ནང་དོན་གནད་བསྡུས། ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་ཚེ་གང་བོར་ལོ་ཙཱའི་ལས་དོན་ལ་བསྟིམས་པ་རེད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་པར་སྣང་ལ། དེ་ཡང་ཁོང་གི་རྒྱ་ཆེ་ལ་གཏིང་ཟབ་པའི་ལོ་ཙཱའི་དགོངས་པ་དང་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་རྩལ་ལས་འཁྲུངས་པའི་དཔེ་དེབ། དཔྱད་རྩོམ་མང་པོས་བདེན་པ་རྙེད་ཐུབ། ཁོང་གིས་ད་ལྟའི་གནས་བབ་དང་འཚམ་པའི་ལོ་ཙཱའི་ཚད་མ་གཏན་ལ་ཕབ་ཅིང་དེ་ལ་འཇུག་བཞིན་པའི་གསར་ཐོག་ཀ་སློབ་དག་ལ་མན་ངག་ཆིག་དྲིལ་དུ་བསྟན་པས་ལོ་ཙཱའི་བྱ་གཞག་སྔར་བས་གོང་དུ་འཕེལ་བར་མཛད་རྗེས་མི་དམན་པ་བཞག་ཡོད། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་གཙོ་བོ་ཁོང་གི་ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ་དང་གྲུབ་འབྲས། ཚད་གཞི། གཞན་ཁོ་བའི་ལོ་ཙཱའི་ཁྱད་ཆོས་དང་སྦྲགས་ཏེ་དཔྱད་པ་ཉུང་ངུ་བཏང་ཡོད།
བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། ལོ་ཙཱའི་ཚད་གཞི། ལོ་ཙཱའི་ཁྱད་ཆོས། བཞུད་ལམ། གྲུབ་འབྲས།
དང་བོ། དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ལགས་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ་དང་གྲུབ་འབྲས་ཐད་ཀྱི་གདེང་འཇོག
བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བའི་ཁྱུ་མཆོག་གམ་རྒྱ་བོད་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ལགས་ནི་དེང་སྐབས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་མང་པོའི་ཁྲོད་དུ་ཞིབ་འཇུག་གི་གྲུབ་འབྲས་གཟེངས་སུ་ཐོན་ལ། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་དུ་སྙན་པའི་བ་དན་རིང་དུ་བགྲངས་ཏེ་མཁས་མང་ཀུན་གྱིས་མགྲིན་གཅིག་ཏུ་བསྟོད་པའི་ངག་ཚིག་མང་དུ་བྱུང་། ཁྱད་པར་དུ་སྔོན་བྱུང་མཁས་པའི་གཞུང་མང་པོར་མཇལ་ནས་རིག་པའི་ངེས་པ་རྙེད་ཅིང་ཐོས་མང་ལུང་གིས་ཕྱུག་པར་བརྟེན། རྒྱ་བོད་རིག་གནས་གཉིས་ལ་བློ་འབྱོངས་ཤིང་ཐུན་མིན་གྱི་ལོ་ཙཱའི་དགོངས་པ་ཞིག་གྲུབ་ཡོད། དེར་མ་ཟད་ཁོང་གི་ཕྱག་རྩེ་ནས་འཁྲུངས་པའི་བརྩམས་ཆོས་དང་འགྱུར་དེབ། གཞན་རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ལམ་ནས་སྤེལ་བའི་དཔྱད་རྩོམ་མོད་པོ་ཞིག་རིག་གཞུང་དུས་དེབ་དང་ཀློག་པ་པོ་བྱིངས་ཀྱི་སྤྱན་སྔར་བསྟབས་པས་ཀུན་གྱིས་དགའ་བསུ་དང་གདེང་འཇོག་ཚད་མེད་ཐོབ་ཡོད་དོ།།
གཅིག ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ།
དེང་སྐབས་རིག་པ་སྨྲ་བའི་སྡེ་ན་སྒྲ་རིག་པའི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་དང་སྐད་གཉིས་ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱར་བགྲངས་པའི་དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ལགས་ནི་མི་ཚེ་རིག་གཞུང་ལ་བསྟིམས་པའི་མཁས་དབང་ཞིག་དང་། ཁྱད་པར་དུ་རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་ལས་རྐང་ནས་རྒས་འཁོགས་སུ་གྱུར་བའི་སྐད་གཉིས་ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་ཞིག་ལགས། ཁོང་གི་རིག་གཞུང་གི་མི་ཚེ་ནི་ཀྱག་ཀྱོག་ལྡན་ཞིང་ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ་ནི་དེ་བས་གྱ་གྱུར་ལྡན། ཁོང་གི་ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ་ནི་དུས་ཀྱི་དབང་གིས་སྔ་ཕྱི་གཉིས་སུ་དགར་ཆོག་ལ། སྔ་མ་ནི་རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ལ་སྦྱངས་པ་མཐིལ་ཕྱིན་བྱས་པ་ནས་བསྒྱུར་བཅོས་སྒོ་འབྱེད་བྱས་པའི་བར་དུ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་ནི་བསྒྱུར་བཅོས་སྒོ་འབྱེད་ནས་དུས་ད་ལྟའི་བར་དུ་ཡིན།
༡.སྔ་མའི་དུས་སྐབས།
ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ལགས་ནི་ལང་ཇུ་སྡེ་བཞིའི་ལེ་ལག་ཤར་སྤྲུལ་བའི་སྡེ་དང་ལྷོ་དབང་གི་སྡེ་གཉིས་ཀྱི་ཕྱོགས་མཚམས་སུ་ཆགས་པའི་དཔའ་རིས་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་རྫོང་དུ་སྤྱི་ལོ་༡༩༣༡ལོར་འཁྲུངས། སྤྱི་ལོ༡༩༤༣ལོ་ནི་ཁོ་བའི་ཤེས་རིག་གི་སྒོ་གླེགས་ཐོག་མར་རྡུང་བའི་དུས་ཡིན་ཞིང་། ཡུལ་དུས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་དང་གནས་བབ་གང་མང་ཞིག་གི་འོག་ཕ་ཡུལ་དང་ཁད་ཉེ་སའི་རྒྱའི་སློབ་ཆུང་ཞིག་ནས་རྒྱ་ཡིག་གཙོ་ཆེར་བཟུང་སྟེ་སློབ་གཉེར་བྱས། གཞན་སྐད་ལ་སྦྱངས་པ་མཐིལ་ཕྱིན་བྱས་པ་འདིས་ཁོང་ཉིད་ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་ཆགས་པའི་རྨང་རྡོ་བརྟན་པོར་བཞག བར་གླགས་དེར་དགེ་རྒན་གྱིས་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་ལམ་ནས་ཁྱེད་ཀྱི་རུས་གང་ཡིན་ཞེས་དྲིས་པར་ཁོ་རང་ལོ་ན་གཞོན་ཞིང་རྒྱའི་སྐད་ལ་བྱང་ཆ་མེད་སྟབས་ཐུགས་སུ་ལོ་རྟགས་འདྲི་བ་རེད་སྙམ་ནས་རྟ་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་པ་ན། དགེ་རྒན་གྱིས་ཀྱང་རུས་རྟ་ཡིན་པར་འཁྲུལ་ནས་སྐབས་དེའི་འཐབ་འཁྲུག་དང་གཡུལ་འགྱེད་སོགས་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་བའི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་སྒོ་ནས་མཱ་ཅིན་བུའུ་ཞེས་མིང་བཏགས་པ་རེད། དེ་ནས་བཟུང་ཁོང་གི་མཚན་ལ་རྒྱའི་སྐད་དོད་ཀྱིས་མཱ་ཅིན་བུའུ་(马进武)ཞེས་འབོད་ལུགས་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་གྱུར། ༡༩༥༡ལོར་ཁོས་རྒྱུགས་འབྲས་ཨང་དང་པོ་བླངས་ཏེ་ཏ་ཅིན་སློབ་གྲྭ(大靖完小)ནས་སློབ་མཐར་ཕྱིན་ཞིང་ལོ་དེའི་ཟླ་དགུ་བར་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གླིང་སྐད་ཡིག་སྡེ་ཁག་ནས་བོད་ཡིག་སློབ་གཉེར་བྱས། དུས་དེ་ནས་བཟུང་ཕ་སྐད་ལ་སྦྱངས་བ་མཐིལ་ཕྱིན་གྱིས་སྐད་གཉིས་ལོ་ཙཱ་བའི་མ་མཐའི་ཆ་རྐྱེན་འཐུས་ཚང་སྒོས། ལོ་ངོ་གསུམ་གྱི་བསླབ་པ་སློབ་གཉེར་གྱི་(དོན་ངོ་མར་ལོ་གཉིས། ལོ་གཅིག་ལ་ཀྲང་ཅ་ཁྲོན་སྡེ་བ་ནས་ས་ཞིང་བསྒྱུར་བཀོད་བྱས།)རྗེས་༡༩༥༤ལོར་སློབ་མཐར་ཕྱིན་ཏེ་སློབ་གྲྭ་ནས་དགེ་རྒན་གྱི་བྱ་བ་གཉེར། རིང་བོ་མ་ལོན་པར་རིག་གསར་གྱི་གོད་ཆག་གིས་ཡུན་རིང་བོར་ལས་གནས་དང་བྲལ། འོན་ཏེ། རྐྱེན་ངན་གྲོགས་སུ་གྱུར་བའི་དཔེ་བཞིན་དུ་ཁོ་རང་ཀན་ལྷོ་ཁུལ་ཀླུ་ཆུ་རྫོང་ཟམ་ཚ་སློབ་འབྲིང་དུ་ཕེབས་ནས་སྔ་རྗེས་སུ་དགེ་རྒན་དང་སློབ་དཔོན་གྱི་མིང་བྱང་བཞེས་ཏེ། ས་གནས་དེ་གའི་མང་ཚོགས་ལ་བྱིས་པ་སློབ་གྲྭར་བསྐྱལ་