[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།］ དཔྱད་རྩོམ་འདིར་གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་བསྒྱུར་བའི་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་》བོད་འགྱུར་མ་དང་རྒྱ་ཡིག་མ་ཕྱི་གཉིས་བསྡུར་བའི་ཐོག་ནས་བོད་འགྱུར་མར་ཐོན་པའི་ས་མིང་དང་མི་མིང་། དེ་བཞིན་ཡུལ་སོ་སོར་བགྲོད་པའི་ལམ་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་དང་བར་ཐག ཡུལ་དང་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན། དགེ་འདུན་པའི་ཞལ་གྲངས་སོགས་ཐད་ཀྱི་འགྱུར་སྐྱོན་ལ་གསེད་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] ཐང་སན་ལམ་ཡིག རྒྱ་ཡིག་མ་ཕྱི། བོད་འགྱུར་མ། འགྱུར་འཁྲུལ།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] H159“214”
[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2019-04-0138-08
རྒྱའི་གོང་མ་ཐང་ཐའེ་ཙུང་གི་བཀའ་བཞིན་སྡེ་སྣོད་འཛིན་པ་དགེ་སྦྱོང་ཆེན་པོ་ཐང་ཞོན་ཙང་དང་ཁོང་གི་སློབ་མ་པེན་ཅི་ཡིས་ཀྲེན་ཀོན་ཁྲི་ལོ་ཉི་ཤུ་པ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་646ལ་①མཛད་གྲུབ་པའི་ཡོངས་གྲགས་སུ་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་》ཅེས་པ་འདི་ནི་འཛམ་གླིང་གི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་ཡུལ་གྱི་ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་བཀོད་པ་དང་ནང་བཅུད་ཀྱི་སངས་རྒྱས་བསྟན་པའི་འཕེལ་འགྲིབ་ཞིབ་ཏུ་བསྟན་པའི་བརྩམས་ཆོས་རིན་ཐང་ཅན་ཞིག་ཡིན། ཆིང་གི་གོང་མ་ཆན་ལུང་སྐབས་སོག་པོའི་ལོ་ཙཱ་བ་གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་ལམ་ཡིག་འདི་ཉིད་བོད་དུ་བསྒྱུར་བའི་མཚན་བྱང་དུ་《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ་》ཞེས་བཏགས་པར་མཛད་ཅིང་། དེ་ནི་ད་ཕན་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་》གི་བོད་འགྱུར་མ་གཅིག་པུ་དང་། དུས་ཀྱི་ཆ་ནས་བརྗོད་ན་སྐད་ཡིག་གཞན་པར་བསྒྱུར་བ་ཆེས་ཐོག་མ་དེའང་ཡིན་པར་ངེས། 2014ལོར་ཁོ་བོས་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་》དེ་ཡང་བསྐྱར་བོད་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་བའི་སྐབས་སུ་བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཚེ་བརྟན་བཀྲ་ཤིས་ལགས་ཀྱིས་རྒྱའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་སྐུ་ཞབས་ཝང་ཡའོ་ལགས་ལ་1989ལོར་ཉི་ཧོང་ཏཱ་གུ་སློབ་ཆེན་(大谷大学)ནང་བསྟན་ཞིབ་འཇུག་ཚན་ཁག་གི་འགན་འཛིན་པ་སྐུ་ཞབས་ཁྲོན་ཆི་(川崎)ཡིས་སྐྱེས་སུ་ཕུལ་བའི་གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱི་བོད་འགྱུར་དཔེ་ཆ་དབུ་ཅན་བྲིས་མ་②དེའི་གློག་རྡུལ་དཔར་མ་ཆ་ཚང་ཁོ་བོར་གནང་བྱུང་། བོད་འགྱུར་མ་འདི་ཉིད་མཆོད་བརྗོད་མ་གཏོགས་ནང་དོན་དངོས་གཞི་ཚིག་ལྷུག་གི་ལམ་ནས་མཛད་པ་ལས་ཁ་ཅིག་ཏུ་ཕྲད་དང་དག་ཆ་ནོར་ཞིང་བརྗོད་པ་མི་བདེ་བ་ཅུང་ཟད་ཡོད་རུང་སྤྱིར་བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་རྟོགས་དཀའ་བ་མེད་ལ་རྗོད་བྱེད་ཚིག་སྦྱོར་གོ་བདེ་ཞིང་བརྡ་སྤྲོད་དང་མཐུན་པས། འདིས་ནི་བོད་པ་དོན་གཉེར་ཅན་ཚོས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆུ་འགོ་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་སྣོད་བཅུད་བཀོད་པར་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ཐད་ཤིན་ཏུ་སྨན་པའི་བོད་ཡིག་གི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཞིག་སྐྱེས་སུ་བསྐྲུན་པ་གོར་མ་ཆག འོན་ཏེ་བོད་འགྱུར་མ་དེའི་མཆོད་བརྗོད་ཀྱི་མཇུག་ཙམ་ལ། “ཡུལ་ལུགས་ས་ཚིགས་གྲུབ་ཚུལ་ལ་སོགས་པའི། །བཀོད་པ་ཐང་དུས་ཡིག་ཚང་རྙིང་པ་དག །བསྡུས་ཏེ་ལོ་ཆེན་སྡེ་སྣོད་གསུམ་འཛིན་པ། །ཐེག་ཆེན་ལྷ་ཡིས་རྒྱ་ནག་སྐད་དུ་བརྩམས། །བམ་པོ་བཅུ་ཕྲག་གཅིག་བྱུང་ཕལ་ཆེ་བའི། །དོན་རྣམས་བསྡུས་ནས་ཇི་ལྟར་ནུས་བཞིན་དུ། །བོད་ཀྱི་ཡི་གེར་བྲི་བ་འདི་བཞིན་ནོ། །”③ཞེས་གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་ལམ་ཡིག་གི་རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་དོན་རྣམས་ཁུ་བསྡུས་སུ་མཛད་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་ཕབ་ཡོད་གསུངས་པ་ལྟར་བོད་འགྱུར་མ་དང་རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོ་གཉིས་སྔ་ཕྱི་མ་ནོར་བར་ཡིག་འབྲུ་རེ་རེ་བཞིན་ཕན་ཚུན་ཞིབ་ཏུ་བསྡུར་བའི་ཚེ། རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་གསུམ་པ་དང་བཞི་པ། བམ་པོ་དྲུག་པ་དང་བདུན་པ་བཅས་ཁྱོན་བམ་པོ་བཞིའི་ནང་དོན་བོད་ཡིག་ཏུ་བམ་པོ་གཉིས་སུ་བསྡུས་མཐར་རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་བཅུ་གཉིས་བོད་ཡིག་ཏུ་བམ་པོ་བཅུ་རུ་སོང་ཞིང་། བོད་འགྱུར་མར་རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་ཡན་ལག་ས་བཅད་ཉི་ཤུ་རྩ་གསུམ་དང་ཕྱི་མོའི་མཇུག་ཏུ་ཐང་སན་གྱི་སློབ་མ་པེན་ཅི་ཡིས་མཛད་པའི་བསྟོད་ཚིག་དང་མཇུག་བྱང་ཡོད་དོ་ཅོག་ཡིག་འབྲུ་གཅིག་ཀྱང་ཕབ་མེད། དེ་བཞིན་དུ་རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་དོན་གནད་མི་ཉུང་བ་ཞིག་རབ་ཏུ་བསྐུངས་ནས་བསྒྱུར་ཡོད་ཁར། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དང་། ཆོས་གཞུང་གི་མཚན་བྱང་སོགས་ཕལ་ཆེ་བ་བོད་ཡིག་ཏུ་ཆ་ཚང་བ་མཇལ་དུ་མེད་ཅིང་གཏམ་རྒྱུད་ལ་ལ་ཡོངས་རྫོགས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་མེད་པར་སྣང་།
གཞན་ཡང་བོད་འགྱུར་མའི་མཇུག་བྱང་དུ་“སིའི་ཡུས་ཀྱིས་ཞེས་བྱ་བ་འདི་རྒྱ་ནག་གི་བསྟན་འགྱུར་དུ་ཡོད་པ་གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བ་བོད་སྐད་ཀྱི་ཉམས་མ་ཐོན་པ་དང་། ཡུལ་གྱི་རྒྱལ་པོའི་མིང་དང་ཆུ་ཀླུང་གི་མིང་དང་རི་བོ་སོགས་ཀྱི་མིང་ཕལ་ཆེ་བ་སཾ་སྐྲྀ་ཏ་དང་ཕལ་སྐད་དང་ཡུལ་སོ་སོའི་སྐད་དང་ཀླ་ཀློའི་སྐད་སོགས་རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེར་ཟུར་ཆག་ཏུ་ཡོད་པ་བོད་ཡིག་ཏུའང་དེ་ལྟར་བྲིས་འདུག་པ་ཇི་བཞིན་མི་ཤེས་པས་འཆོས་མ་ནུས་ཤིང་།རྣམ་དབྱེ་ནོར་བ་དང་ཚིག་ཕྲད་ནོར་བ་དང་བོད་ཉམས་མ་ཐོན་པ་སོགས་རྒྱ་ཡིག་གི་སིའི་ཡུས་ཀྱིས་དང་གཏུགས་ཏེ་བསྒྱུར་བཅོས་བྱེད་པ་པོ་ནི་མཆོད་རྟེན་དཀར་པོའི་དགོན་གྱི་ཛ་སག་བླ་མ་ཆ་ཀན་ཞབས་དྲུང་བསྐལ་བཟང་དགེ་ལེགས་རྒྱལ་མཚན་ནོ། །”④ཞེས་གསལ་བ་ལྟར། གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཉིད་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་སྐད་ལ་དེ་ཙམ་མི་བྱང་བའམ་བོད་སྔ་མ་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་གཞུང་ཡིག་ཚང་དང་སཾ་བོད་ཚིག་མཛོད་རྣམས་སུ་གཟིགས་ཁོམ་མ་བྱུང་བའི་སྟབས་ཀྱིས་ཐང་སན་ལམ་ཡིག་ཏུ་བྱུང་བའི་ཡུལ་གྱི་རྒྱལ་པོ་དང་ཆུ་ཀླུང་རི་བོའི་མིང་ཙམ་མ་ཟད། གོང་གི་ལུང་འདྲེན་གྱི་གཏམ་དུ་སོགས་སྒྲར་བསྡུས་པའི་ཡུལ་སྤྱི་བྱེ་བྲག་གི་ས་མིང་དང་། མཁར།གཙུག་ལག་ཁང་གི་མིང་བཅས་རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོར་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་སྒྲ་ཟུར་ཆག་ཏུ་བཞག་ཡོད་པ་ལ་ལ་བཙན་པོའི་སྐབས་ནས་གཏན་ལ་ཕབ་ཟིན་པའི་《སྒྲ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་》དང་བོད་ཀྱི་ཆོས་གཞུང་རྣམས་སུ་གོ་མཐུན་བོད་སྐད་ཐ་སྙད་ཡོད་རུང་། དེ་རྣམས་རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་སྒྲ་ཟུར་ཆག་པ་དེ་ལྟར་བོད་ཡིག་ཏུ་སྒྲ་སྒྱུར་ཚུལ་དུ་སླར་ཡང་ཟུར་ཆག་པར་སྣང་བས། དེ་དག་སཾ་བོད་ཡིག་ཆར་གཏུགས་སྐབས་དུ་མ་ཞིག་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་སྒྲ་ཇི་བཞིན་བོད་ཡིག་གཟུགས་སུ་མ་ཐོན་པ་གསལ་བར་ཤེས། དེས་ན་འགྱུར་བཅོས་བྱེད་པོ་བསྐལ་བཟང་དགེ་ལེགས་རྒྱལ་མཚན་ཡང་དེ་དོན་ལ་འཁྲུལ་བས་འཆོས་མ་ནུས་ཞེས་གསལ་བར་གསུངས་ཡོད། དེ་ཡི་ཕྱིར་ན་བོད་འགྱུར་མར་གསལ་བའི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་དུ་མ་ཞིག་དོགས་གཞི་ཅན་དུ་སོང་བ་སྨོས་མེད་ལགས། སྒོས་སུ་བོད་འགྱུར་མར་གསལ་བའི་ཡུལ་མིང་དང་མི་མིང་། མངའ་རིས་རྒྱ་ཁྱོན། དགེ་འདུན་པའི་ཞལ་གྲངས་སོགས་འགའ་ཞིག་ཕྱི་མོའི་དོན་དང་འགལ་བར་སོང་ཞིང་། དེ་དག་ལས་ཁ་ཅིག་མུན་འཁྲུལ་ཏུ་བསྒྱུར་སྟབས་ཕྱི་མོའི་དོན་ཤིན་ཏུ་མོག་མོག་པོར་སྣང་།
དང་པོ། ཡུལ་མིང་དང་མི་མིང་འཁྲུལ་བ།
བོད་འགྱུར་མའི་མཇུག་བྱང་དུ་གསལ་བ་ལྟར་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་དུ་མ་ཞིག་རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོར་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་སྒྲ་ཟུར་ཆག་པ་བསྐྱར་དུ་བོད་ཀྱི་སྐད་ལ་བསྒྱུར་བ་ཡིན་གཤིས། དེ་རྣམས་ལས་ཡུལ་མིང་དང་མི་མིང་གི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་ལ་ལའི་སྒྲ་དོན་ལེགས་པར་མ་རྟོགས་པས། བོད་ཡིག་གི་གཟུགས་སུ་ཇི་བཞིན་མ་བྱུང་ཞིང་དེ་དག་གི་གོ་དོན་ལ་དཔྱད་སྐབས་མ་ཡིག་གི་བསྟན་བྱའི་དོན་དང་འགལ་བའི་ཕྱིར་ན། བོད་འགྱུར་མར་སྐབས་ལ་ལར་སྒྲ་སྒྱུར་དང་དོན་སྒྱུར་གཉིས་ཀ་མིང་ཙམ་ལས་དོན་ལ་གནས་པ་ཞིག་བྱུང་མེད་པ་ཚོར་ནུས།
གཅིག ཡུལ་མིང་འཁྲུལ་བ།
1. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་དང་པོའི་ཡུལ་ཐོག་མ་“阿耆尼国”ཞེས་པ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་ཟུར་ཆག་པའི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་དེ་བོད་འགྱུར་མར་ཨུ་ཤི་རི་⑤ཞེས་བསྒྱུར་བར་སྣང་། རྒྱ་ནག་གི་ཡིག་ཚང་ཚད་ཐུབ་《སངས་རྒྱས་ཆོས་གཞུང་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》རུ་“阿耆尼”ལ་འགྲེལ་པ་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་གཅིག་ནི་བྲམ་ཟེའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མེ་ལྷར་གོ་ཞིང་ཅིག་ཤོས་ནི་ཡུལ་མིང་དུ་བཤད།⑥ གཞན་ཅི་ཞན་ལིན་གྱིས་མཛད་པའི་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་གི་མཆན་འགྲེལ་》⑦དང་ཀྲུང་ཞིང་ཆི་ཡིས་བསྒྲིགས་པའི་《ནུབ་ཡུལ་ས་མིང་དཔྱད་བཏུས་》⑧གཉིས་སུ་ཡུལ་དེ་ནི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་ཨགྣི་ཡིན་ཐོག་བསྟན་དོན་མེ་ལ་གོ་བར་གསལ། རང་རེའི་སཾ་བོད་སྐད་གཉིས་ཤན་སྦྱར་དུ་ཨུ་ཤི་རི་ནི་རྩྭ་དྲེས་མ་དང་ཨགྣི་ནི་མེའམ་མེ་ལྷར་གོ་བས་ལམ་ཡིག་མ་ཕྱིའི་“阿耆尼国”ཞེས་པ་ཨགྣིའི་ཡུལ་ལ་བསྒྱུར་ན་འཐད་སྙམ།
2. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་དང་པོའི་ཡུལ་ཀ་པཱི་ཤ་ཡའི་(迦毕试国)བྱེ་བྲག་ས་བཅད་“曷逻怙罗僧迦蓝”eཞེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་ཟུར་ཆག་པའི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་“曷逻怙罗”ལ་བོད་འགྱུར་མར་ཧ་ར་ཀུ་རུ་⑨ཞེས་སྒྲ་སྒྱུར་མཛད་འདུག་པ་དེ་འགྱུར་སྐྱོན་དུ་མཐོང་སྟེ། ཅི་ཞན་ལིན་གྱིས་མཛད་པའི་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་གི་མཆན་འགྲེལ་》དུ་“曷逻怙罗”ཡི་མཆན་བུར་“曷逻怙罗”དང་“逻怙罗”གཉིས་དོན་གཅིག་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ཡིན་ཐོག་“逻怙罗”ནི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་རཱ་ཧུ་ལ་⑩ཡིན་པར་གསུངས་ཤིང་། དེ་དང་ཆ་འདྲ་བར་ཉི་ཧོང་ཅིང་ཏུའུ་རིག་གནས་ཚན་ཁག་སློབ་ཆེན་དུ་བསྒྲིགས་པའི་《སྒྲ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་སཾ་བོད་རྒྱ་ཉི་ཧོང་བཅས་སྐད་བཞི་ཤན་སྦྱར་》དུ་རཱ་ཧུ་ལ་ཞེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་“逻怙罗”⑪ཞེས་གསལ། རཱ་ཧུ་ལ་ནི་སྒྲ་གཅན་འཛིན་གྱི་དོན་ཡིན་ཞིང་། བོད་འགྱུར་མར་བྱུང་བའི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་ཧ་ར་ཀུ་རུ་བོད་དུ་བསྒྱུར་ན་ཧ་ར་ནི་འཕྲོག་བྱེད་དང་ཀུ་རུ་ནི་བྱོས་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་པས། རཱ་ཧུ་ལ་དང་ཧ་ར་ཀུ་རུ་ནི་སྒྲ་དོན་ཡོངས་སུ་ཐ་དད་པའི་ཐ་སྙད་གཉིས་ཡིན་ནོ། །
