［འཇར་མན］ཞོ་ཕེན་ཧ་ཝུར།   ཁྲིན་ཞའོ་ནན་གྱིས་རྒྱ་ཡིག་ལ་བསྒྱུར་ཞིང་འགྱན་གྱིས་བོད་ཡིག་ལ་བསྒྱུར།

      ཞོ་ཕེན་ཧ་ཝུར(1788—1860)། འཇར་མན་གྱི་མཚན་ཉིད་མཁན་པོ་དང་། ནུབ་ཕྱོགས་དེང་རབས་སྐྱོ་སྣང་རིང་ལུགས་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་མེས་པོ།དགུང་ལོ་སུམ་ཅུའི་སྟེང་ནས་ལྟ་ཁོང་གི་ལྟ་དགོངས་མཚོན་པའི་གཞུང་ཆེན<<གཟུང་འཛིན་གྱི་འཇིག་རྟེན>>ཞེས་པ་བརྩམས་ནས་ཧེ་ཀེར་གྱི་གཏན་ཚིགས་ཀྱི་བློ་དཔྱོད་རྩ་ལག་ལ་སུན་འབྱིན་མཛད་དེ། ཁོང་གི“འཛིན་རྣམ་རྐྱང་བ་འདོད་པའི”རང་ལུགས་བཞག་ནའང་། དེ་ལ་ཁ་ཡ་བྱེད་མཁན་འགའ་ཡང་མ་བྱུང་། ཉར་ཚགས་བྱས་པའི་དཔེ་ཆ་དག་སྐབས་དེར་ཕྱག་དར་དུ་བརྩིས་ནས་མར་འཕེན་པ་ལས་ཅི་ལའང་མི་བརྩི།ཁོང་གིས་སྐུ་ཚེ་ཧྲིལ་བོ་ཕལ་ཆེར་སྐྱབས་མེད་མགོན་མེད། གཉེན་མེད་གྲོགས་མེད། ཁྱིམ་མེད་ཁབ་མེད་པའི་ཁེར་རྐྱང་གི་གདུང་བའི་ཁྲོད་ནས་ཕར་བསྐྱལ།རང་ཉིད་རང་ལ་རློམ་ཞིང་རང་ལྟ་འཐད་ལྡན་དུ་བཟུང་སྟེ། མི་ཚོས་ནམ་ཞིག་རང་ཉིད་ལ་ཁས་ལེན་མོས་མཐུན་ཞུ་བར་རེ་ཞིང་སྒུགསྐུ་ཚེ་སྨད་ལ་ཁོང་གི་ཐུགས་རེ་དེ་དོན་ཐོག་ཏུ་ཡོངས་སུ་ཁེལ། ཁོང་གི་རྣོ་དབལ་སྙན་རོ་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པའི་ལྷུག་རྩོམ་དག་གིས་ཡུན་གྱིས་ཀློག་མཁན་དཀྱུས་མ་དག་གི་ཡིད་ཀྱི་དང་པ་ཅིག་ཅར་དྲངས་པ་ནས།ཁོང་གི་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་ལྟ་གྲུབ་ཀྱིས་རིག་གཞུང་བརྟག་དཔྱད་གླིང་གི་སྒོ་འཕར་བཙན་གྱིས་ཕྱེས་པའི་བར་ལ།འོག་ནས་གོང་དུ་མཆེད་པའི“ཞོ་ཕེན་ཧ་ཝུར་གྱི་ཚ་རླབས”ནགས་ལ་མེ་མཆེད་པ་ལྟར་ཡོ་རོབ་ཡོངས་ལ་ཁྱབ། ཞོ་ཕེན་ཧ་ཝུར་ཚེ་སྨད་ལ་རང་གི་བརྩམས་ཆོས་ལ་མངོན་པར་བསྟོད་པའི་རྩོམ་དཔེ་དེ་རིགས་བཀླག་ལ་ཐུགས་མོས་པར་མ་ཟད།“ད་དུང་བཀླག་མ་ཐུབ་པ་མང་པོ་ཤུལ་ན་ལུས་ཡོད་ངེས་པར” ཐུགས་འགྱོད་སྐྱེས། ཞོ་ཕེན་ཧ་ཝུར་གྱི་བང་སོའི་གདོང་བྱང་ངོས་ལ་ཁོང་གི་ཞལ་ཆེམས་ལྟར།“ཨ་ཟི·ཞོ་ཕེན་ཧ་ཝུར”ཞེས་པའི་མཚན་འདི་འབའ་ཞིག་ལས་ཅི་ཡང་བརྐོས་མེད་དེ། འདི་ཙམ་གྱིས་ཡོངས་སུ་འཐུས་པར་ཁོང་གིས་འདོད་པའི་ཕྱིར་རོ།། ཞོ་ཕེན་ཧ་ཝུར་གྱི་གསུང་བཀླག་ན། རྒྱུན་དུ་བར་སྐབས་དག་ལ་གླེགས་བམ་ཁ་ཟུམ་སྟེ་ངལ་ཅུང་ཟད་རེ་གསོ་དགོས་ཏེ།མེ་ལས་དབལ་ཚ་བའི་ལྟ་དགོངས་ཀྱི་དངོ་རྣོན་པོས་ཁྱེད་ལ་མཚོན་ཉེན་ལས་ཐར་ཕྱིར་ཀློག་འདོན་པ་ལྟར་མར་བཤུར་ནས་གདོན་མི་གཞུག་གོ།  

                                               1

བླུན་རྨོངས་ཤེས་བྲལ་གང་འདི་ཕྱུག་པོ་དབང་ཆེན་ནོར་རྐྱལ་ཁུར་བ་ཚོའི་རང་གཤིས་སུ་གྲུབ་པ་དེ་བཞིན། སུ་ཞིག་གི་རྒྱུད་ལ་དེ་གྲུབ་ཡོད་ན། མི་དེའི་རང་སྟེང་གི་གོང་ཐང་མར་ཕབ་ཡག་བྱེད། འབྱོར་མེད་དབུལ་རྐྱང་རྣམས་ཀུན་འབྱུང་སྲིད་པའི་འདུ་བྱེད་ཀྱི་ལས་ལ་མངོན་པར་བྲེལ་པས།  དཔེ་ཀློག་དང་བློ་དཔྱོད་ལ་འཇུག་པའི་སྐལ་བས་དབུལ་སྟབས། རྨོངས་པར་གྱུར་བ་ཅི་ཁག་ཀྱང་།ཕྱུག་པོ་ཚོ་དེ་ལྟ་མ་ཡིན་ཏེ། ང་ཚོས་རྒྱུན་དུ་མཐོང་ཞིང་ཐོས་པ་དེ་ཚོའི་གྲས་ཀྱི་རྨོངས་པ་འགའ་ཞིག་གིས་ཅི་འདོད་གང་དྲན་གྱི་ངང་ལ་བག་མེད་འཆལ་སྤྱོད་ཀྱི་བརྟུལ་ཞུགས་བདག་གིར་བྱེད་དེ།གང་ནས་བལྟས་ཀྱང་གླེན་པ་བྱོལ་སོང་གི་ངང་ཚུལ་དང་གཉིས་སུ་མ་མཆིས།  སྤྱིར་ཡིན་ན་ཁོ་ཚོས་ཀྱང་དོན་ལྡན་གྱི་བྱ་བ་སྣ་རེ་ཅིས་ཀྱང་བརྩམས་ན་ཆོག་མོད།རྨོངས་པས་ཀུན་ནས་དཀྲིས་པའི་ཕྱིར། ཁོ་ཚོས་རྒྱུ་ནོམ་པ་དང་དུས་ཚོད་ཀྱི་ཁོམ་གསེང་དག་དོན་ཡོད་དུ་བྱ་བའི་སྐལ་བ་གཞི་ནས་མངོན་དུ་བྱེད་མི་སྲིད་དོ།།