དགོས་པའི་ཁ་ཏ་སློབ་གསོ་དང་ཆེད་དོན་ཚོགས་འདུ་བསྡུས་ནས་མི་རིགས་སློབ་གསོའི་ལས་དོན་ལ་ཤ་ཐང་རུས་ཐང་གིས་འབད་པ་བྱས། ལྷག་པར་དུ་བར་སྐབས་འདི་ནི་ཁོང་གིས་སུམ་རྟགས་རང་སྦྱོང་བྱས་པའི་དུས་ཀྱང་ཡིན་ཏེ། ཇི་སྐད་དུ་ཤེས་རབ་བརྒྱ་བ་ལས་“དམ་པས་མང་པོ་ཁས་འཆེས་མི་བྱེད་ལ།། གལ་ཏེ་དཀའ་བས་ཁས་ནི་བླངས་གྱུར་ན།། རྡོ་ལ་རི་མོ་བྲིས་པ་བཞིན་དུ་ནི།། ཤི་ཡང་གཞན་དུ་བྱེད་པར་མི་འགྱུར་རོ།།”ཞེས་པ་བཞིན་སློབ་མ་རྣམས་ལ་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཁྲིད་པའི་ཁས་ལེན་མཛད་པས་《གསེར་ཏོག་སུམ་རྟགས》ངོ་བཤུ་དང་རང་སྦྱོང་སྒོས་སློབ་མ་རྣམས་ལ་ཆོས་ཀྱི་ཆར་བ་སྦྱིན། ཁོ་ནི་ཟམ་ཚ་སློབ་འབྲིང་གི་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཁྲིད་མཁན་གྱི་དགེ་རྒན་ཐོག་མ་དེ་ཡིན། དེས་ཀྱང་ཁོང་ཉིད་ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་ཆགས་པར་མཐུན་རྐྱེན་བསྐྲུན། དེའི་རྗེས་༡༩༧༤ལོར་ཀན་ལྷོ་ཁུལ་མི་རིགས་སློབ་གྲྭའི་གསར་བསྐྲུན་གྱི་བྱ་བ་དང་བསླབ་དེབ་རྩོམ་སྒྲིག་ཚོ་ཆུང་། དེ་མིན་ཀན་ལྷོ་ཁུལ་སློབ་གསོ་ཅུའུ་སློབ་གྲྭ་ཆུང་འབྲིང་གི་བསླབ་དེབ་སྒྱུར་སྒྲིག་ཚོ་ཆུང་གི་མགོ་འཛིན་བཅས་ཀྱི་ཕྱག་ལས་གནང་། དུས་དེར་འགྱུར་རྩོམ་ལས་ཕྱག་རྩོམ་མི་ཆོག་པས་བར་སྐབས་དེ་ནི་ཁོང་ཉིད་ཐོག་མར་ལོ་ཙཱའི་བྱ་བར་ཞུགས་པའི་བགྲོད་རིམ་ལགས། བར་གླགས་དེར་སློབ་འབྲིང་རིམ་པའི་བོད་ཡིག་བསླབ་དེབ་དྲུག་དང་སློབ་ཆུང་གི་བསླབ་དེབ་བཅུ་ཐམ་པ་སྒྱུར་བསྒྲིགས་བྱས། དེ་དག་ལས་མང་ཤོས་ནི་རྒྱ་ཡིག་ནས་ཚུར་བསྒྱུར་བ་ཡིན་ཞིང་ཁོ་གཅིག་པུས་འགྱུར་མར་ཞུ་དག་མཛད་དེ་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་སློབ་གསོའི་དོན་ལ་རྔུལ་ཁྲག་བཏོན་ཡོད། དེ་བས་ཀྱང་དོན་སྙིང་ཆེ་ཆེར་ལྡན་པ་ནི་བསླབ་དེབ་སྒྱུར་སྒྲིག་ལས་ལོ་ཙཱའི་ལག་ལེན་མང་དུ་བྱས་ཏེ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ལོ་ཙཱའི་དགོངས་པ་གྲུབ་པར་མཐུན་རྐྱེན་བསྐྲུན། འདི་དག་ནི་ཁོང་གི་ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ་ལས་སྔ་མའི་དུས་སྐབས་སོ།།
༢. ཕྱི་མའི་དུས་སྐབས།
བསྒྱུར་བཅོས་སྒོ་འབྱེད་ཀྱི་དུས་བཟང་ཀྲུང་ཧྭ་འཛིན་མའི་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་པ་དང་བསྟུན་ནས་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་ལ་དུངས་པ་ཟབ་པའི་ཁོ་རང་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གླིང་གིས་གདན་དྲངས་ཏེ། གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་སྡེ་ཁག་གི་བོད་ཡིག་སློབ་དཔྱོད་ཁང་གི་ཀྲུའུ་རིན་དང་སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་འགན་གཅིག་ལྕོགས་སུ་བཞེས། ༡༩༨༨ལོར་རབ་འབྱམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མའི་མཛུབ་སྟོན་དགེ་རྒན་གྱི་འགན་བཞེས་ཏེ་སུམ་རྟགས་སོགས་སློབ་ཁྲིད་མཛད་དེ་༡༩༩༦ལོར་ལས་འཁྱུར་ངལ་གསོ་བྱས། སྤྱི་ལོ༡༩༨༩ལོར་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་སློབ་གསོའི་དགའ་ཚལ་སྐྱོང་མཁན་གྱི་བྱ་དགའ་དང་། སྤྱི་ལོ༡༩༩༧ལོར་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་རིག་གནས་པུའུ་དང་རྒྱལ་ཁབ་མི་རིགས་དོན་གཅོད་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་། ཀྲུང་གོའི་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་ལྷན་ཚོགས། ཀྲུང་གོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་གླིང་བཅས་ཀྱིས་གཙོ་སྒྲུབ་མཛད་པའི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་གེ་སེར་སྒྲུང་མྱུར་སྐྱོབ་དང་ཞིབ་འཇུག་གི་ལས་ཀའི་ཁྲོད་ཁོ་རང་སྔོན་ཐོན་མི་སྣར་འདེམས་ཏེ་བྱ་དགའ་གནང་། སྤྱི་ལོ༢༠༠༧ལོར་《སྐད་ཆ་དང་ཡི་གེ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་གཏེར་མཛོད་ཆེ་ཤོས་ཡིན།》ཅེས་པ་དེར་འཛམ་གླིང་དོ་དམ་རིག་ཚན་ཞིབ་འཇུག་ཚོགས་པའི་བྱ་དགའ་ཨང་དང་བོ་ཐོབ། གཞན་ཡང་ཀྲུང་གོའི་རིག་གཞུང་བརྗེ་རེས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་གཞུང་ལུགས་གསར་གཏོད་གནད་ཆེའི་བྱ་དགའ་ཡང་ཐོབ། སྤྱི་ལོ༡༩༩༩ནས༢༠༠༨ལོའི་བར་ལོ་བཅུའི་འཛམ་གླིང་དུས་རབས་ལས་བརྒལ་བའི་སྐྱེ་མཆོག་མི་སྣའི་མཚན་སྙན་ཐོབ། སྤྱི་ལོ༢༠༡༠ལོར་ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་དང་ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས་རིག་གནས་སྲུང་སྤེལ་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས《བརྡ་སྤྲོད་སྦྱོར་བ་རྣམ་བཞི་རབ་གསལ།》ལ་ཇོ་མོ་གླང་མའི་བྱ་དགའ་ཨང་གཉིས་པ་ཐོབ། ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་དང་དཔྱད་རྩོམ་མང་དག་ཅིག་ཀྱང་བར་གླགས་འདི་ནས་བྲིས་ཤིང་དུས་དེབ་ཏུ་བཀོད་པ་ལགས། ཁྱད་པར་དུ་མིང་དང་ཚིག་གི་སྒྱུར་ཐབས། རྩ་བ་བཞིའི་ལོ་ཙཱའི་ཚད་མ། ཡང་ན་ལོ་ཙཱའི་ཚད་མ་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་པ། ལོ་ཙཱའི་མཐའ་དཔྱོད་སོགས་ཀྱི་ལྟ་བ་དག་ཀྱང་ཕྱི་མའི་དུས་སུ་གྲུབ་པ་ཡིན་གཤིས། ཕྱི་མའི་དུས་ནི་ཁོང་གི་ལོ་ཙཱའི་རྫོགས་ལྡན་གྱི་དུས་ཞེས་བརྗོད་ཀྱང་དགོངས་འགལ་ཆེན་པོ་མེད། ཁྱད་པར་དུ་དགུང་གྲངས་གྱ་བརྒྱད་སྟེང་འགྲེམ་སྤེལ་བྱས་པའི་《བོད་ཡིག་ཀུན་ཁྱབ་མིང་མཛོད།》གཅིག་པུས་ཀྱང་བདེན་པ་ར་སྤྲོད་ཐུབ། གཞན་ཡང་བསྒྱུར་རྩོམ་དང་ཞུ་དག་མཛད་པ་ལ་《ཚན་རིག་རྒྱུན་ཤེས་མ།》《科学常识》དང་།《དཔའ་རིས་རབ་གསལ་ཚང་གི་གསུང་འབུམ།》《华瑞•绕布赛文集》《བླ་མ་དཀར་པོའི་རྣམ་ཐར།》《喇嘛格尔布传》འཛམ་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ལས་《གྲུ་གུ་གོ་རྫོང་།》《格萨尔王传》的《朱古国宗》སོགས་ཡོད། ལོ་ཙཱའི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་ལ《ལོ་ཙཱ་བྱེད་པར་མིང་ཚིག་རང་རང་གི་སྦྱོར་ལུགས་དང་བསྟུན་པ།》《翻译要切实遵循语言各自的构词造句规律》《རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཡན་ལག་བརྒྱད་ལྡན་གྱི་ནད་གཞི་དབྱེ་ཞིབ།》《剖析汉译藏中的八股式的严重弊端》《རྒྱ་བོད་ཤན་སྦྱར་མིང་མཛོད་》ཀྱི་ལྡོག་ཕྱོགས་ཤན་ཤུགས་དབྱེ་འབྱེད།(评析《藏汉对照词汇》的负面影响)《སྐད་དང་ཡི་གེ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་གཏེར་མཛོད་ཆེ་ཤོས་ཡིན།》《语言文字是最大的知识宝库》ལ་སོགས་པའི་བརྩམས་ཆོས་དང་དཔྱད་རྩོམ་མང་དག་ཅིག་ཡོད་ཅིང་། ད་དུང་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་ལས་ལ་ལྷོད་གཡེང་མེད་པར་མུ་ནས་མུར་བརྩོན་བཞིན་མཆིས།
