[ནང་དོན་གནད་བསྡུས] བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་དཔོན་གནས་མ་ལག་གི་གྲུབ་ཆ་ཆེས་གལ་ཆེན་ཞིག་སྟེ། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས་སྤྱི་ལ་འཇུག་པའི་དཔྱད་གཞི་རྩ་འགངས་ཆེ་བ་རྐྱང་ཞིག་ཏུ་ཡོད། དེ་ལ་དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་འདིའི་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་མིག་སྔའི་དཔྱད་འབྲས་དག་ལས། ཐོག་མར་“བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས”(独相制)སུ་ཡོད་པ་ལ། མཚམས་ཤིག་ཉེ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁྲིམས་སྲོལ་ལམ་ལུགས་ལ་དཔེ་བལྟས་ཏེ་“བློན་མང་ལམ་ལུགས”(众相制)ཞེས་པ་བཙུགས་ཤིང་། ཡང་བར་སྐབས་ཤིག་ཏུ་“བན་བློན་ལམ་ལུགས”(僧相制)ལག་ཏུ་བསྟར་བ་ནས། མཐའ་མར་ཡང་བསྐྱར་“བློན་མང་ལམ་ལུགས”སུ་བསྒྱུར་བ་སྟེ། འཕོ་འགྱུར་གྱི་རིམ་པ་བཞི་བརྒྱུད་པར་སྨྲ་བའི་ལྟ་ཚུལ་འདི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་ཤོས་སུ་འདུག དེ་ལྟ་ནའང་། “བློན་མང་ལམ་ལུགས”ཞེས་པའི་ལྟ་ཚུལ་འདི་ནི་མ་གཞི་དུས་སྐབས་སོ་སོའི་བློན་ཆེན་པོའི་འགྱུར་མིང་གཅིག་ཏུ་མ་ངེས་པ་དང་། བོད་ཡིག་བརྡ་རྙིང་ཚུལ་བཞིན་གསེད་བཀྲོལ་མ་འཕེར་བ། དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་གི་དཔོན་ཐབས་ཤན་སྦྱར་མའི་ཀློག་འགྲེལ་ཉེས་སུ་སོང་བ་བཅས་ཀྱི་བསྐྱེད་འབྲས་སུ་ངེས་པས། རྩོམ་འདིར་བོད་རྒྱ་གཉིས་ཀའི་འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཚང་དང་དཔྱད་འབྲས་སྔ་ཕྱི་ཁག་བསྐྱར་དུ་གུང་བསྒྲིགས་ཏེ། “བློན་མང་ལམ་ལུགས”ཞེས་པ་དེ་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་མིའི་འཕེལ་རིམ་དང་ཅི་བས་ཀྱང་གཞོལ་མི་ཆེ་ཞིང་། བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དངོས་ནི་དུས་སྔ་ཕྱིའི་འོས་མི་བསྐོ་འཇོག་དང་། དེ་དག་གི་འགན་དབང་འཕེལ་འགྲིབ་ཀྱི་ཐད་ནས་མངོན་པ་ལས། དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་འདིའི་ལས་ཐབས་འཛིན་མཁན་ནི་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་ཁོ་ནར་མཛད་པའི་བསམ་ཚུལ་བཏོན་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ] བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས། བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས། འཕོ་འགྱུར། བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས] K28
[ཡིག་ཆའི་མཚོན་རྟགས] A
[རྩོམ་ཡིག་ཨང་རྟགས] 1674-9243(2021)03-047-19
གླེང་སློང་།
ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་ནང་དུ་བློན་རབས་དང་འབྲེལ་བའི་ཤོག་དྲིལ་གལ་འགངས་ཆེ་བ་གཉིས་བདོག་སྟེ། གཅིག་ནི་ཤོག་དྲིལ་ཨང་རྟགས་P.T.1286པའི་ཡིག་ཕྲེང་6པ་ནས་25པའི་བར་གྱི་“རྒྱལ་པྲན་བགྱྀད་པ་དང་རྒྱལ་པྲན་གྱྀ་བློན་པོ་བགྱིད་པའྀ་རབས”ཞེས་པ་ཡིན། འདིར་ཡིག་ཆ་རང་གི་ཚིག་ཟིན་དུ་བློན་པོ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔར་བཤད་ཀྱང་དོན་དུ་མྱྀང་རུས་གང་རུང་ཐོན་པའི་བློན་པོ་34ཡོད། ཅིག་ཤོས་ནི་ཤོག་དྲིལ་ཨང་རྟགས་P.T.1287པའི་ཡིག་ཕྲེང་63པ་ནས་117པའི་བར་གྱི་“བློན་ཆེ་བགྱིས་པ་འྀ་རབས་”ཞེས་པ་ཡིན། འདིར་བཙན་པོ་ལྡེ་པྲུ་པོ་གནམ་གཞུང་རྩན་གྱི་སྐུ་རིང་གི་འདའར་ཀྱྀ་བུ་སྟོང་དང་རྗེ་ནས། བོད་སྤྱི་ལ་དབང་བའི་བཙན་པོ་མཐའ་མ་འུ་དུམ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་གི་དབའས་རྒྱལ་ཏོ་རེ་སྟག་སྙའི་བར་གྱི་བློན་ཆེན་པོ་37གྱི་མྱྀང་རུས་མཐར་ཆགས་སུ་བཀོད་ཡོད།
