[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།］དཔྱད་རྩོམ་འདིར་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་སུ་གཞིས་ཀའི་གཏོགས་ཁོངས་མི་འདྲ་བ་ལས་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་ཞེས་གཞུང་གཞིས་དང་། སྒེར་གཞིས། ཆོས་གཞིས་གསུམ་དུ་བཀར་ཡོད་པ་དེ་རེ་རེའི་བྱུང་འཕེལ་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་དང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ཇི་ལྟ་བུ་ཡོད་པར་དཔྱད་ཞིབ་ཀྱིས་སྒེར་གཞིས་དང་ཆོས་གཞིས་ནི་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བྱུང་འགོ་བརྩམས་པ་དང་། གཞུང་གཞིས་ནི་ཕག་གྲུའི་སྲིད་དབང་གི་སྐབས་སུ་བྱུང་བར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་བཏོན་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] བོད། གཞིས་ཀ བྱུང་ཚུལ།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] K281
[ཡིག་ཚང་མཚན་བྱང་།] A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2019-01-0090-12
དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་དུས་སུ་གཞིས་ཀའི་སྒྲིག་གཞི་དང་ལམ་ལུགས་དེ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དུ་ཆེས་དར་ཞིང་རྒྱས་པ་དང་། འཐུས་ཚང་ལ། ཞིབ་ཚགས་ལྡན་པའི་གནས་སྐབས་སུ་ཕྱིན་ཡོད། གཞིས་ཀས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཕྱོགས་གསུམ་ནས་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནས་གཞིས་ཀས་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ལམ་ལུགས་ཆགས་པར་རྨང་གཞི་བཏིང་ཡོད་པ་དང་། གཉིས་ནས་གཞིས་ཀ་ནི་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་། དཔལ་འབྱོར། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྩ་བའི་སྡེ་ཚན་དུ་གྱུར་ཡོད་པ། གསུམ་ནས་གཞིས་ཀ་ནི་བོད་ཀྱི་རང་བྱུང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་སྟངས་ཡུན་རིང་གནས་པའི་རྩ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་གྱུར་ཡོད་པ་བཅས་ཡིན། དེའི་ཕྱིར་གཞིས་ཀའི་ལམ་ལུགས་དང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཕེལ་ཕྱོགས་བར་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་ཅེས་བཤད་ཆོག དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་དུས་སུ་བོད་ཀྱི་གཞིས་ཀ་ལ་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་ཞེས་གཏོགས་ཁོངས་ཀྱི་སྒོ་ནས་གསུམ་དུ་ཕྱེས་ཡོད་དེ། དེ་ལས་གཞུང་གཞིས་ནི་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ངམ་སྡེ་པ་གཞུང་གིས་བདག་གཉེར་དོ་དམ་བྱེད་པའི་གཞིས་ཀ་དང་། སྒེར་གཞིས་ནི་སྒེར་པའམ་སྐུ་དྲག་སྒེར་ལ་དབང་བའི་གཞིས་ཀ ཆོས་གཞིས་ནི་དགོན་སྡེ་དང་བླ་བྲང་ལ་དབང་བའི་གཞིས་ཀར་ཟེར། སྡེ་པ་གཞུང་གི་ཆབ་འབངས་ཡོད་ཚད་གཞིས་ཀ་རིགས་དེ་གསུམ་གྱི་ཁོངས་སུ་མ་འདུས་པ་མེད་ཅེས་པ་ལས་སྐབས་དེར་གཞིས་ཀ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་དང་། ཆབ་སྲིད། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྩ་བའི་སྡེ་ཚན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ། བོད་ཀྱི་གཞིས་ཀར་གཙོ་བོ་གྲུབ་ཆ་གསུམ་ཡོད་པ་སྟེ། གཞིས་ཀའི་བདག་པོ་སྐུ་དྲག་གམ་སྒེར་པ་དང་།(གཞུང་གཞིས་དང་ཆོས་གཞིས་སྤྱིར་བཏང་ངོ་ཚབ་ཕྱག་མཛོད་དང་གཉེར་པས་བདག་གཉེར་བྱེད།) ཁོ་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་། ས་ཞིང་དེའི་སྟེང་དུ་ངལ་རྩོལ་བྱེད་པའི་ཁྲལ་པ་བཅས་ཡིན། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་གཞིས་ཀའི་གྲུབ་ཚུལ་ཡང་འདི་དང་ཤིན་ཏུ་འདྲ་སྟེ། གཞིས་ཀའི་མངའ་བདག་ཅིག་ཡིན་ཚེ་ས་ཞིང་གི་བདག་དབང་ཡོད་པ་དང་། བྲན་གཡོག་ལ་དབང་སྒྱུར་བ། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཆ་སྒེར་འཛིན་བྱེད་པ་བཅས་ཆ་རྐྱེན་གསུམ་འཛོམས་ཡོད་པ་②ལྟར། བོད་ཀྱི་གཞིས་ཀ་དང་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་གཞིས་ཀའི་གྲུབ་ཚུལ་བར་དུ་མཚུངས་ས་མང་པོ་ཡོད་པ་དེས་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་འཛམ་གླིང་གི་ཡུལ་གྲུ་མི་འདྲ་བར་བྱུང་བའི་གཞིས་ཀར་མཆིས་པའི་ཐུན་མོང་གི་ཁྱད་ཆོས་མཚོན་ཐུབ། དེའི་ཕྱིར་འདིར་ཡང་གྲུབ་ཆ་དེ་གསུམ་ཚད་གཞིར་བཟུང་སྟེ་བོད་ཀྱི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་གཞིས་ཀའི་བྱུང་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ་ཅུང་ཙམ་བྱ་བ་ལ།
དང་པོ། སྒེར་གཞིས་བྱུང་ཚུལ།
སྒེར་གཞིས་ཞེས་པ་ནི་སྐུ་དྲག་གམ་མངའ་བདག་སྒེར་ལ་དབང་བའི་གཞིས་ཀའི་མིང་ཡིན་ཞིང་། དབང་མཁན་སྐུ་དྲག་གམ་མངའ་བདག་ལ་སྒེར་པ་ཟེར། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ས་ཞིང་སྒེར་ལ་དབང་བའི་ལམ་ལུགས་ནི་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་ནས་བྱུང་ཡོད་པར་འདོད་དེ། དེ་དུས་གཏན་ལ་ཕབ་པར་གྲགས་པའི་བཀའ་གྲོས་ཆེན་པོ་དྲུག་གི་ནང་དུ་“འབངས་ཀྱི་ཚལ་ཞིང་རྟ་དཀྱུས་ཀྱིས་མི་གཅོད་”ཅེས་བྱུང་ཡོད་པ་དེ་ལས་འབངས་ལ་སྒེར་དབང་གི་ས་ཞིང་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་ལ། དེ་བཞིན་ལི་ཡུལ་ནས་ཐོན་པའི་གནའ་རབས་བོད་ཡིག་ཤིང་བྱང་དུ་བཀོད་པའི་བཀའ་རྒྱ་སྙན་ཞུ་སོགས་ཀྱི་ནང་དུའང་ཞིང་པས་ས་ཞིང་ཉོ་འཚོང་དང་། སྟོན་ཐོག་དཔྱ་ཁྲལ་འཇལ་ཚུལ། ཞིང་པར་ས་ཞིང་བགོས་པའི་རྒྱ་ཁྱོན་སོགས་བཀོད་འདུག་པ་དེའི་ཐོག་ནས་འབངས་ལ་སྒེར་དབང་གི་ས་ཞིང་ཡོད་པ་དང་། ས་ཞིང་དེའི་ཐོག་རང་ཉིད་སྒེར་ལ་དབང་བའི་ཐོན་སྐྱེད་ཡོ་བྱད་སྤྱད་དེ་རྨོ་འདེབས་བྱས་ཡོད་པ་③ར་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ་པ་དེ་བཞིན་དུ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆ་④དང་ཤིན་ཅང་ནས་རྙེད་པའི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་ཁྲམ་ཤིང་སྟེང་རྔན་ཞིང་དང་། རྗེ་ཞིང་། དཔོན་ཞིང་སོགས་བདག་དབང་མི་འདྲ་བའི་ས་ཞིང་རིགས་ཀྱི་མིང་བཀོད་ཡོད་པ་དེ་ལས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སུ་ས་ཞིང་གི་བདག་དབང་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པའི་ཁྲིམས་ཡིག་བཟོས་ཡོད་པར་ངེས་ཤེས་རྙེད་ཐུབ། དེ་ན་ས་ཞིང་སྒེར་དབང་གི་ལམ་ལུགས་དེ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུ་བྱུང་བར་ངེས་ཤིང་དེའི་གོང་དུ་ས་ཞིང་སྒེར་དབང་གི་ལམ་ལུགས་མེད་དམ་ཞེ་ན། དེ་ཡང་མ་ངེས་ཏེ། མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་མཚོན་ན་སྒེར་དབང་གི་སྲོལ་ལུགས་འདི་བྱུང་བ་ཤིན་ཏུ་སྔ་ཞིང་།དེ་ནས་རིམ་བཞིན་སྤྱི་ལ་དབང་བ་དང་རྗེ་ལ་དབང་བ་སོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་རིམ་པར་བྱུང་བ་ཡིན་པས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་དེ་ལྟ་བུའི་འཕེལ་རིམ་བརྒྱུད་ཡོད་པར་གདོན་མི་ཟ་བས། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུ་ཁྲིམས་ལུགས་གཏན་འབེབས་ཀྱི་སྒོ་ནས་ས་ཞིང་སོགས་སྒེར་དབང་གི་རྒྱུ་ནོར་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