མདོར་ན། འཇིག་རྟེན་གྱི་ལས་མཐའ་དག་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་ངེས་ཤིང་དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ་ཡང་རང་བཞིན་དེ་ལས་མ་འདས། ཁོང་གི་ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ་ལས་སྔ་ཕྱི་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བའི་སྔ་མ་ནི་ཕྱི་མའི་རྐྱེན་དུ་གྲུབ་ཅིང་ཕྱི་མ་ནི་ཁོང་གི་ལོ་ཙཱའི་རྫོགས་ལྡན་གྱི་དུས་སྐབས་ཡིན། བགྲོད་པར་དཀའ་བའི་བཞུད་ལམ་དུ་དཀའ་ཁག་དང་གནད་དོན་མོད་པོ་ཞིག་ལ་འཕྲད་པ་ནི་ལོ་ཙཱའི་ལྟ་བ་གྲུབ་པའི་ཉེར་བསྡོགས་སུ་གྲུབ་ཅིང་ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱར་ཆགས་པའི་ཉེར་ལེན་དུ་ལགས་སོ།།
གཉིས། ལོ་ཙཱའི་གྲུབ་འབྲས་དང་དེའི་གདེང་འཇོག
ཁོང་གི་ཕྱག་སོར་གྱི་རྩེ་ནས་འཁྲུངས་པའི་བརྩམས་ཆོས་དང་འགྱུར་དེབ། གཞན་རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ལམ་ནས་སྤེལ་བའི་དཔྱད་རྩོམ་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ་ལྷག་རིག་གཞུང་དུས་དེབ་དང་ཕོན་ཆེ་བའི་ཀློག་པ་པོ་བྱིངས་ཀྱི་སྤྱན་སྔར་བསྟབས་ཤིང་། མཁས་པ་མང་པོས་གདེང་འཇོག་ཚད་མཐོན་པོ་གནང་ཡོད། ཁོང་གིས་《བརྡ་སྤྲོད་གསལ་བྱེད་ངག་སྒྲོན།》《དཔེ་ཆོས་ཚིག་མཛོད》《བོད་ཡིག་ཀུན་ཁྱབ་མིང་མཛོད།》《བརྡ་སྤྲོད་སྦྱོར་བ་རྣམ་བཞི་རབ་གསལ།》《དག་ཡིག་རིག་པའི་གབ་པ་མངོན་ཕྱུང་》《མངོན་བརྗོད་ཁུངས་བཙུན་རྒྱ་མཚོ།》《རྒྱ་བོད་སྒྲ་རིག་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྡུས།》《ཚན་རིག་རྒྱུན་ཤེས་མ།》་དང་།《དཔའ་རིས་རབ་གསལ་ཚང་གི་གསུང་འབུམ།》《བླ་མ་དཀར་པོའི་རྣམ་ཐར།》འཛམ་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ལས་《གྲུ་གུ་གོ་རྫོང་།》སོགས་དང་། ལོ་ཙཱའི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་གྲགས་ཆེན་ལ《ལོ་ཙཱ་བྱེད་པར་མིང་ཚིག་རང་རང་གི་སྦྱོར་ལུགས་དང་བསྟུན་པ།》《རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཡན་ལག་བརྒྱད་ལྡན་གྱི་ནད་གཞི་དབྱེ་ཞིབ།》《རྒྱ་བོད་ཤན་སྦྱར་མིང་མཛོད་》ཀྱི་ལྡོག་ཕྱོགས་ཤན་ཤུགས་དབྱེ་འབྱེད།《སྐད་དང་ཡི་གེ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་གཏེར་མཛོད་ཆེ་ཤོས་ཡིན།》སོགས་དཔེ་དེབ་དང་དཔྱད་རྩོམ་གང་མང་ཞིག་ཀློག་པ་པོ་བྱིངས་ཀྱི་སྤྱན་སྔར་བསྟབས་ཡོད། ཁྱད་པར་དུ་ཁོང་གིས་མཛད་པའི་《བརྡ་སྤྲོད་གསལ་བྱེད་ངག་སྒྲོན་》འདི་ཉིད་དེང་སྐབས་སློབ་ཆེན་མང་དག་ཅིག་གི་སློབ་གཞི་ལ་རྒྱ་ཆེར་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད་དེ། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཀུན་ཡུས་ཧྥང་(耿玉芳)གིས་དེབ་འདི་ནི་བཅིངས་གྲོལ་ཚུན་ཆད་ནས་ཕུལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་རིག་གཞུང་གྲུབ་འབྲས་འབུར་ཐོན་པ་ཞིག་རེད་ཅེས་པའི་བསྟོད་བསྔགས་ཀྱང་མཛད་ཡོད། དེར་མ་ཟད།《དཔེ་ཆོས་ཚིག་མཛོད》པར་དུ་བསྐྲུན་པ་དེ་རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་ཐད་ལ་བྱས་རྗེས་རླབས་ཆེན་བཞག་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལ་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པ་མཁས་ཅན་ཧྥན་ཏི་ཁང་(Leonard W.J.van der Kui jp范德康)གིས་“ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་པའི་དཔེ་དེབ་”ཅིག་ཅེས་པའི་བསྟོད་པ་ཡང་མཛད་ཡོད། ཁྱད་པར་དུ་《语言文字是最大的知识宝库》(སྐད་དང་ཡི་གེ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་གཏེར་མཛོད་ཆེ་ཤོས་ཡིན།)ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་འདི་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ་གྲགས་ཆེན་མང་དག་ཅིག་གིས་སྤེལ་ཐེངས་༡༨༠ཙམ་ཟིན་པས། རིགས་གཅིག་པའི་དཔྱད་རྩོམ་བརྒྱུད་འགོད་བྱས་པ་ཆེས་མང་བའི་ཟིན་ཐོ་བསྐྲུན་ཡོད། དེ་མིན་དཔྱད་རྩོམ་དེར་འཛམ་གླིང་དོ་དམ་རིག་ཚན་ཞིབ་འཇུག་ཚོགས་པའི་བྱ་དགའ་ཨང་དང་བོ་ཐོབ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་རིག་གཞུང་བརྗེ་རེས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་གཞུང་ལུགས་གསར་གཏོད་གནད་ཆེའི་བྱ་དགའ་ཡང་ཐོབ།《བརྡ་སྤྲོད་སྦྱོར་བ་རྣམ་བཞི་རབ་གསལ།》ལ་ཇོ་མོ་གླང་མའི་བྱ་དགའ་ཨང་གཉིས་པ་ཐོབ། འདི་ལས་ལྷག་པའི་བྱ་དགའ་དང་དཔྱད་རྩོམ་ཡང་གང་མང་པོ་ཞིག་ཡོད། དུས་ད་ལྟ་བགྲང་བྱ་གྱ་བརྒྱད་ཟིན་ཡང་ཁོང་གིས་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་ལས་ལ་ལྷོད་གཡེང་མེད་པར་མུ་ནས་མུར་བརྩོན་བཞིན་མཆིས་སོ། །
གཉིས་པ། ལོ་ཙཱའི་ཚད་གཞི།
དེ་ཡང་ཚད་མ་(量)ཟེར་དོན་ནི་“ཚད་ལ་མ་སོང་ན་སྐྱོན་ཡིན།། ཚད་ལས་འདས་པའང་སྐྱོན་ཡིན།། ཚད་མ་ཚད་དང་ལྡན་པ་དགོས།།”ཞེས་པ་ལྟར་དོན་གྱི་ངོ་བོ་ཐོད་གཏུགས་ནས་མ་ཡིག་དང་འགྱུར་ཡིག་མང་ཉུང་མེད་པའི་དབུས་ལམ་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་པ་ཡིན། སྤྱིར་ལོ་ཙཱའི་ཚད་མ་ནི་འགྱུར་ལེགས་ཉེས་ཀྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་པའི་ཚངས་ཐིག་ལྟ་བུ་ཡིན། རང་ཅག་ལ་མཚོན་ན་འགྱུར་གྱི་ཚད་གཞི་བསྟན་པའི་དཔེ་དེབ་སྔ་ཤོས་ནི་དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་བྱུང་བའི་《སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ་》ཡིན་ཞིང་། དེ་ལས་བསྟན་བཅོས་བོད་སྐད་ལ་བསྒྱུར་བར་“དོན་དང་མི་འགལ་བ་དང་། སྒྲའི་ལུགས་དང་མཐུན་པ། བོད་སྐད་ལ་གར་བདེ་བར་གྱིས་ཤིག་”[①]ཅེས་བསྟན་ཡོད། ལྕང་སྐྱ་རོལ་བའི་རྡོ་རྗེ་མཆོག་གིས་“ཚིག་གསལ་ལ་གོ་བདེ་བ་དོན་དང་ཡང་མི་འགལ་བར་བྱས་ཏེ་”[②] ཞེས་པ་ལྟ་བུའི་ལོ་ཙཱའི་ཚད་གཞི་གཏན་ལ་ཕབ་ཡོད། དེའི་དབང་གིས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་དང་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་ནི་ཡང་དག་ཅིང་རང་སྐད་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་སྣང་བ་ཤར། ཡིན་ནའང་། དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་ནང་དུ་རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱ་བྱེད་པར་སྔོན་མ་དང་འདྲ་བར་ཚད་ལྡན་གྱི་ལོ་ཙཱའི་ཚད་མ་ཞིག་གྲུབ་མ་བྱུང་ལ། རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་ཤེས་པ་ཚང་མས་ལོ་ཙཱའི་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་སྟབས་ཧ་ཅང་རྫོབ་པའི་ཚུལ་དུ་ཆགས། དེ་བས་ལོ་ཙཱའི་ཚད་མ་ཞིག་གཏན་ལ་འབེབ་རྒྱུ་ནི་ཁ་ཚ་དགོས་ཐུག་གི་དོན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ལགས་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་ཚད་མ་ནི་དེ་ལྟའི་ཚུལ་ལ་བརྟགས་ཤིང་དཔྱད་ཅིང་ཡུན་རིང་གི་ལག་ལེན་དང་འགྱུར་ཡིག་ལ་ཞུ་དག་མཛད་པའི་མྱོང་བ་ལས་གྲུབ་པའོ།།