                                            2

     ང་ཚོས་དཔེ་ཀློག་ལྟ་སྦྱོང་གི་འདུ་བྱེད་རྩོམ་པའི་སྐབས་དེ་ལ།ཕ་རོལ་པས་ང་ཚོའི་དོད་དུ་སེམས་དཔྱོད་པའི་སྒོར་འཇུག ང་ཚོས་དཔེ་ཆ་ཀློག་པ་ཁོའི་བློ་དཔྱོད་ཀྱི་འདུ་བྱེད་གང་དེ་བསྐྱར་དུ་བཟློ་བ་ཙམ་ལས་མ་འདས་པ་དཔེར་ན།བུས་པས་དང་ཐོག་ཡི་གེ་སྦྱོང་སྐབས། སྨྱུ་གུ་སྤྱད་དེ་དགེ་རྒན་གྱིས་བྲིས་པའི་སྨྱུག་རྗེས་དེད་ནས་ཤིང་ཏོག་ཀ་པེད་འབྲི་བ་བཞིན་ནོ།། དཔེ་ཀློག་གི་སྐབས་སུ། སེམས་བྱུང་གི་ཆར་གྱུར་བའི་ང་ཚོའི་རྟོག་པ་ཕྲ་རགས་ཀྱི་རྒྱུན་ཕལ་མོ་ཆེ་ཞིག་རང་བཞིན་གྱིས་ཆད་པར་འགྱུར།།དེའི་སྟབས་ཀྱིས། ང་ཚོས་གནས་སྐབས་ཙམ་ལ་ཡིད་ལ་ཅི་ཡང་མི་བྱ་བར་དཔེ་ཀློག་ལྟ་སྦྱོང་ལ་འཇུག་པའི་སྐབས་དེར།ལུས་སེམས་ཤིན་ཏུ་བདེ་ཞིང་ལྷོད་པའི་ཚོར་བ་ཞིག་འབྱུང་སྲིད་ནའང་།དོན་དམ་པར་ང་ཚོའི་ཀླད་པ་ཕ་རོལ་པོའི་ལྟ་བ་གང་དེ་མངོན་པར་འདུ་བྱེད་པའི་གནས་དང་རྟེན་དུ་འགྱུར་རོ།།དེའི་རྐྱེན་གྱིས། དཔེ་ཆ་བཀླགས་པ་ཇི་ལྟར་མང་བའམ། ཉིན་མཚན་དུས་དྲུག་དཔེ་ཀློག་གིས་འདའ་བའི་མི་གང་དེས།ཐོས་བསམ་ལ་བརྟེན་ནས་སེམས་ཤིན་སྦྱངས་ཀྱི་དམིགས་པ་ལ་བརྩོན་ཆོག་ནའང་། ཆོས་རབ་ཏུ་རྣམ་པར་འབྱེད་པའི་རང་ལྡོག་གི་བློ་སྟོབས་མཐའ་དག་མཐའ་མར་ཉམས་འགྲོ་བ་དཔེར་ན།དུས་རྟག་དུ་རྟ་གོང་ན་ཡོད་པའི་མི་དེའི་རྐང་རྩལ་ཅིས་ཀྱང་ཉམས་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ། །གནས་ལུགས་དེ་བཞིན། མཁས་པ་མང་པོ་ཞིག་འདི་ལྟར་དཔེ་ཆ་ཇི་ཙམ་མང་པར་ཀློག་པ་དེ་ཙམ་གྱིས་རྨོངས་པར་འགྱུར་རོ།།རྒྱུན་དུ་དཔེ་ཆ་དང་མི་འབྲལ་བའམ། ཁོམ་སྐབས་ཅུང་ཟད་རེ་ཡོད་ན་དེ་མུར་དཔེ་ཆར་བལྟ་བའི་ཚེགས་འདིས་ལུས་ཀྱི་རྩོལ་བའི་ཚེགས་ལས་ཀྱང་མི་ཉོབ་འཐིབ་ཏུ་གཏོང་ནུས་ཏེ།ལུས་ཀྱིས་རྩོལ་བ་རྩོམ་སྐབས་སེམས་ཡུལ་གཞན་དང་གཞན་ལ་གཡེང་ཆོག་པའི་ཕྱིར་རོ།།དཔེར་ན་ལྡེམ་རྩིབ་ཞིག་དངོས་པོའི་ལྗིད་ཀྱིས་མར་མནན་དྲགས་ན། ལྡེམ་ཤུགས་དེ་ཇི་ཙམ་གཅུན་པ་དེ་ཙམ་གྱིས་ནམ་ཞིག་གྱོང་པོ་མཁྲེགས་པོར་འགྱུར་ངེས།ཡང་དཔེར་ན། ཟས་ཀྱིས་འབྱུང་བའི་ལུས་འདི་ལ་འཚོ་བཅུད་སྣོན་ནའང་།ཟ་ཚོད་མ་ཟིན་ན་ཁམས་འཁྲུགས་ནས་ནད་བསྐྱེད་པར་བྱེད་པ་བཞིན། ང་ཚོའི“སེམས་ཀྱི་འཚོ་བཅུད”ཀྱང་མང་དྲགས་ན་ཕན་ལས་གནོད་པའི་རྒྱུར་འགྱུར།དཔེ་ཆ་བཀླགས་པ་ཇི་ལྟར་མངས་ན། སེམས་ཀྱི་བག་ཆགས་སྔ་མ་སྔ་མ་དག་གི་ཤུགས་དེ་ལྟར་ཇེ་ཆུང་ལ་སོང་ནས།ཕྱི་མ་ཕྱི་མ་དང་ལྡོག་པར་འགྱུར་བའི་སྐབས་ཀྱང་མང་། དཔེ་ཆ་བཀླགས་པ་ཇི་ལྟར་མངས་པའི་མི་དེའི་ཀླད་པ་གང་དེ་ངོས་ཡོངས་སུ་བླུགས་ཤིང་བསྟར་ནས་བྲིས་ཏེ་བཀང་བར་བྱས་པའི་སྒོ་སམ་བཞིན་ནོ།།དཔེ་ཆ་བཀླག་རྒྱུ་ཁོ་ན་ལས་དཔྱོད་པ་ལ་མི་གཞུག་པའི་མི་ལ་བློ་སྐྱེད་ཆེན་པོ་གཏན་ནས་ཡོད་མི་སྲིད།བརྒྱ་ལ་བག་ཆགས་ཅུང་ཟད་རེ་གཞག་ཐུབ་པའི་དབང་དུ་གཏང་ཡང་། བག་ཆགས་མི་ཟབ་པས་ས་བོན་གྱི་ངོ་བོར་འཕེལ་བའི་སྐབས་མེད་པར་སྐད་ཅིག་སྐད་ཅིག་ལ་འཇིག་འགྲོ  མིའི་འབྱུང་ཁམས་ལ་སྦྱར་ནས་བཤད་ན།ཟས་ཀྱི་དྭངས་མའི་ལྔ་བཅུའི་ཆ་ཟུངས་སུ་འདྲེན་ཞིང་། ལྷག་མ་རྣམས་དབུགས་ཀྱི་འབྱིན་རྔུབ་དང་རྔུལ་ཆུའི་བྱེད་ལས་ལ་བརྟེན་ནས་ཟད་པར་འགྱུར་བ་ལྟར།སེམས་ཀྱི་འཚོ་བཅུད་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ། །

ལྷག་ཏུ་ཡིག་ངོས་སུ་ཕབ་པའི་ལྟ་བ་གང་ཞིག བྱེ་ཐང་དུ་བོར་བའི་རྐང་རྗེས་ཇི་བཞིན།དེ་ལས་ཁོ་རང་སོང་མྱོང་བའི་ལམ་སྣེ་དེ་འཚོལ་ནུས་ནའང་།     ཁོས་ལམ་བར་དག་ནས་མཐོང་ཐོས་མྱོང་གསུམ་དུ་གྱུར་བའི་ཆོས་དག་ང་ཚོ་རང་ཉིད་ཀྱི་མིག་དབང་ལ་མ་བརྟེན་པར་ཐད་ཀར་ཇི་བཞིན་དུ་རྟོགས་ཐབས་མེད།

                                            3

      རྩོམ་པ་པོ་རང་རང་ལ་ཐུན་མིན་དུ་གྱུར་བའི་འཇོན་ཐང་རེ་ཡོད་དེ། རྩོད་ལ་དཔའ་བ། བློ་དཀྱེལ་ཆེ་བ།སྤྱོད་པ་གཙང་བ། ངང་རྒྱུད་འཇམ་པ། གནད་མི་འབོར་བ། གཞུང་རྒྱུད་དྲང་ཞིང་བབ་ཆགས་པ། མཁྱེན་རླབས་ཆེ་བས་གཞན་ཡིད་དགུག་པ།ཁ་ཁོག་མེད་པར་རང་ཉིད་ཕྱིར་མངོན་སྤོབས་པ་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུ་རྣམས་སོ། །དེ་ལྟ་ནའང་བཟང་པོའི་རང་བཞིན་འདི་དག་ཁོང་ཚོའི་བརྩམས་ཆོས་བཀླག་པ་ཁོ་ནར་བརྟེན་ནས་བསླབ་ནུས་པ་ཞིག་གཏན་མ་ཡིན་ལ།གལ་སྲིད་ང་ཚོ་རང་ཉིད་ལ་བཟང་འདི་དག་གདོད་ནས་གྲུབ་ཡོད་ཚེ།དཔེ་ཀློག་གི་ལྷན་ཅིག་བྱེད་རྐྱེན་གྱི་དབང་གིས་བག་ཆགས་དེ་རིགས་སད་ནས་རང་གི་ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་རིག་པའང་ངོས་ཟིན་པར་འགྱུར།གཞན་གྱི་བཟང་པོའི་རང་བཞིན་འདི་དག་མིག་རྟེན་དུ་གཟུང་ཞིང་ཀུན་ཏུ་བསྲུང་སྟེ་ཚུལ་བཞིན་སྤྱོད་ནུས་ན།ནམ་ཞིག་ང་ཚོ་དེ་ལ་ཡོངས་སུ་འདྲིས་ཤིང་གོམས་པར་འགྱུར།འདི་ལྟའི་དཔེ་ཀློག་ལྟ་སྦྱོང་གིས་ང་ཚོ་ལ་རང་རང་གི་ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་རིག་པའི་རྩལ་ཇི་ལྟར་སྦྱོང་ཚུལ་སྟོན་པར་མ་ཟད།དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རྩོམ་རྩལ་ལའང་སྦྱང་བ་འཐོབ་པ་སྨོས་ཅི་དགོས་ཀྱང་།གནད་ཀྱི་དམ་པ་ནི་རང་ཉིད་ལ་གཤིས་ཀ་འདི་རིགས་ལྡན་རྒྱུ་དེའོ། །དེ་ལྟ་མ་ཡིན་ཚེ། དཔེ་ཀློག་ལྟ་སྦྱོང་གི་འདུ་བྱེད་གང་དེ་ནེ་ཙོའི་འདོན་པ་ལྟ་བུའི་ཁ་བཏོན་ངག་སྒྲོས་ཙམ་དུ་འགྱུར་བས་ཕན་པ་ཅི་ཡང་མེད།ཇི་ལྟར་ལེགས་པའི་དབང་དུ་གཏང་ཡང་། དོན་ལ་མི་སེམས་ལུང་ཙམ་སྐྱབས་སུ་འཛིན་པའམ་གཞན་ལ་ལད་སོད་བྱེད་པའི་ངལ་བ་ལས་མ་འདས།