3. ཐང་སན་བླ་མ་འཕགས་ཡུལ་ནས་ཐང་གུར་དུ་བྱོན་དུས་ཞབས་ཀྱིས་བཅགས་པའི་ཡུལ་ཆེན་པོ་རྒྱ་ཡིག་གི་“突厥”ཞེས་པ་ལམ་ཡིག་མ་ཕྱིར་ལན་བཅུ་དགུ་ཙམ་བྱུང་ཞིང་། ཐ་སྙད་དེར་རང་རེའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་ལ་ཡོངས་གྲགས་སུ་དྲུ་གུར་བཞེད་རུང་འདིར་བོད་འགྱུར་མར་སྐབས་ལ་ལར་སྟག་ཟིག་དང་ལ་ལར་ཧོར་སོག་ཏུ་བསྒྱུར་བར་སྣང་སྟེ། དཔེར་ན། ལམ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་“王乃引构突厥，杀此城人。”⑫ཞེས་པ་བོད་འགྱུར་མར་“རུ་རུ་སྐ་སྟེ་སྟག་ཟིག་མང་པོ་བོས་ནས་བརྔན་པ་བྱིན་ཏེ་མ་རུང་བ་དེ་དག་མ་ལུས་པར་བསད་དོ། །”⑬ཞེས་པར་སྟག་ཟིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་དང་། དེ་བཞིན་དུ་“突厥可汗每来避暑。”⑭ལ་“ཧོར་སོག་གི་རྒྱལ་པོ་ལོ་རེ་བཞིན་དབྱར་ཡུལ་དེར་སྤོས་ཏེ།” ⑮ཞེས་ཧོར་སོག་ཏུ་བསྒྱུར་འདུག
4. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་གཉིས་པའི་ཡུལ་ལམ་པཱ་ཀ་(滥波国)དང་བམ་པོ་དྲུག་པའི་ཡུལ་རཱ་མཱ་(滥摩国)གཉིས་བོད་འགྱུར་མར་རམ་པའི་ཡུལ་⑯ཞེས་ཡུལ་མིང་གཅིག་པར་བསྒྱུར་བར་སྣང་། དེ་ཡང་ཕལ་ཆེར་ལམ་ཡིག་སྒྱུར་བ་པོ་སྐབས་དེ་ཤེད་དུ་ཡུལ་དེ་གཉིས་པོའི་གནས་ཡུལ་དངོས་ལ་རྟོག་ཞིབ་ཏུ་ཕེབས་པའི་མཐུན་རྐྱེན་དང་། ནུབ་ཡུལ་གྱི་ས་ཁམས་ཞིབ་ཏུ་བསྟན་པའི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆས་དབེན་རྐྱེན་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་འོལ་ཚོད་ཀྱིས་སྒྲ་སྒྱུར་གནང་བ་མིན་ནམ་སྙམ། གང་ལགས་ཤེ་ན་ཕྱིས་སུ་ལམ་ཡིག་དེར་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ཚ་རླབས་རྒྱུན་མི་འཆད་པར་བྱུང་བའི་མོད་དུ་ཕྱི་གླིང་ཞིབ་འཇུག་པ་ན་རིམ་གྱིས་ཡུལ་དེ་གཉིས་པོའི་གནའ་ཤུལ་ལ་ལམ་ཡིག་གི་གཞི་རྟེན་འོག་དཔྱད་ཞིབ་དུ་མ་བགྱིས་པའི་མཇུག་འབྲས་སུ་ཕལ་མོ་ཆེས་བམ་པོ་གཉིས་པའི་ཡུལ་ལམ་པཱ་ཀ་(滥波国)ཞེས་པ་ནི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་སྐད་དོད་ཡིན་ཞིང་། དེར་ད་ལྟ་ལ་གྷ་མཱན་(Laghmān)དུ་འབོད་ཅིང་། ཨབ་གྷ་ནི་སི་ཐན་གྱི་ཀ་བུལ་ཆུ་བོའི་(Kabul/喀布尔河)བྱང་རྒྱུད། ཤར་ནུབ་མཐའ་གཉིས་ཨ་ལིང་གར་(Alingar)དང་ཀུ་ནར་(Kunar)གཙང་པོས་བཅད་པའི་ས་ཆ་དོག་ལ་རིང་བ་དེ་ཡིན་པར་བདེན་ཁ་སྤྲད་ཡོད།⑰ དེ་བཞིན་དུ་བམ་པོ་དྲུག་པའི་ཡུལ་རཱ་མཱ་ཞེས་པ་ཡང་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་སྐད་དོད་ཡིན་པ་ལས་དེ་ལ་མིང་གཞན་དུ་གྲཱ་མཱ་ཡང་བྱ་བ་ལ་གྲོང་ཚོའམ་ཚོགས་སྡེའི་དོན་ལ་འཇུག་ཅིང་།ཡུལ་དེ་ད་ལྟའི་ནེེ་པ་ལའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་རམ་པུར་དེ་ཨོ་རི་ཡ་(Rampur Deoriya/拉姆浦尔•德奥里亚)ཞེས་པའི་ས་ཆ་དེ་ཡིན་པར་ཐག་བཅད་པར་སྣང་།⑱ གོང་གི་སྒྲུབ་བྱེད་དེ་དག་ལ་གཞིགས་ཚེ། ཡུལ་གནས་སའི་ས་ཆ་དངོས་དང་ཡུལ་མིང་གི་སྔ་དེང་ཐ་སྙད་འཕེལ་རིམ་གང་ཞིག་ལ་བལྟོས་ནའང་། ཡུལ་དེ་གཉིས་པོར་རམ་པ་ཞེས་པའི་མིང་གཅིག་པ་དེ་འདྲ་བ་འཐོབ་མི་རུང་བས་ཅིས་ཀྱང་རིག་པ་ཞིབ་མོས་བརྟག་འོས་པའི་གནས་སུ་མཐོང་།