དེ་ལ་དུས་རབས་སྔོན་མའི་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་ཙམ་ནས་ད་ལྟའི་བར་དུ། བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ། གོང་འཁོད་བློན་རབས་ཕྱི་མ་འདི་ཉིད་རྩ་བའི་ཡིག་ཆར་བཟུང་སྟེ། བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་འདི་དང་དངོས་བརྒྱུད་གང་རུང་གི་འབྲེལ་བར་གྱུར་པའི་དཔྱད་འབྲས་ཅུང་མང་ཙམ་བཀླག་ཏུ་ཡོད། དེ་དག་གི་མདོ་དོན་ཧྲིལ་གྱིས་དྲིལ་ན་འདི་ལྟར། བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་སྤྱི་ལ་དཔྱད་པའི་རིགས་དང་། བྱེ་བྲག་གི་བློན་པོ་གང་རུང་ལ་དཔྱད་པའི་རིགས། དཔྱད་གཞི་གཞན་གྱི་འཕྲོས་དོན་དུ་གཏོགས་པའི་རིགས། ཡང་ལོ་དུས་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ཏེ། ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཡན་གྱི་བློན་ཆེན་པོར་དཔྱད་པའི་རིགས་དང་། དེའི་ཚུན་གྱི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ལ་དཔྱད་པའི་རིགས་སོགས་ཤས་ཆེ་ལ། ཞིབ་ཕྲའི་ནང་དོན་ཡང་གཙོ་ཆེར་བློན་ཆེན་པོའི་མཚན་གྱི་ཐོགས་ཚུལ་དང་། དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ། འོས་མི་འདེམས་སྟངས། འོས་མིའི་སྤང་བླང་། བསྐོ་འཇོག་བྱེད་ལུགས། ལས་འགན་སྤྲོད་ལེན། གནས་དབྱུང་གཏོང་སྟངས། ཡིག་ཚང་སྦྱོར་ལུགས། འགན་དབང་གི་ཁྱབ་ཁོངས། ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར། བློན་ཆེན་པོ་དང་དཔོན་སྣ་གཞན་བར་གྱི་འབྲེལ་བ། བློན་ཆེན་པོ་དང་རུས་རྒྱུད་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་འབྲེལ་བ། བློན་ཆེན་པོ་དང་བཙན་པོའི་ཁབ་ཀྱི་འབྲེལ་བ། དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་འདི་དང་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་དར་རྒུད་བར་གྱི་འབྲེལ་བར་བརྟགས་པ་སོགས་ཡོད།
དེས་ན་འདིར་གཙོ་ཆེར་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་སྐོར་དུ་བསྐྱར་ཞིབ་འཕར་མ་ཞུ་རྒྱུ་སྟེ། ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་P.T.1287གྱི་“བློན་ཆེ་བགྱིས་པའྀ་རབས”དང་། དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས། (P.T.1288、I.O.750、B.M.8212(18)7) ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་མདུན་གྱི་རྡོ་རིང་། ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་ཡབ་སྲས་ཀྱི་བཀའ་གཙིགས་རྣམ་གཉིས། གཞན་ཡང་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་དུས་རབས་བཅུ་པའི་གོང་གི་ཡིག་ཆ་ཁུངས་ཐུབ་དག་ལ། ཡང་བསྐྱར་ཚིག་འབྲུ་རེ་རེ་བཞིན་ནག་འགྲོས་སུ་ཞིབ་བསྡུར་ནན་ཏན་བཏང་ན། ཡང་སྙིང་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དེ་ཚུལ་ཇི་ལྟར་ཡོད་པར་གོ་བ་རགས་ཙམ་རྙེད་ཐུབ་ལ། དེ་ལྟར་བྱུང་བས་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དམག་སྲིད་ལམ་ལུགས་སྤྱི་དང་། བྱེ་བྲག་སྐབས་དེའི་དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་འགྱུར། ཁྱད་པར་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་བདེན་པའི་བཞིན་རས་དང་ཉེ་བར་གཅར་བ་ལ་དོན་སྙིང་ཅི་བས་ཆེའོ། །
དང་པོ། བློན་ཆེན་པོའི་འགྱུར་མིང་དང་འབྲེལ་བའི་གྲོས་འདེབས།
འདིར་ཐོག་མར་བློན་ཆེན་པོ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ལ་བསམ་པར་བྱ་སྟེ། མིག་སྔར་མཇལ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཡིག་བརྡ་རྙིང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་ལ་གཞིགས་ན། བློན་ཆེན་པོའི་ལས་ཐབས་འཛིན་པའི་བློན་པོ་གང་དེར་སྐབས་རེར་བློན་ཅེ་དང་། མཚམས་རེར་བློན་ཆེ། ལན་རེར་བློན་ཆེན་པོ་དང་བློན་ཆེན་ཕོ་སོགས་བྲིས་མི་འདྲ་བ་བཞི་ཙམ་འདུག་ཀྱང་། མ་གཞི་དེ་དག་ནི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་འབའ་ཞིག་ཏུ་འགྲོ་བ་ལས་དོན་ལ་ཁྱད་པར་མ་མཆིས་ཏེ། གདགས་གཞིའི་གང་ཟག་གི་ལས་ཐབས་ནི་རྣམ་ཀུན་གཅིག་ཏུ་ངེས་ཤིང་། ཡང་འདི་དང་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་འབྱུང་བའི་“ཞང་ལོན་(བློན)ཆེན་པོ”དང་ “ཞང་བློན་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”དང་། “ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”དང་། “ནང་བློན་ཆེན་པོ”ལ་སོགས་པར་ཞིབ་ཏུ་ནི་ཐབས་དང་མྱིང་རུས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ངེས་ཅན་ཕྱེད་དུ་ཡོད།