                                            4

     སའི་ཆགས་རིམ་ན་རིམ་པ་ལྟར་སྔོན་དུས་ཀྱི་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་རྫས་ཤུལ་སྣ་ཚོགས་ལུས་ཡོད་པ་བཞིན།དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དཔེ་སྒྲོམ་སྟེང་ན་དུས་རབས་རིམ་བྱུང་གི་དཔེ་རྙིང་སྣ་ཚོགས་བསྲུང་ཞིང་ཉར་ཡོད།ཕྱི་མ་དེ་སྔ་མ་ཇི་བཞིན་སྐབས་དེར་ཤིན་ཏུ་བྲིན་ཆེ་ནས་རླུང་ལྟར་གྲགས་མྱོང་ནའང་། ཁ་སང་དེ་རིང་བེམ་རོ་ཇི་བཞིན་གསོན་ཤུགས་མེད་པས།“རྩོམ་རིག་ཕྱོགས་ཀྱི”གནའ་རྫས་རྟོག་དཔྱོད་པ་ཚོ་ཁོ་ན་ལས་དེ་དག་ལ་དཔྱོད་འཇུག་མྱོང་རོལ་བྱེད་མཁན་མེད།

                                             5

     ཧའེ་རའོ་དོ་ཐིའུ་སི(Herodotusཀུ་རེ་སིའི་ལོ་རྒྱུས་མཁན་པོ)ཡིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན། ཟུར་ཞི་སེའུ(Xerxesཔར་ཟིག་རྒྱལ་པོ)ཡིས་རང་གི་འཇིགས་མེད་བསྙེངས་བྲལ་གྱི་དཔའ་བོའི་དཔུང་ཚོགས་ཆེན་མོར་བལྟ་བཞིན།མི་ལོ་བརྒྱ་ལྷག་གི་རྗེས་ནས་མི་གཅིག་ཀྱང་བཟློག་ཏུ་མེད་པའི་རྐྱེན་ངན་གེགས་ཚོགས་ལས་ཐར་ཐབས་མེད་པ་དེ་ཡིད་ལ་དྲན་ནས་སྤྱན་ཆབ་བསིལ་ཞིང་བཤུམས་སྐད།དེ་ལས་འཕྲོས་ནས་ང་ཚོས་དཔེ་སྐྲུན་སྡེ་ཁག་ན་བྱུར་བུར་སྤུངས་པའི་དཔེ་ཆ་དེ་ཚོ་དྲན་འོང་ལ།དེ་ལ་འདི་ལྟར་བསམ་པར་བྱ་སྟེ། གལ་སྲིད་ལོ་ངོ་བཅའ་བཅུ་ཞིག་འགོར་བའི་རྗེས་ནས།  དེ་དག་ལས་དཔེ་ཆ་གཅིག་ཀྱང་མི་ཚོས་ཁ་ཕྱེ་མ་མྱོང་བ་ཡིན་ན།དེས་ཀྱང་ང་ཚོ་ལ་མཆི་མ་ཉིལ་ཞིང་ངུ་སྐད་ཤོར་དུ་ཅི་ལ་མི་གཞུག

                                          6

    རྩོམ་རིག་དང་མི་ཚེ་གཉིས་མི་འདྲ་ས་ཅུང་ཟད་ཙམ་ཡང་མེད་དེ།ཡུལ་དུས་གང་ནས་ཀྱང་གྲངས་ཀྱིས་མི་ཟིན་པའི་ངན་པ་ཐ་ཤལ་རྣམས་སྦྲང་ནག་བཞིན་བཀང་ཡོང་སྟེ་སྤྱི་ཚོགས་ལ་གནོད་སྐྱེལ་བ་མཐོང་དུ་ཡོད།རྩོམ་རིག་གི་གྲས་ནའང་།དོན་མེད་དོན་ལོག་གི་དཔེ་འཆལ་གྲངས་ཀྱིས་མི་ཟིན་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དག་གིས་ཕོན་པོར་འཕྱུར་བའི་འཇག་སྐྱས་སོ་ནམ་གནོད་པ་བཞིན་རྩོམ་རིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་གནོད་ཅིང་འཚེ་བར་བྱེད།དེ་ཚོས་རྩོམ་འབྲི་བ་ལར་ནས་ཆེན་པོའི་ཡོང་འབབ་དང་མཐོན་པོའི་གོ་ས་སྙེག་རྒྱུ་ཁོ་ནའི་ཆེད་དུ་ཟད་པས།དེ་ལྟའི་རྩོམ་དཔེ་དག་གི་བྱེད་ལས་ནི་ཀློག་མཁན་གང་དེའི་དུས་ཚོད་དང་རྒྱུ་ནོར། སེམས་ཤུགས་རྣམས་འཛད་ཅིང་ཉམས་སུ་གཞུག་སྟེ།མི་ཚོས་དཔེ་ཆ་ལེགས་པོ་དག་བཀླག་པའམ། དོན་ལྡན་གྱི་ལས་ལ་གཞུག་པར་གེགས་བྱེད་པ་ལས་མ་འདས།དེའི་སྟབས་ཀྱིས། དཔེ་ཆ་འདི་རིགས་བཀླག་པ་ཕན་ལས་གནོད་ཆེ་བའི་རྒྱུ་རུ་འགྱུར།  ཁ་སང་དེ་རིང་གི་བཅུ་ཆའི་དགུ་ཡན་གྱི་དཔེ་དེབ་དག་ཕལ་ཆེར་དངུལ་གྱི་འདུ་སྒོ་ཁོ་ནའི་ཆེད་དུ་བྲིས་པར་སྣང་།དམིགས་པ་འདི་རིགས་ཀྱི་དོན་དུ། རྩོམ་པ་པོ་དང་དཔྱད་བརྗོད་པ།དཔེ་སྐྲུན་ཚོང་པ་དག་གིས་འཛེམ་བག་མེད་པར་ངན་པའི་ཁྱུ་ཚོགས་དང་དཔུང་རྡང་མཉམ་དུ་སྦྲེལ་ཏེ་ཁྱི་རྐུན་སླང་ཁ་ནས་མཐུན་པའི་ལས་སྦྱོར་དག་བདག་གིར་བྱེད།