གཅིག ཁོང་གིས་བཞག་པའི་ལོ་ཙཱའི་མཚན་ཉིད་དང་ཚད་གཞི།
དེ་ཡང་རང་ཅག་བོད་པས་ལོ་ཙཱ་ཞེས་འབོད་པའི་སྒྲ་ནི་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་དོད་“ལོ་ཀ་ཙཀྵུ་”ཞེས་པ་དེའི་བསྡུས་མིང་ཡིན། བོད་སྐད་དུ་འཇིག་རྟེན་མིག་སྟེ་ཉི་མ་ཞེས་པའི་དོན་ལ་གོ་ཞིང་མ་རིག་པའི་རྨོངས་མུན་འཇོམས་པར་བྱེད་པའི་རྟ་བདུན་དབང་བོ་ལྟར་ལོ་ཙཱ་བར་ཚད་མཐོ་བའི་གདེང་འཇོག་དང་མཐོང་ཆེན་མཛད་ཡོད། ལོ་ཙཱའི་མཚན་ཉིད་ལ་ལོ་ཙཱའི་མཚན་ཉིད་དངོས་དང་དཔེའི་སྒོ་ནས་བཀོད་པའི་མཚན་ཉིད་ཅེས་མི་འདྲ་བ་རིགས་གཉིས་སུ་དབྱེ་ལ། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་》་ལས་“ལོ་ཙཱ་ནི་རྒྱ་གར་སྐད་དེ། བོད་སྐད་དུ་འཇིག་རྟེན་མིག་ཅེས་པའི་དོན། དེ་ཡང་མི་རིགས་རང་ཉིད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་དང་། མི་རིགས་གཞན་གྱི་སྐད་ཡིག་ལ་མཁས་པའི་ལོ་ཙཱ་བས་མི་རིགས་གཞན་གྱི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་རིག་གནས་རྣམས་མི་རིགས་རང་ཉིད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཐོག་བསྒྱུར་བ་དེས་རང་གི་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་སྔར་ལས་ལྷག་པར་གོང་འཕེལ་གཏོང་རྒྱུར་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་པ་དང་། མི་རྣམས་ཀྱི་མཐོང་རྒྱ་ཆེ་རུ་འགྲོ་བའི་མིག་གཉིས་དང་འདྲ་བའི་དབང་གིས་མིང་དེ་ལྟར་དུ་བཏགས་པ་ཡིན།”[③]ཞེས་དང་།《དེང་རབས་རྒྱ་སྐད་ཚིག་མཛོད་》དུ་“སྐད་དང་ཡིག་རིགས་གང་ཞིག་གིས་བསྟན་པའི་བརྗོད་དོན་དེ་སྐད་ཡིག་གཞན་ཞིག་གིས་མཚོན་པར་བྱེད་པ་སྟེ་ཡུལ་སྐད་དང་མི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་སྐད་བར་དང་། ཡུལ་སྐད་དང་ཡུལ་སྐད་བར། གནའ་ཡིག་ནས་དེང་ཡིག་བར་དུ་རྣམ་པ་ཞིག་ནས་རྣམ་པ་གཞན་ཞིག་གིས་མཚོན་པ་ལ་བྱ།”[④]ཞེས་བརྗོད་ཡོད་པ་སོགས་ལས། ལོ་ཙཱ་ནི་སྐད་རིགས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཕན་ཚུན་བརྗེ་རེས་བྱེད་པའི་འབྲེལ་ཟམ་ལྟ་བུར་ཀུན་གྱིས་གཅིག་མཐུན་དུ་བཞེད། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་ལོ་ཙཱའི་ལས་དོན་གཉེར་བའི་མཁས་ཅན་སུ་ལ་མཚོན་ནའང་ཡུན་རིང་གི་ལོ་ཙཱའི་ཉམས་མྱོང་ལས། ལོ་ཙཱའི་མཚན་ཉིད་དང་ལོ་ཙཱ་བའི་ཚད་གཞིའི་ཐད་དུ་ངང་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་རང་ལུགས་རྡོག་རྡོག་ཅིག་གྲུབ་ཡོད་དེ། དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་ལོ་ཙཱའི་མཚན་ཉིད་ཀྱི་ཐད་དུ། ལོ་ཙཱ་བྱ་བ་ནི། དོན་གྱི་ངོ་བོ་ཐོད་གཏུགས་ནས་གོ་བརྡ་འཕྲོད་པར་བྱེད་པ་ཉིད་ལས། ཚིག་གི་རྣམ་པ་ཐོད་གཏུགས་ནས་སྟག་གཟུགས་ཝ་བྲིས་ཀྱི་རི་མོ་སྟོན་པ་མ་ཡིན་ནོ།། ཚིག་ཉམས་དང་དོན་ཉམས་ཅིག་ཅར་མཚོན་མཁས་པ་ནི་འགྱུར་གྱི་མཆོག་ཡིན་ཞེས་བརྗོད་ཡོད། དེ་ཡང་རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བྱེད་སྐབས་ཚིག་རིས་གདོང་འདེད་ཁོ་ན་མི་བྱེད་པར། མ་ཡིག་ཏུ་སྟོན་པའི་དོན་གྱི་ངོ་བོ་ཕར་བསྒྱུར་བྱའི་ཡི་གེའི་དོན་སྟོན་སྟངས་དང་ཐོད་གཏུགས་ཤིང་འགྱུར་ཡིག་ཀློག་པ་པོར་མ་ཡིག་གི་བརྗོད་དོན་རྟོགས་པར་བྱེད་པ་ཡིན། མ་ཡིག་ལ་གདོང་སྤྲད་ནས་ཐད་སྒྱུར་བྱས་དྲགས་ན་མ་རྩོམ་གང་གི་ཉམས་འགྱུར་དང་བྲོ་བ་ཇི་བཞིན་དུ་ཐོན་པར་དཀའ། ས་པཎ་གྱི་《མཁས་འཇུག་》ལས་“ཉེ་བར་བསྒྱུར་བའི་དབང་གིས་ནི།། སྐད་བྱིངས་དོན་ནི་རབ་འགྱུར་ཏེ།། གང་གཱའི་ཆུ་ནི་མངར་མོད་ཀྱི།། རྒྱ་མཚོའི་ཆུ་རུ་འགྱུར་བ་ཡིན།།”[⑤]ཞེས་བརྗོད་བྱའི་དོན་རྐྱང་བ་དང་རྗོད་བྱེད་ཚིག་རྐྱང་བར་བློ་མ་ཕྱོགས་པར། ཚིག་ཉམས་དང་དོན་ཉམས་གཉིས་ཀ་མ་འཁྱོལ་བར་གནད་དུ་ཐོན་ན་དེ་ནི་འགྱུར་ཡིག་གི་མཆོག་ཏུ་བཞེད་པ་སྟེ། ཡང་“རང་གིས་བརྗོད་བདེ། གཞན་གྱིས་རྟོགས་སླ། གཉིས་ཀ་ལ་རྣར་སྙན་པ། གཅིག་ཤེས་ན་མཁས་པ་ཡིན་ནོ།།”[⑥]ཞེས་བརྗོད་པ་ནང་བཞིན་ལོ་ཙཱ་བྱེད་པའང་རང་བཞིན་དེ་ལས་མ་འདས། མ་ཡིག་འགྱུར་ཡིག་ཏུ་ཕབ་སྐབས་ཚིག་དོན་གཉིས་ཆ་ལ་དང་དོད་བླ་ལྷག་བྱེད་དགོས་པ་རྟོགས་ཐུབ།
སྤྱིར་ན་བཅིངས་གྲོལ་ཚུན་ཆད་ནས་དུས་ད་ལ་ཐུག་པའི་བར་དུ་བོད་ལ་ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་མང་པོ་བྱུང་མྱོང་མེད་ལ། ལོ་ཙཱའི་ལས་ཀར་འཇུག་མཁན་མང་ཤོས་ནི་རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་ཅུང་ཤེས་པ་རྐྱང་བ་ཡིན་པས་བསྒྱུར་བྱ་སྒྱུར་བྱེད་སྐད་རིགས་གཉིས་ཀྱི་མིང་དང་ཚིག་གི་སྦྱོར་ལུགས་ལ་བློ་མ་འབྱོངས་པ་དང་སྲོལ་རྒྱུན་ཡུལ་སྲོལ་བཅས་ཀྱི་ཉམས་རྟོགས་ཞན་པས་ལོ་ཙཱའི་བྱ་གཞག་ནི་སྔོན་མ་དང་བསྡུར་ན་འཕེལ་མེད་སོ་ན་གནས། དེར་བརྟེན། ད་ཆར་ལོ་ཙཱ་བའི་ཚད་གཞི་ཞིག་གཏན་ལ་འབེབས་རྒྱུ་ནི་ཁ་ཚ་དགོས་ཐུག་གི་དོན་རྩ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པར་དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་རྣག་ཐོག་ཁབ་གཙག་བྱས་ཡོད་དེ། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱ་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་ན་ངེས་པར་དུ་ཡིག་རིགས་གཉིས་ལ་བློ་འབྱོངས་བའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་། སྔོན་འགྲོའི་ཚུལ་དུ་བརྡ་སྤྲོད་ལེགས་པོར་ཤེས་རྒྱུ་ནི་དོན་གྱི་གཙོ་གནད་ལྟ་བུར་བཞེད། རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ལ་བྱང་ཆ་མེད་ཚེ་འགྱུར་ཡིག་ལེགས་པོ་ཞིག་ཐོན་པར་དཀའ། འགྱུར་ཡིག་ཀློག་པ་པོས་འགྱུར་ཡིག་ཀློག་སྐབས་ཡིད་ལ་ཅི་ཡང་འཆར་རྒྱུ་མེད་ཚེ་འགྱུར་ཡིག་དེ་ནི་གཡུལ་ནས་ཕམ་པའི་དམག་དཔུང་ལྟ་བུའོ།། ཐ་ན་གོ་བརྡ་གསལ་བོ་ཞིག་ཀྱང་སྟོན་དཀའ་སྟེ། བྱེད་འབྲེལ་ནོར་བས་ཀྱང་དོན་གྱི་གོ་བ་གཞན་ཞིག་སྟོན་པ་ལྟར་ལོ་ཙཱ་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་ན་ཐོག་མར་བརྡ་སྤྲོད་ལ་སྦྱངས་པ་