུར་བ།” （23） སྔ་དུས་སུ་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་དབུ་མཛད་རྒན་པ་ཆོས་རྡོ་བཞུགས་པའི་དུས་སུ། བྱ་འབོད་ཟེར་ནས་རྐང་དུང་འབུད་སྲོལ་ཡོད་ལ། ད་ལྟ་ཕུང་པོ་དུར་ཁྲོད་དུ་བསྐྱལ་མ་ཐག་རྒོད་རྣམས་རང་ཤུགས་སུ་འཕུར་ཡོང་།  “དེའི་ཚེ་བྱ་རྒོད་མང་པོ་རིམ་གྱིས་འཛོམས་ཐོག་ཕུང་པོའི་ཉེ་འཁོར་དུ་བསྐོར་ཏེ་ཧབ་ཐོབ་ཀྱིས་ཤ་རྣམས་ཟ་ཞིང་དུར་ཁྲོད་འགའ་ཞིག་ལ་བྱ་རྒོད་ཚོའི་ནང་ནས་གཙོ་བོ་དེས་སྔོན་ལ་ཤ་རྡོག་གསུམ་བཞི་ཙམ་བཟོས་ནས་ཕར་ཙམ་ཕྱིན་འཕྲལ་བྱ་རྒོད་ཚང་མས་འཚང་ག་ཤིག་ཤིག་གིས་ཟ་གི་ཡོད།” （24） དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་གྱི་རི་སྐེད་བྲག་ཕུག་ཏུ་རྒོད་ཚང་ཡོད་ལ།  བྱ་རྒོད་རྣམས་ཀྱིས་ཕུང་པོ་ཟོས་ཚར་རྗེས། ལྷག་པའི་རུས་པ་རྣམས་དུར་རྡོས་བརྡུངས་ནས་སྦྱིན་སྲེག་གཏོང་དགོས།དེར་ཡང་མེ་ལྷ་མཆོད་པ་ཟེར་བཞིན་བྱ་ལ་གཏོར་ནས་མགོ་བོ་རྡུང་དུས་བླ་མ་རྒྱང་འབོད་དང་། རུས་པ་རྡུང་དུས་ཀ་ཀ་ནི་ནི་སོགས་སྒྲིབ་སྦྱོང་གི་སྔགས་འདོན་ཞིང་། མཇུག་ཏུ་བསྔོ་བ་འདོན་སྲོལ་ཡོད།（25） དེ་དུས་ལྷ་ཁང་ཆུང་ཆུང་ནང་དུ་གྲྭ་བ་གཉིས་གྱིས་མེ་ལྷར་མཆོད་པ་བཤམས་ཏེ་ཀུན་རིག་གི་སྦྱིན་སྲེག་གཏོང་།  
            ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་དུར་ཁྲོད་དུ་བསྐྱལ་ཚར་རྗེས། ཤི་བོའི་རྣམ་ཤེས་དང་ཤི་བོའི་བླ་གཉིས་ཁ་ཁར་ཕྱེ་འགྲོ་ཟེར། རྣམ་ཤེས་སྲིད་པའི་བར་དོར་འཁོར་བའི་ནང་དུ་འཁོར་ནས་འགྲོ་བ་རིགས་དྲུག་གི་ལུས་ལེན་དགོས། འོན་ཀྱང་ཕུང་པོའི་རྒྱུད་ལ་ད་དུང་བླ་ཞེས་པ་ལྷག་ཡོད། “བླ་ནི་མི་ཤི་རྗེས་ལོགས་སུ་སྡོད་པའི་སྟོང་གཟུགས་ཤིག་ལ་བརྗོད་སྲོལ་མཆིས།” （26） བཤད་སྲོལ་ལ་བླ་དེ་དུར་ཁྲོད་དུ་གཞི་ཆགས་ནས་ལོ་དགུ་ནས་བཅོ་ལྔ་བར་ལྷག་འགྲོ། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་བླ་དེ་ལོ་གཅིག་གེ་ནང་སོ་སོའི་ཁྱིམ་དུ་ཐེངས་རེར་ལོག་ཡོང་། དེའི་དུས་སུ་ཡིན་གཅིག་མིན་གཅིག་བསུར་མཆོད་བྱེད་དགོས། བླ་དེ་བསང་ལ་ཤིན་ཏུ་དགའ་བས་བསུར་མཆོད་བྱས་ན་མིར་གནོད་པ་མི་བྱེད། ཁྱིམ་མི་རྣམས་རྒྱུན་དུ་དུར་ཁྲོད་དུ་སོང་ནས་བསུར་མཆོད་བྱས་ན་བླ་དེ་ཤིན་ཏུ་དགའ་ལ། ལོ་འཁོར་དགུ་ནས་བཅོ་ལྔ་མཚམས་ནས་བླ་དེ་སོ་སོར་ཡལ་འགྲོ་བར་བཤད། 