    རིག་གནས་པ་མང་པོ་ཞིག་ཤིན་ཏུ་ངན་ལ་གཡོ་དང་སྒྱུ་ཆེ་བས།ཁོ་ཚོ་ཕ་རོལ་པས་བླ་ན་མཐོ་བའི་གཤིས་སྤྱོད་དང་དོན་དམ་པའི་བློ་སྦྱོང་རྣལ་མ་འཐོབ་ལ་བརྩོན་པར་མི་མོས་པར།བྲི་རྩལ་ཡོད་རྒུ་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ནས་ཞུན་ཕབ་པའི་ཐབས་མཁས་ཀྱི་ཀྱོ་བ་རྣོན་པོ་དེ་སྤྱད་ནས་མི་སེམས་དགུག་ཅི་ཐུབ་ཀྱིས།ཀློག་པ་པོ་ཚོར་དུས་འཕྱོར་ཅན་གྱི་དཔེ་དེབ་གསར་བ་བཀླག་ཏུ་གཞུག་སྟེ། དམིགས་པ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་འབྲེལ་ལམ་ཁྲོད་ནས་རང་ཉིད་ལ་བཤད་རྒྱུ་གཏམ་རྒྱུ་རེ་ཡོད་པར་བརྩོན་རྒྱུ་ལས་མ་འདས།དཔེར་ན་སི་པེན་དི་ལུན[②]དང་སྦོལ་བུར(Bulwer)། ཨེའུ་རྒྱེན·ཞོར·ཨེའུ་རྒྱེན·ཞོར[③]སོགས་ཀྱིས་སྐབས་ཅིག་ལ་མགོ་བདེ་གླགས་འཚོལ་གྱིས་རང་གི་གྲགས་པ་དོན་དུ་གཉེར་མྱོང་བ་ལྟ་བུ་རེད།འདི་ལྟ་བུའི་རྩོམ་ཡོན་གྱི་ཡོང་འབབ་ལ་དམིགས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཡུལ་དུས་གང་ལའང་མ་ཁྱབ་ས་མེད་པར་མ་ཟད།ཁྱབ་རྒྱ་ཤིན་ཏུ་ཆེ། དཔེ་དེབ་འདི་རིགས་ཀྱི་ཀློག་པ་པོ་ཚོ་ཇི་འདྲའི་སྙིང་རྗེ་བ་ལའང་། ཁོ་ཚོས་ཅི་མི་སྙམ་པར་རྩོམ་པ་པོ་ཉི་ཚེ་བ་དག་གི་དཔེ་གསར་དག་བཀླག་པ་རང་གི་འགན་འཁྲིར་སེམས།དེའི་རྐྱེན་གྱིས་ཁོ་ཚོས་གནའ་དེང་དང་ཕྱི་ནང་གི་རྩོམ་པ་པོ་མཆོག་གྱུར་འགའ་རེ་ཡོད་པ་ཚོའི་གཞུང་ཆེན་དག་མི་བཀླག་པས་དེ་ཚོའི་མཚན་ཙམ་ཐོས་པ་ཁོ་ནའོ།།ལྷག་པར་དུ་ཉི་མ་རེར་པར་དུ་སྐྲུན་བཞིན་པའི་གོ་བདེའི་དུས་དེབ་དག་དེ་བས་ཀྱང་གཡོ་དང་སྒྱུ་ཆེ་བས།མི་ཚོས་རིན་ཆེན་དང་པོའི་དུས་ཚོད་དག་ཆུད་ཟོས་སུ་གཏང་ནས།དོན་ངོ་མར་བློ་སྦྱོང་ལ་ཕན་པའི་བརྩམས་ཆོས་དག་བཀླག་ཁོམ་མེད་པར་འགྱུར་ལ་གྲོགས་ཏན་བྱེད།    

    རྒྱུ་མཚན་འདི་འདྲའི་དབང་གིས། དཔེ་ཆ་ཀློག་སྐབས་སྔོན་ལ“རིག་ཚད་མཐོང་ཚད་གང་བྱུང་དུ་མི་བཀླག”པའི་གནད་འདི་ཡིད་ལ་ངེས་དགོས། དེ་ལྟར་བྱ་ནུས་ན། དཔེ་ཀློག་གི་ཐབས་ཟབ་མོ་དེ་ལ་གོམས་པར་འགྱུར།དེ་ལྟ་མ་ཡིན་པར་མང་མང་གིས་དགའ་མོས་ཡི་རང་བྱེད་སའི་དཔེ་དེབ་དག་གང་བྱུང་གིས་ལག་ཏུ་ལེན་པ་འཁྲུལ་བའོ།།དཔེར་ན། སྐབས་ཐོག་དེ་ལ་གྲགས་བཞིན་པའམ་ལོ་གཅིག་གི་ཡུན་ལ་ཐེངས་དུ་མར་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་དཔེ་དེབ་དག་སྟེ།སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་དང་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི། སྒྲུང་རྩོམ་དང་སྙན་ངག་ཕྱོགས་ཀྱི་དཔེ་དེབ་དེ་ཚོ་གང་དྲན་དྲན་གྱིས་བཀླག་པར་མི་བྱ་ལ།རྨོངས་པས་བྲིས་པའི་དཔེ་དེབ་གང་དེ་ལ་རྒྱུན་དུ་མང་མང་གིས་དགའ་མོས་ཡི་རང་བྱེད་པའི་ཚུལ་དེ་ཁྱོད་ཀྱིས་ཅིས་ཀྱང་རྟོགས་དགོས།དེ་ལ་བལྟས་ན་གསེར་ལས་དཀོན་པའི་དུས་ཚོད་དག་ཕྱོད་ཆེ་ཞིང་ཟབ་གསལ་བརླིང་པར་ཐག་བཅད་པའི་གཞུང་ཆེན་དག་བཀླག་ལ་སྤྱད་ན་ཅིས་ཀྱང་དགའ་སྟེ།དེ་དག་གི་ཁ་ཙམ་ཕྱེ་བས་ཀྱང་ཁྱོད་ལ་ཕན་རླབས་ཆེན་པོ་འབྱུང་བའི་ཕྱིར་རོ། །

    དཔེ་དེབ་ཉི་ཚེ་བ་དག་མ་བཀླགས་པས་ཁྱོད་ལ་སྐྱོན་གཟུག་མཁན་མེད་ལ། དཔེ་དེབ་བཟང་པོ་དག་བཀླགས་པས་ཀྱང་ཁྱོད་ལ་སྡིགས་མོ་བྱེད་མཁན་འབྱུང་མི་སྲིད།གཞུང་ངན་གང་ཞིག དུག་རྫས་ཇི་བཞིན་མིའི་སེམས་རྒྱུད་བརླག་བྱེད་དུ་འགྱུར་སྟེ། ཀློག་མཁན་ཕལ་བ་ཚོ་སྤྱིར་བཏང་དཔེ་གསར་བཀླག་རྒྱུར་དགའ་བས།མཁས་པ་སྔ་མ་དག་གི་ཟབ་གསལ་བརླིང་གསུམ་གྱི་ཡོན་ཏན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པའི་བརྩམས་ཆོས་བཀླག་ཁོམ་མེད་པར་འགྱུར་ལ།དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རྩོམ་པ་པོ་རང་ཡང་གནས་སྐབས་དེ་ཙམ་ཁོ་ནར་བྲིན་པའི་ལྟ་བ་མཐའ་ཅན་དེ་ལས་ནམ་ཡང་ཕར་འདའ་བ་མེད་པ་དེ་བཞིན།ང་ཚོའི་དུས་རབས་འདི་འདི་ལྟར་རང་གིས་རང་ལ་དཀྲུགས་ཤིང་བསྐྱིལ་བའི་འདམ་ནང་དུ་ལྡིང་སྟེ་གཏིང་ནས་གཏིང་ལ་བྱིང་བཞིན་པའི་ཕྱིར་རོ།།

                                              7

    དཔེ་དེབ་གང་མང་ཞིག་གིས་བསམ་གཟས་ནས་གནའ་ཡི་བསམ་བློ་མཁན་ཆེན་དག་མཚམས་སྦྱོར་བའམ་དེ་ཚོར་དཔྱད་པ་གཏང་སྟབས།ཀློག་མཁན་རང་ག་པ་ཚོ་དཔེ་དེབ་འདི་རིགས་བཀླག་པར་སྤྲོ་པ་ལས། བསམ་བློ་མཁན་ཆེན་དག་གི་མ་རྩོམ་བཀླག་རྒྱུར་མི་དགའ།དེ་ཡང་ཁོ་ཚོ་དུས་འཕྱོར་གྱི་རྗེས་སྙེག་རྒྱུ་ཁོ་ན་ལས། འཕྲོ་མ་ལ་ཁ་ཡ་གཏན་ནས་མི་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་དང་།དེའི་འཕྲོར“ཆོས་ཐམས་ཅད་རིགས་ཀྱིས་ཕྱེ”བའི་གནས་ལུགས་ཀྱི་དབང་གིས་ཏེ། ཁོ་ཚོའི་སྣང་ངོར་ཁ་སང་དེ་རིང་གི་མི་མནོག་ཆུང་དག་གི་གནས་ལུགས་ཀྱིས་སྟོངས་ཤིང་སྙིང་པོས་དབེན་པའི་གཏམ་བརྗོད་དགམཁས་ཆེན་སྔ་མ་དག་གི་ལྟ་བ་ལས་གོ་བདེ་བར་འདོད་ནས། གཞུང་ཆེན་རྙིང་པ་དག་མིག་ལམ་དུ་མི་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཀྱང་ངོ་།།  བདག་ཤིན་ཏུ་སྐལ་བ་བཟང་སྟེ། བྱིས་པའི་དུས་ནས་སེལ་ཀོལ[④]གྱི་སྙན་འཇེབས་འགྱུར་ཁུགས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པའི་ལེགས་བཤད་དེ་བཀླགས་ཐུབ་སོང་ལ། རྗེས་ནས་ཀྱང་རྒྱུན་དུ་དེ་ཚད་གཞིར་འཁྱེར་བ་ཡིན།དེ་ལས་ཇི་སྐད་དུ།

