[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་མང་ཆེ་བ་དང་དམངས་ཁྲོད་དུ་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་མཐའ་མ་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་ལ་གླང་དར་མ་ཞེས་བཏགས་པའི་“གླང་”དེ་ནི་དམའ་འབེབས་པའི་མཚང་མིང་ཡིན་པའི་བརྗོད་ཚུལ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་དང་རྒྱ་དཀར་ནག་གི་འབྲེལ་ཡོད་“གླང་”གི་རིག་གནས་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་“གླང་”དེ་དམའ་འབེབས་པའི་དཔེ་མཚོན་ལ་མི་འཐད་པའི་སྐོར་བརྗོད་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] གླང་དར་མ། གླང་པོ་ཆེ། བ་གླང་།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།]K874[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།]A[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག]1002-946X(2014)04-056-07
དང་པོ། བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་དང་བསླབ་གཞི་ཁག་ནང་འཁོད་པའི་གླང་དར་མ་ཡི་“གླང་”གི་གོ་དོན་སྐོར།
བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་དང་བསླབ་གཞི་ཁག་ནང་ཁྲི་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་(ཁྲི་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་ལ་འབྲི་སྲོལ་མི་གཅིག་པ་མང་དུ་ཡོད་ཀྱང་། འདིར་《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》གཞིར་བཞག་པ་ཡིན།) ལ་གླང་དར་མ་ཞེས་བཏགས་པའི་“གླང་”དེ་ནི་དམའ་འབེབས་པའམ་མཚང་འབྲུ་བའི་མཚོན་དོན་ཡིན་ཚུལ་གསལ་བཤད་བྱས་འདུག་པ་དཔེར་ན། དེབ་ཐེར་ཁ་ཅིག་གིས། “བ་གླང་གི་ཤ་ཚུགས་འདྲ”①ཞེས་དང་། ཁ་ཅིག་གིས། “དུད་འགྲོ་བ་གླང་གི་སྐྱེ་བ་”②ཞེས་པ། ཁ་ཅིག་གིས། “བཙན་པོ་མགོ་ལ་བ་གླང་གི་རྭ་ཅོ་ཅན་”③ཞེས་པ་སོགས་བྲིས་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་ཡིན། གང་ལྟར་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཕལ་ཆེ་བས་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་མཐའ་མ་དེ་ནི་སྨོན་ལམ་ལོག་པ་བཏབ་ནས་སྐྱེ་བ་བླངས་པའི་བདུད་ཀྱི་སྤྲུལ་པའམ།④ ངན་འགྲོ་རྨོངས་པ་ཅན་གྱི་དུད་འགྲོའི་རྒྱུད་ཅན་དུ་བཀོད་འབྲི་བྱས་ཡོད། དེང་ཉེ་རབས་སུ་བརྩམས་པའི་ཡོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་དང་། དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ཀྱི་བསླབ་གཞིའི་ནང་། བཙན་པོ་དེ་ནི་བཙན་པོ་ཀུན་གྱི་མཐའ་མ་ཡིན་པ་མ་ཟད། རིམ་བྱོན་བཙན་པོ་ཞེ་གསུམ་⑤གྱི་མཛད་རྗེས་གླེང་སྐབས་ཀྱང་བཙན་པོ་དེ་ནི་བཙན་པོ་ཀུན་གྱི་ནང་ནས་ཐ་མའམ་ཐ་ཤལ་ཏེ། བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་སྣུབ་མཁན་ཞེས་ལྡོག་ཕྱོགས་མི་སྣ་ཞིག་ཏུ་བཀོད་འབྲི་བྱས་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་ཕུན་ཚོགས་ཚེ་རིང་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་གནང་བའི་བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བསླབ་གཞི་《དེབ་ཐེར་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་》 ནང་“བཙན་པོ་དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་སྔར་བྱུང་མ་མྱོང་བའི་ཉེས་ཅན་པ་ཡིན་”⑥ཞེས་གསུངས་ཡོད།
དེ་ལྟར་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་དང་བསླབ་གཞི་རྣམས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་འོག་བཙན་པོ་གླང་དར་མ་ཞེས་པའི་མིང་འབོད་པ་ཙམ་གྱིས་བོད་མི་ཕལ་ཆེ་བའི་བསམ་བློར་བཙན་པོ་དེ་ནི་ཆོས་དང་རིག་གནས་ལ་མི་དགའ་བའི་མི་སྣ་ཞིག་ཡིན་པའི་གོ་བ་གཏིང་ཟབ་པོ་ཆགས་ཡོད།