5. གོང་དང་མཚུངས་པར་ལམ་ཡིག་མ་ཕྱིའི་བམ་པོ་ལྔ་པའི་ཡུལ་ཀོོ་ཤམྦྷི་(憍商弥国)ལ་བོད་འགྱུར་མར་སྐབས་ཐོག་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཡུལ་མིང་དེ་ལྟར་དུ་བྲིས་འདུག་པ་ལུང་རིགས་གང་གིས་ཀྱང་གནོད་བྱེད་དུ་མི་འགྲོ་མོད། ལམ་ཡིག་མ་ཕྱིའི་བམ་པོ་བཞི་པའི་ཡུལ་གོ་ཝི་སནྣ་(瞿毗霜那国)ལའང་བོད་འགྱུར་མར་ཀོོ་ཤམྦྷི་ ⑲ཞེས་བསྒྱུར་འདུག་པ་དེ་ཐེ་ཚོམ་སྐྱེ་འོས་པ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་སྟེ། བམ་པོ་ལྔ་པར་གསལ་བའི་ཡུལ་ཀོོ་ཤམྦྷི་ནི་《སྒྲ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་སཾ་བོད་རྒྱ་ཉི་ཧོང་སྐད་བཞི་ཤན་སྦྱར་》དུ་རྒྱ་ཡིག་གི་“憍商弥”ཡིན་པར་གསལ།⑳ ཐ་སྙད་དེར་ད་ཕན་ལ་ལབ་གླེང་མེད་ཅིང་ཡུལ་དེ་ནི་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཡུལ་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་ཡ་གྱལ་ཞིག་ཡིན་ཁར་མི་རིང་གོང་རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་ཤུལ་རྟོག་ཞིབ་པ་ཤ་ཨར་མས་(夏尔玛) ད་ལྟའི་རྒྱ་གར་ཡ་མུ་ན་ཆུ་བོའི་(Yamuna/朱木那)བྱང་ངོགས་ཀྱི་ཀོ་སམ་(Kosam/柯桑)གྲོང་ཚོར་མུ་མཐུད་སྔོག་འདོན་བགྱིས་པས་ཡུལ་དེའི་རྗེས་ཤུལ་ད་ལྟ་ཀོ་སམ་གྲོང་ཚོ་རང་ཡིན་པར་ཐག་བཅད་ཡོད།㉑ གཞན་ཡུལ་དེ་དང་མི་མཐུན་པའི་ལམ་ཡིག་མ་ཕྱིའི་ཡུལ་“瞿毗霜那”ནི་ཕྱིས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པས་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་གོ་ཝི་སནྣ་ཡིན་པར་རིགས་འགྲེ་བྱས་ཡོད་ཅིང་། ཡུལ་དེ་ནི་ད་ལྟ་རྒྱ་གར་བྱང་མངའ་སྡེའི་(北方邦)ཀཱ་ཤི་པུར་(卡西浦尔)ས་ཆའི་ཤར་ཕྱོགས་ལེ་དབར་གཉིས་ཙམ་གྱི་སར་མཆིས་㉒ཞེས་གསུངས་ཡོད། དེ་ལྟར་ན་ཡུལ་དེ་གཉིས་པོའི་སཾསྐྲྀ་ཏའི་མིང་དང་གནས་ཡུལ་གཉིས་ཀ་ཐ་དད་དུ་སོང་ཕྱིར་ཡུལ་མིང་གཅིག་པར་བསྒྱུར་མི་རུང་སྙམ།
6. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་བཞི་པའི་ཡུལ་བྲཧྨ་པུ་ར་(婆罗吸摩补罗国)རུ་“东接吐蕃国，北接于阗国，西接三波诃国。”㉓ཞེས་གསལ་བ་དེར་“ཤར་ཕྱོགས་བོད་ཆེན་པོའི་ཡུལ་ལ་ཐུག་པ། བྱང་ཕྱོགས་ཨོ་རྒྱན་གྱི་ཡུལ་ལ་རེག་པ། ནུབ་ཕྱོགས་སཾ་བྷ་ཧའི་ཡུལ་ན་བསྙེགས་པའི་རྒྱལ་ཁམས་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་དོ། །”㉔ཞེས་བསྒྱུར་བའི་ཁྲོད་མ་ཡིག་གི་“于阗国”ནི་སྤྱིར་ལི་ཡུལ་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་རུང་བམ་པོ་གསུམ་པའི་ཡུལ་“乌杖那”ཡིན་པར་སྙམ་སྟེ་ཨོ་རྒྱན་གྱི་ཡུལ་དུ་འཁྲུལ་འདུག་གོ།
གཉིས། མི་མིང་འཁྲུལ་བ།
1. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་གཉིས་པའི་ནང་ཚན་དྲི་ཟའི་ཡུལ་(健驮逻国) དུ་བྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱི་སློབ་དཔོན་མཛད་མྱོང་བར་གྲགས་པའི་སློབ་དཔོན་“末笯曷剌他”(唐言如意) ㉕ཞེས་པ་བོད་ཡིག་ཏུ་ཨ་ནུ་ཧྲི་ད་སྟེ་ཡིད་བཞིན་㉖ཞེས་པར་བསྒྱུར་འདུག འོན་ཏེ་ད་ཕན་ཞིབ་འཇུག་པ་ཀུན་གྱིས་གཅིག་གྲགས་སུ་ཚད་མར་བཞེད་པ་ཅི་ཞན་ལིན་གྱིས་མཛད་པའི་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་གི་མཆན་འགྲེལ་》དུ་“末笯曷剌他”ནི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་མ་ནོ་ར་ཐ་㉗ཡིན་པར་གསུངས་ལ། རང་རེའི་《སྒྲ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་སྐད་བཞི་ཤན་སྦྱར་》㉘དང་《སཾ་བོད་སྐད་གཉིས་ཤན་སྦྱར་》དུ་མ་ནོ་ར་ཐ་ནི་ཡིད་ཀྱི་ཤིང་རྟ་ཡིན་པར་འདོད། དེར་མ་ཟད་བོད་འགྱུར་མར་བྱུང་བའི་ཨ་ནུ་ཧྲི་ད་སྟེ་ཡིད་བཞིན་ཞེས་པའི་ཨ་ནུ་ནི་རྗེས་སུ་དང་། མཐུན་ཕྱོགས་ཀྱི་དོན་སྟོན་ཅིང་། ཧྲི་ད་ནི་སྙིང་པོའི་དོན་ཡིན་པས་ཨ་ནུ་ཧྲི་ད་ཡིད་བཞིན་ལ་དེ་བས་འཇུག་དཀའ་འོ། །
2. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་དགུ་པ་ཡུལ་མ་ག་དྷ་སྨད་ཆའི་(摩揭陁国下)ནང་ཚན་གཙུག་ལག་ཁང་ནཱ་ལནྡཱ་རུ་“佛涅槃后未久，此国先王铄迦罗阿迭多(唐言帝日)，敬重一乘，遵崇三宝，式占福地，建此伽蓝。” ㉙ཞེས་གསལ་བ་ལས་གཙུག་ལག་ཁང་འདི་ཉིད་ཐོག་མར་བཞེངས་མཁན་གྱི་རྒྱལ་པོ་“铄迦罗阿迭多”འམ་“帝日”བྱ་བར་བོད་འགྱུར་མར་ལོ་ཀཱ་ཏི་རྒྱ་སྟེ་འཇིག་རྟེན་ཉི་མ་㉚ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད། དེའི་སྐོར་ལ་ཕྱིས་སུ་མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་རྒྱ་གར་ལ་དངོས་སུ་ཞབས་བཅགས་ཤིང་དེའི་མཐོང་ཐོས་རྣམས་ཡི་གེར་བཏབ་པའི་《གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་》དུ་“དེ་ནས་སྟོན་པ་འདས་ནས་རྒྱལ་པོ་ཤཀྲཱ་དིཏྱ་བརྒྱ་བྱིན་ཉི་མ་བྱ་བས་གཙུག་ལག་ཁང་བཏབ་ཟེར་རཱ་ལོའི་རྣམ་ཐར་ནས་བྱུང་།”㉛ཞེས་རཱ་ལོའི་རྣམ་ཐར་དུ་གཙུག་ལག་ཁང་ནཱ་ལནྡཱ་ཐོག་མར་རྒྱལ་པོ་ཤཀྲཱ་དིཏྱ་སྟེ་བརྒྱ་བྱིན་ཉི་མས་བཏབ་པར་གསུངས་པ་དེ་དང་ཅི་ཞན་ལིན་གྱིས་རྒྱལ་པོ་“铄迦罗阿迭多”ནི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཤཀྲཱ་དིཏྱ་ཡིན་ཞིང་དེ་ནི་བརྒྱ་བྱིན་ཉི་མའི་དོན་ལ་འཇུག་པར་གསུངས་㉜ཚུལ་གཉིས་བཞེད་དགོངས་མཐུན། དེས་ན་བོད་འགྱུར་མར་བྱུང་བའི་ལོ་ཀཱ་ཏི་རྒྱ་སྟེ་འཇིག་རྟེན་ཉི་མ་ཞེས་པ་དེ་བསྒྱུར་འཁྲུལ་མིན་ནམ་སྙམ།
3. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་བཅུ་པའི་ཡུལ་ཀོ་ས་ལར་(憍萨罗国)ལན་བཞི་ཙམ་ཐོན་པའི་རྒྱལ་པོ་“娑多婆诃”འམ་“引正王”㉝ཞེས་པ་ལམ་ཡིག་མ་ཕྱིའི་གོང་འོག་ཡིག་འགྲོས་ལས་རྒྱལ་པོ་དེས་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ལ་ཡོན་བདག་མཛད་ཚུལ་དང་། སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་བྱིན་གྱིས་བརླབས་ཏེ་རྒྱལ་པོ་དེ་དང་སློབ་དཔོན་གཉིས་ལྷན་དུ་ཚེ་བསྲིང་བའི་དངོས་གྲུབ་བསྒྲུབས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ཀྱི་བསྟན་དོན་ལ་གཞིགས་ཚེ། རྒྱལ་པོ་དེ་ནི་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་《བཤེས་སྤྲིངས་》མཛད་ཡུལ་རང་རེ་བོད་རྣམས་ཀྱིས་ཡོངས་གྲགས་རྒྱལ་པོ་བདེ་སྤྱོད་དུ་འབོད་པ་དེ་ཉིད་གླེང་མེད་ཡིན་རུང་བོད་འགྱུར་མར་རྒྱལ་པོ་སརྭ་བ་ཧཱ་སྟེ་ཡང་དག་འདྲེན་པ་ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད། དེ་ནི་ཕལ་ཆེར་རྒྱལ་པོ་བདེ་སྤྱོད་ཀྱི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་སཱ་ཏ་ཝཱ་ཧན་ཞེས་པ་ཇི་བཞིན་མ་ཐོན་ཁར་རྒྱ་ཡིག་“引正王”ཞེས་པ་ཐད་སྒྱུར་གནང་བར་སྙམ།
4. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་བཅུ་པའི་ཨཱན་དྷྲའི་ཡུལ་(案达罗国)དུ་“所行罗汉伽蓝西南，行二十余里，至孤山。山岭有石窣堵波，陈那(唐言童授)菩萨于此作《因明论》)” ㉞ཞེས་པ་བོད་འགྱུར་མར་“རྟུལ་ཞུགས་སྤྱོད་པའི་མཆོད་རྟེན་གྱི་ལྷོ་ནུབ་མཚམས་སུ་རྒྱང་གྲག་ཉི་ཤུ་ཙམ་སོང་བ་ན། རི་ཆུང་ཆིག་སྐྱ་ཅིག་ཡོད་པའི་རྩེར་མཆོད་རྟེན་ཅིག་ཡོད་པ་ནི། ཛི་ན་ད་དྷ་སྟེ་རྒྱལ་བས་བྱིན་ཞེས་བྱ་བའི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔས་འདིར་ཚད་མ་རིག་པའི་བསྟན་བཅོས་མཛད་དོ།” ㉟ཞེས་གསལ་བ་དེའི་ནང་“陈那”ལ་ཛི་ན་ད་དྷ་སྟེ་རྒྱལ་བས་བྱིན་དུ་བསྒྱུར་བ་ཤིན་ཏུ་མི་རིགས་པར་སྙམ་སྟེ། ད་ཕན་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་ནང་བསྟན་ཡིག་ཆ་ཀུན་ཏུ་“陈那”ནི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་དིགྣཱ་ག་(Dignāga)ཡིན་པར་གཅིག་གྲགས་སུ་བཞེད་ཅིང་། ལྷག་ཏུ་དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་བྱོན་པའི་བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་གྱི་སྐབས་ཙམ་ནས་གཏན་ལ་ཕབ་ཟིན་པའི་སྒྲ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་རུ་དིགྣཱ་ག་ནི་རླུང་ལྟར་གྲགས་པའི་ཚད་མའི་སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་གླང་㊱ཡིན་པ་གསལ་བར་བསྟན་ཡོད་པས་དེ་ཉིད་འགྱུར་ནོར་ཞིག་ཡིན་པ་སྨོས་མེད་ལགས།