     རིག་གནས་པ་མང་པོ་ཞིག་ཤིན་ཏུ་ངན་ལ་གཡོ་དང་སྒྱུ་ཆེ་བས།ཁོ་ཚོ་ཕ་རོལ་པས་བླ་ན་མཐོ་བའི་གཤིས་སྤྱོད་དང་དོན་དམ་པའི་བློ་སྦྱོང་རྣལ་མ་འཐོབ་ལ་བརྩོན་པར་མི་མོས་པར།བྲི་རྩལ་ཡོད་རྒུ་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ནས་ཞུན་ཕབ་པའི་ཐབས་མཁས་ཀྱི་ཀྱོ་བ་རྣོན་པོ་དེ་སྤྱད་ནས་མི་སེམས་དགུག་ཅི་ཐུབ་ཀྱིས།ཀློག་པ་པོ་ཚོར་དུས་འཕྱོར་ཅན་གྱི་དཔེ་དེབ་གསར་བ་བཀླག་ཏུ་གཞུག་སྟེ། དམིགས་པ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་འབྲེལ་ལམ་ཁྲོད་ནས་རང་ཉིད་ལ་བཤད་རྒྱུ་གཏམ་རྒྱུ་རེ་ཡོད་པར་བརྩོན་རྒྱུ་ལས་མ་འདས།དཔེར་ན་སི་པེན་དི་ལུན[②]དང་སྦོལ་བུར(Bulwer)། ཨེའུ་རྒྱེན·ཞོར·ཨེའུ་རྒྱེན·ཞོར[③]སོགས་ཀྱིས་སྐབས་ཅིག་ལ་མགོ་བདེ་གླགས་འཚོལ་གྱིས་རང་གི་གྲགས་པ་དོན་དུ་གཉེར་མྱོང་བ་ལྟ་བུ་རེད།འདི་ལྟ་བུའི་རྩོམ་ཡོན་གྱི་ཡོང་འབབ་ལ་དམིགས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཡུལ་དུས་གང་ལའང་མ་ཁྱབ་ས་མེད་པར་མ་ཟད།ཁྱབ་རྒྱ་ཤིན་ཏུ་ཆེ། དཔེ་དེབ་འདི་རིགས་ཀྱི་ཀློག་པ་པོ་ཚོ་ཇི་འདྲའི་སྙིང་རྗེ་བ་ལའང་། ཁོ་ཚོས་ཅི་མི་སྙམ་པར་རྩོམ་པ་པོ་ཉི་ཚེ་བ་དག་གི་དཔེ་གསར་དག་བཀླག་པ་རང་གི་འགན་འཁྲིར་སེམས།དེའི་རྐྱེན་གྱིས་ཁོ་ཚོས་གནའ་དེང་དང་ཕྱི་ནང་གི་རྩོམ་པ་པོ་མཆོག་གྱུར་འགའ་རེ་ཡོད་པ་ཚོའི་གཞུང་ཆེན་དག་མི་བཀླག་པས་དེ་ཚོའི་མཚན་ཙམ་ཐོས་པ་ཁོ་ནའོ།།ལྷག་པར་དུ་ཉི་མ་རེར་པར་དུ་སྐྲུན་བཞིན་པའི་གོ་བདེའི་དུས་དེབ་དག་དེ་བས་ཀྱང་གཡོ་དང་སྒྱུ་ཆེ་བས།མི་ཚོས་རིན་ཆེན་དང་པོའི་དུས་ཚོད་དག་ཆུད་ཟོས་སུ་གཏང་ནས།དོན་ངོ་མར་བློ་སྦྱོང་ལ་ཕན་པའི་བརྩམས་ཆོས་དག་བཀླག་ཁོམ་མེད་པར་འགྱུར་ལ་གྲོགས་ཏན་བྱེད།    

    རྒྱུ་མཚན་འདི་འདྲའི་དབང་གིས། དཔེ་ཆ་ཀློག་སྐབས་སྔོན་ལ“རིག་ཚད་མཐོང་ཚད་གང་བྱུང་དུ་མི་བཀླག”པའི་གནད་འདི་ཡིད་ལ་ངེས་དགོས། དེ་ལྟར་བྱ་ནུས་ན། དཔེ་ཀློག་གི་ཐབས་ཟབ་མོ་དེ་ལ་གོམས་པར་འགྱུར།དེ་ལྟ་མ་ཡིན་པར་མང་མང་གིས་དགའ་མོས་ཡི་རང་བྱེད་སའི་དཔེ་དེབ་དག་གང་བྱུང་གིས་ལག་ཏུ་ལེན་པ་འཁྲུལ་བའོ།།དཔེར་ན། སྐབས་ཐོག་དེ་ལ་གྲགས་བཞིན་པའམ་ལོ་གཅིག་གི་ཡུན་ལ་ཐེངས་དུ་མར་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་དཔེ་དེབ་དག་སྟེ།སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་དང་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི། སྒྲུང་རྩོམ་དང་སྙན་ངག་ཕྱོགས་ཀྱི་དཔེ་དེབ་དེ་ཚོ་གང་དྲན་དྲན་གྱིས་བཀླག་པར་མི་བྱ་ལ།རྨོངས་པས་བྲིས་པའི་དཔེ་དེབ་གང་དེ་ལ་རྒྱུན་དུ་མང་མང་གིས་དགའ་མོས་ཡི་རང་བྱེད་པའི་ཚུལ་དེ་ཁྱོད་ཀྱིས་ཅིས་ཀྱང་རྟོགས་དགོས།དེ་ལ་བལྟས་ན་གསེར་ལས་དཀོན་པའི་དུས་ཚོད་དག་ཕྱོད་ཆེ་ཞིང་ཟབ་གསལ་བརླིང་པར་ཐག་བཅད་པའི་གཞུང་ཆེན་དག་བཀླག་ལ་སྤྱད་ན་ཅིས་ཀྱང་དགའ་སྟེ།དེ་དག་གི་ཁ་ཙམ་ཕྱེ་བས་ཀྱང་ཁྱོད་ལ་ཕན་རླབས་ཆེན་པོ་འབྱུང་བའི་ཕྱིར་རོ། །   དཔེ་དེབ་ཉི་ཚེ་བ་དག་མ་བཀླགས་པས་ཁྱོད་ལ་སྐྱོན་གཟུག་མཁན་མེད་ལ། དཔེ་དེབ་བཟང་པོ་དག་བཀླགས་པས་ཀྱང་ཁྱོད་ལ་སྡིགས་མོ་བྱེད་མཁན་འབྱུང་མི་སྲིད།གཞུང་ངན་གང་ཞིག དུག་རྫས་ཇི་བཞིན་མིའི་སེམས་རྒྱུད་བརླག་བྱེད་དུ་འགྱུར་སྟེ། ཀློག་མཁན་ཕལ་བ་ཚོ་སྤྱིར་བཏང་དཔེ་གསར་བཀླག་རྒྱུར་དགའ་བས།མཁས་པ་སྔ་མ་དག་གི་ཟབ་གསལ་བརླིང་གསུམ་གྱི་ཡོན་ཏན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པའི་བརྩམས་ཆོས་བཀླག་ཁོམ་མེད་པར་འགྱུར་ལ།དེ་ལ་བརྟེན་ནས་རྩོམ་པ་པོ་རང་ཡང་གནས་སྐབས་དེ་ཙམ་ཁོ་ནར་བྲིན་པའི་ལྟ་བ་མཐའ་ཅན་དེ་ལས་ནམ་ཡང་ཕར་འདའ་བ་མེད་པ་དེ་བཞིན།ང་ཚོའི་དུས་རབས་འདི་འདི་ལྟར་རང་གིས་རང་ལ་དཀྲུགས་ཤིང་བསྐྱིལ་བའི་འདམ་ནང་དུ་ལྡིང་སྟེ་གཏིང་ནས་གཏིང་ལ་བྱིང་བཞིན་པའི་ཕྱིར་རོ།།