གཉིས་པ། བོད་ཀྱི་གནས་ཡིག་དང་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ་ནང་འཁོད་པའི་གླང་དར་མ་ཡི་“གླང་”གི་གོ་དོན་སྐོར།
བཙན་པོ་གླང་དར་མ་ཡི་“གླང་”གི་མིང་བྱུང་ཚུལ་སྐོར་ལ་གནས་ཡིག་དང་བོད་མིའི་དམངས་ཁྲོད་གཏམ་རྒྱུད་གཉིས་ཕན་ཚུན་ནང་འགལ་བྱུང་ཡོད། ངེ་ཡང་བོད་ཀྱི་《མཆོད་རྟེན་ཆེན་པོ་བྱ་རུང་ཁ་ཤོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོས་པས་གྲོལ་བ་བཞུགས་སོ་》ཞེས་པའི་ནང་བཙན་པོ་གླང་དར་མ་ཡི་“གླང་”གི་མིང་བྱུང་ཚུལ་གྱི་སྐོལ་ལ་འདི་ལྟར་བྱུང་སྟེ། “ཡང་གླང་པོ་ཚེ་དེའི་བསམ་པ་ལའང་། ང་ལ་ཡང་སྨོན་ལམ་གཅིག་བཏབ་སྟེ་མ་འོང་བསམ་པ་ལ། སྨོན་ལམ་ཅི་ཡང་བཏབ་མ་བྱུང་བས། ཁོ་ཁྲོས་ནས་ངས་ས་རྡོ་འདི་ཙམ་བསྐྱལ་བས་སྨོན་ལམ་ཅི་ཡང་མི་འདེབས་ན། ཁོང་རྣམས་ཀྱིས་བཙུགས་པའི་བསྟན་པ་དེ་རྒྱལ་པོ་དེའི་བུའམ་ཚ་བོར་སྐྱེས་ནས་ངས་བསྣུབས་པར་ཤོག་ཅིག་ཅེས་བྱས་སོ་”⑦ཞེས་དང་། “དེའི་ཚེ་དེའི་དུས་ཀྱི་གླང་པོ་ཆེའི་སྨོན་ལམ་ལོག་སྟེ་བདུད་ཀྱི་རྒྱལ་པོར་སྐྱེས་ནས་བསྟན་པ་བསྣུབ་པར་སྨོན་ལམ་བཏབ་པ་ནི། རྒྱལ་པོ་ཁྱོད་ནས་གདུང་རབས་གསུམ་གྱི་དུས་སུ། བདུད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་གླང་གི་མིང་ཅན་ཞིག་འབྱུང་སྟེ། དེས་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་བསྣུབ་པར་བྱེད་དོ”⑧ཞེས་གསལ་བ་ལྟར། གོང་ཞུས་ཀྱི་གནས་ཡིག་གི་ཡི་གེ་དེ་རྣམས་ནི་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་ཞེ་གསུམ་པ་བཙན་པོ་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་ལ་“གླང་” ཞེས་པའི་མིང་འདོགས་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་ཀུན་གྱི་ཐོག་མའམ་མ་ཡིག་དེ་ཡིན།《མཆོད་རྟེན་ཆེན་པོ་བྱ་རུང་ཁ་ཤོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོས་པས་གྲོལ་བ་བཞུགས་སོ་》ཞེས་པའི་ནང་གསལ་བའི་“གླང་”ནི་རྭ་ཅོ་ཅན་གྱི་བ་གླང་གི་“གླང་”མ་ཡིན་པར། རྒྱལ་པོའི་སྲིད་ལ་མཁོ་བའི་རྒྱལ་སྲིད་སྣ་བདུན་གྱི་ཡ་གྱལ་གླང་པོ་ཆེ་ཡི་“གླང་”དེ་རེད་འདུག བོད་མིའི་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ་ནང་བཙན་པོ་འདི་པ་བ་གླང་གི་སྐྱེ་བ་ཡིན་པར་གླེང་བ་མ་ཟད། ད་དུང་རྭ་ཅོ་ཅན་གྱི་བ་གླང་གི་རྭ་ཞིག་བཙན་པོ་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་གྱི་མགོ་ལ་སྐྱེས་ཡོད་པའི་དམངས་སྒྲུང་ཞིག་ཀྱང་ཡོད། དམངས་སྒྲུང་དེ་ནི་བོད་ཁམས་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་པའི་དམངས་སྒྲུང་ཞིག་ཡིན། དེ་ཡང་《ལྷ་སའི་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ》ལས། “གླང་”དར་གྱི་མགོ་བོར་རྭ་ཅོ་སྦུད་ཙམ་ཞིག་ཡོད་ལ་གསང་བ་བྱེད་ཆེད་མགོ་བོར་སྐྲ་ལྕོག་བརྒྱབ་ཡོད་པ་རེད། གླང་དར་གྱིས་ཟླ་རེར་སྐྲ་ཐེངས་རེ་བཀྲུས་ནས་སྐྲ་ལྕོག་རྒྱག་རེས་ཁེལ་མཁན་བུ་མོ་དེ་ལམ་སེང་གསོད་ཀྱི་ཡོད་པས། ཉིན་ཞིག་ཞལ་ཏ་མས་སྐྲ་ལྕོག་སླ་སྐབས་བུ་མོ་དེས་སེམས་སྡུག་དང་བཅས་མིག་ཆུ་ཤོར་བ་གླང་དར་གྱི་དཔུང་པའི་སྟེང་ལ་ཟགས་པས། གླང་དར་གྱིས་གང་བྱས་སོང་དྲིས་པར། ཞལ་ཏ་མས་ང་ནི་དེ་རིང་རྒྱལ་པོའི་དབུ་སྐྲ་སླས་ཚར་རྗེས་ཤི་རྒྱུ་རེད་ཅེས་ལབ་པས་གླང་དར་གྱིས་ཁྱོད་མ་བསད་ན་ངའི་མགོ་ལ་རྭ་ཅོ་ཡོད་པ་གཞན་གྱིས་ཤེས་ཀྱི་རེད་ཅེས་ལབ་པས་བུ་མོས་ངས་མ་བཤད་ན་གཞན་གྱིས་ཤེས་དོན་མེད། ངས་ནི་དེ་འདྲ་ཤོད་ག་ལ་ཕོད་ཅེས་བརྗོད་པས། བཙན་པོས་མ་བཤད་ན་ངས་ཚེ་ཐར་གཏོང་སྲིད་ཅེས་བརྗོད་པས། བུ་མོས་མི་སུ་ལའང་མི་ཤོད་པའི་མནའ་སྐྱེལ་དམ་བཅའ་བཞག་ནས་ཚེ་ཐར་གཏོང་རྒྱུ་བྱས། དེ་ནས་དུས་ཚོད་གང་ཙམ་ཞིག་སོང་བ་ན། བུ་མོ་དེས་གླང་དར་གྱི་མགོ་ལ་རྭ་ཅོ་ཡོད་པ་དེ་ཤོད་འདོད་ཁ་ལེ་ཁོལ་ལེ་བྱས་ནས་སྡོད་ཐབས་མེད་པ་བྱུང་བ་རེད། བུ་མོས་བསམ་བློ་མང་པོ་བཏང་ནས་མི་ལ་བཤད་ན་ནི་དམ་བཅའ་བཞག་ཟིན་པ་དང་གཅིག