ཡང་། རྒྱའི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ། “其官有大相曰论茞，副相曰论茞扈莽，各一人，(དེའི་དཔོན་རིགས་ལ་ཙའེ་ཞང་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་དེར་བློན་ཆེ་དང་། ཙའེ་ཞང་གཞོན་པར་བློན་ཆེ་འོག་མ་ཞེས་སུ་འབོད་ཅིང་སོ་སོར་མི་གཅིག་རེ་བསྐོ།)” ཞེས་འཁོད་པ་ལས་“论茞”ནི་གདོན་མི་ཟ་བར་“བློན་ཆེ”ཡི་སྒྲ་བསྒྱུར་དང་། “大相”ནི་ཐང་གུར་པ་རང་གི་གོ་བ་དང་ཡིག་སྲོལ་ལྟར་བྱས་པའི་“བློན་ཆེན”གྱི་སྐད་དོད་དུ་བཀོད་པར་ཡང་ཐེ་ཚོམ་མི་འདུག ཐང་ཡིག་རྙིང་མར་“相为大论、小论，以统理国事 (ཙའེ་ཞང་བློན་པོར་བློན་ཆེན་བློན་ཆུང་དུ་འབོད་ཅིང་དེ་དག་གིས་རྒྱལ་སྲིད་མཐའ་དག་སྐྱོང་ )” བྱ་བ་ལས་“大论”ཞེས་པའི་“大”ནི་བོད་ཡིག་གི་“ཆེ་བ”འམ་“ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་དོན་བསྒྱུར་དང་། “论”ནི་བོད་ཡིག་གི་“བློན” གྱི་སྒྲ་བསྒྱུར་རང་དུ་ངེས་པས། དེ་ནི་ཡང་དག་པར་“བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་དོན་དུ་འཇུག་ལ། དེ་ལྟར་སྦྱར་པས་རྒྱའི་རྒྱལ་རབས་སྔ་ཕྱིར་འབྱུང་བའི་བློན་རིགས་དག་གི་ལས་ཐབས་དང་ཡང་གོ་ཉེས་སུ་མི་འགྲོ་ལ། སྐབས་འདིའི་ཐང་ཡིག་མཁན་པོའི་མ་གཞིའི་བསྟན་བྱ་དང་ཡང་མི་འགལ་པས། ཕྱི་རབས་པས་ཅི་བས་ཀྱང་ཡིག་ཚང་མཁན་པོ་འདི་དག་གི་ལོ་ཙཱའི་ལུགས་བཟང་ལ་གོ་བ་ངེས་ཅན་རྙེད་ན་ནི་ད་ལྟའི་དགོས་མེད་ཀྱི་དོགས་པ་དེ་འདྲ་ཡོང་དོན་མེད། གཞན་ཡང་སྐབས་འདིའི་“小论”ནི་བློན་ཆེའི་ལུགས་སློབ་པའི“འོག་དཔོན”ཡིན་ངེས་ཏེ། བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་ “དགྲ་བློན་འབྲིང་པོ”དང་“དགྲ་བློན་ཆུངུ་”ལྟ་བུ་རེ་ཟུང་ལས་“བློན་ཆུང་” ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཕལ་ཆེར་མཐོང་དུ་མེད་ན། དཔོན་གནས་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གི་མཚན་གནས་ལ་ནི་མི་འཇུག་པར་སེམས། ཡང་“大臣” ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་ཡིག་རང་དུའང་བློན་པོ་ཆེ་རིགས་ཀྱི་ཆེ་བ་བརྗོད་པའི་སྤྱི་མིང་ཙམ་ལས་བྱེ་བྲག་གི་དཔོན་གནས་གང་རུང་གི་ངོ་བོར་མི་གནས་ན། སྤུ་རྒྱལ་གྱི“བློན་ཆེན་པོ”ཡི་འགྱུར་ཡང་དག་ཏུ་མི་རུང་བར་སེམས། ཡང་“宰相” ཞེས་པ་ནི་སྒྲ་གཟུགས་དོན་གསུམ་གང་ལ་གཞིགས་ཀྱང་རྒྱ་སྐད་རྣལ་མ་ཞིག་ལས་མི་འདའ་ཞིང་།《ཀྲུང་གོའི་བློན་ཙའེ་ཞཱང་གི་ལོ་རྒྱུས》ཞེས་པར་རྒྱའི་རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱུང་ལས་བློན་ཙའེ་ཞཱང་དུ་ཁས་འཆེ་བའི་བློན་པོ་274ཡི་བྱུང་བ་མདོར་བསྡུས་བཀོད་པ་ལས། དེ་དང་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་“བློན་ཆེན་པོ”གཉིས་ཀར་འགན་དབང་དང་བསྐོ་འཇོག་སོགས་ཞིབ་ཕྲའི་ཁྱད་པར་ངེས་ཅན་ཡོད་པར་གོ་བ་ཟབ་མོ་རྙེད་ཐུབ། དེས་ན་དེང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཕལ་མོ་ཆེས། གནའ་རབས་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་“大论” ཞེས་པའི་འགྱུར་ལས་སྤོས་ཏེ་“宰相”དང་ “大相”ཞེས་པ་ཤུགས་ཆེར་སྤྱོད་པ་ནི། གཅིག་ཏུ། དཔོན་གནས་འདི་གཉིས་ཀའི་སྤྱི་ཆོས་སུ་གྱུར་པའི་ཁྱད་དབང་འགའ་ཞིག་(རྒྱལ་པོའི་འོག་གི་ཆེས་མཐོའི་སྲིད་འཛིན་མགོ་འདོམས་པ་ཡིན་པ་ལྟ་བུ།)ལ་བློ་བཀལ་བའི་སྒྲ་སྤྱི་ཙམ་གྱི་གོ་བ་དང་། གཉིས་སུ། རིག་པའི་གནས་གང་ལ་སྦྱང་བའི་འདུ་ཤེས་དང་བསམ་འཁྱེར་གྱི་དབང་གིས་ཡིན་ལས་ཆེ། གང་ལྟར་དཔོན་གནས་འདི་གཉིས་ནི་ས་ཁམས་དང་ལོ་རྒྱུས། སྤྱི་ཚོགས་དང་རིག་གནས། འདུ་ཤེས་དང་བསམ་འཁྱེར་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ཀྱི་བསྐྱེད་འབྲས་ཡིན་པས། དེར་ཞིབ་ཕྲའི་འགན་དབང་གི་ཁྱབ་ཁོངས་དང་། འགན་ཡུན་གྱི་ལས་རིམ། འོས་མིའི་བསྐོ་འཇོག