                                              7

     དཔེ་དེབ་གང་མང་ཞིག་གིས་བསམ་གཟས་ནས་གནའ་ཡི་བསམ་བློ་མཁན་ཆེན་དག་མཚམས་སྦྱོར་བའམ་དེ་ཚོར་དཔྱད་པ་གཏང་སྟབས།ཀློག་མཁན་རང་ག་པ་ཚོ་དཔེ་དེབ་འདི་རིགས་བཀླག་པར་སྤྲོ་པ་ལས། བསམ་བློ་མཁན་ཆེན་དག་གི་མ་རྩོམ་བཀླག་རྒྱུར་མི་དགའ།དེ་ཡང་ཁོ་ཚོ་དུས་འཕྱོར་གྱི་རྗེས་སྙེག་རྒྱུ་ཁོ་ན་ལས། འཕྲོ་མ་ལ་ཁ་ཡ་གཏན་ནས་མི་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་དང་།དེའི་འཕྲོར“ཆོས་ཐམས་ཅད་རིགས་ཀྱིས་ཕྱེ”བའི་གནས་ལུགས་ཀྱི་དབང་གིས་ཏེ། ཁོ་ཚོའི་སྣང་ངོར་ཁ་སང་དེ་རིང་གི་མི་མནོག་ཆུང་དག་གི་གནས་ལུགས་ཀྱིས་སྟོངས་ཤིང་སྙིང་པོས་དབེན་པའི་གཏམ་བརྗོད་དགམཁས་ཆེན་སྔ་མ་དག་གི་ལྟ་བ་ལས་གོ་བདེ་བར་འདོད་ནས། གཞུང་ཆེན་རྙིང་པ་དག་མིག་ལམ་དུ་མི་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཀྱང་ངོ་།།  བདག་ཤིན་ཏུ་སྐལ་བ་བཟང་སྟེ། བྱིས་པའི་དུས་ནས་སེལ་ཀོལ[④]གྱི་སྙན་འཇེབས་འགྱུར་ཁུགས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པའི་ལེགས་བཤད་དེ་བཀླགས་ཐུབ་སོང་ལ། རྗེས་ནས་ཀྱང་རྒྱུན་དུ་དེ་ཚད་གཞིར་འཁྱེར་བ་ཡིན།དེ་ལས་ཇི་སྐད་དུ།  “ཁྱོད་ཀྱིས་རྒྱུན་དུ་གནའ་དཔེ་དང་གནའ་མིའི་མ་རྩོམ་བཀླག་དགོས་པ་ལས།ཁ་སང་དེ་རིང་གི་མིས་ཁོང་ཚོར་དཔྱད་པའི་གཏམ་དག་ལ་སྙིང་པོ་ཅི་ཞིག་ཡོད”ཅེས་འབྱུང་། མི་རང་ག་པ་ཚོ་ལུགས་གཅིག་གིས་བླུགས་པ་ལྟར་ཕན་ཚུན་ཤིན་ཏུ་འདྲ་ཆེ་བ་ལ། དུས་སྐབས་གཅིག་གི་ནང་ལ་སྐྱེས་པའི་མི་ཚོའི་བསམ་བློ་ལྟ་བ་ཕལ་ཆེར་ཡོངས་སུ་མཚུངས་ཤིང་།ཁོ་ཚོའི་དྲན་འཆར་དག་ཀྱང་དེ་འདྲའི་འཁོས་ཆུང་བ་ལ་ཨང་། ཁོ་ཚོས་བསམ་བློ་མཁན་ཆེན་དག་གི་གཞུང་ཆེན་རྣམས་མི་བཀླག་པར་རྡུལ་ཁྲོད་དུ་བསྐྱུར་ནས།།རིག་གནས་པ་མནོག་ཆུང་ཚོས་བྲིས་པའི་གོང་ཐང་མེད་པའི་དཔེ་དེབ་གང་ཞིག གསར་དུ་པར་དུ་བསྐྲུན་པ་ཞིག་ཡིན་ཚེ།དེ་མུར་སྔ་གཞུག་བརྩད་ནས་བཀླག་པའི་སྲོལ་འདི་ཇི་འདྲའི་གླེན་རྟགས་ཤིག་རེད་ཨང་། རྩོམ་པ་པོ་ཕལ་བ་ཚོས་བྲིས་པའི་བརྩམས་ཆོས་གང་ཞིགསྦྲང་ནག་ཚང་ནས་བརྡོལ་བ་བཞིན་ཉི་མ་རེ་རེར་ཐོན་ངེས་ལ། མི་རང་ག་པ་ཚོས་དེ་དག་གི་སྣག་ཚའི་དྲི་མ་ད་དུང་ཡལ་མེད་པ་ལ་བལྟས་ནས་བཀླག་རྒྱུར་བྲེལ་ཏེ།དེ་ཡང་བླུན་རྟགས་ངོ་མའོ། །བརྩམས་ཆོས་འདི་རིགས་ལོ་ཁ་ཁེར་གྱི་གཞུག་ནས་ཅིས་ཀྱང་འདོར་ངེས་ལ།དོན་དམ་པར་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་ཉིན་དང་པོ་དེ་ལ་འདོར་ཐུབ་ན་རབ་སྟེ། མ་དོར་ན་མི་རབས་གཞུག་མ་ཚོས་རྩེད་དགོད་ཀྱི་ཡུལ་དུ་འཁྱེར་བ་ཙམ་ལས་ཅི་ལའང་བརྩི་མི་སྲིད་པའི་ཕྱིར་རོ།།

      དུས་རབས་གང་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་། རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་རིགས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་རེ་འབྱུང་ངེས་ལ།དེ་གཉི་གས་ཕན་ཚུན་རྣམ་པར་མི་གཅོད་པར་ལྷན་ཅིག་ཏུ་གནས་པར་འགྱུར། དེ་ཡང་རིགས་གཅིག་ནི་དོན་དམ་དུ་གྲུབ་པའི་ཆོས་དང་།ཅིག་ཤོས་ནི་ཕྱིའི་རྣམ་པར་གྱུར་བའི་ཆོས་སོ། །སྔ་མ་ནི་མི་འཇིག་པའི་ཆོས་ཅན་གྱི་རིག་རྩལ་དུ་གྲུབ་ལ།རྩོམ་པ་པོས་ཀྱང་རྩོམ་རིག་གི་ཆེད་དུ་རྩོམ་བྲི་བས་ན། ཁོང་ཚོའི་ལས་སྦྱོར་གང་དེ་བརྟན་ཞིང་བརླིང་ལ་ཚགས་ཤིན་ཏུ་ཞིབ་ཁར།སྨྲ་བ་ཤིན་ཏུ་ཉུང་། དེ་ལྟ་ནའང་ལས་ཀའི་ས་ཕྱོད་ཤིན་ཏུ་ཆུང་སྟེ། ཡོ་རོབ་ནས་དུས་རབས་གཅིག་གི་ནང་ལ་བྱུང་བའི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་གྲངས་རན་ཙམ་ཞིག་ལས་མེད་པ་ལྟ་བུ་རེད།རིགས་ཕྱི་མའི་རྩོམ་པ་པོ་དག་གི་རྩོམ་ཡིག་གང་དེ། རང་ལ་ལྟོ་གོས་ཀྱི་བདག་རྐྱེན་གནང་མཁན་འབའ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་ལ།ཁོ་ཚོ་ལར་ནས་ཧོལ་རྒྱུགས་ཐོད་བརྒལ་ལ་དགའ་ཞིང་། ཁྱད་པར་དུ་ལྟད་མོ་པའི་དགའ་འབོད་ཀྱི་སྐུལ་མ་འཐོབ་པ་དེས་རྐྱེན་བྱས་པ་ན།ལོ་རེར་གྲངས་ཀྱིས་མི་ཟིན་པའི་བརྩམས་ཆོས་དག་ཚོང་རར་འགྲེམ་ནུས། དེ་ལྟ་ནའང་། ལོ་འགའ་རེའི་གཞུག་ནས་མི་རྣམས་ལ་དོགས་པ་སྣ་ཚོགས་སློང་སྟེ།དཔེ་དེབ་དེ་ཚོ་ད་ལྟ་གང་དུ་ཡོད་དམ། སྔོན་ཆད་ཀྱི་འབྲུག་བཞིན་ལྡིར་བའི་སྐད་གྲགས་དེ་ཚོ་ད་ལྟ་གང་དུ་བུད་སོང་ངམ་ལ་སོགས་པའི་དྲི་བ་གདོན་པར་འགྱུར་རོ།།དེའི་སྟབས་ཀྱིས། རིགས་ཕྱི་མ་དེ་ལ་ང་ཚོས་གཏད་མེད་ཀྱི་རིག་རྩལ་དང་། སྔ་མ་ལ་ཡུན་བརྟན་གྱི་རིག་རྩལ་དུ་བཏགས་པ་ཡིན།