གཉིས་ནས་ང་གསོད་ཀྱི་རེད་བསམ་པའི་ཞེད་སྣང་དང་དངངས་སྐྲག་ཡོད་པའི་སྐབས། དེའི་ཉེ་འགྲམ་དུ་ཙི་ཙི་ཞིག་ཙི་ཁུང་ནས་མགོ་བོ་རྡོག་ཙམ་བྱས་ཏེ་མར་འཛུལ་བ་རེད། དེ་འཕྲལ་བུ་མོ་དེས་མི་ལ་བཤད་པ་ལས་ཙི་ཁུང་ནང་བཤད་ན་དགའ་བསམ་ནས་ཙི་ཁུང་ལ་ཁ་སྦྱར་ནས་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མའི་དབུ་ལ་རྭ་ཅོ་འདུག་སྟེ་འདུག་ཟེ་ཞུ་ས་མི་འདུག ཅེས་བཤད། དུས་གང་ཙམ་སོང་དུས་ཙི་ཁུང་ནས་སྨྱུག་མ་ཞིག་སྐྱེས། དེ་རིང་པོར་ལོན་པ་ན་ཕྱུགས་རྫི་བ་ཞིག་གིས་བཅད་ནས་གླིང་བུ་བཟོས་ནས་བཏང་བ་ན་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་མའི་དབུ་ལ་རྭ་ཅོ་འདུག་སྟེ་འདུག་ཟེ་ཞུ་ས་མི་འདུག་ཟེར་བའི་སྒྲ་ཤ་སྟག་ཐོན་པ་རེད། གནས་ཚུལ་དེ་ཁྱབ་ཆེ་རུ་ཕྱིན་པས་བྲག་ཡེར་པར་བཞུགས་པའི་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེས་གསན་པ་རེད། དེ་ནས་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་རང་གི་རྟ་དཀར་པོ་དེ་ལ་སོལ་བ་ནག་པོ་བྱུགས་ནས་ནག་པོ་བཟོས། ......སྔགས་པ་ཞྭ་ནག་གི་ཆས་སུ་བྱས་ནས་ལྷ་ས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་མདུན་དུ་ཡོང་བ་ན། གླང་དར་མས་གཙུག་ཁང་གི་མདུན་དུ་ཡོད་པའི་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་ཀློག་གིན་ཡོད་པ་མཐོང་འཕྲལ། རང་གི་རྟ་དེ་བྱུས་ཡག་དར་ཆེན་ལ་བཏགས། བཙན་པོའི་མདུན་དུ་ཡོང་ནས་ཕྱག་འཇལ་བའི་ཚུལ་གྱིས། ཕྱག་གསུམ་པ་འཚལ་བ་དང་སྦྲགས་གླང་དར་གྱི་དཔྲལ་བར་མདའ་བརྒྱབ་ནས་དཀྲོང་པ་རེད་”⑨ཅེས་བཙན་པོ་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་གྱི་དབུ་ཐོག་ཏུ་མི་ཀུན་ལ་མེད་པའི་དུད་འགྲོ་བ་གླང་གི་རྭ་ཅོ་ཞིག་སྐྱེས་ཡོད་ཚུལ་བརྗོད་ཡོད།
བཙན་པོ་དར་མའི་དབུ་ལ་རྭ་ཅོ་“དངོས་སུ་”སྐྱེས་ཡོད་ཚུལ་གྱི་སྒྲུབ་བྱེད་གཞན་ཞིག་ནི། བོད་ཀྱི་ལྷ་ཁང་དང་དགོན་སྡེ་ཁག་གཅིག་གི་སྒོ་སྟེང་ན་ཤུར་ཆུང་ཆུང་འགའ་ཡོད་པ་དེ་ཡིན། དགོན་སྡེ་ལྷ་ཁང་དེ་དག་གི་གནས་བཤད་རྒྱག་མཁན་ཚོས་དེ་ནི་བཙན་པོ་གླང་དར་མའི་“གླང་”གི་རྭ་ཅོས་འདེད་ཕྱིན་ནས་ཤུར་བྱུང་བ་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། གཞན་ད་དུང་བོད་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་ཞིབ་འཇུག་པ་ཚོས་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་མི་ཆེན་དང་བླ་ཆེན་གྱི་མདུན་དུ་གུས་པའི་ཚུལ་དུ་མགོ་བོར་འཕུར་འཕུར་བྱེད་པའི་དམངས་སྲོལ་དེ་ཡང་ཐོག་མ་བོད་མི་ཚོས་ང་ནི་མགོ་ལ་རྭ་ཡོད་པའི་གླང་དར་མའི་སྐྱེ་བ་མིན་ཞེས་པའི་དོན་སྟོན་པའི་ཚུལ་ལས་རིམ་བཞིན་བྱུང་བར་གསུངས།
མདོར་ནས་བཤད་ན། 《མཆོད་རྟེན་ཆེན་པོ་བྱ་རུང་ཁ་ཤོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོས་པས་གྲོལ་བ་བཞུགས་སོ་》ཞེས་པའི་ནང་གི་གླང་དར་མ་ཡི་“གླང་”དེ་ནི་རྭ་མེད་མཆེ་བ་ཅན་གྱི་གླང་པོ་ཆེ་ཡི་“གླང་”ཡིན་པ་ལ། བོད་མིའི་དམངས་སྒྲུང་ནང་རྭ་ཡོད་བ་གླང་གི་“གླང་”དུ་ངོས་འཛེན་བྱས་འདུག དེ་གཉིས་ནི་རིགས་མི་འདྲ་བའི་སྲོག་ཆགས་གཉིས་ཡིན་ཞིང། གནད་དོན་དེ་ནི་ཟླ་བ་ལྔ་པ་དང་རྒྱལ་བ་ལྔ་པ་ནོར་འཛོལ་བྱུང་བ་ལྟ་བུ་ཡིན། དེ་གཉིས་ལ་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད། གླངོ་པོ་ཆེ་ཡི་“གླང་”དང་བ་གླང་གི་“གླང་”'ནོར་འཛོལ་བྱུང་བ་ནི་ངེས་པར་ནོར་བཅོས་བྱེད་དགོས་པར་རིགས་སོ།
གསུམ་པ། “གླང་”'དེ་དམའ་འབེབས་པའི་མཚོན་དོན་ལ་ཐད་མིན་གྱི་དཔྱད་བརྗོད།