5. རྒྱ་ཡིག་ཕྱི་མོའི་བམ་པོ་བཅུ་པའི་དཔལ་ལྡན་འབྲས་སྤུངས་ཀྱི་ཡུལ་（驮那羯磔迦国）དུ་“城南不远有大山岩，婆毗吠伽（唐言清辩）论师住……”㊲ཞེས་པ་བོད་འགྱུར་མར་“གྲོང་ཁྱེར་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་རི་སྐྱིབས་ཤིག་ཡོད་པ་ནི། སློབ་དཔོན་ཚད་མ་པ་བྷ་བྷི་བི་ཀ་སྟེ་སྤོབས་པ་དག་པ་ཞེས་བྱ་བ་འདིར་གནས་པ་ལ་……” ㊳ཞེས་ཕབ་སྟེ་“婆毗吠伽”(唐言清辩)ལ་བྷ་བྷི་བི་ཀ་སྟེ་སྤོབས་པ་དག་པར་བསྒྱུར་བ་ཡང་མི་འཐད་དེ། ཅི་ཞན་ལིན་གྱི་མཆན་㊴དུ་སློབ་དཔོན་དེའི་སཾ་སྐྲྀ་ཏའི་ཐ་སྙད་ལ་བྷཱ་ཝི་ཝེ་ཀ་བྱ་ཞིང་ཁོང་གིས་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱི་དབུ་མའི་ལྟ་བ་རྒྱ་ཆེར་བཏོད་ནས་བསྟན་བཅོས་《ཤེས་རབ་སྒྲོན་མེའི་ཕྲེང་བ་》མཛད་པར་གསུངས་ཁར། དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཝང་དབྱི་ནོན་གྱིས་གཙོ་འགན་བཞེས་ཏེ་བསྒྲིགས་པའི་《སངས་རྒྱས་ཆོས་གཞུང་གི་ཚིག་མཛོད་》དུའང་“清辩”ནི་ལེགས་ལྡན་འབྱེད་㊵ཡིན་པར་གསལ། དེར་མ་ཟད་རྒྱ་ཡིག་གི་《སངས་རྒྱས་ཆོས་གཞུང་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》རུ་ཡང་ཅི་ཞན་ལིན་གྱི་མཆན་ཇི་བཞིན་སྣང་བས། “婆毗吠伽”(唐言清辩)ནི་དབུ་མ་རང་རྒྱུད་པའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་སློབ་དཔོན་ལེགས་ལྡན་འབྱེད་ཡིན་པ་གོར་མ་ཆག་གོ།
གཉིས་པ། ལམ་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་དང་བར་ཐག དགེ་འདུན་པ་དང་ལྷ་ཁང་སོགས་ཀྱི་གྲངས་ཚད་འཁྲུལ་བ།
ལམ་ཡིག་མ་ཕྱིར་ཡུལ་སོ་སོའི་དབར་གྱི་བར་ཐག་དང་། ལམ་གྱི་ཁ་ཕྱོགས། ལྷ་ཁང་དང་དགེ་འདུན་གྱི་གྲངས་ཚད་སོགས་ཞིབ་ཆ་བཀོད་པ་དེ་དག་གིས་ཕྱིས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་རྣམས་ལ་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནའ་ཤུལ་བཙལ་རྙེད་གནད་ལ་སྨིན་པ་འོང་རྒྱུར་ཕན་པ་རླབས་ཆེན་བསྐྲུན་ཡོད་ཅིང་། ད་ཕན་འཛམ་གླིང་སྐྱེ་འགྲོ་རྣམས་ཀྱི་འདྲེན་བྱེད་ཡུལ་དུ་མངོན་གསུམ་མཇལ་སྐལ་དུ་གྱུར་པའི་རྒྱ་གར་ནང་པའི་གནས་ཆེན་མང་པོ་ཞིག་ཀྱང་ལམ་ཡིག་དེའི་དྲིན་ལས་བྱུང་། འོན་ཏེ་བོད་འགྱུར་མར་གྲངས་ཚད་དུ་མ་ཞིག་དང་ལམ་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་རྒྱ་ཡིག་མ་ཕྱི་དང་འགལ་འཛོལ་བྱུང་ཞིང་སྐབས་མང་པོ་ཞིག་ན་མ་ཕྱིའི་གྲངས་ཚད་རྩ་བ་ནས་བསྒྱུར་མེད་པའང་སྣང་། དེ་བས་བོད་པ་དོན་གཉེར་ཅན་ཚོས་ལམ་ཡིག་བོད་འགྱུར་མ་དེར་གཞིགས་ནས་གནས་ཆེན་ཁག་འཚོལ་ཞིབ་ཏུ་བསྐྱོད་ཚེ་ལམ་འཁྲུལ་བའི་གནས་ཚུལ་ཡང་ཡོང་སྲིད།
གཅིག ལམ་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་དང་བར་ཐག ཡུལ་གྱི་རྒྱ་ཁྱོན་བཅས་འཁྲུལ་བ།
(འགྱུར་འཁྲུལ་གྱི་ཞབས་ན་ཐིག་_____ བཀོད་ཡོད།)
གཉིས། ལྷ་ཁང་དང་། དགེ་འདུན། དཔུང་དམག ཆུ་ཚན། ལོ་བཅས་ཀྱི་གྲངས་འཁྲུལ་བ།
མཆན་འགྲེལ།
① ལམ་ཡིག་དེའི་རྒྱ་ཡིག་མ་ཕྱིའི་མཇུག་ཏུ་ཐང་ཞོན་ཙང་གི་སློབ་མ་པེན་ཅི་ཡིས་མཛད་པའི་《བསྟོད་ཚིག་》ཏུ་གསལ།
② 王尧:《王尧藏学文集》［M］卷五，北京：中国藏学出版社，2012年，第198页。
③④ གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། 《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ》[M] ཕྱག་དཔེ་དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ལྡེབ་1སྲིབ་ངོས་ནས་ལྡེབ་2ཉིན་ངོས། ལྡེབ་151 སྲིབ་ངོས་ནས་ལྡེབ་152 ཉིན་ངོས།
⑤⑪ གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། 《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ》[M] ཕྱག་དཔེ་དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ལྡེབ་3 སྲིབ་ངོས། ལྡེབ་15 སྲིབ་ངོས།
⑥［阿耆尼］ 梵名Agni。(一)印度婆罗门教之火神。又作阿哦那、恶祁尼、阿只尼。意译作火。(二)即阿耆尼国。位于西域之古国名。又作乌耆国、焉耆国。东邻高昌，西接龟兹。其地即今新疆天山南路东北部之喀喇沙尔(Karashahr)。参阅《佛学大词典》“阿耆尼国”第3657页。
⑦ 阿耆尼为梵文Agni(意为“火”)的译音。参见［唐］玄奘、辩机著，季羡林等校注：《大唐西域记校注》[M]。2012年，北京：中华书局，第49页。
⑧ 阿耆尼Agni古国名。参见钟兴麒编著：《西域地名考录》[M]，国家图书馆出版，2008年，第45页。
⑨⑫ 玄奘、辩机著，季羡林等校注：《大唐西域记校注》[M]，北京：中华书局，2000年，第144页；第145页。
⑩《翻译名义大集梵藏汉和四译对校》［M］，日本：京都文科大学藏本， 第80页；1039页。
⑬⑮玄奘、辩禨著，季羡林等校注：《大唐西域记校注》北京：中华书局， 2000年，第58页;第76页。