ཡིག་ཚང་སྦྱོར་ལུགས་སོགས་མི་འདྲ་བའི་གནས་ཤིན་ཏུ་མང་། དེ་ནི་དཔེར་ན། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆེས་མཐོ་བའི་དབང་སྒྱུར་མཁན་གྱི་མཚན་ལ་བཙན་པོར་(赞普)གསོལ་བ་དང་། ཐང་གུར་པའི་ཆེས་མཐོ་བའི་དབང་སྒྱུར་མཁན་གྱི་མཚན་ལ་ཧྭང་ཏེ་(皇帝)གསོལ་བ་ལས་དེ་གཉིས་བརྗེ་སྤོ་མི་བྱེད་པ་བཞིན། སྤུ་རྒྱལ་དུས་ཀྱི་བཙན་པོའི་འོག་གི་ཆེས་མཐོའི་སྲིད་འཛིན་མགོ་འདོམས་པ་ལ་བློན་ཆེན་པོར་(大论)འབོད་པ་དང་། ཐང་གུར་གྱི་ཧྭང་ཏེའི་འོག་གི་ཆེས་མཐོའི་སྲིད་འཛིན་མགོ་འདོམས་པ་ལ་བློན་ཙའེ་ཞང་(宰相)དུ་འབོད་པ་ཡང་བརྗེ་པོ་བརྒྱག་ཏུ་མེད་དོ། །དེ་ནས། དུས་རབས་སྔོན་མའི་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་ཙམ་དུ། དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་རྣམ་པ་གཉིས་ཀྱིས་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་འགྲེལ་བྱེད་དུས། བློན་ཆེན་པོའི་མཚན་གནས་འདི་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ“大论”ཞེས་བསྒྱུར་འདུག་པ་ནི་ལོ་ཙཱའི་ལུགས་བཟང་ཚུལ་བཞིན་བསྐྱངས་པར་མཐོང་མོད། ཡང་ཁོང་གིས་བཙན་པོ་རིམ་བྱུང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལས་“བློན་ཆེ་བགྱིས་པ་འྀ་རབས”ཀྱི་སྐབས་སུ་མགོ་མཇུག་ཀུན་ཏུ་“大相”་ཞེས་བསྒྱུར་འདུག་པས། དུས་ཕྱིས་ཀྱི་རྒྱ་ཡིག་གི་དཔྱད་རྩོམ་དང་ཆེད་དེབ་ཁག་ཏུ་དེ་དག་ངེས་མེད་དུ་བྲིས་པ་མང་ལ། ཁྱད་པར་དུ་མི་སོ་སོས་གང་ལ་བསླབས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་མ་འདྲ་བས་དབང་གིས། སྐབས་མང་པོ་ཞིག་ལ་རྒྱའི་རྒྱལ་རབས་སྔ་ཕྱིར་བྱུང་བའི་བློན་ཙའེ་ཞང་དག་དང་། སྤུ་རྒྱལ་གྱི་བློན་ཆེན་པོ་དག་གི་མཛད་རིམ་དང་སྣང་བརྙན་སོགས་ཕན་ཚུན་ཉ་ཉུང་མཉམ་བསྲེས་ལྟ་བུར་བཞེངས་བསྐྲུན་བྱས་པ་ཡང་མང་དུ་སྣང་།
ནུབ་ཕྱོགས་པར་མཚོན་ན། བོད་རིག་པ་སྨྲ་བ་ཀྲའེ་སེ་ཕེ་ཐུ་ཇི་(G. Tucci)ལགས་ཀྱིས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་བློན་རིགས་ཆེ་དྲག་ལ་“Royal Minister(Nang blon)”ཞེས་པ་ལྟ་བུ་དང་། ཡང་ཕྱི་བློན་(Phyi blon)དང་ནང་བློན་(Nang blon)སོགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་དང་བཏགས་དོན་ཙམ་ལས་བློན་ཆེན་པོའི་སྐོར་ལ་ཆེད་དུ་མིང་འདོགས་དང་དཔྱད་པ་སོང་མེད་ཅིང་། སྐུ་ཞབས་ཧུའུ་རི་ཅར་སོན་(H.E. Richardson)གྱིས་བློན་ཆེན་པོ་འགའི་རུས་རྒྱུད་ལ་དཔྱད་པ་གཏོང་བར་ཐད་ཀར་“Minister”ཞེས་བསྒྱུར་ཀྱང་། འདི་ནི་བློན་རིགས་སྤྱི་ལ་འཇུག་པའི་མིང་འདོགས་ཤིག་ལས་བློན་ཆེན་པོའི་ལས་ཐབས་འཛིན་པ་པོ་གཅིག་པུ་སྟོན་ཐབས་མི་འདུག ཕྱིས་སུ་སྐུ་ཞབས་ཧོ་ཧྥུ་མན་(Helmut Hoffman)ལ་སོགས་པས་བློན་ཆེན་པོ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ “Great Minister”ཞེས་པར་བསྒྱུར་ཅིང་། དེ་བཞིན་ཞིབ་འཇུག་པ་པུ་རན་ཏིན་ཟླ་བཙན་(Brandon Dotson)ལགས་ཀྱིས་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་སུ་“བློན”ཞེས་བྱུང་བ་ཚང་མ་“Minister”རུ་བསྒྱུར་ཅིང་། “བློན་ཆེ”འམ་“བློན་ཆེན་ཕོ(པོ)”ཞེས་བྱུང་བ་ཚང་མ་“Chief Minister”ཞེས་བསྒྱུར་འདུག དེ་ལ་“Great”ཞེས་པ་ནི་རླབས་ཆེ་བ་དང་ཕུལ་དུ་བྱུང་བ། གཙོ་ཆེ་བ་སོགས་ཀྱི་དོན་དུ་འཇུག་ལ། ཡང་མི་སྣ་སྙན་གྲགས་ཅན་དང་མཁས་པ་སོགས་ལ་ཡང་འཇུག་པས། འདིར་བློན་ཆེན་པོར་སྦྱར་ཡང་འགལ་བ་ཆེར་མེད་མོད། འོན་ཀྱང་ཐ་སྙད་འདི་ནི་སྤྱོད་སྒོ་ཤིན་ཏུ་ཁྱབ་ཆེ་བ་ཞིག་སྟེ། སྐབས་མང་པོར་བྱ་དངོས་གང་རུང་ལ་ཆེ་བའམ་བསྔགས་བརྗོད་དུ་སྤྱོད་པའི་རྒྱན་ཚིག་ཅིག་ལས་ཆེད་སྤྱོད་མིང་བརྡ་ཞིག་ཏུ་གོ་དཀའ་བར་སྣང་། དེས་ན“Chief”ཞེས་པ་འདིར་མིང་རྐྱང་གི་སྐབས་སུ་མ་གཞི་ནས་འགོ་པའམ་ལས་ཀྱི་སྣེ་མོའི་འཇུག་དོན་རང་ཆས་སུ་ཡོད་ལ། ཡང་རྒྱན་ཚིག་གི་སྐབས་སུ་གལ་བོ་ཆེ་དང་གཙོ་བོ་ཆེའི་དོན་དུ་འཇུག་ན། འདིར་བློན་རིགས་མཐའ་དག་ལས་གཙོ་ཆེ་བའམ་གལ་ཆེ་བའི་བློན་ཆེན་པོར་སྦྱར་ན་ནི་ཆེད་སྤྱོད་ཀྱི་བརྡ་ཆད་ཅིག་ཏུ་ཆགས་པའི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་མཐོ། དེ་བཞིན་ཁོང་གིས་“ཞང་བློན་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་པ་དེ་“great ministers participating in the [deliberation of] state affairs”ཞེས་བསྒྱུར་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་ལེགས་པར་མཐོང་། འདི་ལྟར་བསྒྱུར་པས་བློན་“ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་དཔོན་གནས་བྱེ་བྲག་པ་འདིའི་ཆེད་དུ་བྱ་བའི་མཚན་གནས་དང་། ཡང་གཟི་བརྗིད་དང་ངོ་སོ་མཚོན་པར་བྱེད་པའི་ཆེ་བརྗོད་ཀྱི་“ཆེན་པོ”འདི་གཉིས་ཕན་ཚུན་འཛོལ་བར་མི་བྱ་བ་ལ་ངེས་པར་ཕན་ནོ་སྙམ། གཞན་ཡང་ཞིབ་འཇུག་པ་སམ་ཝན་སི་ཀེ་ཁི་(Sam Van Schaik)ཡིས་“Prime Minister”ཞེས་དང་“The four chief ministers”ཞེས་པ་སོགས་མང་ཙམ་མཐོང་དུ་ཡོད།