གོང་དུ་ཞུས་པ་བཞིན་བཙན་པོ་འུ་དུམ་བཙན་ལ་གླང་དར་མར་འབོད་པར་རྒྱུ་མཚན་གཉིས་ཡོད་དེ། རྭ་མེད་མཆེ་བ་ཅན་གྱི་གླང་པོ་ཆེ་ཡི་“གླང་” དང་རྭ་ཡོད་བ་གླང་གི་“གླང་”གཉིས་ཡིན། གཤམ་དུ་“གླང་”དེ་གཉིས་ནི་མཚང་འབྲུ་བའམ་སྨད་པའི་མཚོན་དོན་མ་ཡིན་པའི་སྐོར་རགས་ཙམ་བརྗོད་ན།
གཅིག གླང་པོ་ཆེ།
གླང་པོ་ཆེ་ནི་ནང་བསྟན་རིག་གནས་ཁྲོད་གནས་བབས་མཐོ་པོ་ཡོད་ལ། སྲོག་ཆགས་མང་ཆེ་བའི་ནང་ནས་འབུར་དུ་ཐོན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཤིག་ཡིན། དཔེར་ན། རྒྱལ་པོའི་སྲིད་ལ་མཁོ་བའི་རྒྱལ་སྲིད་སྣ་བདུན་ནང་གླང་པོ་རིན་པོ་ཆེ་ཞེས་བྱུང་བ་དང་། འཐབ་རྩོད་དང་མི་དགེ་བ། བཀྲ་མི་ཤིས་པ་སོགས་ལས་བཟློག་ནས་ཞི་མཐུན་བདེ་སྐྱིད་མཚོན་པའི་རི་མོ་མཐུན་པ་སྤུན་བཞིའི་ནང་དུ་ཡང་གླང་པོ་ཆེ་ཡོད་པ་མ་ཟད། མཐུན་པ་སྤུན་བཞིའི་ནང་ཀི་གླང་པོ་ཆེ་དེ་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུའི་ཉེ་གནས་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པ་ཀུན་དགའ་བོ་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་པར་བརྗོད།⑩ དེ་བཞིན། སྟོན་པ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་མཛད་པ་བཅུ་གཉིས་ལས། འཕོ་བའི་མཛད་པའི་སྐབས་སུ་གླང་ཆེན་དང་འབྲེལ་བའི་རྣམ་ཐར་འདི་ལྟར་གསལ་བ་སྟེ།《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ་》ལས། “གླང་པོ་ཆེའི་ཕྲུ་གུ་ཐལ་དཀར་དུ་བསྒྱུར་ནས་ཚེས་བཅོ་ལྔའི་གསོ་སྦྱོང་བླངས་པའི་ཡུམ་གྱི་རུམ་དུ་ཞུགས་སོ། ཉ་དེ་ཡང་ས་ག་ཟླ་བའི་ཉ་ཡིན་པར་རྒྱ་ཆེར་རོལ་པ་ལས་བཤད་དེ། ཟླ་བ་བཅུ་རྫོགས་པར་ལྷུམས་སུ་བཞུགས་ནས། དབོ་ཟླ་བའི་ཚེས་བཅོ་ལྔ་ལ་ལུམྦི་ནིའི་ནགས་སུ་སྐུ་བལྟམས་སོ་”⑾ཞེས་དང་། 《གྲུབ་མཐའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་》ལས། “......དགུན་དུས་འདས་ཏེ་དཔྱིད་ཀྱི་དུས་དཔྱིད་ཟླ་ཐ་ཆུང་གི་སྐར་མ་ས་ག་ལ་བབས་པའི་དུས་དགའ་ལྡན་ནས་འཕོས་ཏེ། གླང་པོའི་ཕྲུ་གུ་ཐལ་ཀར་མཆེ་བ་དྲུག་ལྡན་གྱི་རྣམ་པས་ལྷ་མོ་སྒྱུ་འཕྲུལ་ཆེན་མོ་གཟིམས་མལ་དུ་བདེ་བར་གནས་པའི་གློ་གཡས་པ་ནས་ཞུགས་སོ། མངལ་དུ་ཟླ་བཅུ་བཞུགས། ......”⑿ཞེས་དང། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་པར་《གྲུབ་མཐའ་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བའི་ཚིག་འགྲེལ་ཐོར་བུ་》ལས། “གཉིས་པ་ལྷུམས་སུ་ཞུགས་པའི་མཛད་པ་ནི་ཧོར་ཟླ་བཞི་པ་ས་ག་ཟླ་བའི་དཀར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཚེས་བཅོ་ལྔ་ལ་གླང་ཆེན་ཐལ་དཀར་གྱི་ཚུལ་དུ་ལྷ་ལས་བབས་ཏེ་ཡུམ་སྒྱུ་འཕྲུལ་བའི་ལྷུམས་སུ་བཀྲ་ཤིས་པའི་དགེ་མཚན་དུ་མ་དང་བཅས་ཏེ་ཞུགས་སོ་”⒀ཞེས་གསལ་བ་སོགས། དེ་དག་གི་ཐོག་ནས་གླང་པོ་ཆེ་ནི་སྟོན་པ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ལྟས་དང་མཚན་མ་བཟང་བའི་སྒོ་ནས་བདེ་བར་ཡུམ་གྱི་ལྷུམས་སུ་ཞུགས་ཐུབ་པའི་བཀྲ་ཤིས་པའི་རྟགས་དང་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་མཚོན་དོན་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ། མདོར་ན། གླང་པོ་ཆེ་ཡི་རིགས་ནི་དམའ་འབེབས་པའམ་སྨད་པའི་དཔེ་མཚོན་མ་ཡིན་པར་དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ། བཀྲ་ཤིས་པ་དང་གཡང་ཆེ་བའི་མཚོན་དོན་ཡིན་པར་འདོད་དོ།
གཉིས། བ་གླང་།
བ་གླང་གི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ལ་ཁྱུ་མཆོག་དང་བཟང་པོ་བཅས་བསྟོད་པ་ཅན་གྱི་མིང་བཏགས་འདུག་པ་དཔེར་ན།《བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ》ལས། “གླང་། བ་གླང་ཕོ། མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ལ་ཁྱུ་མཆོག་དང་། འགྲོ་བྱེད། སྟོབས་ལྡན་བཟང་པོ། འདྲེན་བྱེད། བཟང་པོ་བཅས་སོ་”⒁ཞེས་གསལ་བ་ལྟར་ཡིན། ཁྱུ་མཆོག་ཅེས་པའི་གོ་དོན་གང་ཡིན་སྐོར་ལའང་། 《བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》ལས། “ཁྱུ་མཆོག མང་པོའི་ནང་གི་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པ་”⒂ཞེས་བྱུང་བ་སོགས། མདོར་ན། “བ་གླང་”ནི་མང་པོའི་ནང་གི་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པ་ཞིག་ཡིན་པ་གང་ལེགས་རྟོགས་ཐུབ།