            དུར་ཁྲོད་དུ་ཕུང་པོ་གཙང་མ་གནང་རྗེས། ཁྱིམ་ནས་ཁུར་ཡོང་བའི་ཟ་རྒྱུ་དང་འཐུང་རྒྱུ་ཚང་མ་དུར་ཁྲོད་དུ་བཞག་ནས་ལོག་དགོས། དུར་ཁྲོད་དུ་སོང་བའི་མི་གསུམ་དེ་ཤི་བོའི་ཁྱིམ་གྱི་ར་བའི་ནང་སླེབས་རྗེས། མི་གཅིག་གིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་ཁུར། མི་གཅིག་གིས་པོ་ཏི་ཁུར། མི་གཅིག་གིས་ཆུ་ཟོམ་ཁུར་ནས་ཁང་པའི་ནང་དུ་འཛུལ་དགོས།  སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་དང་པོ་ཏི་གཉིས་མཆོད་བཤམས་སྟེང་དུ་བཞག་རྗེས། ཉལ་ཁྲི་སྟེང་གི་རྩམ་བྲིས་གཡུང་དྲུང་རི་མོ་ཕྱགས་མས་འཕྱགས་ཏེ་སྣོད་བཅུད་དུ་བླུག་དགོས། ཆུ་ཟོམ་དེ་གཡུང་དྲུང་རི་མོ་འཕྱགས་པའི་རྗེས་ཀྱི་ཉལ་ཁྲི་སྟེང་ལ་འཇོག་དགོས། ཉིན་གཉིས་པར་སྒ་དེ་ལེན་ཆོག་པ་མ་ཟད་ཆུ་ཡང་འཕོས་ཆོག སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་དང་པོ་ཏི་དང་ཆུ་ཟོམ་སོགས་ཁང་པའི་ནང་དུ་འཁུར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་ལག་སྟོང་མིན་པ་མཚོན། འོན་ཀྱང་རྩམ་བྲིས་ཀྱི་གཡུང་དྲུང་རི་མོ་འཕྱག་མཁན་གྱི་ལོ་རིས་དང་ཤི་བོའི་ལོ་རིས་སྤར་ཁ་མཐུན་དགོས། རི་མོ་གཡུང་དྲུང་གི་རྩམ་པ་དང་གད་སྙིགས་ཕྱགས་མ་བཅས་ལམ་སུམ་མདོར་དབྱུག་སྲོལ་ཡོད། རྒྱུ་མཚན་ནི་ལམ་སུམ་མདོར་ཡར་མར་འགྲོ་མཁན་ཀུན་གྱིས་ཕྱགས་མ་མཐོང་དུས་ཤི་བོར་མཎི་འདོན་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན། 
ལྔ། ཤི་བོའི་འདས་མཆོད་བྱེད་སྟངས།  
            འི་བོ་དབུགས་ཆད་པའི་ཉིན་ནས་འགོ་བཟུང་དར་ལྕོག་མང་པོ་སྒྲོན་སྲོལ་ཡོད། དར་ལྕོག་གཙོ་བོ་ནི་ཐར་མདོ། ཡིག་བརྒྱ། མ་ཎི། བཟང་སྤྱོད། སྟོང་བཤགས་ལ་སོགས་པ་ཡིན། དར་ལྕོག་འདི་དག་ཤི་བོའི་སྡིག་བཤགས་དང་དགེ་རྩའི་མཚོན་དོན་ཡིན།  སྐབས་དེ་དུས་རྟག་པར་ཁྱི་འཁྱམས་ལ་ལྟོ་བླུག་རྒྱུ་དང་།  སྤྲང་པོར་དངོས་རྫས་ཀྱི་སྦྱིན་པ་གཏོང་དགོས།  མ་ཚད་ཁྱིམ་ལ་ཡང་མཆོད་པ་ཉེར་མཆོད་སྣ་ལྔ་དང་མར་མེ་མཆོད་བཤམས་བྱེད་དགོས། མར་མེ་མཆོད་བཤམས་ཀྱི་གྲངས་ཀ་ནི་ཁྱིམ་ཚང་སོ་སོའི་དཔལ་འབྱོར་ཆ་རྐྱེན་ལ་རག་ལས། ད་དུང་ཉིན་དེ་ནས་བཟུང་དགེ་འདུན་ཁ་ཤས་གདན་ཞུ་བྱས་ཏེ་ཕུང་པོའི་ཉེ་འཁྲིས་སུ་ཉིན་མཚན་མེད་པར་ཐར་མདོ་འདོན་དགོས། རབ་ཡིན་ན་ཉིན་ལྔ་བཅུ་དང་།འབྲིང་ཡིན་ན་ཉིན་བདུན། ཆེས་མཐའ་མ་ཡང་ཉིན་གསུམ་ལ་ཐར་མདོ་འདོན་དགོས།  
            ཤི་བོའི་ཕུང་པོ་ཕྱི་རུ་འདོན་ཉིན། ཤི་བོའི་ཁྱིམ་ཚང་གིས་སོ་སོའི་ཕ་དགོན་སྐལ་བཟང་དགོན་པར་ཡིན་གཅིག་མིན་གཅིག་འདས་ཚོགས་འཛུགས་དགོས། དེ་ཉིན་སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་འདུ་ཁང་ནང་དུ་མཆོད་མེ་དང་གཏོར་མ་བཤམ་པ་མ་ཟད། དགོན་པའི་དགེ་འདུན་ཡོངས་ལ་འགྱེད་རྒྱག་དགོས། ཚོགས་འགྱེད་སྒོར་མོ་མང་ཉུང་ཁྱིམ་ཚང་སོ་སོའི་དཔལ་འབྱོར་ཆ་རྐྱེན་ལ་རག་ལས། གལ་སྲིད་སོ་སོའི་ཁྱིམ་ཚང་དཔལ་འབྱོར་ཆ་རྐྱེན་ཡག་པོ་ཡོད་ན་ཁྲི་འདུ་ལུང་ཁོག་དགོན་ཁག་ལྔ་ཚང་མར་འདས་ཚོགས་འཛུགས་སྲོལ་ཡོད། བཤད་སྲོལ་ལ་སྔ་མོ་དེའི་ལུགས་སྲོལ་མེད་མོད། འོན་ཀྱང་ལོ་འདི་གའི་ནང་ཆོས་དད་མང་ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ཆ་རྐྱེན་ཡག་ཏུ་སོང་བས་ཁྲི་འདུ་དགོན་ཁག་ལྔ་ཚང་མར་འདས་ཚོགས་བཙུགས་པའི་ལུགས་སྲོལ་གསར་པ་དར་ཡོད།  