གནད་དུ་ཐིངས་རྒྱུ་དང་། བརྡ་སྤྲོད་ལ་བྱང་ཆ་སོང་བའི་རྗེས་སོར་རྒྱ་བོད་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཐ་སྙད་མང་པོ་བློ་ལ་མངའ་རྒྱུ་ནི་གོ་རིམ་གཉིས་པ་ལྟ་བུར་བཞེད། དེང་སང་ལོ་ཙཱ་བ་མང་པོས་ལོ་ཙཱ་བྱེད་པའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་བོད་རང་ལ་ཐ་སྙད་ཀྱིས་མི་འདང་བའི་སྟོང་བཤད་དང་འུད་བརྗོད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་པར་མ་ཟད། ཐ་སྙད་མང་པོ་གསར་བཟོ་བྱེད་དགོས་པའི་ཨ་གསར་ཡང་ཡང་སྒྲོག་བཞིན་ཡོད། དེ་ནི་ཁོ་རང་ཚོའི་ཐ་སྙད་གསོག་འཇོག་དང་དཔེ་ཀློག་གི་གྲངས་ཀ་ཉུང་བས་ལན་འདུག་ཁར་ཁག་གཞན་ལ་འགེལ་རྒྱུ་མེད། མཁས་དབང་དགེ་ཆོས་ལགས་ཀྱིས་ཀྱང་“མི་རིགས་གང་ཞིག་ཡིན་རུང་ལོ་ཙཱའི་བྱ་བ་རྒྱ་ཆེར་དར་བའི་དུས་སྐབས་ལ་མིང་ཚིག་གིས་མི་འདང་བའི་ཉམས་སྣང་ཞིག་ཅིས་ཀྱང་འཆར་སྲིད་ལ། དེ་ཡང་གཅིག་ན་བསྒྱུར་བྱའི་རིག་གནས་དེར་གོམས་མ་གོམས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ལས་བྱུང་བ་དང་། རྣམ་པ་གཞན་ཞིག་ན་རང་སྐད་ལ་མ་བྱང་བའི་སྟབས་ཀྱང་ཡིན།”[⑦]ཞེས་གསུངས་ཡོད་པ་དང་དགོངས་པ་གཅིག་ཏུ་བབས་ཡོད།
མདོར་ན་ཁོང་གི་མོས་ཚུལ་ནི། བརྡ་སྤྲོད་དང་ཐ་སྙད་གཉིས་ལ་བྱང་ཆ་སོང་བའི་རྗེས་སུ་ཚད་ལྡན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་བའི་གཞི་ཆགས་པ་ཡིན། དེའི་སྟེང་དུ་རྩ་བ་བཞི་དོན་དུ་གཉེར་ཐུབ་ཚེ་དངོས་གནས་ཚད་ལྡན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་པར་འདོད། འོ་ན། རྩ་བ་བཞི་ནི་གང་ཡིན་ཞེ་ན། དོན་གཅིག་པ། ལུས་མཚུངས་པ། ཁ་གསལ་བ། བརྗོད་བདེ་བ་བཅས་བཞི་སྟེ། ཞིབ་ཏུ་འོག་ནས་འཆད་པར་བྱ།
གཉིས། སྒྱུར་ལུགས་རྩ་བ་བཞི་ཚད་མར་འཛིན་དགོས་པ།
གོང་དུ་བརྗོད་པ་ནང་བཞིན་ཁོང་གི་དགོངས་པ་ལྟར་ན་ལོ་ཙཱ་བ་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཏུ་ཆགས་དགོས་ཚེ་སྒྱུར་ལུགས་རྩ་བ་བཞི་བོ་ཚད་མར་འཛིན་དགོས་ཤིང་། ཁོང་གིས་“བསྒྱུར་བྱ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་ན་ཡང་།། ལོ་ཙཱའི་གནས་ལུགས་གཅིག་གྱུར་དགོས།། དོན་གཅིག་ལུས་མཚུངས་ཁ་གསལ་བ།། བརྗོད་བདེ་བ་བཅས་བཞི་རུ་དྲིལ།།”[⑧]ཞེས་ལོ་ཙཱ་བྱེད་པའི་གོ་རིམ་གྱི་ཁྲོད་དུ་དོན་གཅིག་པ། ལུས་མཚུངས་པ། ཁ་གསལ་བ། བརྗོད་བདེ་བ་ཞིག་ཐོན་ན་འགྱུར་གྱི་མཆོག་གྲས་སུ་བགྲངས་ཆོག །
༡.དོན་གཅིག་པ་ནི་མ་ཡིག་ལ་བློ་དཀར་བའི་དོན་ཏེ། བརྗོད་བྱ་དོན་གྱི་སྟེང་ནས་བརྗོད་པ་ཡིན། མ་ཡིག་ཏུ་བསྟན་པའི་དོན་དེ་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་དུ་འགྱུར་ཡིག་ཏུ་ཐོན་དགོས་ཤིང་རྡོ་ཆག་བཙན་སྒྲིག་ལྟ་བུ་མིན་པར་བརྗོད་བདེ་བ་ཞིག་ཡིན་དགོས། རང་འགྱུར་དང་གཞན་འགྱུར་གཉིས་ལས་གཞན་འགྱུར་ལ་ཕྱོགས་ཆེ། མ་རྩོམ་གང་ལ་ལྡན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་རྟགས་རྣམས་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་འགྱུར་ཡིག་ཁྲོད་མཚོན་པར་བྱེད་པ་ཞིག་སྟེ། དེ་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་ལོ་ཙཱ་བ་ལིན་ཡེས་ཐང་(林语堂)གིས་བཏོན་པའི་“མ་ཡིག་ལ་བསྟུན་པ། བརྗོད་བདེ་བ། མཛེས་པའི་(忠实、通顺、美)”ཚད་གཞི་གསུམ་དང་ལུའུ་ཞིན་(鲁迅)གྱི་“གོ་སླ་བ་ཞིག་འབྱུང་བར་བརྩོན་དགོས་པར་མ་ཟད་མ་ཡིག་གི་ཉམས་ཀྱང་སོར་འཇོག་བྱེད་དགོས་(宁信不顺)”པ་དང་མཐུན་ཆར་སྣང་། ལོ་ཙཱ་ནི་མ་གཞི་ནས་བསྐྱར་མཚོན་གྱི་ལས་ཀ་ཞིག་ཡིན་པས། ལོ་ཙཱ་བས་མ་རྩོམ་རྩོམ་པ་པོའི་ཡིད་ཀྱི་འགྱུར་བ་ཇི་བཞིན་དུ་མཚོན་དགོས། མ་ཡིག་ལ་མ་བསྟུན་ཚེ་གསར་རྩོམ་གྱི་ལས་ཀ་དང་ཁྱད་མེད་པས་རྩོམ་པ་པོའི་བསམ་བློ་འགྱུར་ཡིག་ཏུ་མཚོན་ནས་ཀློག་པ་པོའི་སྤྱན་སྔར་བསྟབ་རྒྱུ་དེ་ཡིན།
༢.ཁོང་གིས་ལུས་མཚུངས་པ་ནི་རྣམ་པ་འདྲ་མཚུངས་སུ་བརྗོད་དེ། རྗོད་བྱེད་ཚིག་གམ་གཙོ་བོ་རྩོམ་ལུས་ཀྱི་རྣམ་པའི་ཐོག་ནས་བཞེད་པ་ཡིན། ཇི་སྐད་དུ་《ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་སྒོ་འབྱེད》་ལས་“དེ་ཡང་ཚིགས་བཅད་ལྷུག་པ་དང་།། སྤེལ་མ་རྣམ་གསུམ་ཉིད་དུ་གནས།།”[⑨]ཞེས་པ་བཞིན་སྙན་ངག་གི་ལུས་ལ་གསུམ་དུ་བཞེད། སྒྲུང་གཏམ་དང་ལྷུག་རྩོམ་སོགས་མ་ཡིག་གི་རྩོམ་ལུས་གང་ཡིན་ན་ཕལ་ཆེ་བ་དེ་བཞིན་དུ་བསྒྱུར་དགོས་ཤིང་དེ་ལྟར་བསྒྱུར་ཚེ་རྩོམ་ཉམས་སོར་འཇོག་ཐུབ་པ་ཡིན། སྒྲུང་དང་ལྷུག་རྩོམ་ཕལ་ཆེ་བ་ནི་ཚིག་ལྷུག་གི་རྣམ་པ་གཙོ་ཆེ་ལ་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མའང་ཉུང་ངུ་མཆིས་པ་དག་མ་རྩོམ་གྱི་རྣམ་པ་གང་ཡིན་པ་འགྱུར་ཡིག་ཀྱང་དེ་བཞིན་དུ་བསྒྱུར་ན་ལེགས་པར་སྨྲ། སྙན་ངག་ཚིག་ལྷུག་གིས་བསྒྱུར་ཚེ་བསྒྱུར་རུང་ཡང་མ་ཡིག་ལྟ་བུའི་མཛེས་པ་དང་སྙན་ཆ་མེད་ལ་རྩོམ་གཤིས་ཀྱང་ཇི་བཞིན་དུ་ཐོན་དཀའ་བར་མངོན།དེ་བཞིན་དུ་རྒྱའི་ལོ་ཙཱ་བ་གྲགས་ཅན་ལིའུ་ཁྲུང་ཏིའི་(刘重德)《ནུབ་ཕྱོགས་ལོ་ཙཱའི་ཞིབ་འཇུག་》ཅེས་པ་ལས་“སྙན་ངག་ནི་བསྒྱུར་རུང་ཡང་བསྒྱུར་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་དཀའ་སྟེ། སྙན་ངག་གང་གི་འགྱུར་དེ་ཡང་ངེས་པར་དུ་སྙན་ངག་ཅིག་ཡིན་དགོས་” ཞེས་པ་ལྟར་ལུས་མཚུངས་པའང་དེ་དང་རང་བཞིན་གཅིག་ལས་མ་འདས། དེ་བས་མ་ཡིག་གི་རྩོམ་ལུས་གང་ཡིན་ན་དེ་ལྟར་དུ་བསྒྱུར་ཚེ་འགྱུར་ལེགས་པར་ཐོན་པ། དཔེར་ན། སེང་ལྕམ་འབྲུག་མོ་མཐོང་བ་ན།། རྒྱས་པའི་པད་མ་འཛུམ་མདངས་ཉམས།། དགུང་གི་ཉི་ཟླ་མོག་པོར་འགྱུར།། རི་ཁྲོད་སྒོམ་ཆེན་ཡིད་ཀྱང་གཡོ།། འཆི་བདག་གཤིན་རྗེ་འདོད་པ་མྱོས།།(རྟ་རྒྱུགས་དཔྱིད་ཀྱི་ཉི་མ་ལས།)[⑩]ཞེས་པ་ལ། འགྱུར་དུ见到美丽的桑绢珠姆,盛开的莲花失去了彩光,天空的日月变得暗淡,隐居的禅师心驰神往,阴曹的阎王欲火如疯。ཞེས་དང་། ཡང་ན་རྒྱའི་སྐད་དུ་把学习贯彻十六大精神,同各方面的工作结合起来,落实到发展先进生产力,发展先进文化,实现最广大人民的根本利益上来。[11]ཞེས་པར་ཚོགས་ཆེན་བཅུ་དྲུག་པའི་དགོངས་དོན། ཕྱོགས་སོ་སོའི་བྱ་བ་དང་འབྲེལ་ནས་བསླབས་ཤིང་བསྟར་ཏེ། ཐོན་སྟོབས་སྔོན་ཐོན་ཅན་སྤེལ་བ་དང་། རིག་གནས་སྔོན་ཐོན་ཅན་སྤེལ་བའི་སྒོ་ནས། མི་དམངས་རྒྱ་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་རྩ་བའི་ཐོག་མངོན་པར་ཕྱོགས་པར་གྱིས་ཤིག ཅེས་ལུས་ཀྱི་རྣམ་པ་འདྲ་མཚུངས་སུ་ཐོན་ཐུབ་རྒྱུ་ནི་འགྱུར་ཡིག་ལེགས་པོ་ཡོང་བའི་གནད་ཅིག་གོ གཞན་ཡང་མ་རྩོམ་དེ་གཞུང་ཡིག་དང་ཚན་རྩལ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྩོམ་ཡིག རྟོགས་བརྗོད། སྒྲུང་སོགས་ཡིན་ཚེ་སོ་སོའི་ཁྱད་པར་ཕྱེ་སྟེ་ལུས་མཚུངས་པར་བསྒྱུར་དགོས། དེ་ལྟར་མིན་ཚེ། གེ་སེར་སྒྲུང་ལྟ་བུར་མཚོན་ན་གཞུང་དངོས་ཀྱི་གླེང་མོལ་ནི་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་གླུ་ཤགས་ཡིན་པས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ན་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་རྣམ་པ་སོར་བཞག་བྱེད་པ་ལས་ཚིག་ལྷུག་གིས་བསྒྱུར་བ་འགོག་དགོས། དེ་ལྟར་གྱུར་ན་ད་གཟོད་འགྱུར་གྱི་མཛེས་པ་བླ་ལྷག་ཏུ་ཐོན་པར་ནུས།