་དགོས་པའི་ཐག་བཅད་ཡོད་ཅེས་ན་གཏན་ཚིགས་དང་མཐུན་པར་སྙམ། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུ་ཁོད་སོ་དྲུག་ཅེས་ཆབ་སྲིད་དང་དཔལ་འབྱོར་སྐོར་གྱི་ཁྲིམས་སྲོལ་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད་པ་དེ་ལས་བཀའ་གྲོས་ཆེན་པོ་དྲུག་གི་ནང་དུ་“རྒོད་ཀྱི་གཉའ་མནན་ཞིང་ཡང་ཁེང་གི་རྒྱབ་བརྟེན། ཁེང་རྒོད་དུ་མི་བཏང་ཞིང་མོ་བཙུན་བཀའ་ལ་མི་གདགས་”⑤ཞེས་པ་ལས། རྒོད་ནི་འབངས་རབ་ཚན་དམག་གི་ལས་བྱེད་པའི་མིང་དང་། གཡུང་ངམ་ཁེང་ཞེས་པ་འབངས་ལས་བྱེད་ཀྱི་མིང་ཡིན་ལ། ཡང་ཁེང་ཞེས་པ་ཡང་བྲན་དང་ཉིང་གཡོག་གི་མིང་ཡིན་⑥ཞེས་དེ་གསུམ་གྱི་མཐོ་དམན་གྱི་གྲལ་རིམ་གསལ་པོར་ཕྱེ་ཡོད། འབངས་ལ་ཡང་བྲན་དང་ཉིང་གཡོག་སོགས་ཀྱི་མཐོ་དམན་ཕྱེས་ཡོད་པ་དེ་ས་ཞིང་དང་ཕྱུགས་ཟོག་སོགས་རྒྱུ་ནོར་དབང་མིན་དང་མང་ཉུང་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་རིགས་པས་བསྒྲུབ་ཐུབ།དེ་བཞིན་རྒོད་ལ་ཡང་དབྱེ་བ་དུ་མ་ཡོད་པ་《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་》དུ། “རྒོད་སྣ་ལྔ་ནི། རྒོད་ཀྱི་ཟང་མ་རྒྱལ་པོ་བྱ། རྒོད་ཀྱི་རྗེས་འདྲ། ཡིག་ཚང་དུར་མཆད། བྲན་ཞིང་དང་ལྡན་པའོ་”ཞེས་དང་། ཡང་“རྒོད་ཀྱི་ཞང་བློན་ནི་དུར་མཆད་བྲན་ཞིང་དང་ལྡན་པ་ལ་བྱའོ། །རྒོད་ཀྱི་ཡང་རྗེ་ནི་ཐ་མའི་བྲན་ཞིང་དང་ལྡན་པའོ། །རྒོད་ཀྱི་རྗེས་འདྲ་བ། སྟོང་ཐང་ལྔ་སྟོང་ལྔ་བཅུ་ལས་མེད་པ། སྟོང་དུ་དྲེས་མའི་ཞུན་བུ་དང་། བན་རྒ་ལག་ལས་མེད་པ་དེ་ནི་རྒོད་ཀྱི་རྗེས་སོ་”⑦ཞེས་བཀོད་པ་ལྟར་ན། རྒོད་ཀྱི་གྲལ་རིམ་ལ་ཡང་རྒོད་ཀྱི་ཞང་བློན་དང་། རྒོད་ཀྱི་ཡང་རྗེ། རྒོད་ཀྱི་རྗེས་འདྲ་བ་བཅས་མཐོ་དམན་གསུམ་དུ་དབྱེ་ཡོད་པ་ལས། ཐོག་མ་གཉིས་ལ་བྲན་གཡོག་དང་ས་ཞིང་གི་བདག་དབང་ཡོད་པ་མངོན་པར་གསལ་བས། རྒོད་ཀྱི་ཞང་བློན་དང་ཡང་རྗེ་གཉིས་དོན་དམ་དུ་མངའ་བདག་ཏུ་ཆགས་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ་ལ། ཁོ་ཚོར་ས་ཞིང་དང་བྲན་གཡོག་དབང་བ་དེ་ལས་ཁོ་ཚོའི་གནས་བབས་དེ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ཀྱི་མངའ་བདག་དང་འདྲ་བ་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ། དེའི་ཕྱིར་གོང་གི་གཞིས་ཀའི་གྲུབ་ཆ་གསུམ་ཚང་མིན་གྱིས་ཚད་བཅལ་ན་སྒེར་གཞིས་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་འདྲ་བའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྒྲིག་གཞི་དེ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་ནས་བྱུང་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ཞིང་། དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུ་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དེ་གཞི་རྩའི་ཐོག་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཡིན་པ་ལ། བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་འབྲེལ་བའི་མྱུ་གུའང་ཐོན་ཟིན་ཡོད་པ་རེད་⑧ཅེས་སྡོམ་ཚིག་བཀོད་ཡོད་པ་དེར་རྒྱུ་མཚན་ཆེན་པོ་ལྡན་པར་སྙམ་སྟེ། གཞིས་ཀའི་དཔལ་འབྱོར་ལམ་ལུགས་ནི་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་ལམ་ལུགས་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་།⑨ གཞིས་ཀའི་ནང་དུ་བྲན་གཡོག་དང་བྲན་བདག་གི་གྲལ་རིམ་ཡང་མཆིས་པས་བྲན་གཡོག་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་སྣང་ཡོད། དེ་ལས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུ་བྲན་གཡོག་སྤྱི་ཚོགས་དང་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྣམ་པ་གཉིས་མཉམ་གནས་བྱས་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་ནི་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་། སྤྱི་ཚོགས། དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལམ་ལུགས་གང་ཐད་ནས་འགྱུར་ལྡོག་བླ་ལྷག་འགྲོ་བའི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེས། དེ་དུས་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་ཁྲི་རྩེ་འབུམ་བཞེར་གྱི་ཁྲིམས་ཞེས་པའི་ནང་དུ་ས་ཞིང་དབང་བའི་ལམ་ལུགས་རིམ་པ་དྲུག་ཏུ་དབྱེ་བ་སོ་སོར་བཙན་པོ་ལ་དབང་བ་རིགས་གཉིས་དང་། བློན་པོ་ལ་དབང་བ་རིགས་གཉིས། རུས་རྒྱུད་ཚོ་པར་དབང་བ་རིགས་གཉིས་བཅས་སུ་ཕྱེ་ཡོད་པ་ལས། བཙན་པོ་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་རིགས་དང་པོ་ནི་རྗེ་ཞིང་སྟེ་སྲིད་གཞུང་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་ཡིན་ཞིང་། དེའི་ཐོན་འབབ་རྣམས་སྲིད་གཞུང་ལ་ཡར་སྤྲོད་བྱེད་དགོས་པ་དང་། རིགས་གཉིས་པ་ནི་བཙན་པོ་སྒེར་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་སྟེ། རུ་སྡེ་ཆེན་པོ་ཁག་ལྔར་བཀར་ཡོད་ཅིང་། གཙོ་བོ་ནི་དབུ་རུ་ཤོད་ཆེན་ཏེ་སྐྱིད་ཤོད་སྟོད་སྨད་ཀྱི་ས་ཁུལ་རྣམས་ཀྱི་ས་ཞིང་དང་། འབྲོག་སྡེ། བྲན་གཡོག་རྣམས་བཙན་པོ་སྒེར་ལ་དབང་ཞིང་།ས་ཞིང་རྣམས་བཙན་པོ་སྒེར་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་བྲན་གཡོག་རྣམས་ལ་བགོས་ཏེ་འདེབས་ལས་བྱེད་དུ་བཅུག་ཐོག དེ་ནས་ཐོབ་པའི་ཐོན་འབབ་རྣམས་བཙན་པོ་སྒེར་གྱི་རྒྱུ་ནོར་ཡིན། ཡང་བློན་པོ་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་གི་རིགས་དང་པོ་ནི་བཙན་པོས་བློན་པོ་དང་དམག་དཔོན་བྱས་རྗེས་ཆེ་བ་རྣམས་ལ་བྱ་དགར་སྤྲད་དེ་མི་མུས་རྒྱུད་བཅས་ལ་གཏན་འཇགས་སུ་དབང་བ་ཞིག་ཡིན། དེ་ཡང་བློན་པོའམ་དམག་དཔོན་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་རྒྱལ་པོ་ལ་བློ་ལོག་པ་དང་། ཁྲིམས་དང་འགལ་བ་བྱུང་ཚེ། སྔར་བྱས་རྗེས་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་དེའི་ས་ཞིང་དང་། ནོར་ཕྱུགས། བྲན་གཡོག་སོགས་བཙན་པོས་ཕྱིར་བཞེས་གནང་ཆོག་པའི་རིགས་ཏེ།ས་ཞིང་དེ་རིགས་བློན་པོ་སོ་སོར་དབང་བའི་བྲན་གཡོག་རྣམས་ལ་འདེབས་ལས་བྱེད་དུ་བཅུག་ཐོག་བཙན་པོའམ་སྲིད་གཞུང་ལ་དཔྱ་ཁྲལ་འབུལ་མི་དགོས་པར་བློན་པོ་སྒེར་དང་དེའི་མི་རྒྱུད་ལ་དབང་བ་ཡིན་པས་བློན་པོ་དེ་ཚོའི་དཔལ་འབྱོར་ནི་ཁྱིམ་རྒྱུད་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ཡིན། བློན་པོ་རྣམས་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་རིགས་གཉིས་པ་ནི་རྔན་ཞིང་ཟེར་བ་དེ་ཡིན། ལི་ཡུལ་ནས་ཐོན་པའི་ཤོག་བྱང་དང་བྱང་ཁྲམ་ཁག་འགའ་ཞིག་ལ་བལྟས་ཚེ།རྔན་ཞིང་ནི་བློན་པོའམ་དམག་དཔོན་གང་ཞིག་གིས་དཔོན་གྱི་གོ་གནས་བཟུང་བའི་རིང་ལ་བཙན་པོའི་སྲིད་གཞུང་ནས་སྤྲད་པའི་ས་ཞིང་ཞིག་སྟེ། དེ་ནི་བློན་པོ་དང་དམག་དཔོན་སོགས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ཀྱི་གོ་གནས་བཟུང་བའི་རིང་ལ་ས་ཞིང་དེ་དང་དེའི་ཐོན་འབབ་དཔྱ་ཁྲལ་བཅས་སྒེར་ལ་དབང་བ་མ་གཏོགས། གོ་གནས་སླར་བརྗེའམ་ཡང་ན་གནས་དབྱུང་བཏང་བའི་རྗེས་སུ་གོ་གནས་གསར་པ་འཛིན་མཁན་ཚོར་རྩིས་སྤྲོད་བྱེད་དགོས་པའི་གནས་ཚུལ་དེ་ཡི་ཐོག་ནས་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་ལམ་ལུགས་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ་⑩ཅེས་གསུངས་པའི་ཚིག་དུམ་འདི་ལ་དཔྱད་ན། བཙན་པོ་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་གི་རིགས་གཉིས་པ་དང་།བློན་པོ་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་གི་རིགས་དང་པོ་གཉིས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ཀྱི་མངའ་བདག་གི་གཞིས་ཀའི་ཡོང་ཁུངས་ལ་ཕ་གཞིས་དང་། ཞབས་བརྟེན་གྱི་གཞིས་ཀ(ཕོགས་གཞིས་ཀྱང་ཟེར།) བྱས་རྗེས་ཅན་ལ་བསྩལ་བའི་གཞིས་ཀ ཡབ་གཞིས། ཚུར་ཉོས་པའི་གཞིས་ཀ གསར་སྦོལ་གྱི་གཞིས་ཀ་bསོགས་སུ་བཀར་ཡོད་པ་རེད། དེའི་ནང་གི་ཕ་གཞིས་དང་། བྱས་རྗེས་ཅན་ལ་བསྩལ་བའི་གཞིས་ཀའི་ངོ་བོ་འདྲ་བ་མཐོང་ཐུབ་ཅིང་། བློན་པོ་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་གི་རིགས་གཉིས་པ་དང་ཞབས་བརྟེན་གྱི་གཞིས་ཀའི་ངོ་བོ་འདྲ་བ་དེ་ལས་ཀྱང་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐབས་དེ་ཉིད་ནས་གཞིས་ཀའི་གྲུབ་ཆ་ལྡན་པའི་ས་ཞིང་གི་ལམ་ལུགས་བྱུང་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ། མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལམ་ལུགས་གང་ཞིག་ཡིན་རུང་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གོ་རིམ་ཁྲོད་རིམ་བརྒྱུད་དང་མཉམ་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་ཡོད་ངེས་པས། དུས་སྐབས་ཤིག་ལ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་ལམ་ལུགས་གཅིག་མ་གཏོགས་མི་འབྱུང་བའི་ངེས་པ་མེད་པ་དེ་བཞིན་དུ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུའང་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་དང་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་ལམ་ལུགས་གཉིས་མཉམ་བསྲེས་ཀྱིས་གནས་ཡོད་པ་དོན་གྱིས་རྟོགས་ཐུབ་བོ། །
ད་ལྟ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ནས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་བར་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཞིབ་ཕྲའི་གནས་སྟངས་ལ་དཔྱད་དཀའ་ནའང་། དེང་སྐབས་མཇལ་དུ་ཡོད་པའི་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་དུས་ཀྱི་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་དག་ལས་དེ་དུས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་སྟངས་ལ་ངེས་ཤེས་ཅུང་རྙེད་ཐུབ་སྟེ། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང་གི་བྱས་རྗེས་འཁོད་པའི་རྡོ་རིང་གི་སྟེང་དུ། “ཟླ་གོང་གི་བུ་ཚ་པེལད་ལས་ལ་ལ་ཞིག ། རབས་ཆད་ན་རབས་ཆད་གྱྀ་ཁོལ་ཡུལ་དང་། ནོར་ཕྱུགས། བླར་མྱི་བཞེས་པར།”⑾ཞེས་དང་། ཡང་། “ཟླ་གོང་གི་བུ་ཚའ་རྒྱུད་འཕེལད་གྱྀ་ལག་ན་བྲན་ཞིང་འབྲོག་སོག་ཚལ་ལས་སྩོགས་ཏེ་དབང་ངོ་ཅོག །བླར་མྱི་བཞེས་མྱི་དབྲྀ་གཞན་གྱིས་མྱི་དཕྲོག་ཁོང་ཏ་བདག་མྱི་དགའ་ན་ཉེ་རིང་བཟང་ངན་མྱི་བརྗེ་བར་གནང་ངོ་”⑿ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་ལས། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་གོང་གི་བུ་ཚ་རྒྱུད་ལ་དབང་བའི་བྲན་གཡོག་དང་ཞིང་འབྲོག་ཚལ་ཞིང་དང་བཅས་པ་མི་མུས་རྒྱུད་དུ་དབང་བར་བཀས་བཅད་ཡོད་པ་འདི་དང་། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུ་བློན་པོ་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་གི་རིགས་དང་པོ་གཉིས་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་ཡོད་པས། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ནས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་བར་ས་ཞིང་ལ་དབང་བའི་ལམ་ལུགས་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་མེད་པ་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། ཟླ་གོང་བུ་ཚ་རྒྱུད་ལ་ས་ཞིང་དང་བྲན་གཡོག་གི་སྒེར་དབང་ཡོད་པ་དེར་གཞིས་ཀའི་གྲུབ་ཆ་གསུམ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་ཚང་ཡོད་པ་འདི་ལས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སུ་གཞིས་ཀའི་སྒྲིག་གཞི་ཅུང་ཚང་བའི་ས་ཞིང་གི་ལམ་ལུགས་ལག་བསྟར་བྱས་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ། དེ་ཡང་རྒྱལ་རབས་ཞེ་གཅིག་པ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་གོང་དུ་ས་ཞིང་དང་བྲན་གཡོག་ལ་དབང་མཁན་ནི་བློན་ཆེན་དང་དེའི་མི་རབས་ཚ་རྒྱུད་དག་ཡིན་པས་སྐབས་དེ་ཉིད་ནས་སྒེར་གཞིས་ཀྱི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་བྱུང་བར་ཁས་འཆེས་ཆོག འདི་ལ་ཐོག་མ་ཞེས་ཟེར་དགོས་དོན་ཡང་དེའི་སྐབས་སུ་གོང་དུ་ཚད་གཞིར་བཟུང་བའི་སྒེར་གཞིས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་དེ་དག་ཚང་ནའང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་དུས་སྐབས་ལྟར་གཞིས་ཀ་ལ་མ་གཏོགས་པའི་མི་སེར་མེད་པ། གྲལ་རིམ་གྱི་དབྱེ་བ་ཞིབ་ཅིང་ཕྲ་བ། སྒྲིག་གཞི་ཚགས་དམ་པ། བདག་ཁོངས་དང་བྲན་ཁྱིམ་ངེས་གཏན་ཡིན་པ་སོགས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ཀྱི་གཞིས་ཀའི་ཁྱད་ཆོས་དེ་ལྟ་བུ་མེད་པས་སྒེར་གཞིས་ཀྱི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་ཡིན་ཞེས་ན་འཚམ་པར་འདོད་དོ། །
བོད་སིལ་བུར་སོང་བ་ནས་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་གིས་ཡང་བསྐྱར་བོད་ཁམས་གཅིག་གྱུར་བྱས་པའི་བར་གྱི་ལོ་ངོ་སུམ་བརྒྱ་ལྷག་གི་རིང་དབུས་གཙང་དང་མངའ་རིས་ཁུལ་དུ་སྲིད་དབང་ཆེ་ཕྲ་མང་པོ་བྱུང་ཞིང་། དེ་དག་ལས་སྲིད་དབང་ཁ་ཤས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་ཡོད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་དཀྱིལ་དང་བཅུ་གཉིས་པའི་འགོར་དབུས་ཁུལ་དུ་ཕན་ཚུན་དམག་འཁྲུག་ཐེངས་མང་བྱུང་བའི་ཀླུ་མེས་དང་རྦ། རག འབྲིང་བཅས་ཚོ་པ་བཞི་ནི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་དབུས་གཙང་མཁས་པ་མི་བཅུའི་ནང་གི་ཀླུ་མེས་ཚུལ་ཁྲིམས་ཤེས་རབ་དང་། རྦ་ཚུལ་ཁྲིམས་བློ་གྲོས། རག་ཤི་ཚུལ་ཁྲིམས་འབྱུང་གནས། འབྲིང་ཡེ་ཤེས་ཡོན་ཏན་བཅས་ཀྱི་རྒྱུད་པ་ཡིན་ཞིང་། ཡང་བོད་སིལ་བུའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བའི་ཕག་གྲུ་བཀའ་བརྒྱུད་དང་། ཚལ་པ་བཀའ་བརྒྱུད། ས་སྐྱ་པ་སོགས་ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐའ་ནི་སོ་སོར་རླངས་དང་། མགར། འཁོན་སོགས་ཁྱིམ་རྒྱུད་སྟོབས་ཅན་དག་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་དང་དབང་འཛིན་ལ་བརྟེན་ནས་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་རེད། དེ་ལས་སྐབས་དེར་ཆབ་སྲིད་དང་ཆོས་ལུགས་གཅིག་རྒྱབ་གཅིག་བརྟེན་བྱས་ཡོད་པའི་སྣང་ཚུལ་ཤེས་ཐུབ། ང་ཚོས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དེ་ཙམ་ལ་བརྟེན་ནས་དེ་དུས་ཆོས་ལུགས་བདག་པོ་དང་ས་གནས་རྗེ་དཔོན་ཚོས་གཞིས་ཀར་བདག་ཐོབ་ཡོད་མེད་སྐོར་ཤེས་རྟོགས་བྱ་མི་ཐུབ་ཀྱང་། སྐབས་དེར་ས་གནས་སོ་སོར་འབྱོར་འཁོས་ཀྱིས་ཕྱུག་པའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཆེན་པོ་མང་པོ་བྱུང་ཡོད་པར་ངེས་ཤེས་རྙེད་ཐུབ། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སིལ་བུར་ཐོར་བ་དང་འབངས་གྱེན་ལོག་གི་དོན་རྐྱེན་གྱིས་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་། སྤྱི་ཚོགས། དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྒྲིག་གཞི་ཡོད་ཚད་མཐའ་ནས་གཏོར་ཅིང་། མངའ་བདག་དང་མི་དྲག་གིས་བྲན་གཡོག་དང་འབྲོག་ཞིང་སོགས་སྒེར་འཛིན་བྱེད་པའི་ལམ་ལུགས་ཀྱང་རྨང་ནས་བསྙིལ་རྐྱེན་སྐབས་དེར་མི་སེར་ལ་རྒྱུ་ནོར་གྱི་བདག་དབང་ཐོབ་པའི་སྐལ་བ་བྱུང་བ་སྟེ། དཔེར་ན་《མི་ལ་རས་པའི་རྣམ་ཐར་》དུ། “མི་ལ་རྡོ་རྗེ་སེང་གེས་ཚོང་གི་སྒོ་ནས་ནོར་སྤེལ་བས་སྔར་བས་ཀྱང་ཕྱུག་པར་གྱུར་ཏེ། རྩའི་ཉེ་འཁོར་ན་འོར་མ་ཞེས་བྱ་བའི་ཡུལ་མི་ཞིག་ལ་རྩ་ན་ཞིང་དགའ་མོ་གྲུ་གསུམ་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ། གསེར་དང་ལྷོ་བྱང་གི་རྫས་མང་པོ་བཅལ་ཏེ་ཉོས་པ་ལ་འོར་མ་གྲུ་གསུམ་དུ་གྲགས།” ཞེས་མི་ལ་རས་པས་སྤོ་བོ་མི་ལ་རྡོ་རྗེ་སེང་གེས་གཞན་གྱི་ལག་ནས་ས་ཞིང་ཉོས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དང་།⒀《མར་པ་ལོ་ཙཱའི་རྣམ་ཐར་》དུ། “བཤོལ་ཅི་བཏབ་རུང་མ་གསན་པར་ཁང་ཞིང་ནོར་དང་བཅས་པའི་སྐུ་སྐལ་རྣམས་ཚང་མར་བཞེས་ཏེ། ཁང་ཞིང་མ་གཏོགས་གཞན་གང་ཡོད་ཐམས་ཅད་གསེར་དུ་བསྒྲིལ་བས་སྲང་བཅོ་བརྒྱད་བྱུང་བ་བསྣམས་ཏེ་”ཞེས་རྗེ་མར་པ་ཐེངས་དང་པོར་རྒྱ་གར་དུ་ཆོས་སློབ་ཏུ་འགྲོ་རྩིས་སྐབས་ཕ་མ་ལས་རང་གི་ཐོབ་སྐལ་གྱི་ཁང་ཞིང་དང་རྒྱུ་ནོར་ཡོད་ཚད་ལས་ཁང་ཞིང་ཕུད་གཞན་དག་བཙོངས་ནས་གསེར་ལ་བརྗེས་aཚུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་སྐབས་དེར་ས་ཞིང་ལ་བདག་དབང་ཡོད་པ་དང་སྒེར་དབང་གི་ཞིང་ས་རང་བདག་གིས་ཉོ་འཚོང་བྱེད་ཆོག་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ལམ་ལུགས་ཆགས་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། ས་ཞིང་ཉོ་འཚོང་བརྗེ་རེས་བྱེད་ཆོག་པའི་ལམ་ལུགས་དེ་ལྟ་བུ་ལ་བརྟེན་ནས་ས་ཞིང་གི་བདག་དབང་གཅིག་སྡུད་བྱེད་པའི་ས་བདག་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་སྟེ།དཔེར་ན་དུས་རབས་12པར་འཁོན་དཀོན་མཆོག་རྒྱལ་པོས་ས་སྐྱ་འདེབས་སྐབས་ཇོ་བོ་གདོང་ནག་པའི་ལག་ནས་དགོན་པ་འདེབས་པའི་ས་ཆ་ཉོས་པའི་⒁ལོ་རྒྱུས་དང་། ཀརྨ་རོལ་བའི་རྡོ་རྗེས་མཚུར་ཕུ་དགོན་འདེབས་སྐབས་ས་བདག་རྒན་མོ་རི་ལ་ས་རིན་དང་། གཞི་བདག་གྱང་ལྷ་བཙན་པོ་ལ་གཏོར་བསྔོ་སོགས་ལྷ་མི་གཉིས་ལ་ས་སློང་མཛད་དེ་དགོན་གནས་ཀྱི་རྟེན་འབྲེལ་བསྒྲིགས་⒂ཞེས་པ་ལས་སྐབས་དེར་ས་ཆ་རྒྱ་ཆེན་པོ་བདག་བཟུང་བྱས་ཡོད་པའི་ས་བདག་བྱུང་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ། བོད་སིལ་བུའི་སྐབས་སུ་གསར་དུ་བྱུང་བའི་ས་བདག་དང་ཡུལ་ལུང་གི་རྗེ་དཔོན། བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་མི་དྲག་གི་ཁྱིམ་རྒྱུད་གང་གང་མངའ་བདག་ཏུ་གྱུར་ཚུལ་དང་། ཁོ་ཚོ་ལ་གཞིས་ཀའི་བདག་དབང་ཇི་ལྟ་བུ་ཡོད་ཚུལ་སོགས་བཀོད་པའི་ཡིག་ཆ་མཐོང་ཆོས་སུ་མ་གྱུར་ཀྱང་། 《ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ་》སོགས་རྒྱ་བོད་གཉིས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་འགའ་ཤས་⒃སུ་དེའི་སྐབས་སྒེར་གཞིས་བྱུང་ཡོད་པར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་རྣམས་དཀྱུས་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ན། སྐབས་དེར་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་རྙིང་ཁུངས་མི་སྣ་དང་། ཁེང་ལོག་སྐབས་ཀྱི་འགོ་པ། ཡུལ་ལུང་ཚན་པའི་རྗེ་དཔོན་སོགས་མངའ་བདག་ཚོས་རང་གི་ཁེ་ཕན་སྲུང་སྐྱོབ་ཆེད་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གོ་གནས་ཡོད་པའི་བླ་མར་མཆོད་གནས་དང་དབང་རིས་སྦྱོར་འབུལ་གྱིས་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པས་ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐའ་མི་འདྲ་བ་གསར་དུ་ཆགས་ཤིང་། གྲུབ་མཐའི་བདག་པོ་དག་ཀྱང་རང་རང་གི་མཆོད་གཞིས་དང་། འབྲོག་ཐང་སོགས་ལ་དབང་ཞིང་ས་གནས་ཤིག་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་མངའ་བདག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་རེད་ཅེས་པའོ། །འོན་ཀྱང་གཞིས་ཀའི་གྲུབ་ཆ་གསུམ་ཡོངས་སུ་ཚང་བའི་སྒེར་གཞིས་དེ་ས་སྐྱ་པས་སྲིད་དབང་བཟུང་རྗེས་ད་གཟོད་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་བྱུང་བ་ཡིན་པར་འདོད་དེ། ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་གིས་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཡོངས་གཅིག་གྱུར་བཟོས་རྗེས།མངའ་ཞབས་ཀྱི་མི་དྲག་དང་ཚོ་དཔོན་ལྟ་བུ་ལ་གཞིས་ཀའི་བདག་རྐྱེན་བསྩལ་ཡོད་པ་དེ་ལས་སྒེར་གཞིས་གང་མང་བྱུང་བ་ཤེས་ཐུབ་སྟེ། དཔེར་ན་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་མང་ཡུལ་གུང་ཐང་གི་མངའ་བདག་འབུམ་ལྡེ་མགོན་སྐུ་ཞང་ལ་དབང་བྱིན་རླབས་དང་དངོས་པོའི་གནང་སྐྱེས་གྱ་ནོམ་པ་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་བསླབ་བྱ་བདུད་རྩི་ལྟ་བུ་དང་བཅས་ལྕམས་ཀྱི་ལྗོངས་སུ་ཆགས་ཕ་བཞི་དུད་ཆེན་བརྒྱ་སྟེ་དོན་དུ་སྟོང་འཁོར་གཅིག་གནང་ནས་⒄ཞེས་གཞིས་ཀའི་བདག་རྐྱེན་བསྩལ་བ་དང་། སྤྱི་ལོ་1304ལོར་ཏི་ཤྲི་རིན་ཆེན་རྒྱལ་མཚན་ནས་སློབ་དཔོན་འཁོན་སྟོན་དང་སློབ་དཔོན་རིན་ཆེན་དཔལ་བཟང་པོས་བདག་པ་ཨེ་པ་ལ་གཏོགས་པའི་དགོན་གཞིས་ལ་གནོད་བྱས་མི་ཆོག་པའི་བཀའ་ཡིག་ཕབ་པ་དེའི་ནང་དུ་ཁོ་རང་ལ་དབང་བའི་ཞིང་གཞིས་ས་ཆུ་རྩྭ་གསུམ་ཅི་ཡིན་པ་རྣམས་མ་འཕྲོག་མ་འཐེན་⒅ཞེས་བདག་པ་ཨེ་པ་སྒེར་ལ་དབང་བའི་ཞིང་གཞིས་འཕྲོག་འཐེན་བྱེད་མི་ཆོག་པ་བསྟན་ཡོད་པ་སོགས་ལས་ས་སྐྱའི་སྐབས་སུ་ཡོན་གོང་མ་དང་ས་སྐྱ་སྲིད་གཞུང་ནས་མི་དྲག་དང་བྱས་རྗེས་ཅན་ལ་གཞིས་ཀའི་བདག་རྐྱེན་བསྩལ་བ་དེ་ནས་རིམ་བཞིན་སྒེར་གཞིས་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་བྱུང་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ་ཅིང་། ལྷག་པར་དུ་ཕག་གྲུའི་སྐབས་སུ་ཕག་གྲུའི་སྲིད་དབང་ལ་བློ་དཀར་བའི་ས་གནས་དཔོན་རིགས་ལ་གཞིས་ཀའི་བདག་རྐྱེན་བསྩལ་ཏེ་གཟིགས་བཟོས་བྱས་ཡོད་པའི་དཔེ་དེ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ཀྱང་དེ་བཞིན་རྒྱུད་འཛིན་བྱས་ཡོད་པ་སྟེ། ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པའི་སྐབས་སྐྱ་བོའི་མི་དྲག་གི་ཁྱིམ་རྒྱུད་170ལྷག་བྱུང་ཡོད་པ་རེ་རེ་ལ་སྒེར་གཞིས་ཀྱི་བདག་དབང་ཡོད་པ་དེ་ལས་སྒེར་པ་ཞེས་སྐྱ་བོའི་སྐུ་དྲག་གི་ཚོགས་པ་དེ་ཆགས་ཡོད་པ་ལས་ཀྱང་མཚོན་ནོ། །
གཉིས་པ། ཆོས་གཞིས་བྱུང་ཚུལ།