དགོན་ཁག་ལྔ་ནི་ས་སྐྱ་སྐལ་བཟང་དགོན་པ། འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཁམས་མགྱོགས་དགོན་པ། ས་སྐྱ་གདོང་སྤྲད་དགོན་པ། ས་སྐྱ་དགོན་གསར་དགོན་པ། འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཞེ་མཛངས་དགོན་པ་བཅས་ཡིན།  
            ཕུང་པོ་དུར་ཁྲོད་དུ་སྐྱེལ་བའི་ཉིན་དགོན་པའི་གྲྭ་དམངས་ཁྲུས་ཆོག་ལ་ཕེབས་དགོས། ཁྲུས་ཆོག་དེ་རིགས་གཉིས་སུ་དབྱེ་ལ།   ཚེ་ལྡན་གྱི་ཁྲུས་ཆོག་དང་ཚེ་འདས་ཀྱི་ཁྲུས་ཆོག   ཁྲུས་ཆོག་ནི་གྲྭ་དམངས་མཉམ་གཅིག་ཏུ་ཁྲུས་བཏོན་ནས་ཁྲུས་ཆུ་ཕུང་པོར་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་ཞིག་ཡིན།  སྐལ་བཟང་དགོན་པ་གྲུབ་མཐའ་ས་སྐྱ་ཡིན་པས་ཀུན་རིག་སྒོ་ནས་ཁྲུས་ཆོག་འདོན་ལ།  ཁྲུས་ཆོག་དེ་ངེས་པར་སོ་སོའི་དགོན་པའི་གྲྭ་དམངས་ཡིན་དགོས་པའི་ཁྱབ་པ་མེད་ལ།  གལ་སྲིད་ཕུང་པོ་ཞག་བདུན་ཙམ་རིང་ཁྱིམ་དུ་འཇོག་དགོས་བྱུང་ན།  ཞག་བདུན་པར་གྲྭ་དམངས་རྣམས་སོ་སོའི་ཁྱིམ་གྱི་ར་བའི་ནང་དུ་གདན་ཞུ་བྱས་ཏེ་ཁྲུས་ཆོག་བྱེད་སྲོལ་ཡོད།  
            དེ་རྗེས་བདུན་ཚིགས་ཀྱི་འདས་མཆོད་འགོ་འཛུགས་དགོས།  བདུན་ཚིགས་ཀྱི་འདས་མཆོད་དུས་ཡུན་ཅུང་རིང་ལ།  བདུན་ཚིགས་ཀྱི་འདས་མཆོད་རིམ་པ་བཞི་ཙམ་ཕྱེ་ནས་འདོན་མཆོད་བྱེད་སྲོལ་ཡོད།  བདུན་ཚིགས་འདས་མཆོད་བྱེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་འདས་མི་དེ་བར་དོར་སྡོད་སྐབས་ཆོས་མཆོད་བྱེད་ན་སྐྱེ་བ་ལེན་མགྱོགས་ཟེར།བདུན་ཚིགས་ནང་བདུན་ཚིགས་དང་པོའི་ཆོས་མཆོད་རྒྱས་པར་བྱེད་དགོས།  བདུན་ཚིགས་དང་པོ་རྩི་ཚུལ་ནི་འདས་པོ་དེ་ཉིད་ཚེ་མ་ཟིན་པའི་ཉིན་དང་པོ་ནས་བརྩིས་པའི་ཉིན་བདུན་འགྲོ་བ།  དཔེར་ན།  འདས་ཚེས་གཟའ་ལྷག་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་ན།  འདས་པོའི་དུས་ཚོད་ཐོ་རེངས་ལག་རིས་གསལ་མི་གསལ་བའི་དུས་ནས་དབྱེ་བ་སྟེ།  ཐོ་རེངས་ལག་རིས་གསལ་མི་གསལ་བའི་སྔོན་ལ་(དབྱར་དུས་པེ་ཅིན་ཆུ་ཚོད་4དང་སྐར་མ་30གོང་དང་།  དགུན་དུས་པེ་ཅིན་ཆུ་ཚོད་6དང་སྐར་མ་20གོང་)ཡིན་ན་བདུན་ཚིགས་དང་པོ་གཟའ་འཁོར་རྗེས་མའི་གཟའ་མིག་དམར་བར་ཡིན་པ་དང་།  འདས་ཚེ་ཐོ་རེངས་ལག་རིས་གསལ་བའི་རྗེས་ལ་ཡིན་ན་(དབྱར་དུས་པེ་ཅིན་ཆུ་ཚོད་4དང་སྐར་མ་30རྗེས་དང་།  