མདོར་ན། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་“བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་པ་ནི་དཔོན་གནས་སྒྲིག་གཞིའི་རྣམ་གཞག་ཞིབ་ཕྲ་ཡོད་པའི་དཔོན་རིགས་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གི་མཚན་གནས་ཡིན་ལ། དེར་བོད་ཡིག་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་བློན་ཅེ་དང་། བློན་ཆེ། བློན་ཆེན་པོ། བློན་ཆེན་ཕོ་སོགས་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་སུ་སོང་བའི་བྲིས་མི་འདྲ་བ་ཁ་ཤས་བདོག་པ་ལས། ད་ལམ་“བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ནི་སྤྱོད་བདེ་ཤོས་དང་དོན་ལ་གནས་ཤོས་སུ་འདོད། ཡང་། རྒྱའི་འགྱུར་ཡིག་གི་དབང་དུ་བྱས་ན། དཔོན་རིགས་འདིར་“大论”དང་། “大臣”དང་། “大相”དང་། “宰相”སོགས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་སྤྱད་དང་སྤྱོད་མུས་སུ་མངའ་བ་ལས། “大论”ནི་འགྱུར་སྔ་ཤོས་ཙམ་དུ་མ་ཟད། ལས་ཐབས་གཞན་དང་གོ་ཕྱེད་པ་ལ་ཆེས་མད་པར་མཐོང་། དེ་བཞིན། ཨིང་ལིན་པའི་འགྱུར་ཡིག་གི་དབང་དུ་བྱས་ན། དཔོན་རིགས་འདིར་ “Minister”དང་“Great Minister”དང་། “Chief Minister”དང་། “Prime Minister”སོགས་འདུག་ཀྱང་། “Chief Minister”ནི་དོན་ལ་མི་འགལ་ཞིང་རང་གཞན་ཀུན་གྱིས་གོ་ཡང་བདེ་བར་མ་ཟད། སླད་ཕྱིན་བློན་ཆེན་པོ་ཞེས་པའི་དཔོན་གནས་གང་དེའི་ཆེད་སྤྱོད་མིང་བརྡར་ཆགས་པར་དོན་ཅི་བས་ཆེ་བར་སེམས།
གཉིས་པ། བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་བཞེད་མཚམས་འགོད་པ།
བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་དཔྱད་པ་ལ། རྒན་ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན་(陈庆英)ལགས་ཀྱིས། སྤུ་རྒྱལ་གྱིས་བར་སྐབས་ཤིག་མགར་ཚང་ནང་བཞིན་བློན་ཆེན་པོ་རེ་ཟུང་གིས་སྲིད་དབང་སྒེར་བདག་དང་དབང་ཆ་གཅིག་སྡུད་ཀྱི་རྣམ་པར་མི་འགྱུར་བའི་ཆེད། སྔར་མི་གཅིག་རེ་བསྐོ་འཇོག་བྱེད་པའི་དཔོན་གནས་འདིར་རིམ་གྱིས་མི་དུ་མ་གསར་བསྐོ་བྱེད་པའི་ལམ་སྲོལ་བྱུང་བ་སྟེ། སྤྱི་ལོ་763ཙམ་ལ་བློན་ཆེན་པོའི་ལས་ཐབས་འཛིན་མཁན་མི་གཉིས་ཡོད་པ་དང་། ཡང་དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་ལ་གཞིགས་ཏེ་སྐབས་དེ་ཤེད་ཙམ་དུ་བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་སུ་མི་དགུ་བསྐོ་འཇོག་བྱས་ཡོད་ཚུལ་སོགས་བརྗོད་ཀྱང་། འདིར་བློན་ཆེན་པོ་དང་དགུང་བློན་ཆེན་པོ་གཉིས་ནི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ཙམ་ལས་དཔོན་གནས་གཅིག་གི་ལས་ཐབས་འཛིན་མཁན་དུ་ཡིན་ཁྱབ་མཉམ་ལྟ་བུར་ངོས་བཟུང་བ་དང་། ཡང་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་པ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་“同平章事”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད་པ་ལ་གཞིགས་ཏེ། ཐང་གུར་པའི་ “同平章事”དང་ “宰相”གཉིས་ཀྱི་གདགས་གཞིའི་བློན་ཚོགས་ནི་གཅིག་ཏུ་ངེས་པ་ནང་བཞིན། བོད་ཡིག་གི་“བློན་ཆེན་པོ”དང་ “ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”གཉིས་ཀྱང་དོན་གཅིག་ཏུ་འགྲོ་ཚུལ་སོགས་གནད་དོན་མང་ཙམ་འདུག དེའང་མདོར་དེད་ན་ཚན་པ་དང་པོར་སོང་ཟིན་པའི་“བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དང་དེས་མཚོན་པའི་དཔོན་གནས་བྱེ་བྲག་པ་གང་དེར་ངོས་འཛིན་ཡང་དག་ཅིག་མ་འཕེར་བས་ལས་ཐབས་ཕན་ཚུན་འཁྲག་སོང་བར་ངེས། དུས་ཕྱིས་སུ་དཔོན་གནས་འདིའི་འཕོ་འགྱུར་སྐོར་གྱི་དཔྱད་པ་ཐར་ཐོར་ཡོད་ཀྱང་། ངེས་པར་མཚན་གཞི་ཞེ་གཅིག་ཏུ་འགོད་དགོས་པ་ནི་ཞིབ་འཇུག་པ་ལིན་ཀོན་ཆུན་(林冠群)ཡིན། ཁོང་ལ་བོད་བཙན་པོའི་དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་དཔྱད་འབྲས་ཤིན་ཏུ་མང་བ་ལས་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དང་དངོས་འབྲེལ་ཏུ་གྱུར་པ་ལ། 