མ་གཞི་བ་གླང་ནི་བདེ་འགྲོ་གསུམ་དང་ངན་འགྲོ་གསུམ་དུ་དབྱེ་བའི་ངན་འགྲོའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་མོད། འོན་ཀྱང་བ་གླང་དེ་དམའ་འབེབས་པའམ་སྨད་པའི་མཚོན་དོན་ཁོ་ན་ཡིན་མིན་ལ་ད་དུང་དོགས་པ་ཆེན་པོ་ཡོད་དེ། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དགེ་ལུགས་པའི་ཡི་དམ་གྱི་ལྷ་གཙོ་བོ་འཇིགས་བྱེད་ཀྱི་དབུ་ནི་རྭ་ཡོད་བ་གླང་གི་གདོང་པ་ཅན་ལྟར་ཡིན་པ་རྒྱ་ཆེའི་ཀློག་པ་པོ་ཆོས་ཡི་དམ་རྡོ་རྗེ་འཇིགས་བྱེད་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་ཁག་ལ་གཟིགས་དང་། དེའི་ཞལ་རས་དང་དབུ་གང་ལ་བལྟས་ཀྱང་བ་གླང་དང་གཉིས་སུ་མེད། དགོན་སྡེ་ཁག་གི་གནས་བཤད་པ་ཆོས་ཀྱང་འཇིགས་བྱེད་ཀྱི་སྐུའི་ཁྱད་ཆོས་གླེང་སྐབས་“འཇིགས་བྱེད་བ་གླང་གདོང་ཅན”ཞེས་ཟེར། དེ་བཞིན་ཡི་དམ་གཤིན་རྗེ་གཤེད་ཀྱི་སྣང་བརྙན་ཡང་དེ་ལྟ་བུ་བྱུང་། གལ་ཏེ་བ་གླང་ཞེས་པ་བོད་ཀྱི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ངོས་འཛིན་ལྟར་སྨད་པའི་མཚོན་དོན་ཡིན་ན། ནང་བསྟན་གསང་སྔགས་རྡོ་རྗེ་ཐེག་པའི་ཡི་དམ་གྱི་ལྷ་གཙོ་བོ་རྡོ་རྗེ་འཇིགས་བྱེད་ལྟ་བུ་བ་གླང་གི་གཟུགས་བརྙན་དུ་བཀོད་སྲིད་དམ། བཀོད་མི་སྲིད་དོ་སྙམ།
ལྷག་པར་དུ་ནང་བསྟན་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ལ་བ་གླང་ནི་དད་པ་བྱེད་ཡུལ་གྱི་རྩ་ཆེའི་སྲོག་ཆགས་ཤིག་ཏུ་བརྩི་སྟེ། བ་གླང་ཁྲོམ་གཞུང་དང་གཞུང་ལམ་གང་དུ་ཕྱིན་ཀྱང་སུས་ཀྱང་བཀག་འགོག་བྱེད་མི་ཆོག་པ་ཡིན། གང་ལྟར་ནང་བསྟན་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་རྒྱ་གར་ཡུལ་ལ་བ་གླང་ནི་དད་པ་བྱེད་ཡུལ་གྱི་ལྷའི་སྒོ་ཟོག་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་པས། ཡུལ་དེར་བ་གླང་ནི་སྨད་པའམ་དམའ་འབེབས་པའི་མཚོན་དོན་ཞིག་རེད་མི་འདུག་གོ
གཞན་ཡང་བོད་མི་ཚོས་རྒྱུས་མངའ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་བ་གླང་གཞན་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་“རྒྱ་ནག་གླང་”དང་“གླང་རྫི་”ཞེས་པ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་སྤྱི་ལོ2012ཆུ་འབྲུག་ལོའི་《བོད་ལྗོངས་སྨན་རྩིས་ཁང་གི་ལོ་ཐོ་》ལས། “རྒྱ་ནག་གླང་རྩིས། ......ས་གླང་བརྟག་པའི་རྩིས་འབྲས་ལ་བརྟེན་ནས། ། ས་སྟེང་མི་ཕྱུགས་ལེགས་ཉེས་ལུང་འདི་བསྟན། ། དུས་བཞིའི་ཐོག་མ་དཔྱིད་ཀྱི་དབུགས། ། རྒྱ་ཟླ་དང་པོའི་བཅུ་གསུམ་དང་། ། བོད་ཚེས་རྒྱལ་ཟླའི་བཅུ་གཉིས་ལ། ། ཟུག་པའི་འབྲས་བུ་འདི་རུ་གླེང་། ། སྤྱིར་ན་ཁྱུ་མཆོག་སེར་པོ་ཡིས། ། ལོ་ཏོག་རྩི་ཤིང་རྒྱས་པ་དང་། ། འབྲུ་འཕེལ་སྐྱེ་བོ་དགའ་བདེར་སྤྱོད། ། འབྲོག་ན་བཞོན་ཆུ་བཟང་པ་དང་། ། འདུས་པའི་ནད་ཀྱིས་ཅུང་ཟད་ཉེན། ། བྱེ་བྲག་རྭ་རྣ་མཇུག་གསུམ་ནི། ། ལྗང་ཁུས་ཡུལ་སྤྱིར་རླུང་ཆེན་ལྡང་། ། གླང་མགོ་ཕོ་བ་སྔོན་པོ་ཡིས། ། བྱང་དང་སྟོད་ཕྱོགས་ཅུང་ཟད་དྭོགས། ། གླང་གི་ཁ་གདངས་མཇུག་གཡོན་གཡོབ། ། མི་ལ་རྩུབ་ཅིང་ཕྱུགས་ལ་དགེ ། བཞོར་དང་ཕྲུ་གུ་འཕེལ་བར་བཤད། ། གླང་རྫི་བྱིས་པས་བྱིས་པ་བདེ། ། རྒན་རྩུབ་དར་མར་ཤིན་ཏུ་དྭོགས། ། ལྟག་སྐྲ་ཚོ་གཉིས་རྣ་སྔོན་འཕྱངས། ། ཅུང་ཟད་དྭོགས་པའི་ལྟས་སུ་མངོན། ། རྫི་བོའི་ལྷམ་གཡོན་གྱོན་པ་དང་། ། གཡས་པ་གཡོན་གྱི་རྐེད་པར་དྲངས། ། མོ་བྲེལ་ཕོ་ནི་དལ་བའོ། ། གོས་ལྗང་རྐེད་ཆིངས་དཀར་བ་ཡིས། ། ཟོང་དང་འབྱོར་པ་ཅུང་ཟད་ཞན། ། ལྕག་འབྲས་དར་སྐུད་སར་འདྲུད་པས། ། ཡུལ་ཁམས་བདེ་ཞིང་དགེ་བ་ཡིན། །......”