⑭⑯⑰⑳གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། 《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ》 ཕྱག་དཔེ་དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ལྡེབ་4 སྲིབ་ངོས། ལྡེབ་7 ཉིན་ངོས། ལྡེབ་18 སྲིབ་ངོས་དང་73 ཉིན་ངོས། ལྡེབ་53 སྲིབ་ངོས།
⑱ 滥波国：梵文Lampāka。今名Laghmān，在喀布尔河北岸，东西以Alingar及Kunar河为界，是一狭小地带。参见《大唐西域记校注》，第219页。
⑲ 蓝莫(摩)：其梵名为Rāmā（Grāmā），义为村社、聚落。大多数学者比定为尼泊尔的拉姆浦尔•德奥里亚（Rampur Deoriya）。参见《西域地名考录》，第581页。
㉑《翻译名义大集梵藏汉和四译对校》，第277页；第4109页。
㉑ 憍商弥国：梵文Kauśāmbī，印度古代十六大国之一，近年由印度考古学家夏尔玛在柯桑村进一步发掘的结果，确定该地即古代的憍商弥，该村在朱木那河北岸。参见《大唐西域记校注》，第466页；第468页。
㉒ 瞿毗霜那：梵文Govisanna的音译。其地在今印度北方邦卡西普尔之东约2公里处。参见董志翘译著:《大唐西域记》［M］，北京：中华书局，2012年，第268页。
㉓㉕㉗㉚《大唐西域记校注》，第408页;第233页;第747页。
㉔㉖㉚㉛གུང་མགོན་པོ སྐྱབས། 《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ》 ཕྱག་དཔེ་དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ལྡེབ་53 སྲིབ་ངོས། ལྡེབ་24 སྲིབ་ངོས། ལྡེབ་110སྲིབ་ངོས།
㉘如意：梵语Manoratha的意译，音译为末笯曷剌他，世亲之师。参见《大唐西域记校注》，第236页。
㉙ བུ་ཆུང་ཚེ་རིང་གིས་བསྒྲིགས། 《སྒྲ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་སྐད་བཞི་ཤན་སྦྱར་མ》[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015 ལོ། ཤོག་ངོས་616
㉜ དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ། 《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ》 པོད་དང་པོ། [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1990 ལོ། ཤོག་ངོས་331
㉝ 铄迦罗阿迭多：梵文Śakrāditya的对音。铄迦罗（śa-kra），汉译作天帝释、帝释、帝；阿迭多（āditya）义云日、太阳；故全名义云帝日。参见《大唐西域记校注》，第754页。
㉞㉟㊳《大唐西域记校注》，第824页;第836页;第843页。
㊱㊴ གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། 《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ》 ཕྱག་དཔ་ེ དབུ་ཅན་བྲསི ་མ། ལྡེབ་110 ཉིན་ངོས། ལྡེབ་124 སྲིབ་ངོས། ལྡེབ་126 སྲིབ་ངོས།
㊲ བུ་ཆུང་ཚེ་རིང་གིས་བསྒྲིགས། 《སྒྲ་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ་སྐད་བཞི་ཤན་སྦྱར་མ》[M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015 ལོ། ཤོག་ངོས་290
㊵ 婆毗吠伽：梵文Bhāviveka音译，意译清辩、明辨或分别明，听闻习学大乘佛教各种经典和龙树的学说，对《中论》学说做了进一步的发挥。其著作汉文译本有《般若灯论释》。参见《大唐西域记校注》，第846页。
㊶ ལེགས་ལྡན་འབྱེད། 清辩论师，印度一中观派阿阇黎，著《般若灯论》(ཤེས་རབ་སྒྲོན་མེའི་ཕྲེང་བ)。参见王沂暖主编：《佛学词典》［M］，西宁：青海民族出版社,1992年，第809页。
（42）（44）（46）（48）（50）（52）（54）（56）（58）（60）《大唐西域记校注》，第346页;第422页;第505页;第534页;第576页;第818页;第909页;第937页;第962页;第963页。
（43）（45）（47）（49）（51）（53）（55）（57）（59）（61）གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། 《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ》 ཕྱག་དཔེ་དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ལྡེབ་41ཉིན་ངོས།ལྡེབ་55 སྲིབ་ངོས། ལྡེབ་68 སྲིབ་ངོས་ནས་69ཉིན་ངོས། ལྡེབ་ 74ཉིན་ངོས། ལྡེབ་79ཉིན་ངོས། ལྡེབ་123སྲིབ་ངོས། ལྡེབ་135ཉིན་ངོས། ལྡེབ་140 ཉིན་ངོས། ལྡེབ་143 ཉིན་ངོས། ལྡེབ་143 སྲིབ་ངོས།
（62）（64）（66）（68）（70）（72） 《大唐西域记校注》，第851页;第506页;第983页;第429页;第539页;第785页。
（63）（65）（67）（69）（71）（73）གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། 《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ》 ཕྱག་དཔེ་དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ལྡེབ་128སྲིབ་ངོས། ལྡེབ་69ཉིན་ངོས། ལྡེབ་146ཉིན་ངོས། ལྡེབ་57ཉིན་ངོས། ལྡེབ་75ཉིན་ངོས། ལྡེབ་118སྲིབ་ངོས།