《ཐང་གུར་སྐབས་ཀྱི་ཐུ་བྷོད་བཙན་པོའི་བློན་ཙའེ་ཞང་གི་ལམ་ལུགས》ཞེས་པར། ཐུ་བྷོད་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་ཐོག་མར་བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་ནས་རིམ་གྱིས་བློན་ཙའེ་ཞཱང་མང་པོ་བསྐོ་བའི་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བ་སྟེ། མ་མཐའ་ཡང་སྤྱི་ལོ་727ལོ་ལ་དངོས་སུ་ལག་བསྟར་བྱས་ཡོད་ཚུལ་དང་། ཡང་སྐར་ཆུང་རྡོ་རིང་དང་དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་ཡབ་སྲས་ཀྱི་བཀའ་གཙིགས་སོགས་ལ་གཞིགས་ཏེ། བར་སྐབས་ཤིག་ཏུ་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་བློན་ཙའེ་ཞང་ཆེན་པོ་འགའ་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་གར་སྟེགས་ས་བུད་པ་སོགས་བརྗོད་ཡོད། ཡང་ཁོང་གི་《ཐང་གུར་སྐབས་ཀྱི་ཐུ་བྷོད་བཙན་པོའི་བློན་མང་ལམ་ལུགས་ལ་དཔྱད་པ》 ཞེས་པར། ཐུ་བྷོད་ཀྱིས་ཐོག་མར་བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལམ་ལུགས་དང་། དེ་ནས་སྐབས་དེའི་ཐང་གུར་པའི་བློན་ཙའེ་ཞཱང་གི་རིགས་སུ་གཏོགས་པ་མང་པོས་འགན་དབང་མཉམ་འཁུར་གྱི་ལམ་ལུགས་ལ་དཔེ་བལྟས་ཏེ། ཐུ་བྷོད་དུའང་བློན་མང་ལམ་ལུགས་བྱུང་བ་དང་། ཡང་བར་སྐབས་ཤིག་ཏུ་ཆོས་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས། མཐའ་མར་ཡང་བསྐྱར་བློན་མང་ལམ་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བ་སོགས་རིམ་འགྱུར་རྣམ་པ་བཞི་བྱུང་བའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་ཅིང་། དེ་ལྟ་བུའི་འཕོ་འགྱུར་དེས་ཐུ་བྷོད་བཙན་པོའི་དམག་སྲིད་ལམ་ལུགས་ཀྱི་དར་རྒུད་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཚུལ་སོགས་བརྗོད་ཡོད། དེ་ནས་སྤྱི་ལོ་2015ལོར་ཁོང་གིས་《ཐང་གུར་སྐབས་ཀྱི་ཐུ་བྷོད་བཙན་པོའི་བློན་ཙའེ་ཞང་ལམ་ལུགས་ཞིབ་འཇུག》ཞེས་པའི་ཆེད་དེབ་ཅིག་བཏོན་ཅིང་། དེའི་དངོས་གཞིའི་ནང་དོན་ནི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འབྱུང་རྐྱེན་དང། ཐོབ་མིང་། འགན་དབང་། འཕོ་འགྱུར། ཆོས་བློན་སྒྲིག་སྲོལ་གྱི་ལག་བསྟར་སོགས་ཕྱོགས་བཞི་ནས་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད་ལ། བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་ནི་རྩ་བའི་ཆར་དེ་སྔའི་2013ལོར་བཏོན་པའི་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་ལྟ་བ་སོར་འཇོག་བྱས་ཡོད། ཡང་རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར་ལགས་ཀྱིས། བློན་ཆེན་པོའི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་དང་། དེའི་དཔོན་གནས་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ། ལས་འགན་སོགས་ལ་དཔྱད་པ་ཉུང་ཙམ་དང་། དེ་ནས་ལིན་ཀོན་ཆོན་གྱིས་སྤྱི་ལོ་727ལོར་མི་གསུམ་ལ་དངོས་སུ་བློན་ཆེན་པོའི་ལས་ཐབས་བསྩལ་བར་བཤད་པ་ནི་བོད་ཡིག་ལ་དེ་ཙམ་ཆ་རྒྱུས་མེད་པས་ལན་པ་སོགས་སྐྱོན་སེལ་གནང་ཡོད། འོན་ཀྱང་དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་འདིའི་འཕོ་འགྱུར་ནི་“དང་པོར་བློན་ཆེན་གྱི་དཔོན་སྣ་གཅིག་ལས་མེད་པ་ལ། ཕྱིས་རིམ་གྱིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དགོས་པའི་དབང་གིས་བློན་ཆེན་གྱི་རིགས་སུ་གཏོགས་པ་འགའ་བསྐོ་འཇོག་བྱེད་པའི་སྲོལ་བཙུགས་པ་རྟོགས་ཐུབ”ཅེས། རྩ་བའི་ཆར་བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་ནས་རིམ་གྱིས་བློན་མང་ལམ་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བའི་ལྟ་བར་ཁས་འཆེས་ཡོད། པད་གཞུང་ཟླ་བ་ཆུང་བདག་ལགས་ཀྱིས་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་གཙོར་བཟུང་སྟེ། བློན་ཆེན་པོ་སྐོ་འཇོག་བྱེད་ཚུལ་དང་། དབང་ཆའི་ཁྱབ་ཁོངས། ཐོབ་ཐང་སོགས་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་འདིར་ཤིན་ཏུ་གླེང་རི་བ་ཞིག་ནི་ཁོང་གིས་དབོན་ཞང་འདུམ་པའི་རྡོ་རིང་དང་། ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་ཡབ་སྲས་ཀྱི་བཀའ་གཙིགས་རྣམ་གཉིས་སོགས་ཞིབ་ཏུ་བསྡུར་ཏེ། བཙན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་སྲིད་སྐྱོང་བའི་སྐུ་དུས་སུ་བློན་ཆེན་པོའི་མཚན་གནས་བཞེས་མཁན་བློན་པོ་ཁྱད་དུ་འཕགས་པ་གཅིག་ཁོ་ན་ལས། དུས་ཐོག་གཅིག་ཏུ་བློན་ཆེན་པོའི་རིགས་སུ་གཏོགས་པ་འགའ་བསྐོ་འཇོག་བྱེད་པའི་སྲོལ་མེད་ཚུལ་སོགས་གླེང་ཡང་། བློན་མང་ལམ་ལུགས་བྱུང་བར་སྨྲ་བའི་ལྟ་ཚུལ་འདི་རིགས་ཀྱི་འཁྲུལ་གཞིར་དོགས་གཅོད་གང་ཡང་གནང་མི་འདུག