                                                  8

    དཔེ་ཆ་བླུ་སྐབས་སུའང་དཔེ་ཀློག་གི་དུས་ཚོད་ངེས་ཅན་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་ལེགས་ནའང་། མི་ཕལ་པ་ཚོས་རྒྱུན་པར་ཐད་ཀར་ཉོ་རྒྱུ་ལས་བཀླག་རྒྱུ་མི་དྲན།བརྒྱ་ལ་བཀླག་ནའང་ཞིབ་མོར་བཀླག་སྐབས་ཡོད་མི་སྲིད།   དཔེ་ཀློག་ལ་དུངས་ཤིང་རེ་བའི་མི་གང་དེས། རང་གིས་བཀླགས་ཚར་བའི་དོན་ཡོངས་རྫོགས་ཡིད་ལ་གཟུང་ཐུབ་པ་དཔེར་ན།ལྟོ་འདུན་ཅན་གྱི་མི་དེས་ཟོས་ཟིན་པའི་ཟ་མ་ཡོངས་རྫོགས་ལྟོ་བར་ཉར་བ་ཇི་བཞིན་ནོ། །འབྱུང་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་མི་རྣམས་བཟའ་བཏུང་གི་ཉེར་བསྡོགས་ལ་བརྟེན་ནས་སྲོག་འཚོ་ཞིང་།སེམས་ཁམས་ཀྱི་ཕྱོགས་ནས་དཔེ་ཀློག་ལྟ་སྦྱོང་ལས་ཐོབ་པའི་ཤེས་བྱའི་ཉེར་ལེན་ལ་བརྟེན་ནས་སྲོག་འཚོ་བར་བྱེད་པས་ན།ད་གཟོད་འདི་ལྟ་བུའི་གཟུགས་ཤེས་ཀྱི་ངོ་བོར་གྲུབ་བོ། །དེ་ཡང་འབྱུང་ཁམས་ཀྱིས་རང་གི་ཁམས་ལ་འཕྲོད་པའི་བཟའ་བཏུང་ལས་འཇུ་མི་ཐུབ་པའི་གནས་ལུགས་དེ་བཞིན།ཀློག་མཁན་སུ་ཡིན་ཀྱང་རང་ཉིད་མོས་སའི་ཤེས་བྱ་སྟེ། རང་གི་ལྟ་གྲུབ་བམ་དམིགས་པ་དང་འཕྲོད་པའི་ཆོས་དེ་ཁོ་ན་ཡིད་ལ་གཟུང་ཐུབ།མི་སུ་ཡིན་ཀྱང་རང་རང་ལ་དམིགས་གཏད་རེ་ཅིས་ཀྱང་ཡོད་ངེས་ནའང་། ལྟ་བའི་རྩ་ལག་ཏུ་གྲུབ་པའི་དམིགས་པ་ཡོད་མཁན་མང་པོ་མེད།ལྟ་བ་ཡོངས་སུ་གཞི་མ་གྲུབ་པའི་མི་གང་དེའི་རང་ལྡོག་གི་དགའ་མོས་ལ་ཤིན་ཏུ་ཚད་ཡོད་སྟབས།དཔེ་ཀློག་ལྟ་སྦྱོང་གི་འདུ་བྱེད་ཇི་ལྟར་བརྩམས་ཀྱང་ངལ་བ་འབྲས་མེད་དུ་འགྱུར་བས་བློ་སྐྱེད་ཅི་ཡང་འབྱུང་མི་སྲིད།   Repetitio est Mater Studioun(སྐྱོར་སྦྱོང་ནི་དཔྱོད་འཇུག་གི་རྩ་བའོ)། རྩ་ཆེ་བའི་དཔེ་དེབ་གང་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་། གང་མགྱོགས་ཀྱིས་བསྐྱར་དུ་ཐེངས་གཅིག་བཀླག་དགོས།དེ་ལ་དགོས་པ་གཉིས་ཡོད་དེ། དང་པོ་ནི་བསྐྱར་ཀློག་གི་སྐབས་སུ་དཔེ་དེབ་དེས་བསྟན་པའི་བརྗོད་བྱ་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དག་སྔར་ལས་གསལ་བོར་རྟོགས་ལ།མཇུག་ཤེས་པས་མགོ་རྩོམ་ས་ཡོངས་སུ་རྟོགས་པར་འགྱུར། གཉིས་པ་ནི་ཐེངས་གཉིས་པར་བཀླག་སྐབས།བར་མཚམས་གང་ནས་ཀྱང་ཐེངས་དང་པོར་ཀློག་སྐབས་དང་མི་འདྲ་བའི་ཉམས་རྟོགས་སྐྱེ་འོང་པས། ཕྱི་མ་ཕྱི་མའི་སྐབས་སུ་རང་ལ་བཞག་པའི་བག་ཆགས་སྔ་མ་སྔ་མའི་སྐབས་དང་མི་འདྲ་བ་དཔེར་ན།སྒྲོན་འོད་མི་འདྲ་བའི་ཁྲོད་གཟུགས་གཅིག་ལ་བལྟ་བའི་མིག་ཤེས་བཞིན་ནོ། །   བརྩམས་ཆོས་ནི་རྩོམ་པ་པོའི་བློ་དཔྱོད་ལས་ཉེ་བར་བལྟམས་པའི་ལྟ་བའི་སྙིང་པོའོ། །གལ་སྲིད་རྩོམ་པ་པོ་གང་དེ་རླབས་ཆེན་གྱི་སྐྱེས་བུ་ཞིག་ཡིན་ཚེ། བརྩམས་ཆོས་དེ་ལ་ཁོའི་འཚོ་བ་ངོ་མ་ལས་ཀྱང་གྱ་ནོམ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་དོན་འདུས་ཤིང་།ཕལ་ཆེར་རྩོམ་པ་པོ་རང་གི་འཚོ་བའི་དང་དོད་དུ་འགྱུར་ནུས་པར་མ་ཟད། དེ་ལས་རིང་དུ་བརྒལ་བའི་སྐབས་ཀྱང་མང་།རྩོམ་པ་པོ་ཉི་ཚེ་བ་དག་གི་བརྩམས་ཆོས་ལའང་དགེ་མཚན་གྱི་ཆ་དང་བྲོད་ཆ་ཅུང་ཟད་རེ་ཡོད་ངེས་ཏེ།བརྩམས་ཆོས་དེ་ཚོ་ཁོ་ཚོའི་བློ་དཔྱོད་ཀྱི་སྙིང་པོ་དང་། བསམ་བློ་ལྟ་བ་དང་དཔྱོད་འཇུག་མཐའ་དག་གི་འབྲས་བུའང་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ།།དེ་ལྟ་མོད་ཀྱི། ཁོའི་འཚོ་བ་སྟབས་ལེགས་ནས་གེགས་མེད་ལམ་འགྲོ་བྱུང་ཚུལ་དེ་ང་ཚོའི་བློར་འབབ་པའི་ངེས་པ་གཏན་ནས་མེད།དེའི་སྟབས་ཀྱིས། རྩོམ་པ་པོ་འདི་རིགས་ཀྱི་དཔེ་དེབ་མཚམས་རེར་བཀླག་ཀྱང་མི་སྟོ།ལྷག་པར་དུ། བླ་ན་མཐོ་བའི་ནང་སེམས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱིས་ཡུན་དང་ཁད་ཀྱིས་ང་ཚོའི་རྟོགས་པ་ཚད་གཞན་ཞིག་ཏུ་སླེབས་སུ་གཞུག་ལ།དེ་ནས་བཟུང་དགའ་བདེ་གཞན་ནས་འཚོལ་མི་དགོས་པར་དཔེ་ཆ་དེ་ཉིད་ལས་ཟད་མེད་དུ་རྙེད་པར་འགྱུར་བ་སྨོས་མ་དགོས་སོ།།