༣.ཁ་གསལ་བ་ནི་བརྡ་འཕྲོད་པའི་དོན་ཏེ། ལོ་ཙཱའི་བྱ་བ་ནི་མ་གཞི་ནས་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་དང་བརྡ་སྤྲོད་པར་བྱེད་པའི་འབྲེལ་ཟམ་ཞིག་ཡིན་པ་ལྟར། ཁ་གཏོད་ཡུལ་དུ་གྱུར་བ་ནི་འགྱུར་ཡིག་ཀློག་པ་པོ་ལྷན་རྒྱས་ཡིན། ཡང་ན་གཞན་སྐད་མི་ཤེས་པའི་མི་དག་ལ་རང་སྐད་ཀྱི་ལམ་ནས་དོན་རྟོགས་པར་བྱེད་པ་ཞིག་ཡིན་སྟབས། ཚིག་ཉུང་ཁ་གསལ་གྱི་སྒོ་ནས་དོན་གྱི་གནད་གཙོ་བོ་ཕ་རོལ་ལ་རྟོགས་སུ་འཇུག་རྒྱུ་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ། ཁ་གསལ་བ་ནི་ཚིག་ཚོགས་མང་པོ་དང་ངག་ལྡབ་ལྡིབ་ཏུ་གྱུར་བ་ལ་དམིགས་ནས་བཏོན་པའི་ཚད་མ་ཞིག་ཡིན་རྐྱེན། འགྱུར་ཡིག་ལ་བལྟས་མ་ཐག་མ་ཡིག་བཞིན་དོན་རྡོག་རྡོག་ཅིག་སེམས་སུ་འབབ་རྒྱུ་ཡོད་ཚེ་ཁ་གསལ་བའི་དོན་སྟེང་ལ་འཁེལ་ཡོད།
༤.བརྗོད་བདེ་བ་ནི་ངག་སྙན་པའི་དོན་ཏེ། རྗོད་བྱེད་ཚིག་གི་ཆ་ནས་གཙོ་བོར་སྟོན་པ་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། ཇི་སྐད་དུ་ས་པཎ་གྱིས་“རང་གིས་ བརྗོད་བདེ། གཞན་གྱིས་རྟོགས་སླ། གཉིས་ཀ་ལ་རྣར་སྙན་པ། གཅིག་ཤེས་ན་མཁས་པ་ཡིན་ནོ།།”[12]ཞེས་པ་བཞིན་དུ་འགྱུར་ཡིག་གི་སྡེབ་ལེགས་ཤིང་རྡོ་ཆག་བཙན་སྒྲིག་གི་རྨ་ཤུལ་ཅི་ཡང་མེད་ཚེ་འགྱུར་ལེགས་པར་ཐོན་པ་ལགས། བརྗོད་བདེ་བ་ནི་མ་ཡིག་གི་དོན་དེ་འགྱུར་ཡིག་གི་སྒང་ནས་མངོན་པར་མཚོན་པ་ཞིག་སྟེ། བརྗོད་བདེ་བ་ཁོ་ནར་དགོངས་ན་མ་ཡིག་ལ་ཁ་ཐག་ཇེ་རིང་དུ་འགྲོ་བས་ཚད་དང་རན་པའི་དབུས་ལམ་ཞིག་གི་སྒོ་ནས་མ་ཡིག་གི་བརྗོད་དོན་སྙན་པའི་ཚིག་དང་རང་སྐད་དང་མཐུན་པར་ཀློག་པ་པོའི་སྤྱན་སྔར་འབུལ་རྒྱུ་ནི་ལོ་ཙཱ་བ་ལེགས་པོ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་པའི་ཆ་རྐྱེན་ཡིན།
མདོར་ན། དོན་གཅིག་པ་ནི་བསྒྱུར་བྱར་བློ་དཀར་བའོ།། ལུས་མཚུངས་པ་ནི་རྣམ་པ་འདྲ་བའོ།། ཁ་གསལ་བ་ནི་བརྡ་འཕྲོད་པའོ།། བརྗོད་བདེ་བ་ནི་ངག་སྙན་པའོ།། འགྱུར་ཡིག་ཅིག་ཏུ་ཁྱད་ཆོས་བཞི་བོ་ལེགས་པར་ཐོན་ན་འགྱུར་མའི་རབ་སྟེ། ལོ་ཙཱའི་གནས་ལུགས་བཞིའི་མཆོག་བྱིན་པ་ཡིན་པར་གསུངས། བསྒྱུར་ལུགས་བཞི་བོ་ནི་ཕན་ཚུན་གཅིག་ལ་གཅིག་བརྟེན་གྱི་ཚུལ་དུ་གནས་ཤིང་ཚད་དང་རན་པར་མ་སྤྱད་ཚེ་འགྱུར་ལོག་ཏུ་འགྱུར་ཉེན་ཆེ། དཔེར་ན། འཇར་མན་གྱི་རྩོམ་པ་བོ་གྲགས་ཅན་ལའེ་ཞིན་ན་རེ། “གལ་ཏེ་ལོ་ཙཱ་བ་སུ་ཞིག་གིས་རྨོངས་མུན་དུ་མ་རྩོམ་ལ་བསྟུན་དྲགས་ན། མཇུག་འབྲས་སུ་མ་རྩོམ་དེའི་བློ་ལོག་པ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་སྲིད་”ཅེས་པས་ཀྱང་རྟོགས་སླའོ།།
གསུམ་པ། དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་ཁྱད་ཆོས།
ལོ་ཙཱ་བའི་ཡུན་རིང་གི་ལག་ལེན་དང་བློ་སྦྱོང་ལས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་མྱོང་བ་ཞིག་གམ། གཞན་ལས་ཐུན་མིན་གྱི་དགེ་མཚན་དང་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་མངའ་རྒྱུ་ནི་ཆོས་ཉིད་ལྟ་བུར་གྲུབ། དགེ་མཚན་དེ་ནི་ལོ་ཙཱའི་ལས་ལ་འཇུག་མཁན་དག་གིས་མིག་ལྟོས་དང་དཔྱད་གཞིར་རུང་ཞིང་། དེ་ནི་འགྱུར་ཡིག་སྤུས་ལེགས་ཅན་དང་རིན་ཐང་ཅན་ཞིག་ཐོན་པའི་ཉེར་ལེན་གྱི་རྒྱུ་ལྟ་བུ་ལགས། དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ནི་ད་ལྟའི་དུས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་ཆེན་མོ་དང་དཔྱད་བརྗོད་མཁན་ཆེན་པོ་ཡིན་ཏེ། ཁོང་ལ་ཐུན་མིན་གྱི་ལོ་ཙཱའི་ཁྱད་ཆོས་མང་དུ་མཆིས་མོད་ཀྱི། གཙོ་ཆེར་ཕྱོགས་གསུམ་ནས་བརྗོད་པར་བྱ་བ་ལ།
གཅིག རྒྱ་བོད་རིག་གནས་ལ་བློ་འབྱོངས་པའི་རྟགས་མངོན་པར་གསལ་བ།
རྒྱ་བོད་མི་རིགས་སོ་སོར་རང་རང་གི་འཚོ་བའི་ཁོར་ཡུག་དང་རིག་གནས་གོམས་སྲོལ་མི་འདྲ་བ་ལས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སྐད་དང་ཐ་སྙད་འཛོམས་པོ་ཞིག་གྲུབ་པ་ནི་ཆོས་ཉིད་དུ་ཟད། དེ་ལྟར་བརྗོད་པའི་དགོས་པའང་མིང་ཚིག་ཐ་སྙད་ཀྱིས་དོན་སྟོན་ཞིང་བརྗོད་དོན་མཚོན་པར་བྱེད་པས་ཡིན་སྙམ། རྒྱ་བོད་རིག་གནས་ལ་བློ་འབྱོངས་ཟེར་བ་ནི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ངོ་ཅུང་ཆོད་མཁན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་དང་བསྡུར་ནས་འཆད་པ་ཡིན་གྱི། བཅིངས་གྲོལ་ཚུན་ཆད་ནས་བཟུང་རང་ཅག་སྡེ་ལ་ལོ་ཙཱའི་དཔུང་ཁག་བཙན་པོ་ཞིག་མེད་པ་དང་། ལོ་ཙཱའི་བློ་སྦྱོང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཤིན་ཏུ་དཀོན་པ་བཅས་ཀྱིས་ད་ལྟའི་དུས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་ནི་མིང་སྟོང་ཙམ་དུ་ཆགས་ཡོད། སྤྱིར་ལོ་ཙཱ་བྱེད་པ་ལ་སྐད་རིགས་གཉིས་སམ་དེའི་ཡན་ངེས་པར་བྱང་ཆུབ་དགོས་ཤིང་། བྱང་ཆུབ་པ་ཙམ་གྱིས་མི་ཆོག་པར། མི་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་སྲོལ་རྒྱུན་གཤིས་ལུགས། རིག་གནས་མཚོན་དོན་བཅས་ལ་བློ་འབྱོངས་དགོས་པ་ལགས། དེ་ལྟར་ཡིན་ཚེ་འགྱུར་ཡིག་ཀློག་པ་པོ་ལ་མ་ཡིག་གི་བརྗོད་དོན་གསལ་ཐག་ཆོད་པར་སྟོན་ཐུབ། བོད་བཙན་པོའི་དུས་སུ་ལོ་ཙཱ་བ་ཞིག་ཡིན་ན་ཐོག་མར་རིག་པའི་གནས་ལྔ་ལ་དབང་འབྱོར་བའི་པཎྜིཏ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པ་ལོ་པཎ་ཞེས་པས་ཀྱང་རྟོགས་ཤིང་། ལོ་ཙཱ་བའི་བློ་སྦྱོང་ཐད་ལ་ཤིན་ཏུ་དང་དོད་བླ་ལྷག་བྱེད་པར་འདུག རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་སྔོན་མེད་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བའི་རྐྱེན་ལྟར་གྲུབ། ད་ལྟ་དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་རྒྱ་བོད་རིག་གནས་བློ་འབྱོངས་མིན་ལ་དོ་སྣང་ཡེ་མེད་པར་རང་ཚོད་ཀྱིས་ལོ་ཙཱ་བྱེད་མཁན་མང་དུ་བདོག་ཅིང་ཡིག་སྒྱུར་ལས་དོན་ལ་དོ་དམ་དང་ལྟ་སྐུལ་ནུས་ལྡན་གྱི་ལམ་སྲོལ་ཡག་པོ་མེད་དེ། དཔེར་ན། བརྡ་དང་ཐ་སྙད་ལ་མ་བྱང་ཚེ།两斤རྒྱ་མ་གཉིས།(རྒྱ་མ་དོ།)慢性传染病ཡུན་རིང་བའི་འགོས་ནད།(དལ་ཡམས།)རྟེའུ། ཐོ་རུ། བེའུ། ཕོ་བེའུ། མོ་བེའུ། ཕོ་ཡར། མོ་ཡར། སྒྱེའུ། ཕོག་བཞི། ན་སོ་གཅིག་པ། ན་སོ་གཉིས་པ་ལ་སོགས་པའི་ཐ་སྙད་མང་པོ་ནི་མི་རིགས་རང་གི་རིག་གནས་ལ་བློ་འབྱོངས་མ་འབྱོངས་བས་ཡང་དག་པར་བསྒྱུར་མི་ཐུབ། འདི་ནི་ཁོང་གི་ཁྱད་ཆོས་དང་པོ་ཡིན།།