⒃ཞེས་བྱུང་བ་མ་ཟད། 《བོད་ཀྱི་ལོ་ཐོ་ལྟ་སྟངས་སྐོར་》ལས། “རྒྱ་ནག་གླང་རྩིས།......‘དེ་ཡང་ཁྱུ་མཆོག་གི་ཁ་དོག་དང་། མགོ རྭ རྣ། སུག་བཞི། ཕོ་བའི་ཁ་དོག སོ་མཚུལ། ཁ་དང་མཇུག་མའི་རྣམ་འགྱུར། ཁྱུ་མཆོག་གི་གྲངས། རྫི་བོའི་སྐེད་རགས། ལྟག་སྐྲ། ལྷམ་གྱོན་མིན། གླང་རྫི་དལ་བྲེལ། ......སོགས་ལས་ལོ་འདིར་སྐྱེ་བོ་རྒན་དར་གཞོན་གསུམ་དང་ཕྱུགས་རིགས་ལ་བཟང་རྩུབ་དང་ལོ་ཏོག་རྩི་ཤིང་ལ་སད་སེར་བཙའ་ཐན་ཆར་ཞོད་ཆེ་ཆུང་སོགས་གང་འདྲ་འབྱུང་མིན་མ་འོངས་ལུང་དུ་བསྟན་པ་དེའོ་”⒄ཞེས་ཁ་གསལ་སོ་བདེའི་འགྲེལ་པ་མཛད་འདུག་པ་བཅས་ལས། བོད་ཀྱི་ལོ་ཐོའི་སྟེང་ལོ་སོ་སོའི་ནང་ཆར་ཆུ་དང་། མིའི་བདེ་ཐང་། འབྱུང་བའི་འགྱུར་བ་གང་འདྲ་འབྱུང་མིན་སྐོར་ལ་བརྟག་པ་བྱེད་པའི་མ་འོངས་ལུང་བསྟན་གྱི་བདག་པོ་ནི་“གླང་”ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ། སྤྱིར་ན་“གླང་”དང་“གླང་རྫི་”མ་ཡིན་པའི་དཔེ་གཞན་སྤྱོད་རྒྱུ་ཡོད་སྲིད་པ་དཔེར་ན། རྟ་དང་། ལུག སྤྲེལ། བྱ། ཁྱི། ཕག བྱི་བ། སྟག ཡོས། འབྲུག སྦྲུལ་སོགས་ཡས་གང་རུང་ཞིག་སྤྱོད་ཆོག་པ་ལྟ་བུ་དང་། གླང་རྫི་བ་ལས་གཞན་ཞིང་པ་དང་། འབྲོག་པ། རྒྱལ་སྲས་དང་། སྲས་མོ། བློན་པོ་དང་། གོང་མ་ལ་སོགས་པ་གང་རུང་བཀོལ་ཆོག་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་བོད་ཀྱི་ལོ་ཐོའི་སྟེང་“གླང་”དང་“གླང་རྫི་”ཁོ་ན་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་པར་བརྟགས་ན། དེར་དམིགས་བསལ་གྱི་གོ་དོན་ཞིག་ཡོད་ངེས་སྙམ།
དེ་ཡང་“རྒྱ་ནག་གླང་”གི་འབྱུང་ཁུངས་སྐོར་ལ་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པའི་དེབ་ཐེར་ཁག་ནང་དེ་ཙམ་གྱིས་གཏིང་ཟབ་པའི་གསལ་བཤད་མེད། འོན་ཀྱང་རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་འབྱུང་དང་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ནང་“གླང་”དེ་ནི་སྤྱིར་བཏང་གི“གླང་”ཞིག་མ་ཡིན་པའི་སྐོར་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད། དེ་ཡང་ཏའོ་ཅའོ་ཆོས་ལུགས་(道教)ཀྱི་སྟོན་པ་ལའོ་ཙི(老子)ཡི་འཇིམ་སྐུ་དང་། གསེར་ཟངས་སྐུ། ཞལ་ཐང་། གྲགས་ཅན་རི་མོ་སོགས་གང་ལ་བལྟས་ཀྱང་སྟོན་པ་དེ་ཉིད་“གླང་”ཞིག་ལ་ཆིབས་ཡོད་པའི་གཟུགས་བརྙན་བཀོད་འདུག གཟུགས་བརྙན་འདྲ་གཟུགས་དེའི་མིང་ལ་རྒྱའི་ཡི་གེར་“紫气东来”ཞེས་བརྗོད་ཅིང་། ཡིག་འབྲུ་བཞི་པོ་དེ་ནི་བཀྲ་ཤིས་པ་དང་། བྱིན་རླབས་ཆེ་པ་སོགས་ཀྱི་མཚོན་དོན་ཡིན་པར་འདོད། ཏའོ་ཅའོ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དད་ལྡན་པ་ཆོས་ལོ་གསར་པར་བསུ་པ་ཞུ་སྐབས་ཡིག་འབྲུ་བཞི་པོ་དེ་སྒོའི་སྟེང་དུ་བཀལ་ཏེ་མ་འོངས་ལོ་ཟླའི་ནང་བྱ་བ་ལམ་ལྷོངས་དང་བསམ་འདུན་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་པའི་སྨོན་འདུན་ཞུ་སྲོལ་ཡོད།
“紫气东来”ཞེས་པའི་གོ་དོན་ནི་འཕགས་པའི་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་ཤར་ནས་ཕེབས་པའི་རྟགས་དང་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་སྔ་ལྟས་ཞེས་པའི་གོ་དོན་ཡིན་པར་བཤད། དེ་ཡང་“紫气东来”ཞེས་པ་དེར་ངོ་མཚར་ཅན་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱང་འདི་འདྲ་ཞིག་འདུག ཏའོ་ཅའོ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྟོན་པ་ལའོ་ཙི་ནི་ཤེས་བྱའི་གནས་ལ་མཁྱེན་རྒྱ་ཆེ་བའི་མཁས་པའི་དབང་པོ་ཞིག་ཡིན། ཀྲའུ་རྒྱལ་རབས་( 周王朝>ཀྱིས་ཁོང་རིག་གནས་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དཔོན་དུ་བསྐོ་གཞག་བྱས། འོན་ཀྱང་སྟོན་པ་ལའོ་ཅི་དགུང་ལོ་བདུན་ཅུ་ལྷག་ལ་ཕེབས་པའི་དུས། གནམ་འོག་ཏུ་རྒྱལ་ཕྲན་དབར་མངའ་ཁོངས་དང་དབང་བསྒྱུར་ཆེད་ཕན་ཚུན་དམག་འཁྲུག་རྒྱུན་མི་ཆད་པར་བྱུང་། སྟོན་པ་ལའོ་ཙི་ཡིས་མ་འོངས་པའི་དུས་ཁྱོད་ཤི་ང་གསོན་གྱི་དམག་འཁྲུག་དེ་བས་རྣོ་ངར་ཆེ་བ་དང་། དུས་ཟིང་གི་གནས་ཚུལ་དེ་བས་ཛ་དྲག་ཡོང་བ་མངོན་པར་མཁྱེན་ནས། ཁོང་གིས་དཔོན་གྱི་གོ་གནས་ལས་དགོངས་པ་ཞུས་པ་དང་། “གླང་”སྔོན་པོ་ཞིག་ལ་ཆིབས་ནས་ལོ་ཡང་(洛阳)བྱ་བའི་ཡུལ་དང་ཞལ་གྱེས་ཀྱིས་དམག་འཁྲུག་དང་དུས་ཟིང་མེད་པའི་ཞི་བདེའི་མི་ཆེའི་འཚོ་བ་འཚོལ་བར་གཤེགས། དེའི་ཚེ་ཧན་ཀུ་ཀོན་(函谷关)ཟེར་བའི་ཡུལ་ཞིག་ན་རྟགས་དང་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་བརྟག་པ་ལ་མཁས་པའི་ཀོན་ལིང་ཡི་ཤི་(关令尹喜)ཟེར་བའི་སྐྱེས་བུ་ཞིག་ཡོད་པ་དེས་ཉིན་ཞིག་གི་ཞོགས་པ་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ནམ་མཁའ་ནས་འཕགས་པའི་སྐྱེས་བུ་ཕེབས་པའི་བཀྲ་ཤིས་པའི་རྟགས་མང་དུ་མཐོང་། དེ་མ་ཉིད་ཁོང་གིས་ཤར་གྱི་ཕྱོགས་དེར་བསྐྱོད། སྐབས་དེར་རྟགས་དང་དཔེ་བྱད་ཡོངས་སུ་ཚང་བའི་རྒད་པོ་བསོད་ནམས་ཅན་ཞིག་“གླང་”སྔོན་པོ་ཞིག་ལ་ཆིབས་ནས་ཕེབས་ཡོང་བ་དང་མཇལ། རྒད་པོ་དེ་ནི་གཞན་མ་ཡིན་པར་ཏའོ་ཅའོ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྟོན་པ་ལའོ་ཙི་ཡིན། ཀོན་ལིང་ཡི་ཤི་ཡིས་ཁོང་ཁྱིམ་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ནས་བསྟན་བཅོས་རྩོམ་པའི་རེ་བ་ཞུས་པས། དེར་ལའོ་ཙི་ཡིས་ཡིག་འབྲུ་ལྔ་སྟོང་གཡས་གཡོན་ཅན་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཤིག་བརྩམས། ཕྱིས་སུ་ལའོ་ཙི་ཡིས་བརྩམས་པའི་བསྟན་བཅོས་དེ་དཔར་ཤིང་དུ་བརྐོས་ནས་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པའི་དཔེ་དེབ་ཀྱི་མིང་ལ་《ཀུན་སྤྱོད་གསུང་རབ་》(《道德经》)ཟེར། སྟོན་པ་ལའོ་ཙི་ཡིས་བསྟན་བཅོས་གྲགས་ཅན་《ཀུན་སྤྱོད་གསུང་རབ་》བརྩམས་གྲུབ་རྗེས་ཡུལ་དེ་ནས་ཞལ་གྱེས་ཏེ་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་“གླང་”སྔོན་པོ་དེ་ལ་ཆིབས་ནས་ཕེཔས་སོང་བས། ཕྱིས་སུ་ཁོང་ཡུལ་ཕྱོགས་གང་དུ་བཞུགས་པ་དང་མཛད་པ་གང་དང་གང་བསྐྱངས་པའི་སྐོར་སུས་ཀྱང་ཤེས་རྟོགས་མེད་པར་གྱུར། འོན་ཀྱང་། ཏའོ་ཅའོ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དད་ལྡན་པ་ཚོས་ལའོ་ཙི་ནི་དད་པ་བྱེད་ཡུལ་གྱི་ལྷ་རིགས་ཀུན་གྱི་ནང་ནས་གཙོ་བོར་བརྩིས་ཏེ་“太上老君”ཞེས་རྒྱུན་དུ་མཆོད་བསྟོད་བྱེད་པ་ཡིན། དེང་དུས་ཀྱི་མཁས་དབང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གིས་ཀྱང་ཏའོ་ཅའོ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྟོན་པ་ནི་ལའོ་ཙི་ཡིན་ཟེར།
གོང་དུ་“རྒྱ་ནག་གླང་”དང་ཏའོ་ཅའོ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྟོན་པ་ལའོ་ཙི་ཡི་ཆིབས་པ་“གླང་”བཅས་ཀྱི་སྐོར་གླེང་བརྗོད་རགས་ཙམ་བྱས་པ་དེས་བ་གླང་ཟེར་བ་དེ་ནི་དམའ་འབེབས་པའམ་སྨད་པའི་མཚོན་དོན་མ་ཡིན་པ་གང་ལེགས་རྟོགས་ཐུབ་པ་ཡིན།
མཇུག་བསྡུ་བ།
མདོརན། དེང་དུས་ཀྱི་ནང་བསྟན་ཞིབ་འཇུག་པ་ཚོ་དང་། ནང་བསྟན་ལ་དད་པ་བྱེད་མཁན་གྱི་མང་ཚོགས་ཚོའི་བསམ་བློར་བཙན་པོ་གླང་དར་མའི་“གླང་”ནི་དུད་འགྲོ་བ་གླང་གི་རིགས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། མགོ་ལ་རྭ་ཅོ་ཅན་གྱི་བ་གླང་ནི་ངན་འགྲོ་གསུམ་ལས་བླུན་རྨོངས་དུད་འགྲོ་ཡིན་པ་སོགས་ཀྱི་གཅིག་གྱུར་གྱི་ལྟ་སྟངས་ཤིག་ཆགས་མོད། འོན་ཀྱང་དེ་ནི་གཡས་ལྟ་གཡོན་ལྟ་མེད་པའི་ཁྲོན་པའི་ནང་གི་སྦལ་པས་ནམ་མཁའ་ལ་བལྟ་བའི་ཚུལ་ལས་མ་འདས། གལ་ཏེ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་དང་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་བཀག་རྒྱ་ལས་བསྒྲལ་