ཆོས་གཞིས་ནི་དགོན་པའམ་བླ་བྲང་སོགས་ལ་དབང་བའི་གཞིས་ཀར་ཟེར་ཞིང་། བོད་དུ་ཆོས་གཞིས་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་བོད་དུ་དར་བའི་གནས་བབས་དང་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡོད། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དེ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་སུ་བོད་དུ་དར་ནས་ར་ས་འཕྲུལ་སྣང་དང་ར་མོ་ཆེ་སོགས་གཙུག་ལག་ཁང་ཡང་བྱུང་ཡོད་ཅིང་། དེ་ནས་རྒྱལ་རབས་སོ་བདུན་པ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་གྱི་དུས་སུ་ལྷ་ས་མཁར་བྲག་དང་། བྲག་དམར་མགྲིན་བཟང་། བྲག་དམར་ཀེ་རུ། མཆིམས་ཕུ་སྣ་རལ། མས་གོང་གི་ལྷ་ཁང་སོགས་གཙུག་ལག་ཁང་དང་ལྷ་ཁང་དུ་མ་བཞེངས་ཡོད་⒆ཀྱང་། དེ་དག་ལ་ཆོས་གཞིས་སྤྲད་པའི་ལོ་རྒྱུས་མཐོང་དུ་མེད་པ་དེ་ཡང་སྐབས་དེར་རབ་བྱུང་གི་སྡེ་མ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་དང་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་ཡོད་པར་སྙམ། དེ་ནས་རྒྱལ་རབས་སོ་བརྒྱད་པ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སྐབས་དེར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དར་སྤེལ་རྒྱ་ཆེར་བཏང་བ་དང་འབྲེལ་ཏེ་ཆོས་གཞིས་ཀྱི་ཐོག་མའང་བྱུང་བར་སྙམ་སྟེ། དེ་དུས་སད་མི་བདུན་སོགས་རབ་བྱུང་གི་སྡེ་ཐོག་མར་བྱུང་བ་དེ་ཆོས་གཞིས་འབྱུང་བའི་ཆ་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་རེད། 《དབའ་བཞེད་》དུ། “དཀོན་མཆོག་གསུམ་ལ་འབངས་ཉིས་བརྒྱ། གང་ཟག་བན་དེ་རེ་རེ་ལ་ཁྱིམ་གསུམ་ཐང་དུ་བཅད་དེ་དབང་དགེ་འདུན་ལ་བསྐུར་ནས་རྐྱེན་རིས་ཀྱི་འབངས་རྒོད་དང་། རང་རྗེའུ་དང་། ཁབ་སོ་གནང་ཆེན་ཅན་དང། ཐུག་ས་གཉེན་དང་བཞི་གཞི་བཟང་ངོ་འཚལ་ནས་སྤུ་བཏུས་བཟུང་།”⒇ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་འདི་ལས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སུ་ལྷ་ཁང་དང་གཙུག་ལག་ཁང་གི་མཆོད་སྦྱིན་ལ་འབངས་ཁྱིམ་ཉིས་བརྒྱ། གྲྭ་པ་རེ་ལ་འབངས་ཁྱིམ་གསུམ་རེ་སྤྲད་ཡོད་པ་བསྟན་ཅིང་། ཡིག་རྙིང་དུ་རྐྱེན་རིས་ཞེས་པ་ས་ཞིང་ལ་གོ་བ་﹙21﹚ཡིན་ཞིང་། གོང་གི་《དབའ་བཞེད་》ལས་བསྟན་པ་ལྟར་ན། ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སུ་ལྷ་ཁང་དང་གཙུག་ལག་ཁང་གི་མཆོད་རྒྱུན་ལ་འབངས་ཁྱིམ་ཉིས་བརྒྱ་དང་། གྲྭ་པ་སྒེར་སོ་སོར་འབངས་མི་ཁྱིམ་གསུམ་རེ་མཆོད་རྒྱུན་དུ་བསྩལ་ཡོད་པ་དེ་ཡང་། གྲྭ་གྲངས་སུམ་བརྒྱ་དང་ལྔའི་བྲན་གཡོག་བཅས་བསྡོམས་པའི་ལྷ་འབངས་བྲན་གཡོག་ཐེམ་དུད་ཆིག་སྟོང་བརྒྱ་མེད་དྲུག་ཅུ་རེ་ལྔ་དང་། དེར་ཆ་སྙོམས་སུ་མི་གྲངས་བཞི་རེར་བརྩིས་ན་ཁྱོན་བསྡོམས་མི་གྲངས་བཞི་སྟོང་ཉིས་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་ཡོད་པ་དེ་ཚོ་ཚང་མས་རྒྱལ་པོ་ལ་དཔྱ་ཁྲལ་དང་དམག་ཁྲལ་འཇལ་མི་དགོས་པའི་﹙22﹚ལྷ་འབངས་སུ་གྱུར་ཡོད། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་བོད་ས་གནས་ཀྱི་རང་བྱུང་ཆ་རྐྱེན་ཧ་ཅང་ཞན་པོ་ཡིན་པར་བརྟེན། དགོན་པ་དང་གྲྭ་པར་སྲིད་གཞུང་གིས་མཆོད་གཞིས་ས་ཞིང་དང་། འབྲོག་ར། ནོར་ཕྱུགས། ལྷ་འབངས་མི་སེར་བཅས་བདག་བཟུང་དབང་ཆ་སྤྲད་ནས་འགན་གཙང་ལེན་བྱེད་དུ་འཇུག་རྒྱུ་མ་གཏོགས་ཐབས་ཤེས་གཞན་མེད་སྟབས། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་ཚེ་སྨད་ནས་བྱ་ཐབས་དེ་ལག་ལེན་བསྟར་དགོས་བྱུང་ཡོད་﹙23﹚ཅེས་དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེས་གསུངས་པ་ལྟར། དེ་དུས་དགོན་པར་མཆོད་གཞིས་སྦྱོར་འཇགས་བསྩལ་པ་ལས་ཆོས་གཞིས་བྱུང་ཡོད་པ་དོན་གྱིས་རྟོགས་ཐུབ། དེ་ནས་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་སྐབས་སྲིད་གཞུང་ནས་དགོན་པར་མཆོད་གཞིས་སོགས་བསྩལ་ཡོད་པ་ལས་གཞན་བློན་ཆེན་དང་མི་དྲག་ཚོས་ཀྱང་རང་སྟེང་ནས་དགོན་པར་མཆོད་གཞིས་དང་འབྲོག་ཞིང་། བྲན་གཡོག་སོགས་ཀྱི་སྦྱོར་འབུལ་ཞུས་ཡོད་པ་ལོ་རྒྱུས་སུ་གསལ་ཏེ། མཚུར་ཕུ་ལྕང་ལུང་གི་རྡོ་རིང་དུ། “སྟོད་ལུངས་ཀྱྀ་ལྕང་བུར་གཙུག་ལག་ཁང་བརྩིགས་སྟེ། དཀོན་མཆོག་གསུམ་གྱྀ་རྟེན་བཙུགས། དགེ་སློང་བཞི་གནས་པར་སྦྱར་ནས། རྐྱེན་ཀྱྀ་བྲན་དང་། ཞྀང་འབྲོག་དང་། ལྷ་ཆ་དང་། ནོར་རྫས་དང་། རྐང་འགྲོས་ལས་སྩོགས་པ། ཚང་བར་བཅད་དེ། བཙན་ཕོ་ཁྲི་གཙུག་ལྡེ་བརྩན་གྱི་སྐུ་ཡོན་རྒྱུན་མྱྀ་འཆད་པར་བྱེད་དོ། །” ﹙24﹚ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་ལས་བློན་ཞང་ཚེས་པོང་སྟག་བཟང་ཉ་སྟོས་བཙན་པོའི་སྐུ་ཡོན་དུ་དགོན་པར་མཆོད་གཞིས་ཕུལ་ཡོད་པ་དེ་ལས་ཀྱང་དེའི་སྐབས་སུ་ཆོས་གཞིས་བྱུང་ཡོད་པ་མངོན་སུམ་དུ་རྟོགས་ཐུབ། དེ་ནས་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་གྱི་སྐབས་སུ་གྲྭ་པ་རེ་ལ་འབངས་ཁྱིམ་བདུན་རེ་དང་། དགོན་པ་འགའ་ཞིག་ལ་འབྲོག་ཐང་ཕྱུགས་རིགས་བཅས་མཆོད་སྦྱིན་དུ་གནང་བ་དེའི་སྐབས་ནས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཐོ་རིམ་མི་སྣ་དག་ས་ཞིང་ལ་བདག་དབང་ཡོད་པའི་ཞིང་བདག་གྲལ་རིམ་དུ་འགྱུར་འགོ་བརྩམས་པ་རེད།﹙25﹚
ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་བ་ལ་ལས་དུས་རབས་བཅུ་པའི་སྐབས་སུ་གུ་གེ་རྒྱལ་པོ་ལྷ་སྡེ་ཡིས་ལོ་ཙྭ་བ་རིན་ཆེན་བཟང་པོར་ཞེར་གྱི་གཞིས་ཀ་ཕུལ་བ་ནས་ཆོས་གཞིས་བྱུང་ཞེས་﹙26﹚སྡོམ་ཚིག་བཀོད་ཀྱང་། ལྷ་སྡེ་ཡིས་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་ལ་གཞིས་ཀ་ཕུལ་ཡོད་མིན་ད་དུང་དཔྱད་དགོས་པར་སེམས་ཏེ།《རིན་ཆེན་བཟང་པོའི་རྣམ་ཐར་དཀའ་སྤྱད་སྒྲོན་མེ་》ལས།“དེ་ནས་ལྷ་སྡེས་དབུའི་མཆོད་གནས་དང་རྡོ་རྗེ་སློབ་དཔོན་དུ་མཛད་དོ། །དཀོན་གནས་པུ་རངས་ཀྱི་བཞེས་པ་ཕུལ་ནས། ཞེར་གྱི་གནས་གཞི་དང་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་སུ་གསོལ་ནས། དེ་ནས་ཁ་ཆེའི་གཙུག་ལག་ཁང་དང། རོང་གི་གཙུག་ལག་ཁང་ལ་སོགས་པ། གནས་གཞི་དང་། གཙུག་ལག་ཁང་ལ་སོགས་མཆོད་རྟེན་མང་དུ་བཞེངས་ཏེ།” ﹙27﹚ཞེས་དང་། 《དེབ་སྔོན་》དུ། “བླ་ཆེན་པོ་ལྷ་ལྡེ་བཙན་གྱིས་དབུའི་མཆོད་གནས་དང་རྡོ་རྗེ་སློབ་དཔོན་དུ་བཀུར། སྤུར་ཧྲངས་ཀྱི་ཞེར་གྱི་གནས་གཞི་ཕུལ།”﹙28﹚ཅེས་པར་གཞིགས་ན།གནས་གཞི་ནི་ཕལ་ཆེར་མཆོད་ཁང་ངམ་ལྷ་ཁང་ལྟ་བུར་གོ་བར་སྙམ་སྟེ། ནེའུ་པཎྜིཏས་《སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ་》ཡང་། “དེའི་སློབ་མ་རྣམས་ཀྱིས་རོང་གི་ངུར་མིག་དང་ཚེ་དམར་དར། ཀུས་ཐང་ལ་སྡེ་པ་ལ་ཡག་ཚུན་ཆད་དུ་གནས་གཞི་བཞི་བཅུའི་རྨང་ཉི་མ་གཅིག་ལ་བཏིང་།” ཞེས་དང་། “དེ་ནས་ལོ་སྟོན་གྱིས་གནས་གཞིའི་རུང་རྒྱ་སྐྱེད་པས། ནམ་མཁའ་ལས་སྒྲ་བྱུང་སྟེ། མི་ཆེན་པོ་རྒྱལ་བ་འདི་ནི་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་སྤྱན་ཆེན་ཞེས་བྱ་བའི་སྤྲུལ་བ་ཡིན་པས།”﹙29﹚ཞེས་ལོ་སྟོན་རྡོ་རྗེ་དབང་ཕྱུག་དང་ཚོང་དགེ་ཤེས་རབ་སེང་གེས་བསྟན་པ་སྤེལ་ཚུལ་གླེང་སྐབས་གནས་གཞི་ཞེས་མཆོད་ཁང་ངམ་ལྷ་ཁང་ལྟ་བུར་བསྟན་ཡོད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ་བས། ལྷ་སྡེ་ནས་ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་ལ་གཞིས་ཀ་བསྩལ་པར་ཅེས་པར་དོགས་གཞི་ཡོད། འོན་ཀྱང་དེས་མངའ་རིས་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་མཚོན་པའི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་རྗེ་དཔོན་ཚོས་དགོན་པ་བཞེངས་སྐྲུན་ལ་མི་ཤུགས་དངོས་གསུམ་གྱིས་རྒྱབ་སྐྱོར་ཤུགས་ཆེན་བྱས་པ་བསྟན་ཡོད་པ་གདོན་མི་ཟ། ས་སྐྱའི་སྐབས་སུ་ཡོན་གོང་མ་དང་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་ནས་དགོས་དམིགས་ཀྱིས་དགོན་པ་དང་ཆོས་ལུགས་མི་སྣར་གཞིས་ཀའི་བདག་ཐོབ་བསྩལ་གནང་ཡོད་པ་དཔེར་ན། སྤྱི་ལོ་1319ལོར་ཏི་ཤྲི་ཀུན་དགའ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་ནས་བོ་དོང་ཨེའི་དགོན་གཞིས་སོགས་ལ་གནོད་པ་བྱེད་མི་ཆོག་པའི་སྐོར་ལ་གནང་བའི་བཀའ་ཡིག་ཏུ།“རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས། དམག་དཔོན། དམག་མི། ཁྲིམས་གཅོད། གསེར་ཡིག་པ། ཁྲི་དཔོན། སྟོང་དཔོན། ཡུལ་དཔོན། ཡུལ་སྲུངས། སྡུད་འདྲུལ་བྱེད་པ། འཇའ་མོ་ཆེ། མི་དཔོན། མི་སྡེ་རྣམས་ལ་བཟློ་བ་སློབ་དཔོན་རིན་ཆེན་མགོན་བདག་པའི་བོ་དོང་ཨེ་ལ་གཏོགས་པའི་ཆུ་བཟངས།ཁ་འོ་ལུང་། ཡང་ལུལ། རོག་ཚོ། ར་གཤོངས་ས་ཡོད་པའི་དགོན་གཞིས། ཆོས་གཞིས། གྲྭ་པ། བུ་སློབ། ས་ཆུ་རྩ་གསུམ། འབྲོག་ཕྱུགས་ཅི་དང་ཅི་རྣམས་ལ་གོང་གི་ལུང་བཞིན་སྔར་མེད་པའི་ཁྲལ་ཟ་མ་འུ་ལག་མ་ལེན། མཛོ་རྟ་མ་གསན། ཁལ་རྟ་འུ་ལག་དུ་མ་འཛིན། དགོན་གཞིས་སུ་ཚེར་མ་འབབ་བརྡལ་པོ་སྤུས་སྒྱུར་མ་བྱེད། མ་འཕྲོག