གཉིས། བརྡ་སྤྲོད་ལ་མཁས་པས་འགྱུར་ཉམས་ལེགས་པར་ཐོན་པ།
ཁོང་གི་ལོ་ཙཱའི་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལས་གཟེངས་སུ་བཏོད་ཅིང་འབུར་དུ་ཐོན་པ་ནི་གནད་འདི་ཡིན་ཏེ། འདི་ནི་ལོ་ཙཱ་བ་གཞན་དག་ལས་ཁྱད་པར་འགོངས་པའི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོར་གྲུབ་པ་ལགས། ལོ་ཙཱར་ཐོགས་པ་མེད་པ་ཞིག་ཡོང་དགོས་ན། བསྒྱུར་བྱ་དང་སྒྱུར་བྱེད་སྐད་རིགས་གཉིས་ཀྱི་མིང་དང་ཚིག་གི་སྦྱོར་ལུགས་ཇི་ལྟ་བ་གསལ་བར་རྟོགས་དགོས་པར་མ་ཟད། སྐད་རིགས་གཉིས་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྟངས་ལ་བྱང་ཆུབ་རྒྱུ་དེའང་སྣང་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་གོ་རིམ་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན། སྒོས་སུ་ཁོང་ཉིད་ལ་བརྡ་སྤྲོད་ཐད་ཀྱི་དཔེ་དེབ་མང་དུ་བདོག་ཅིང་། དེ་ལས་《བརྡ་སྤྲོད་གསལ་བྱེད་ངག་སྒྲོན་》ནི་གཟེངས་སུ་བཏོད་པ་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཀུན་ཡུས་ཧྥང་(耿玉芳)གིས་དེབ་འདི་ནི་བཅིངས་གྲོལ་ཚུན་ཆད་ནས་ཕུལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་རིག་གཞུང་གྲུབ་འབྲས་འབུར་དུ་ཐོན་པ་ཞིག་རེད་ཅེས་བསྟོད་བསྔགས་ཀྱང་མཛད་ཡོད། ཁོང་ལ་མཚོན་ན་རྒྱ་ཡིག་གི་བརྡ་སྤྲོད་ལྷག་པར་མཁས་པས་རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱ་བྱེད་དུས་དེ་ལུགས་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྦྱོར་སྲོལ་དང་མཐུན་པའི་སྒོ་ནས་བསྒྱུར་བས་འགྱུར་ཡིག་ལེགས་པོ་འཁྱོངས་པ་ཡིན། བོད་ཡིག་ལ་དངོས་པོ་བདག་གཞན་དང་དུས་གསུམ་གྱི་རྣམ་བཞག ཚིག་ཕྲད་ལ་སོགས་པའི་དབྱེ་བ་ལྡན་པ་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི་བརྡ་སྤྲོད་དང་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་མཆིས་ཤིང་། རྒྱ་ཡིག་ལ་ཚིག་གྲོགས་སྦྱར་ན་མ་གཏོགས་དུས་གསུམ་གྱི་དབྱེ་བ་སྟོན་ཐབས་བྲལ། དུས་གསུམ་གྱི་རྣམ་བཞག་བྱང་ཆུབ་ཡོད་མེད་གཅིག་པུའི་སྟེང་ནས་ཀྱང་བརྗོད་དོན་གསལ་བོར་མཚོན་ཐུབ་མིན་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་བཟོ་བར་སྲིད། ཇི་སྐད་དུ་དགེ་བཤེས་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས་“ཚིག་གི་དག་ཆས་དོན་གྱི་གནད་འབྱིན་ཅིང་།། དོན་གྱི་གོ་བས་ཚིག་གི་དག་ཐོན་པ།།”ཞེས་པ་བཞིན་སོ་སོའི་ལུགས་བཞིན་དོན་སྟོན་པར་བྱེད་པ་ནི་ཁོང་གི་དགེ་མཚན་གཉིས་པ་ཡིན།
གསུམ། འགྱུར་ཡིག་ཚིག་ཉུང་དོན་གསལ་དང་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་ཐོན་པ།
ད་ལྟའི་དུས་སུ་ལོ་ཙཱ་བྱེད་མཁན་གྱི་གྲངས་ནི་ཤིན་ཏུ་མང་སྟེ། རྒྱ་བོད་ཡི་གེ་ཤེས་མཁན་མཐའ་དག་གིས་ཡིག་སྒྱུར་བྱེད་ཀྱིན་བདོག ཡིན་ནའང་། འགྱུར་སྤུས་དང་ཚིག་གི་རྗོད་བྱེད་སོགས་ཀྱི་ཐད་ནས་གནམ་སའི་ཁྱད་པར་མཆིས་པ་འགྱུར་ཡིག་ལ་བལྟས་པ་ཙམ་ནས་གསལ་ཐག་ཆོད། ལོ་ཙཱ་བྱེད་པ་ལ་ཐོག་མར་བསྒྱུར་བྱ་སྒྱུར་བྱེད་སྐད་རིགས་གཉིས་ཀྱི་རང་རང་གི་མིང་དང་ཚིག་གི་སྦྱོར་སྲོལ་འདྲ་ས་དང་མི་འདྲ་ས་ལེགས་པར་ཤེས་དགོས། ཚིག་གི་སྒྲུབ་བྱེད་ནི་ཐ་སྙད་ཡིན། ཐ་སྙད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་བློ་ན་ཡོད་ན། ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་དང་བརྡ་སྤྲོད་རྒྱུར་རྨང་གཞི་བཟང་པོ་འདང་ཐུབ་པ་བཞིན་དུ། ཁོང་ལ་མཚོན་ན་ཐ་སྙད་ཀྱིས་ཕྱུག་ཅིང་ལོ་ཙཱ་བྱེད་སྐབས་རང་སྐད་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་སྤྱོད་པ་ཡིན། རྒྱས་པར་བསྒྱུར་ན་ཡིག་གྲངས་ཇེ་མང་དང་བསྡུས་པར་བསྒྱུར་ན་ཡིག་གྲངས་ཇེ་ཉུང་དུ་འགྲོ་བས་སྤྱི་འགྲོས་ཤིག་འཁྱོངས་བར་ཆ་མི་འཚལ་སྙམ། ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་ཡན་ཆད་ཅི་ནུས་སྒོས་མ་ཡིག་ལ་བསྟུན་དགོས་པའི་དགོངས་པ་དང་ཡང་འགལ། ཁོང་གི་ཡིག་སྒྱུར་གྱི་ཁྱས་ཆོས་འདི་ནི་ལྕང་སྐྱ་རོལ་བའི་རྡོ་རྗེས་བཏོན་པའི་ཚད་གཞི་“ཚིག་གསལ་ཞིང་གོ་བདེ་བ་དོན་དང་མི་འགལ་བར་བྱས་ཏེ་ལེགས་པར་བསྒྱུར་”[13]ཞེས་པ་དང་ཡང་མཐུན། ཁྱད་པར་དུ་ཁོང་ལ་མཚོན་ན་ཐ་སྙད་ཀྱིས་ཕྱུག་པས་བོད་རང་གི་མིང་བརྡ་ཐ་སྙད་རྒྱ་ཆེར་སྤྱོད་པ་ལས་ཡོད་པ་གསར་བཟོ་སྒོས་བསྒྱུར་བ་ཧ་ཅང་ཉུང་།《མཁས་འཇུག་》ལས་“བོད་ཀྱི་སྐད་ལ་མི་ཤེས་པ།། ཕལ་ཆེར་ཐོས་པ་ཉུང་བའི་སྐྱོན།། འགའ་ཞིག་འགྱུར་གྱི་བྱེ་བྲག་དང་།། ཡུལ་སྐད་དག་གིས་བསྒྲིབས་པའང་ཡོད།།”[14]ཅེས་པ་ལྟར། དེ་དག་གི་སྐྱོན་གྱི་ཆ་ཕྲ་མོ་ཙམ་ཡང་ཀུན་ནས་དབེན་ལ་ཀུན་ལ་གྲགས་ཤིང་ཡིད་འཁེལ་ཐུབ་པ་ཞིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་ནི་དགེ་མཚན་ལས་གསུམ་པའོ།།
མཇུག་བསྡུ་བ།
དེ་ཡང་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པར་རིག་པ་སྨྲ་བའི་སྡེ་ན་ཞུས་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བར་འབོད་པའི་དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་ལགས་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་དགོངས་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་རྒྱ་ཆེ་ལ་གཏིང་ཟབ་པ་ཞིག་ཡིན་པས། དེང་དུས་ཀྱི་ལོ་ཆེན་ཞེས་ཀྱང་མི་འགལ། ཉེ་རབས་ཚུན་ཆད་དུ་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་མཁས་དབང་དག་གི་དབུས་སུ་གྲགས་སྙན་ཕུལ་དུ་སོང་གཤིས། དེང་གི་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་ཚབ་མཚོན་དང་མགྲིན་ཚབ་ལྟ་བུར་བསྔགས་འོས། ཁོང་གི་ལོ་ཙཱའི་བཞུད་ལམ་ནི་ནོག་ཆུང་བླུན་པོའི་ངང་ཚུལ་བཞིན་དུ་མེད་པ་ལ་སྒྲོ་འདོགས་དང་ཡོད་པ་འུར་ཆེན་པོས་བརྗོད་པ་ནི་ཡེ་མིན་པར། ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་དང་དཔྱད་རྩོམ་ལ་གཞི་བཅོལ་ཞིང་། ལག་ལེན་གསེར་གྱི་ཐིགས་པ་དང་སྔོན་བྱུང་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་གཞུང་ལ་བསྟུན་ཏེ་སྦྱར་བས་ལོ་ཙཱའི་ལས་ལ་འཇུག་པའི་གཟུར་གནས་མཁས་པས་སློབ་སྟོན་དང་དཔྱད་པར་འཚལ་ལོ།།
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
[1] སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ།[G]པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2003.5.