       གནའ་དཔེ་གྲགས་ཆེན་བཀླག་ལས་འབྱུང་བའི་སེམས་ཀྱི་དགའ་བ་འདི་གཞན་སུ་དང་གང་གིས་ཀྱང་སྟེར་མི་ནུས་ཏེ།ང་ཚོས་གནའ་དཔེ་འདི་རིགས་ལག་ཏུ་བླངས་ནས་ཇ་ཐུན་གཅིག་གི་ཡུན་ལ་བཀླགས་པས་ཀྱང་།ལུས་སེམས་ལྷོད་ནས་བདེ་ལ་འབབ་ཅིང་དགའ་བས་མྱོས་ཏེ་གྲོལ་བར་འགྱུར་བ་དཔེར་ན། འཇམ་མཉེན་དྭངས་བསིལ་གྱི་ཡོན་ཏན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པའི་ཆུ་མིག་གི་ཆུ་བཏུང་བས་ལུས་སེམས་བདེ་བག་གིས་ཚིམ་པར་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།དེ་ཡང་ཕལ་ཆེར་བརྡ་རྙིང་གི་ཚིག་སྦྱོར་ལ་སྙན་རོའི་ཡོན་ཏན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པའི་དོན་གྱིས་དང་།དེའི་འཕྲོར་རྩོམ་པ་པོ་དག་གཟི་ཆེ་ཞིང་བརླིང་ལ་གཟིགས་རྒྱང་རིང་བས། བརྩམས་ཆོས་གང་དེ་བགྲང་བྱ་སྟོང་ཕྲག་གི་ལོ་ཟླ་བརྒྱུད་ཀྱང་གོང་ཐང་ལ་ཉམས་པ་གཏན་མེད་པའི་དོན་གྱིས་ཏེ།རྒྱུ་མཚན་འདི་གཉིས་ཀྱི་དབང་གིས་སོ། །ཁ་སང་དེ་རིང་བརྡ་རྙིང་སྦྱང་རྒྱུ་མུ་མཐུད་དེ་ཇེ་དཀའ་ནས་ཇེ་དཀར་འགྲོ་བཞིན་པ་བདེན་ནའང་།འབད་དེ་མི་སྦྱོང་བར་ནམ་ཞིག་མཚམས་བཞག་ཚེ། རིག་རྩལ་གསར་པ་རེ་འབྱུང་སྲིད་ཀྱང་།བརྗོད་བྱ་དོན་གྱི་ཐད་ནས་སྔོན་ཆད་བྱུང་མྱོང་མེད་པའི་རྩིང་ཞིང་གཏིང་མེད་པ།གོང་ཐང་གིས་དབུལ་བ་ཅན་ལས་འདའ་མི་སྲིད། འཇར་སྐད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ལྷག་ཏུ་དེ་བཞིན་སྟེ།ད་ལྟའི་འཇར་སྐད་ཁྲོད་ན་གནའ་དུས་ཀྱི་བཟང་ཆ་འགའ་རེ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་ཀྱང་། ཆོ་མེད་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་གང་མང་ཞིག་སྤྲོ་ལངས་ནས་དེ་ཚོ་བྱུང་རྒྱལ་དུ་སྤྱད་དེ།དེ་ཚོ་ཡུན་གྱིས་དོན་མེད་དོན་ལོག་མགོ་ཆག་བརླ་རྡུམ་གྱི་རྗོད་པའམ། ཅི་ཡིན་ཆ་མི་འཚལ་བའི་རྗོད་ངག་དག་ཏུ་སྒྱུར་བཞིན་པ་འདི་ཤིན་ཏུ་མི་ལེགས་སོ།།

      རྩོམ་རིག་གླིང་ན་ལོ་རྒྱུས་རིགས་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དང་།ཅིག་ཤོས་ནི་རྩོམ་རིག་སྒ?༾?ུ་རྩལ་གྱིའོ། །སྔ་མ་ནི་བློ་རིག(ཀུན་གཞི意志)གི་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཕྱི་མ་ནི་ཤེས་རབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སོ། །སྔ་མའི་བརྗོད་བྱ་འཇིགས་ཆེ་སྟེ།བྲིས་ཚད་ཐམས་ཅད་འཇིགས་སྔངས་དང་དཀའ་སྡུག གཡོ་འཕྲུལ། གསོད་གཅོད་སོགས་རེད་ལ།ཕྱི་མའི་བརྗོད་བྱ་གཙང་བདེ་ཡི་གར་འོང་བ་དག་སྟེ། མི་ཚོའི་མ་རིག་པའམ་རྨོངས་ཕྱོགས་བྲིས་པའི་ཆ་ཡིན་ཀྱང་དེ་བཞིན་ནོ།།འདི་ལྟ་བུའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དབྱེ་སྡུད་གལ་ཆེན་དག་དོན་གྱིས་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་གྲུབ།མཚན་ཉིད་རིག་པ་འདི་ལྟ་བུའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྩ་བའི་དབྱངས་རྟ་གཉོམ་པོ་ངོ་མ་དེའོ།།འདི་ལྟ་བུའི་དབྱངས་རྟ་གཉོམ་པོ་དེ་ཡུན་གྱིས་ལོ་རྒྱུས་གཞན་པའི་ཁོངས་སུ་མཆེད་འགྲོདེའི་སྟབས་ཀྱིས། མཚན་ཉིད་རིག་པའི་སྒོ་འདི་སྟོབས་ཆེན་གྱི་ཤེས་བྱ་ངོ་མ་ཞིག་ཏུ་མངོན་ནའང་།དེའི་སྟོབས་དང་ནུས་པ་ཕྱིར་མངོན་པའི་ཡུན་ཧ་ཅང་དལ།

                                                 9

    སུ་ཞིག་གིས་སྐྱོ་གར་ཅན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གཞུང་ཞིག་བྲི་ནས། གཞུང་དེ་ལས།འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོ་ཞིག་གིས། རང་གི་སྨྱུག་རྩལ་ལ་དབང་འབྱོར་བའི་རྩོམ་པ་པོ་དང་སྒྱུ་རྩལ་མཁན་པོ་དག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཟི་བརྗིད་དུ་རློམ་ནའང་།འཚོ་བཞུགས་སྐབས་སུ་ཁོང་ཚོས་མནར་གཅོད་ཀྱི་སྡུག་ཆེན་པོ་མྱངས་པའི་ཚུལ་དག་ཇི་བཞིན་དུ་བྲི་བར་བྱ་ཞིང་།གཞུང་དེ་ལས། དུས་རབས་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཡོད་དོ་ཅོག་ན། བདེན་པ་དང་དགེ་བ་གཉིས་རྒྱུན་དུ་ཕྱིན་ཅི་ལོག་དང་གདུག་ལས་གཉིས་ལ་འཐབ་པའི་ཚུལ་དེ་ཇི་བཞིན་དུ་བྲི་བར་བྱ་བ།གཞུང་དེ་ལས་ད་དུང་། སྒྱུ་རྩལ་གང་ཞིག་གི་ནང་ནས་མིའི་རིགས་ཀྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཚོའི་སྐུ་སྲོག་རྐྱེན་ངན་གེགས་ཚོགས་ཀྱི་ལག་ཏུ་ཤོར་ཚུལ་རྣམས་བྲི་བར་བྱ་བ།མི་རེ་འགའ་མ་གཏོགས། ཁོང་ཚོར་རྩིས་མཐོང་དང་སེམས་ཁུར་བྱེད་མཁན་ཡོད་པ་ཕར་ཟད།  ལྡོག་སྟེ་རྒྱུན་དུ་གཞན་གྱི་གཉའ་གནོན་མྱངས་པའམ་གནས་ངེས་མེད་དུ་ཁྱི་བཞིན་ལྡོམ་ནས་འཚོ་བས་ཤིན་ཏུ་ཕོངས་པར་གྱུར་ནའང་།རྒྱུ་ནོར་སྙན་གྲགས་ཐམས་ཅད་མ་རབས་ཐ་ཤལ་དག་གིས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་ལ།ཁོང་ཚོའི་ཚུགས་ཀ་རྣམ་འགྱུར་དག་སྲིད་པ་བསྐོས་ལུགས་ལས་འབྱུང་བའི་ཨའེ་སོ(ཞལ་ཆེམས་རྙིང་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དེ་ཨའེ་སོ་དང་ཡ་ཀུ་གཉིས་མཚེ་སྤུན་ནོ། །ཨའེ་སོ་ཨ་ཕའི་ཆེད་དུ་རི་མགོར་གཅན་གཟན་གསད་དུ་འགྲོ་སྐབས།ཡ་ཀུས་ཨའེ་སོའི་ལྭ་བ་གྱོན་ཏེ་ཁྱིམ་ནས་ཨ་ཕའི་སྨོན་འདུན་ལ་ཉན་ནས་བསྡད་པ་དེའོ)དང་ཤིན་ཏུ་འདྲ་ནའང་། སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་དག་ནི་ད་དུང་དཔའ་མི་ཞུམ། གཉའ་མི་ཆགཐུགས་སྐྱོ་བ་མེད་པར་ཁུར་བརྩོན་ཆེན་པོའི་ལམ་ནས་རང་གི་མཛད་འཕྲིན་མཐའ་དག་ཚུལ་བཞིན་བསྒྲུབས་ཏེ།ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གཟི་དཔངས་ཡར་ལ་བསྐྱེད་ཅིང་མཚན་སྙན་བསྐལ་པ་ནས་བསྐལ་པར་གནས་འགྱུར་བའི་ཚུལ་དག་ཇི་བཞིན་བྲི་བར་བྱ་བའི་རེ་བ་བདག་ལ་ཤིན་ཏུ་ཆེའོ།།

[①] བང་ཀྱ་ཞིན་དང་བང་ཀྱན་ཀྲའོ་གཉིས་ཀྱི<<རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ས་མཚམས—ཕྱི་རྒྱལ་བསམ་བློ་པའི་འབོལ་རྩོམ་གསུང་རབ>>ཡུན་ནན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གི1996ལོའི་པར་གཞི་ལས་བདམས།

[②] སི་པེན་དི་ལུན(Spindlen,1579-1688)འཇར་མན་གྱི་སྒྲུང་རྩོམ་མཁན་པོ།

[③] ཨེའུ་རྒྱེན•ཞོར•ཨེའུ་རྒྱེན•ཞོར(EugenSue,1804-1805)ཧྥ་རན་སིའི་ སྒྲུང་རྩོམ་མཁན་པོ།

[④] སེལ་ཀོལ(Schlegel,1767-1845)འཇར་མན་གྱི་རྩོམ་པ་པོ།