མ་མཐེན། བདེ་བར་སྡོད་ཆུག་བཟླས་ནས་འཛིན་རྒྱུའི་ཡེ་གེ་བྱིན་པ་”﹙30﹚ཞེས་བོ་དོང་ཨེ་ཡི་གཞིས་ཀར་བརྡབ་གསིག་གཏོང་མི་ཆོག་པའི་བཀའ་རྒྱའི་ཡི་གེ་ལ་གསལ་བ་དེ་ལྟར། དེའི་སྐབས་སྐད་གྲགས་ཡོད་པའི་དགོན་སྡེ་ཆེ་གྲས་རྣམས་ལ་ཆོས་གཞིས་ཀྱི་བདག་ཐོབ་ཡོད་པ་དེ་ལ་དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེས་འདི་ལྟར། “དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་འགོ་ནས་བཟུང་ཡོན་སོག་པོའི་རྒྱལ་རབས་དང་། ཏཱ་མིང་རྒྱལ་རབས། མན་ཆིང་རྒྱལ་རབས་བཅས་ཀྱི་རིང་། བོད་ས་གནས་སུ།ས་སྐྱ་དང་། ཕག་གྲུ། རིན་སྤུངས། གཙང་པ་རྒྱལ་པོ། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་བཅས་ཀྱིས་ལོ་གྲངས་བདུན་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་ཙམ་སྲིད་དབང་བཟུང་བ་མ་ཟད། བོད་ས་གནས་ཀྱི་སྲིད་དབང་འཕོ་འགྱུར་མང་པོ་བྱུང་ཡང་། ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀའི་དབང་ཆ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གཙོ་འཛིན་ཞིག་གིས་བཟུང་བའི་སྲིད་དབང་ཞིག་ཡིན་ཅིང་། དགོན་པ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ལ་སྲིད་གཞུང་ནས་སྤྲད་པའི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀའི་ཁྲིམས་འགོ་རང་བཙན་གྱི་དབང་ཆ་ཡོད་པ་དང་། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྟེན་གཞི་ཡང་། མཆོད་གཞིས་ས་ཞིང་། འབྲོག་ར། ནོར་ཕྱུགས། མི་སེར་བཅས་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡོད་སྟབས་བོད་ས་གནས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་སྟོབས་ཤུགས་སུམ་ཆ་གཅིག་ཙམ་དགོན་པ་སྟོབས་ཆེན་ཚོའི་ལག་ཏུ་བཟུང་ཡོད་ཅིང་། དེ་བྱིངས་དགོན་པ་མང་ཆེ་བ་ནི་སྲིད་གཞུང་རིམ་བྱུང་གིས་ལོ་རེ་བཞིན་སྤྲོད་པའི་གཏན་འཇགས་མཆོད་ཕོགས་ལ་བརྟེན་ནས་འཚོ་བ་སྐྱེལ་གྱི་ཡོད་པ་དང་། དགོན་པ་ཉུང་ཤས་ཞིག་དབྱར་དུས་འབྲོག་ཁུལ་དང་། སྟོན་དུས་ཞིང་ཁུལ་དུ་བསོད་སྙོམས་སློང་བར་བརྟེན་ནས་འཚོ་བ་སྐྱེལ་དགོས་ཀྱི་ཡོད །ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་འདས་རྗེས་ཆོས་ལུགས་རིས་མེད་ཀྱི་དགོན་པ་ཆིག་སྟོང་བརྒྱད་བརྒྱ་བཅུ་མེད་བདུན་ཡོད་ཁོངས་སུ་མཆོད་གཞིས་མི་སེར་ཡོད་པའི་དགོན་པ་སུམ་ཅུ་སོ་བདུན་ལས་མེད་ཅིང་། དབུས་གཙང་ཁམས་གསུམ་གྱི་གྲྭ་པའི་གྲངས་འབོར་ཉིས་འབུམ་ཉིས་ཁྲི་ཆིག་སྟོང་བདུན་བརྒྱ་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཉིས་ཙམ་ཡོད། སྐབས་དེར་མཆོད་གཞིས་མི་སེར་ཡོད་པའི་དགོན་པ་སུམ་ཅུ་སོ་བདུན་ལ། མི་སེར་ཐེམ་གྲངས་སུམ་སྟོང་ཉིས་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་ང་གཅིག་ཡོད། ཐེམ་གྲངས་རེར་མི་བཞི་རེ་ཡོད་པར་ཆ་བཞག་ན་མི་གྲངས་ཆིག་ཁྲི་སུམ་སྟོང་བརྒྱ་མེད་བཅུ་མེད་བཞི་ཡིན་” ﹙31﹚ཞེས་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་བྱུང་བ་ནས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་བར་གྱི་དགོན་པའི་ཆོས་གཞིས་ཀྱི་གནས་བབས་ལ་སྤྱི་སྡོམ་བྱས་ཡོད་པ་ལྟར།ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་གི་སྐབས་སུ་དགོན་པ་ཁ་ཤས་ལ་སྲིད་གཞུང་གིས་བཀའ་ཡིག་ཕབ་སྟེ་ཆོས་གཞིས་གཏན་འཇགས་སུ་བསྩལ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ནས་ཕག་གྲུ་དང་། གཙང་པ་རྒྱལ་པོ། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་སོ་སོར་དགོན་པ་ཆེ་ཁག་ལ་ཆོས་གཞིས་ཞེས་དགོན་པ་རང་ནས་དོ་དམ་དང་བདག་གཉེར་བྱེད་པའི་གཞིས་ཀ་བསྩལ་ཡོད་པ་དེ་ལས་ཆོས་གཞིས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་འཐུས་ཚང་དུ་གྱུར་ཡོད་པ་རྟོགས་སོ། །
གསུམ་པ། གཞུང་གཞིས་བྱུང་ཚུལ།
གཞུང་གཞིས་ཞེས་པ་ནི་སྡེ་པ་གཞུང་གིས་ཐད་ཀར་དོ་དམ་བདག་གཉེར་བྱེད་པའི་གཞིས་ཀར་ཟེར་ཞིང་། དེ་ཡང་གཞིས་ཀར་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་ཞེས་དབྱེ་བའི་གཞུང་དེས་གཞུང་གཞིས་སྟོན་ཅིང་། གཞུང་གཞིས་ཀྱི་ཐད་ཀའི་དབང་ཡུལ་ནི་བོད་སྡེ་པ་གཞུང་ཡིན། གཞུང་གཞིས་ནི་སྲིད་གཞུང་གི་ནོར་སྲིད་ཡོང་སྒོ་ཡི་འབྱུང་ཁུངས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། གཞུང་གཞིས་བྱུང་ཚུལ་ལ་རྟོག་དཔྱོད་བྱེད་དགོས་ཚེ་ཐོག་མར་སྲིད་གཞུང་གི་ནོར་སྲིད་ཡོང་སྒོ་ཅི་ལ་བརྟེན་ཡོད་པར་ཤེས་རྟོགས་བྱ་དགོས་སྙམ། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་ནོར་སྲིད་ཡོང་སྒོ་དེ་གཙོ་བོ་འབངས་ཀྱི་དཔྱ་ཁྲལ་དང་། སྲིད་གཞུང་གི་ཉོ་འཚོང་། འབངས་ཀྱིས་རྒྱལ་པོ་ལ་ཞོ་ཤ་འབུལ་ཞེས་འབངས་ཡོངས་ཀྱིས་རྒྱལ་པོ་ལ་ཁྲལ་འཇལ་དགོས་པ་མ་ཟད། རྗེ་ཞིང་འདེབས་མཁན་དུད་ཁྱིམ་གྱིས་རྗེ་ཞིང་གི་ཡོང་སྒོ་ཐད་ཀར་སྲིད་གཞུང་ལ་སྤྲོད་དགོས་པ་གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་ཡིན། དེ་ཡང་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་སྐབས་སུ་དགོན་སྡེ་དང་གྲྭ་པར་འབངས་ཁྱིམ་གསུམ་རེ་ཕུལ་བའི་འབངས་ཁྱིམ་དེ་དག་གིས་སྲིད་གཞུང་ལ་ཁྲལ་གྱི་འགན་འཁུར་མི་དགོས་པས་ཁོ་ཚོ་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་ལྷ་སྡེ་དང་ལྷ་འབངས་ཀྱི་ཐོག་མ་ཡིན་པར་གོར་མ་ཆགཡང་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་གྱི་སྐབས་གྲྭ་པ་རེ་ལ་འབངས་མི་ཁྱིམ་བདུན་རེ་དང་། འབྲོག་ཐང་། ནོར་ཕྱུགས་སོགས་ཕུལ་བ་ལས་འབངས་ཁྱིམ་དེ་དག་གིས་ཐད་ཀར་གྲྭ་པར་ཞབས་ཞུ་བསྒྲུབ་དགོས་པ་ལས་སྲིད་གཞུང་ལ་ཁྲལ་རིགས་སྤྲོད་མི་དགོས་པས་ཁོ་ཚོ་ཡང་དེ་བཞིན་ལྷ་འབངས་སུ་གཏོགས་པ་ཡིན། སྐབས་དེ་དུས་སྲིད་གཞུང་གི་ནོར་སྲིད་ཀྱི་ཡོང་ཁུངས་གཙོ་བོ་དེ་འབངས་ཁྲལ་ལ་བརྟེན་ཡོད་པ་ཡང་ལྷ་འབངས་ཞེས་དེ་དག་ལ་ཁྲལ་འཇལ་མི་དགོས་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་གཟིགས་གཟོས་གནང་ཡོད་པ་ལས་ཤེས་ཐུབ།བོད་སིལ་བུའི་སྐབས་སུ་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་བྱུང་བའི་རྗེ་དཔོན་ཚན་པ་བཅུ་གཅིག་དང་མངའ་རིས་ཁུལ་དུ་བྱུང་བའི་རྗེ་དཔོན་ཚན་པ་གསུམ་སོགས་ས་གནས་ཀྱི་སྲིད་དབང་དེ་དག་གི་ནོར་སྲིད་ཡོང་སྒོ་ཡང་གཙོ་བོ་རང་ཁོངས་ཀྱི་ཁྲལ་ལ་བརྟེན་ཡོད་ཅིང་། སྲིད་དབང་འདི་དག་གཙོ་བོ་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱིས་དབང་སྒྱུར་བྱེད་པ་ཡིན་པས་སྲིད་དབང་གི་འཁོར་སྐྱོད་ཀྱང་ཁྱིམ་རྒྱུད་ནང་ཁུལ་གྱི་འབྲེལ་བར་བརྟེན་ཡོད། ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་དབང་སྒྱུར་ལ་ཡོད་པའི་ཁྱད་ཆོས་ནི་སྲིད་དབང་འཁོར་སྐྱོད་ཀྱི་འགྲོ་སོང་ཆུང་བ་དང་། སྲིད་དབང་སྲུང་སྐྱོབ་ལ་མཁོ་བའི་དྲག་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་རྒྱ་ཆེན་པོ་མི་དགོས་པ་ཡིན། སྐབས་དེར་ས་གནས་རྗེ་དཔོན་ཚོས་ཆོས་ལུགས་མི་སྣ་དང་གྲུབ་མཐའ་མི་འདྲ་བར་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་དགོས་དོན་ཡང་ཁོ་ཚོས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ནུས་པར་བརྟེན་ནས་རང་གི་དབང་བསྒྱུར་སྲ་བརྟན་དུ་གཏོང་བའི་དམིགས་གཞི་ཡིན་པ་གདོན་མི་ཟ། གང་ལྟར་སྐབས་དེའི་ས་གནས་ཀྱི་སྲིད་དབང་དེ་དག་ལ་རང་གི་དཔུང་སྟོབས་དང་ཞབས་འབྲིང་རྒྱ་ཆེན་པོ་མེད་པས་ཁྲལ་དང་འུ་ལག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ལ་བརྟེན་དགོས་དོན་ཡང་མེད། དེའི་ཕྱིར་སྲིད་གཞུང་གི་ཡོང་སྒོ་ཡང་གཙོ་བོ་ཁྱིམ་རྒྱུད་རང་ལ་དབང་བའི་གཞིས་ཀ་སོགས་ལས་བྱུང་བས་འཐུས། དེའི་སྐབས་ས་གནས་ཀྱི་སྲིད་དབང་ཚོས་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་མི་འདྲ་བ་དང་དགོན་སྡེ་མང་པོ་བྱུང་བས་དེ་དག་ལ་གཏོགས་པའི་མཆོད་གཞིས་ཀྱི་ཁོངས་ཀྱང་རྒྱ་ཇེ་ཆེར་སོང་བ་དང་རིམ་བཞིན་ལྷ་སྡེ་དང་མི་སྡེ་ཞེས་འབངས་ཀྱི་ཁྱད་པར་བྱུང་བ་སྟེ། ལྷ་སྡེ་ལ་གཏོགས་པའི་འབངས་མིས་རང་གཏོགས་ཁོངས་ཀྱི་དགོན་པར་ཞབས་ཞུ་བསྒྲུབ་པ་དང་། མི་སྡེ་ཡིས་ཐད་ཀར་སྲིད་གཞུང་ལ་ཞབས་ཞུ་བསྒྲུབ་དགོས་པ་རེད། ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་སྐབས་སུ་ལྷ་སྡེ་དང་མི་སྡེ་ཞེས་དབྱེ་བ་ཕྱེས་ཡོད་པ་བཀའ་ཡིག་ཏུ་འཁོད་པ་འདི་ལྟར། “རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས།ཀུན་དགའ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོའི་ཏི་ཤྲིའི་གཏམ། གཙང་དབུས་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་གྱི་སྭོན་ཝེ་སེའི་མི་དཔོན། དམག་དཔོན། དམག་མི། གསེར་ཡིག་པ་སྡུད་དང་འགྲིམ་འགྲུལ་བྱེད་པའི་བན་སྐྱམ། འཇའ་མོ་ཆེ་དམ་ཁ་བ། མཛོད་པ། མཛོ་རྟ་གསན་མི། ས་ཁུལ་གྱི་མི་དཔོན། མི་སྡེ་རྣམས་མལ་བཟློ་བ། ཉང་ཁོལ་བས། གོང་མའི་སྐུའི་རིམ་གྲོ་ལ། མར་མེ་སྤོར་ཅིང་། འབབ་ཚོད་ཀྱི་ཁྲལ། འོད་ཟེར་སེངྒེས་གྷོ་བྱས་སྭོན་ཝེ་སིའི་མི་དཔོན་གྱིས་འཚམ་པ་བྱས་པ་འཇལ་ཅིང་ལུགས་དང་མཐུན་པར་བསྡོད་པ་ལ། ཁྱེད་གང་གིས། དབང་ཆེ་ཤེ་མོང་མ་གཙོང་། ཁྲལ་ལྷག་པོ་མ་འདོད། མཛོའ་རྟ་མ་གསན། རི་དྭགས་མ་རྔོན།ཉ་མ་བཤོར་བདེའ་བར་སྡོད་དུ་ཆུག་བཟླས་ནས་འཛིན་རྒྱུའི་ཡི་གེ་བྱིན་པ་ཡིན་” ﹙32﹚ཞེས་སྤྱི་ལོ་1316ལོར་ཏི་ཤྲི་ཀུན་དགའ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་གིས་བསྩལ་བའི་བཀའ་ཡིག་འདིའི་ནང་དུ་མི་སྡེ་ཉང་ཁོང་བས་གོང་མའི་སྐུ་རིམ་གྲོ་ལ་མར་མེ་སྤར་བ་དང་མི་དཔོན་གྱིས་བཀལ་བའི་འབབ་ཚོད་ཀྱི་ཁྲལ་འཇལ་བཞིན་ཡོད་པ་བསྟན་ཡོད་པ་ལས་སྐབས་དེའི་མི་སྡེའི་འགན་ཁུར་ནི་ཁྲལ་འཇལ་དགོས་པ་ཡིན་པ་གསལ་པོར་རྟོགས་ཐུབ། ཡང་བཀའ་ཡིག་གཞན་ཞིག་ལས།“རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས། ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོ་ཏི་ཤྲིའི་གཏམ། གཙང་དབུས་སྭོན་ཝི་སིའི་མི་དཔོན།ནང་སོའི་གཉེར་པ། བླ་བྲང་སོ་སོའི་ཉེ་གནས། ཆ་ཏའོ་སོའི་མི་དཔོན། ད་ར་ཁ་ཆེ། ཁྲིམས་གཅོད། གསེར་ཡིག་པ། སྡུད་དང་འགྲོ་འོང་བྱེད་པའི་བན་སྐྱ། ཁྲི་དཔོན།ཐར་པ་གླིང་པའི་མཁན་སློབ། སྟོང་དཔོན། བྱ་བ་བྱེད་པ་རྣམས་ལ་ཟློ་བ། རྒྱ་ཚོ་གཉིས་ཀྱི་ས་ཆ་ལ་ཡོད་པའི་ལྷ་སྡེ་རྣམས། སྔར། འཇ་སྭ་དང་། བཀའ་ཤོག་རིམ་པས། ཞ་ལུར། གོང་མ་སྐུའི་རིམ་གྲོ་དང་། སྡེ་ལྷ་ཁང་གི་ཞབས་ཐོག་བསྒྲུབས་པ་ལ་ཕན་དུ་བཅུག་འདུག་པས། དའང་སྔར་ལུགས་བཞིན་འཇགས་སུ་ཆུག་ལ་” ﹙33﹚ཞེས་སྤྱི་ལོ་1336ལོར་ཏི་ཤྲི་ཀུན་དགའ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བསྩལ་བའི་བཀའ་ཡིག་འདི་ལས་ལྷ་སྡེ་ཡི་འགན་ཁུར་ནི་གོང་མའི་སྐུའི་རིམ་གྲོ་དང་ལྷ་སྡེ་ཁང་གི་ཞབས་ཏོག་བསྒྲུབ་དགོས་པ་བསྟན་ཡོད་པ་གོང་གི་མི་སྡེ་ལ་བསྩལ་བའི་བཀའ་ཡིག་དང་བསྡུར་བས་ལྷ་སྡེ་དང་མི་སྡེ་གཉིས་ཀྱི་འགན་ཁུར་གྱི་ཁྱད་པར་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ། འདི་ལ་དཔྱད་ན། ལྷ་སྡེ་ནི་དགོན་པའི་མཆོད་གཞིས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ཐད་ཀར་དགོན་པར་ཞབས་ཞུ་བསྒྲུབ་དགོས་པ་དང་། མི་སྡེ་ནས་ཐད་ཀར་སྲིད་གཞུང་ལ་ཁྲལ་འཇལ་དགོས་པ་དེ་ལས་སྐབས་དེར་གཞུང་གཞིས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་བྱུང་མེད་པ་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ། སྤྱི་ལོ་1272ལོར་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་བོད་ས་གནས་སུ་ཐུ་པོ་ཤོན་ཝུའི་སི་ཏུའུ་ཡོན་ཧྲོའི་ཧྥུ་ཟེར་བའི་སྲིད་འཛིན་ལས་ཁུངས་བཙུགས་པ་དེ་ནི་ཞིང་ཆེན་རིམ་པའི་སྲིད་འཛིན་ལས་ཁུངས་མཐོ་ཤོས་ཡིན་ཞིང་། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་ནི་ལས་ཁུངས་དེའི་དབུ་འཛིན་གཙོ་བོ་ཡིན་པ་དང་། གཤམ་འོག་ཏུ་དཔོན་ཆེན་དང་། ཁྲི་དཔོན། སྟོང་དཔོན། བརྒྱ་དཔོན་སོགས་སྲིད་འཛིན་དཔོན་རིགས་མང་པོ་ཡོད་པ་མ་ཟད། དེ་སྔོན་བོད་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་རྙིང་པ་རྣམས་མི་དགོས་པར་བཟོས་ཏེ། ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ལག་བསྟར་བྱེད་དུ་བཅུག་ཐོག ཁྲལ་འཇལ་ས་ཚིགས་དང་། དམག་དོན་དོ་དམ་འབབ་ཚུགས་བཙུགས་ནས་ལོ་རེ་བཞིན་བོད་ས་གནས་ནས་དཔྱ་ཁྲལ་ངེས་ཅན་ཞིག་བསྡུ་བ་﹙34﹚ལྟར་སྐབས་དེའི་བོད་ས་གནས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་ནི་ས་སྐྱ་དཔོན་ཆེན་དང་། དེ་ནས་ཁྲི་དཔོན། སྟོང་དཔོན། བརྒྱ་དཔོན་གྱི་རིམ་པ་ལྟར་དུད་ཚང་གི་ཁ་གྲངས་གཞིར་བྱས་ཏེ་རིམ་པ་བགོས་ཡོད་ཅིང་། སྲིད་གཞུང་གི་ཁྲལ་ཡང་དུད་ཚང་གི་ཁ་གྲངས་ལྟར་འགེལ་བ་འདི་ལ་དཔགས་ནའང་གཞུང་གཞིས་བྱུང་མེད་པ་ར་སྤྲོད་བྱེད་ཐུབ། ཕག་གྲུའི་སྲིད་དབང་བཙུགས་རྗེས་ས་སྐྱའི་སྐབས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས་ལ་རྩ་བ་ནས་འགྱུར་ལྡོག་བཏང་ཡོད་པ་དང་། སྔར་གྱི་ཁྲི་སྐོར་དང་སྟོང་སྐོར་གྱི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་ལ་བཅོས་བསྒྱུར་གྱིས་རྫོང་གཞིས་བཅུ་གསུམ་གསར་དུ་བཙུགས་པ་མ་ཟད། རྫོང་གཞིས་ཀྱི་རྫོང་དཔོན་དང་གཞིས་སྡོད་ཀྱང་ལོ་གསུམ་རེར་རེས་བསྐོར་གྱིས་བྱེད་པ་﹙35﹚དེའི་དམིགས་ཡུལ་ཡང་སྔར་གྱི་མི་དཔོན་ཚོས་རང་གི་དབང་རིས་ཀྱི་ཆེད་དུ་ཕན་ཚུན་སྡེ་གཟར་ལངས་པ་སྔོན་འགོག་གི་ཆེད་དང་། རྫོང་གཞིས་སོ་སོ་ནས་བྱུང་བའི་ཁྲལ་ཡང་ཐད་ཀར་ཕག་གྲུ་སྲིད་དབང་ལ་ཡར་འབུལ་ཞུ་བས་ཕག་གྲུ་སྲིད་དབང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཆེ་ཆེར་རྒྱས་ཡོད། དེའི་ཕྱིར་སྲིད་གཞུང་གིས་ཐད་ཀར་དོ་དམ་དང་བདག་གཉེར་བྱེད་པའི་གཞུང་གཞིས་ཀྱང་ཕག་གྲུའི་ཏཱ་སི་ཏིའི་སྐབས་གཞི་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ། ཏཱ་སི་ཏིའི་སྐབས་བཙུགས་པའི་རྫོང་གཞིས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་དེས་ཕག་གྲུའི་སྲིད་དབང་སྲ་བརྟན་ཡོང་བ་དང་ནོར་སྲིད་ཡོང་སྒོ་ཇེ་མང་དུ་གཏོང་བར་ཕན་ནུས་ཆེན་པོ་བཏགས་ཡོད་པ་བསྙོན་དུ་མེད་པས། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་སུའང་དཔེ་དེ་བཞིན་རྫོང་གཞིས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ཇེ་རྒྱས་དང་ཇེ་ཞིབ་ཏུ་བཏང་ནས་སྲིད་དབང་གི་རྨང་གཞི་བརྟན་པོར་བཙུགས་ཤིང་། གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་གཞིས་ཀའི་ལམ་ལུགས་དང་སྒྲིག་གཞི་ཞིབ་ཅིང་ཕྲ་བ་གཏན་འབེབས་བྱས་མཐར་བོད་ཀྱི་གཞིས་ཀའི་ལམ་ལུགས་དེ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རྩེ་མོར་སོན་ཡོད་དོ། །