[2] ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། མཁས་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ།[ M] པེ་ཅིང་། མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988.8.
[3] དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། སྙན་ངག་ལ་འཇུག་ཚུལ་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་སྒོ་འབྱེད།[M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987.2.
[4]དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། དཔེ་ཆོས་ཚིག་མཛོད།[M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1999.9.
[5] ལྕང་སྐྱ་རོལ་བའི་རྡོ་རྗེ། དག་ཡིག་མཁས་པའི་འབྱུང་གནས།[M] པེ་ཅིང་། མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1999.12.
[6] དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། མངོན་བརྗོད་ཁུངས་བཙུན་རྒྱ་མཚོ།[M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010.4.
[7] དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། རྒྱ་བོད་སྒྲ་རིག་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྡུས།[M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2013.1.
[8] ཚེ་རིང་འཚོ། ལོ་ཙཱའི་ལག་ལེན་དང་བརྟག་དཔྱད།[M]པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016.2.
[9] ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ། བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱའི་གཞུང་ལུགས་མཐའ་དཔྱོད་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་འཇུག་སྒོ།[M]ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017.9.
[10] ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་རྣམ་བཤད་བློ་གསལ་དགའ་སྟོན།[M]ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018.8.
[11] དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས།ལོ་ཙཱ་སློག་པར་མིང་དང་ཚིག་གི་སྦྱོར་ལུགས་དང་དངོས་སུ་བསྟུན་པ། [J] བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག2004(3).
[12] དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་སྒྱུར་རྩལ་རྣམ་པར་བཤད་པ། [J] བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག2011(3).
[13] དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་གནད་བསྡུས། [J] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2012(1)
[14] དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། བོད་ཡིག་ཀུན་ཁྱབ་མིང་མཛོད།[G]ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018.9.
[15] དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། འགྱུར་ལྔའི་རྒུད་མུན་སེལ་བར།། ལོ་ཙཱའི་ཚད་མར་རག་ལས།། [J] ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ།2019(1).
汉文参考文献
[1]林语堂.论翻译[M].成都:光华书局出版社,1937.7.
[2]贺文宣.藏汉翻译教程[M].北京:中央民族出版社,1995.5.
[3]王宏印.中国传统译论经典诠释[M].武汉:湖北教育出版社,2003.11.
[4]桂乾元.翻译学导论[M].上海:上海外语教育出版社,2004.10.1.
[5]刘重德.西方译论研究[M].北京:中国对外翻译出版公司,2005.5.
[6]许钧,穆雷主编.翻译学概论[G].南京:译林出版社,2009.9.
[1]སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ། [G] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2003.5:2
[2]ལྕང་སྐྱ་རོལ་བའི་རྡོ་རྗེ། དག་ཡིག་མཁས་པའི་འབྱུང་གནས། [M] པེ་ཅིང་། མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1999.12:13
[3]དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། [Z] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012.8:1999
[4]现代汉语词典[Z]兰州:商务印书馆,2016.8:254
[5]ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། མཁས་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ། [M] པེ་ཅིང་། མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988.8:67
[6]ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། མཁས་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ། [M] པེ་ཅིང་། མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988.8:79
[7]ཚེ་དབང་རྡོ་རྗེ། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་རྣམ་བཤད་བློ་གསལ་དགའ་སྟོན། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018.8:200
[8]དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། རྒྱ་བོད་སྒྲ་རིག་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྡུས། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013.1:105
[9]དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། སྙན་ངག་ལ་འཇུག་ཚུལ་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་སྒོ་འབྱེད། [M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987.2:25
[10]དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་གནད་བསྡུས། [J]ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2012(1).
[11]དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས། རྒྱ་བོད་ལོ་ཙཱའི་གནད་བསྡུས། [J]ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2012(1).
[12]ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། མཁས་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ། [M] པེ་ཅིང་། མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988.8:79
[13]ལྕང་སྐྱ་རོལ་བའི་རྡོ་རྗེ། དག་ཡིག་མཁས་པའི་འབྱུང་གནས། [M] པེ་ཅིང་། མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1999.12 :13
[14]ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། མཁས་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ། [M] པེ་ཅིང་། མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1988.8:72