དགུན་དུས་པེ་ཅིན་ཆུ་ཚོད་6དང་སྐར་མ་30རྗེས་)གཟའ་ལྷག་པ་རྗེས་མའི་ཉིན་དེ་བདུན་ཚིགས་དང་པོར་ཁེལ།  ཉིན་དེར་ཁྱིམ་ལ་གྲྭ་བ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་ཆོས་འདོན་དགོས།  མཆོད་མེ་ཡང་གང་མང་བཤམ་དགོས་པ་མ་ཟད།  མཆོད་པ་སྣ་ལྔ་བཤམས་ནས་ཆོ་ག་སྤེལ་དགོས།  བདུན་ཚིགས་གཉིས་པ་དང་བདུན་ཚིགས་གསུམ་པར་ཁྱིམ་ལ་གྲྭ་བ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་མཆོད་འབུལ་བྱེད་དགོས།  སྦྱངས་ཞུ་བྱེད་ལུགས་བདུན་ཚིགས་དང་པོ་དང་མཚུངས།  
            བདུན་ཚིགས་བཞི་པ་མཆོད་འབུལ་རྒྱས་པར་བྱེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་སྐྱེ་འགྲོ་ཕལ་ཆེ་བ་ཞིག་བར་དོར་བདུན་ཕྲག་བཞི་ལས་མི་སྡོད་པར་འགྲོ་བ་རིགས་དྲུག་གང་རུང་གི་ལུས་རྟེན་ལ་ཉིང་མཚམས་སྦྱར་ཏེ་སྐྱེ་བ་ལེན་པར་ཡིད་ཆེས་བྱེད།  ཉིན་དེར་ཁྱིམ་ལ་གྲྭ་བ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་ཆོས་འདོན་དགོས།  ད་དུང་ཁྱི་འཁྱམས་ལ་ལྟོ་བླུག་དགོས་པ་དང་སྤྲང་པོར་སྦྱིན་པ་བྱ་ཏོང་དགོས།  བདུན་ཚིགས་ལྔ་པ་དང་དྲུག་པར་ཁྱིམ་ལ་གྲྭ་བ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་མཆོད་འབུལ་བྱེད་དགོས།  མཆོད་འབུལ་བྱེད་སྟངས་བདུན་ཚིགས་དང་པོ་དང་མཚུངས།  “བདུན་ཚིགས་བདུན་པ་ལ་ཞེ་དགུ་ཡང་ཟེར། ཤི་བོ་ཚེ་ལས་འདས་ནས་ཉིན་བཞི་བཅུ་ཞེ་དགུ་སོང་བས། དེ་ཡང་བདུན་ཚིགས་ཐ་མ་ཡིན་པས་མཆོད་འབུལ་རྒྱས་པ་བྱེད་སྲོལ་ཡོད།རྒྱུ་མཚན་ནི་མདོ་དང་།  རྒྱུད་ལས་སྤྱིར་བཏང་སྐྱེ་འགྲོ་སུ་ཞིག་བར་དོའི་ཚེ་ཚད་རིང་ཤོས་ཀྱང་ཉིན་གྲངས་བཞི་བཅུ་ཞེ་དགུ་ལས་གཏན་ནས་མེད་”（27）ཅེས་གསུངས་ཡོད། དེ་ཉིན་ཁྱིམ་དུ་གྲྭ་བ་མང་པོ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་མཆོད་འབུལ་བྱེད་དགོས། གལ་སྲིད་སྔོན་ནས་གཤིན་རྩིས་དང་གཤིན་མོ་བརྒྱབ་ནས་སྐྱེ་བརྟག་ཞུས་ཡོད་ན། ཉིན་དེར་ལྷ་སྐུ་དང་ཐང་ཀ་བླུས་ནས་རབ་གནས་ཞུ་དགོས། མ་ཚད་མཆོད་འབུལ་དང་སྦྱངས་ཞུ་སོགས་རྒྱས་པར་བྱེད་དགོས། ད་དུང་སྤྲང་པོར་སྦྱིན་པ་དང་ཁྱི་འཁྱམས་ལ་ལྟོ་བླུག་དགོས། དགེ་འདུན་རྣམས་མཇུག་ཏུ་སྨོན་ལམ་རྣམ་གསུམ་སོགས་བསྔོ་བ་དང་། སྨོན་ལམ་གྱི་རིམ་པ་གང་བཟང་དང་། ཐར་མདོ། མདོ་སྐལ་བཟང་གི་དབུ་ཤོག་ནས་ཞལ་ཕྱེ་ཙམ་མཛད་དེ་ལྗགས་ཀློག་གནང་རྗེས་ཤིས་བརྗོད་ཀྱི་རིམ་པ་གང་རྒྱས་གནང་།（28） གཤིན་པོ་ལོ་འཁོར་གཅིག་འཁོར་བའི་རྗེས་སུ་ལོ་མཆོད་འབུལ་སྲོལ་ཡོད།  རྣམ་དཀར་གྱི་དུས་ཚོད་ཅིག་ལ་གྲྭ་བ་ཁྱིམ་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ་བླ་མ་མཆོད་པའམ་ཡང་ན་ཡི་དམ་གང་རུང་གི་ཆོ་གའི་སྒོ་ནས་མཆོད་འབུལ་བྱེད་དགོས།  