མཆན་འགྲེལ།
① དཔྱད་རྩོམ་འདི་ནི་2018ལོའི་བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་གྱི་ཚད་མཐོ་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ་གསོ་སྐྱོང་གི་ལས་གཞིའི་དཔྱད་འབྲས་ཡིན། རྣམ་གྲངས་ཨང་རྟགས་ནི་2016-GSP-015ཡིན།
② 马克思•韦伯著，姚曾廙译、韦森校订：《经济通史》，上海三联书店，2006年，第42页。
③ དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1983ལོའི་པར་ཐེངས་གཉིས་པ། p.16
④ དཔེར་ན་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་ནང་དུ་སྲོང་བཙན་གྱི་དུས། ཞིང་འབྲོག་གི་ཐུལ་ཀ་དང་དོར་ཀ་དང་། སླུངས་ཀྱི་གོ་བར་བསྙམས་པ་དང་། བྲེ་ཕུལ་དང་སྲང་ལ་སོགས་པའི་ཁྲིམས་ལུགས་བཅོས་ཚུལ་བཀོད་ཡོད་པ་དེ་ལས་དེ་དུས་སྒེར་གྱི་ཞིང་ཕྱུགས་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ་ཅིང་། ཚད་གཞི་དེ་ལྟར་དཔྱ་ཁྲལ་དང་འུ་ལག་འཁུར་དགོས་པ་ཡིན་སྲིད།
⑤⑥ དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོ། p.190, p.188
⑦ མཁས་པ་ལྡེའུ། 《རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987ལོ། p.268
⑧ དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ།》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1983ལོ། p.17
⑨ 弗朗索瓦•冈绍夫著，张绪山、卢兆瑜译：《何为封建主义》，商务印书馆，2016年，第15-19页。
⑩《དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། p.108
⑾ 西藏社会历史调查资料丛刊编辑组：《藏族社会历史调查》(二)，西藏人民出版社，1988年，第65页。
⑿⒀ 王尧编著：《吐蕃金石录》，文物出版社，1982年，第65页;第68页。
⒁ གཙང་སྨྱོན་ཧེ་རུ་ཀ 《རྣམ་འབྱོར་གྱི་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་མི་ལ་རས་པའི་རྣམ་མགུར》 མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོ། p.18
⒂ ཁྲག་འཐུང་རྒྱལ་པོ། 《མར་པ་ལོ་ཙཱའི་རྣམ་ཐར》 སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། p.9
⒃ ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས། 《ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་རིན་ཆེན་བང་མཛོད》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། p.19
⒄ རིན་ཆེན་དཔལ་བཟང་། 《མཚུར་ཕུ་དགོན་གྱི་དཀར་ཆག》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1995ལོར་དཔར། p.8
⒅ དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེའི་《བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་གླེང་བ》 ཆབ་སྤེལ་སོགས་ཀྱི་《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ》 多杰才旦主编《西藏封建农奴制社会形态》，王森《西藏佛教发展史略》，王辅仁、索文清《藏族史要》等。
⒆ ཀ་ཐོག་རིག་འཛིན་ཚེ་དབང་ནོར་བུ། 《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔ་》ལས་《བོད་རྗེ་ལྷ་བཙད་པོའི་གདུང་རབས་མངའ་རིས་སྨད་གུང་ཐང་དུ་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའི་ཚུལ་དེབ་ཐེར་དྭངས་ཤེལ་འཕྲུལ་གྱི་མེ་ལོང་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། p.96
⒇ རྡོ་སྦིས་ཚེ་རིང་རྒྱལ་དང་རྡོ་སྦིས་ཚེ་རིང་རྡོ་རྗེ་གཉིས་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། 《བོད་ཀྱི་ཁྲིམས་སྲོལ་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་ཕྱོགས་སྒྲིག གཞུང་ཡིག་ཕྱོགས་སྒྲིག》 བོད་ལྗོངས་
མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016ལ། p.80
﹙21﹚དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1983ལོ། p.20 ཡང་བདེ་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྲིགས་པའི་《རྦ་བཞེད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》སུ། ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་གྱི་རིང་ལ་འཆིང་བུ་ནམ་ར་དང་། བྲག་དམར་དུ་ཀྭ་ཆུ་དང་། འགྲན་བཟངས་དང་། འཁར་བྲག་དང་། སྨས་གོང་དུ་ལྷ་ཁང་རེ་རེ་བཞེངས་སུ་གསོལ་ཞེས་བྲིས་ཡོད། p.241
﹙22﹚བདེ་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྲིགས། 《རྦ་བཞེད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008ལོ། p.264
﹙23﹚རྣམ་རྒྱལ་ཚེ་རིང་གིས་བསྒྲིགས། 《བོད་ཡིག་བརྡ་རྙིང་ཚིག་མཛོད》 ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013ལོ། p.27
﹙24﹚དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1983ལོ། p.34-35 ལྷ་ཁང་དང་གཙུག་ལག་ཁང་གི་མཆོད་སྦྱིན་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་ཀའི་ཐད་《དབའ་བཞེད་》དང་དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེའི་རྩིས་གྲངས་བར་ཧེ་བག་ཡོད།
﹙25﹚《མཁས་དབང་དུང་དཀར་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། p.216
﹙26﹚王尧编著：《吐蕃金石录》，文物出版社，1982年，第176页。
﹙27﹚དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། 《བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1983ལོ། p.65
﹙28﹚王森：《西藏佛教发展史略》，中国藏学出版社，2010年，第31页。
﹙29﹚སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས་པའི་《ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོ་དང་། ཆག་ལོ་ཙཱ་བ་ཆོས་རྗེ་དཔལ། རྔོག་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ་གསུམ་གྱི་རྣམ་ཐར་》ལས་《ལོཙྪ་བ་ཆེན་པོ་སྐྱེས་མཆོག་རིན་ཆེན་བཟང་པོའི་རྣམ་ཐར་དཀའ་སྤྱད་སྒྲོན་མེ་ཞེས་བྱ་བཞུགས་སོ》 p.89
﹙30﹚འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ། 《དེབ་ཐེབ་སྔོན་པོ》 སྟོད་ཆ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1984ལོ། p.95
﹙31﹚《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔ》 བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005ལོ། p.40
﹙32﹚རྡོ་སྦིས་ཚེ་རིང་རྒྱལ་དང་རྡོ་སྦིས་ཚེ་རིང་རྡོ་རྗེ་གཉིས་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། 《བོད་ཀྱི་ཁྲིམས་སྲོལ་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་ཕྱོགས་སྒྲིག གཞུང་ཡིག་ཕྱོགས་སྒྲིག》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016ལོ། p.83
﹙33﹚《མཁས་དབང་དུང་དཀར་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། 》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། p.217
﹙34﹚﹙35﹚བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་དང་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭའི་བོད་རིགས་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། 《ཀྲུང་གོའི་བོད་ས་གནས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ཕྱོགས་བཏུས》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1986ལོ། p.246, p.250
﹙36﹚《མཁས་དབང་དུང་དཀར་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། p.233
﹙37﹚《མཁས་དབང་དུང་དཀར་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་གསུང་འབུམ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004ལོ། p.233