མདོར་ན། མིག་སྔའི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ལ་གཞོལ་བའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ། དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་འདིའི་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ལྟ་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་བཞི་ཙམ་བདོག་སྟེ། གཅིག་ནི། ཁྲི་སྲོང་བཙན་ནས་ཁོང་གི་གདུང་རྒྱུད་རྣམས་ཀྱིས་སྲིད་སྐྱོང་བའི་སྐུ་དུས་སུ་བློན་ཆེན་པོའི་མཚན་གནས་བཞེས་མཁན་བློན་པོ་ཁྱད་དུ་འཕགས་པ་གཅིག་ཁོ་ན་ལས་མེད་པར་འདོད་མཁན་དང་། གཉིས་ནི། གཅིག་གྱུར་གྱི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དབུ་ཚུགས་པ་ནས་མགར་ཚང་ལ་བཀྱོན་ཕབ་པའི་ལོ་སྟེ་699ལོའི་བར་ནི་བློན་ཆེན་པོ་གཅིག་རེ་བསྐོ་འཇོག་བྱེད་པའི་ལུགས་དང་། ཡང་མགར་ཚང་ལ་བཀྱོན་ཕབ་པའི་ལོ་སྟེ་699ལོ་ནས་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་སྐུ་དགྲོངས་པའི་ལོ་སྟེ་842ལོའི་བར་ནི་བློན་ཆེན་པོ་མང་པོ་བསྐོ་བའི་ལུགས་ཏེ་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དུས་རིམ་ཆེན་པོ་གཉིས་སུ་ཁས་འཆེ་མཁན་དང་།(698-704ལོའི་བར་ནི་བློན་ཆེན་པོ་གཅིག་ནས་མང་པོ་བསྐོ་བའི་བར་བརྒལ་གྱི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཏུ་འདོད) གསུམ་ནི། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་དུ་གཤེགས་པའི་ལོ་སྟེ་650ལོ་ནས་མགར་ཚང་ལ་བཀྱོན་ཕབ་པའི་ལོ་སྟེ་698ལོའི་བར་ནི། མགར་ཕ་བུ་གསུམ་གྱིས་དབང་ཆ་སྒེར་བདག་བྱས་པའི་བློན་ཆེན་པོ་གཅིག་རེ་བསྐོ་བའི་དུས་དང་། འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལོད་ཁྲི་སྟེང་གིས་སྲིད་བསྐྱངས་པའི་ལོ་སྟེ་701ལོ་ནས་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ཁྲིར་འཁོད་པའི་ལོ་སྟེ་798ལོའི་བར་ནི། བློན་ཆེན་པོའི་དབང་ཆ་སིལ་བགོས་བྱས་པའི་བློན་ཆེན་པོ་དུ་མ་བསྐོ་བའི་དུས་དང་། ཡང་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ཁྲི་ལ་མངའ་གསོལ་བའི་ལོ་སྟེ་798ལོ་ནས་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་གྱིས་སྲིད་བཟུང་བའི་ལོ་སྟེ་838ལོའི་བར་ནི། དཔལ་ཆེན་པོ་བྲན་ཀ་ཡོན་ཏན་དང་བན་དེ་མྱང་ཏིང་ངེ་འཛིན་གཉིས་ཀྱིས་བློན་དབང་མཐོ་ཤོས་བཞེས་པའི་ཆོས་བློན་ཆེན་པོའི་དུས་ཏེ་དུས་རིམ་གསུམ་དུ་ཁས་འཆེ་མཁན་དང་། བཞི་ནི། གཅིག་གྱུར་གྱི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དབུ་ཚུགས་པ་ནས་འདུས་སྲོང་མང་པོའི་རྗེའི་བར་(698)དུ་བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་སུ་བྱས་པའི་དུས་དང་།(698-704ལོའི་བར་ནི་བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་སྟོང་བར་ལུས་པའི་བར་བརྒལ་གྱི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཏུ་འདོད།) འདུས་སྲོང་མང་པོ་རྗེ་གཤེགས་པ་ནས་རིམ་གྱིས་བློན་མང་ལམ་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བའི་དུས་དང་། ཡང་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ཡབ་སྲས་ཀྱི་སྐུ་རིང་ལ་ཆོས་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ལག་ཏུ་བསྟར་བའི་དུས་དང་། མཐའ་མར་དཔལ་ཆེན་པོ་བྲན་ཀ་ཡོན་ཏན་སྐུ་བཀྲོངས་མཚམས་སུ་ཡང་བསྐྱར་བློན་མང་ལམ་ལུགས་སུ་བསྒྱུར་བའི་དུས་ཏེ་འཕོ་འགྱུར་གྱི་དུས་རིམ་བཞི་རུ་ཁས་འཆེ་མཁན་བཅས་ཡོད། འོན་ཀྱང་ལྟ་ཚུལ་འདི་དག་ཚང་མར་ཆད་ལྷག་ནོར་སྐྱོན་མང་ཙམ་བདོག་སྟེ། སྔ་མས་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་གི་འཕེལ་འགྲིབ་དང་འོས་མིའི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་ལ་མ་དཔྱད་པ་དང་། ཕྱི་མ་གསུམ་གྱིས་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་བློན་ཆེན་པོ་དང་ཐང་གུར་པའི་བློན་ཙའེ་ཞང་(“宰相” 