དེའི་བར་དུས་ཚོད་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ནང་རུས་སྒྲུབ་བྱེད་དགོས།  རུས་པ་མང་ཤོས་སྔ་མོ་ནས་དུར་ཁྲོད་དུ་མེར་བསྲེགས་ཚར་བས་རུས་པ་ཉུང་ཤོས་རུས་རྡུང་བྱེད་དགོས།  རུས་པ་རྡུང་མཁན་དེ་ཁྱིམ་མི་དང་ཉེ་མི་ཡིན་མི་ཆོག  རུས་པ་བརྡུངས་ཚར་རྗེས་རུས་སྒྲུབ་བྱེད་མཁན་གྲྭ་བ་སུམ་ཅུ་ཙམ་ཁྱིམ་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ་ཆོ་ག་བཏོན་ནས་ཀུན་རིག་གི་སྔགས་གསོག་དགོས།  རུས་སྒྲུབ་ཚར་རྗེས་རུས་པ་དང་ས་མཉམ་དུ་ཚ་ཚ་བརྡབ་དགོས།  ཚ་ཚ་བརྡབ་ཚར་རྗེས་ཚ་སྒྲུབ་བྱེད་མཁན་གྲྭ་བ་དྲུག་ཅུ་ཙམ་ཁྱིམ་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ་ཆོ་ག་སྤེལ། ཆོ་ག་འདོན་ཆོག་དང་ཀུན་རིག་སྔགས་གསོག་སྟངས་རུས་སྒྲུབ་དང་མཚུངས་ལ།  ཚ་སྒྲུབ་ཚར་རྗེས་ཚ་ཚ་རྣམས་ཁུར་ཏེ་ཆུ་བོ་ཆེན་པོའི་ནང་དུ་འཕེན་དགོས།  དེར་ཡུལ་ཤུལ་སྐད་དུ་ཆུ་བོ་སྐྱབས་འདྲེན་ཟེར།རྒྱུ་མཚན་ནི་ཤུལ་དུ་ལྷག་པའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཆུ་བོ་བཞིན་དུ་དར་ཞིང་རྒྱས་པ་ཡོང་བའི་སྨོན་སེམས་མཚོན་པ་ཡིན།          
མཇུག་གཏམ།
            སྐལ་བཟང་དགོན་པའི་བདེ་བ་ཅན་གྱི་དུར་ཁྲོད་ནི་བོད་ཀྱི་དུར་ཁྲོད་རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེར་བོད་ཀྱི་དུར་ཁྲོད་རིག་གནས་སྤྱིའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་མ་ཟད།  ཡུལ་ཤུལ་ས་གནས་ཀྱི་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་ལྡན། བོད་ཀྱི་དུར་ཁྲོད་རིག་གནས་དེ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལུས་སྦྱིན་བསམ་བློའི་རྨང་གཞི་སྟེང་དར་འཕེལ་བྱུང་ཞིང་། དུར་ཁྲོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་ཆོས་དད་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་རིམ་བཞིན་ཡིད་ཆེས་ཀྱི་སྒོ་ནས་ཕུང་པོ་བྱ་ལ་གཏོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དར་གྲུབ་བྱུང་། ལུགས་སྲོལ་དེ་བོད་མི་རིགས་དང་ས་གནས་ཁག་གི་དམངས་སྲོལ་དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ལྡན་པས། དུར་ཁྲོད་རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ཡང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པར་བཏང་ཡོད།
མཆན་འགྲེལ།
            ①尕藏加： 《浅析西藏天葬习俗的成因及文化含义》    《西藏民俗》  2005年第1期
            ②童恩正：  《西藏考古综述》    《文物》 1985年第9期