ཏེ། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ཉིང་ཁུ་གསང་སྔགས་རྡོ་རྗེ་ཐེག་པའི་བ་གླང་གདོང་ཅན་གྱི་ཡི་དམ་རྡོ་རྗེ་འཇིགས་བྱེད་ཀྱི་སྐུ་འདྲ་ལྟ་བུ་དང་། རྒྱ་དཀར་ནག་གི་རིག་གནས་ཁྲོད་“གླང་”ལ་འཛིན་པའི་ལྟ་སྟངས་སོགས་ནས་“གླང་”ལ་སླར་ཡང་དཔྱད་པ་བྱས་ན། བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་མཐའ་མ་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་ལ་གླང་དར་མ་ཞེས་བཏགས་པའི་“གླང་”དེ་ནི་དམའ་འབེབས་པའི་མཚོན་དོན་མིན་པ་གང་ལེགས་རྟོགས་ཐུབ་པ་ཡིན། །
ལུང་འདྲེན་དཔྱད་ཡིག
①དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1986ལོའི་ཟླ6པར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ་པ། ཤ 425
②③བོད་མིའི་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ་ཁག་ལ་གསལ།
④སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས། 《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ་》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1990ལོའི་ཟླ12པར་དཔར་ཐེངས་བཞི་པ་བརྒྱབ་པ། ཤ299
⑤⑩《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》 ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2009ལོའི་ཟླ9པར་དཔར་གཞི་གཉིས་པ། ཤ581ཤ1075
⑥ཕུན་ཚོགས་ཚེ་རིང་། 《དེབ་ཐེར་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་》བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991ལོའི་ཟླ6པར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བཏབ།ཤ130
⑦⑧དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་སོགས་ཀྱིས་མཛད།《གནས་ཡིག་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》 སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོའི་ཟླ་2པར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བཏབ། ཤ315 ཤ317
⑨བསྡུ་སྒྲིག་མཁན། ཀུན་བཟང་རྒྱལ་མཚན། ཟླ་བ་བཀྲ་ཤིས། 《ལྷ་སའི་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ་》 ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་མང་ཚོགས་སྒྱུ་རྩལ་ཁང་། 1989ལོ། ཤ422-427
⑾འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ། 《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ་》 སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1984ལོ། ཤ38
⑿《གྲུབ་མཐའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་》 བོད་རང་སྐྱོད་ལྗོངས་རིག་དངོས་དོ་དམ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་རྩོམ་སྒྱུར་ཚོགས་ཆུང་ནས་རྩོམ་འབྲི་མཛད། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོའི་ཟླ8པར་ལྷ་སར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བཏབ། ཤ37
⒀མཁྱེན་རབ་དབང་ཕྱུག 《གྲུབ་མཐའ་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བའི་ཚིག་འགྲེལ་ཐོར་བུ་》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། ཤ136-137
⒁⒂《བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 1993ལོའི་ཟླ12པར་དཔར་གཞི་གཉིས་པ་བསྒྲིགས། ཤ420 ཤ265
⒃《བོད་ལྗོངས་སྨན་རྩིས་ཁང་གི་ལོ་ཐོ་》སྤྱི་ལོ2012 ཆུ་འབྲུག་ལོ། བོད་ལྗོངས་སྨན་རྩིས་ཁང་ནས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ37-38
⒄རྐང་བཙུགས། 《བོད་ཀྱི་ལོ་ཐོ་ལྟ་སྟངས་སྐོར་》བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1991ལོའི་ཟླ6པར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བཏབ། ཤ11-12