            ③  新巴达娃扎西:  《西族天葬的起源仪式过程及禁忌制度的文化内涵再探》，   四 川大学中国藏学研究所，   《藏学学刊》 第4期  第41  49页
            ④འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས།  《འབྲི་གུང་དུར་ཁྲོད་རྟེན་ཕྱག་ཆེན་མོའི་ལོ་རྒྱུས་གནད་བསྡུས》  བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  2004ལོ།  ཤོག་གྲངས་9པར།    
            ⑤དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་  《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》 ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
            ⑥⑦འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《འབྲི་གུང་དུར་ཁྲོད་རྟེན་ཕྱག་ཆེན་མོའི་ལོ་རྒྱུས་གནད་བསྡུས》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། ཤོག་གྲངས་12 、 27ལ་གསལ།
            ⑧《མཛངས་བླུན་ཞེས་བྱ་བའི་མདོ》 མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2003ལོ།  ཤོག་གྲངས་29ལ་གསལ།
            ⑨འབའ་རེས་གྲོང་པ་ནི་ཡུལ་ཤུལ་རང་སྐྱོང་ཁུལ་ཁྲི་འདུ་རྫོང་ཁྲི་དབང་ཤམ་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་གྲོང་པ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ཡིན་ལ། གྲོང་དེ་འབྲི་ཆུའི་འགྲམ་དུ་གནས་ཡོད།
            ⑩ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་པུརྦ་ཚོགས་ཀྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བས། 《ཀློང་རྔོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་གི་གསུང་འབུམ》 བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།   l991ལོ། ཤོག་གྲངས 463པར།
             ⑾རིན་ཆེན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《ཤི་བོའི་འདས་མཆོད་བྱེད་སྟངས་ཐར་ལམ་བགྲོད་པའི་ཐེམ་སྐས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོ།   ཤོག་གྲངས་50པར།
            ⑿དགེ་སློང་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ། 《དུར་ཁྲོད་བདེ་བ་ཅན་གྱི་མགོན་པོ་འོད་དཔག་མེད་སྐུའི་གཟུངས་བཞུགས་བསྟན་རྫས་བཞུགས་སོ》 2008ལོར་སྐལ་བཟང་དགོན་ནས།
            ⒀རིན་ཆེན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《ཤི་བོའི་འདས་མཆོད་བྱེད་སྟངས་ཐར་ལམ་བགྲོད་པའི་ཐེམ་སྐས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོ། ཤོག་གྲངས་2པར།
            ⒁ གོང་དང་མཚུངས།
            ⒂ངོར་ཀླུ་ལྡིང་མཁན་ཆེན་འཇམ་དབྱངས་བསྟན་པའི་ཉི་མ། 《བླ་མ་དམ་པ་སོགས་སྐུ་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་སྐབས》གློག་དཔར།
            ⒃རིན་ཆེན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《ཤི་བོའི་འདས་མཆོད་བྱེད་སྟངས་ཐར་ལམ་བགྲོད་པའི་ཐེམ་སྐས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོ། ཤོག་གྲངས་3པར།
            ⒄རིན་ཆེན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《ཤི་བོའི་འདས་མཆོད་བྱེད་སྟངས་ཐར་ལམ་བགྲོད་པའི་ཐེམ་སྐས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2oo8ལོ།   ཤོག་གྲངས་ 17པར།
            ⒅གོང་མཆུངས་ཤོག་ངོས་17པར།
            ⒆འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《འབྲི་གུང་དུར་ཁྲོད་རྟེན་ཕྱག་ཆེན་མོའི་ལོ་རྒྱུས་གནད་བསྡུས》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། ཤོག་གྲངས 26པར། 
            （20）འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས།  《འབྲི་གུང་དུར་ཁྲོད་རྟེན་ཕྱག་ཆེན་མོའི་ལོ་རྒྱུས་གནད་བསྡུས》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། ཤོག་གྲངས་18པར།
            （21）གོང་དང་མཚུངས།
            （22）尕藏加：  《浅析西藏天葬习俗的成因及文化含义》    《西藏民俗》  2005年第1期  第30页
            （23）འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《འབྲི་གུང་དུར་ཁྲོད་རྟེན་ཕྱག་ཆེན་མོའི་ལོ་རྒྱུས་གནད་བསྡུས》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། ཤོག་གྲངས 22པར།
            （24）རིན་ཆེན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《ཤི་བོའི་འདས་མཆོད་བྱེད་སྟངས་ཐར་ལམ་བགྲོད་པའི་ཐེམ་སྐས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  2008ལོ།  ཤོག་གྲངས་48པར།
            （25）འབྲི་གུང་དཀོན་མཆོག་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། 《འབྲི་གུང་དུར་ཁྲོད་རྟེན་ཕྱག་ཆེན་མོའི་ལོ་རྒྱུས་གནད་བསྡུས》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  2004ལོ།  ཤོག་གྲངས 26པར།
            （26）གོང་མཚུངས། ཤོག་གྲངས20པར།
            （27）རིན་ཆེན་གྱིས་བསྒྲིགས། 《ཤི་བོའི་འདས་མཆོད་བྱེད་སྟངས་ཐར་ལམ་བགྲོད་པའི་ཐེམ་སྐས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་2oo8ལོ།  ཤོག་གྲངས་53པར།
            （28）གོང་མཚུངས།  ཤོག་གྲངས་44པར།