或“大相”)གཉིས་ཀྱི་མཚན་གནས་ཕན་ཚུན་ཉ་ཉུང་མཉམ་བསྲེས་བྱས་པ། སྤུ་རྒྱལ་རང་གི་བློན་ཆེན་པོ་དང་དཔོན་རིགས་གཞན་དག་སྐྱ་འཐབ་པར་བྱས་པ། དཔོན་ཚན་སྤྱི་དང་དཔོན་གནས་བྱེ་བྲག་པའི་བར་དུ་སྤྱི་བྱེའི་རྣམ་གཞག་མ་ཕྱེ་བ། ཁྱད་པར་དུ་འགྱུར་གྱི་ཚིག་རིས་ཙམ་ལ་བརྟེན་ཏེ་དོན་གྱི་གནད་མ་ཁྲོལ་བ་སོགས་གནད་དོན་ཤིན་ཏུ་མང་སྟེ་འོག་ཏུ་འབྱུང་ངོ་། །
གསུམ་པ། “བློན་མང་ལམ་ལུགས”དང་འབྲེལ་བའི་དོགས་གཅོད།
འདིར་བརྗོད་པའི་བློན་མང་ལམ་ལུགས་ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི་“多相制”འམ“众相制”ཞེས་པའི་བོད་འགྱུར་ཏེ། ཐ་སྙད་འདི་བོད་བློན་དག་ལ་སྦྱོར་སྐབས་གོ་བ་ལེན་སྟངས་ཕྱོགས་གཉིས་ཏེ། གཅིག་ནི་བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་སུ་བློན་པོ་དུ་མ་དུས་མཉམ་དུ་བསྐོས་བཞག་བྱས་པ་སྟེ། བློན་ཆེན་པོ་མང་པོས་དུས་ཐོག་གཅིག་ཏུ་འདྲ་མཉམ་གྱི་འགན་དབང་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པ་ལ་གོ་ཞིང་། ཅིག་ཤས་ནི་བློན་ཆེན་པོ་གཙོས་པའི་བློན་པོ་གཞན་མང་པོས་གྲུབ་པའི་བློན་པོའི་ཚོགས་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་གོ་དགོས། དེ་ལས་ཕྱི་མ་འདི་ནི་དོན་དུ་ཅི་བས་ཀྱང་འབྱོར་ཐབས་མེད་དེ། དེ་ལྟར་བྱས་པས་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་སྐབས་དོན་ཏུ་མི་འགྲོ་བ་དང་། ཁྱད་པར་དུ་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་གོང་གི་བཙན་པོ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་སྐུ་རིང་ལ་བློན་ཆེན་པོ་གཅིག་རེ་ལས་བློན་པོ་གཞན་མེད་པའི་ཁས་ལེན་དུ་འགྲོ་བས་ནོངས་པ་ཆེན་པོར་འགྱུར་ལ། དེས་ན་གོ་བ་སྔ་མ་ལྟར་གྱི་མིག་སྔའི་སྒྲུབ་བྱེད་གཙོ་བོ་དག་ནི་འདི་ལྟར།
གཅིག དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ལས་བསྐྱེད་པའི་དོགས་པ།
བར་སྐབས་ཤིག་སྤྱི་ལོ་727ལོར་མི་གསུམ་བློན་ཆེན་པོར་བཀའ་བསྩལ་བར་འདོད་པའི་ལྟ་ཚུལ་ཞིག་བཏོན་ཀྱང་། ད་ལམ་དེ་ལ་ཀུན་གྱིས་ཁས་ལེན་མེད་ཅིང་མ་གཞིའི་འཁྲུལ་གཞིའང་གསལ་ཏེ། དུས་རབས་སྔོན་མར་སྐུ་ཞབས་དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱིས་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་རྒྱ་འགྱུར་བྱེད་དུས། “ཡོས་བུའྀ་ལོ་ལ(727)”ཞེས་པའི་འགབ་དེ་མ་ཐག་ཏུ་ “དགུན་བཙན་ཕོ:ཕོ་བྲང་ཇོར་གོང་སྣ:ནའ་བཞུགསྟེ། འབོན་འ་ཞ་རྗེ་དང། ཞང་དབོན:གདན་ཚོམ། དབའས:སྟག་སྒྲ:ཁོང་ལོད:བློན་ཆེན་པོར:བཀའ་སྩལད།” ཞེས་པ་དེ། རྒྱ་ཡིག་ཏུ་“赞普牙帐驻于交工纳任命外甥吐谷浑小王，尚·本登葱、韦·达札恭䘵三人为大论。”ཞེས་བསྒྱུར་ཉེས་ཤོར་བས། དུས་ཕྱིས་སྐུ་ཞབས་ལིན་ཀོན་ཆོན་ལགས་ཀྱིས་རྒྱ་འགྱུར་དེ་ཚད་མར་བཟུང་ཐོག་སྤུ་རྒྱལ་གྱིས་བློན་མང་ལམ་ལུགས་དངོས་སུ་ལག་བསྟར་བྱས་པའི་བྱེ་བྲག་གི་དུས་ཚོད་ནི་སྤྱི་ལོ་727ལོ་ཡིན་པ་སོགས་དཔྱད་པ་མང་པོ་སྤེལ་འདུག འོན་ཀྱང་འདིར་“གདན་ཚོམ”ཞེས་པ་ནི་གདན་གཅིག་ཏུ་འཛོམས་པའམ་ཞལ་འཛོམས་པའི་དོན་ཏེ་འདིར་གྲོས་བགྱིས་པ་ལྟ་བུར་གོ་བ་ལས། དེ་དག་གསུམ་ག་བློན་ཆེན་པོར་བཀའ་བསྩལ་བའི་དོན་དུ་འགྲུབ་ཐབས་མེད། དེས་ན་བོད་དུ་བློན་མང་ལམ་ལུགས་བྱུང་བའི་སྒྲུབ་བྱེད་འདི་ནི་མ་གཞི་བོད་ཡིག་གི་བརྡ་རྙིང་ལ་གོ་བ་ཡང་དག་མ་འཕེར་བ་ལས་བསྐྱེད་པའི་དོགས་པ་ཉག་ཅིག་ལས་མ་འདས་སོ། །
གཉིས། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ་ལས་བསྐྱེད་པའི་དོགས་པ།
ཡོངས་གྲགས་སུ་སྤྱི་ལོ་763ཙམ་ལ་བཞེངས་པའི་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མའི་ལྷོ་ངོས་ཡིག་ཕྲེང་5པ་ནས་7པའི་བར་དུ། “འབལ་ལྡོང་ཙབ་དང་། ལང་མྱེས་ཟིགས། བློན་པོ་ཆེན་པོ་བྱེད་བྱེད་པ་ལས། གློ་བ་རིངས་ནས།”ཞེས་འཁོད་པར་གཞིགས་ཏེ། སྐུ་ཞབས་ཁྲིན་ཆེན་དབྱིན་གྱིས་མ་མཐའ་ཡང་སྐབས་འདི་ཤེད་ཙམ་ལ་དེ་སྔར་བློན་ཆེན་པོ་གཅིག་རེ་བསྐོ་བ་ནས་བློན་ཆེན་པོ་དུ་མ་བསྐོ་བའི་སྲོལ་དངོས་སུ་བྱུང་བར་འདོད། མ་གཞི་རྡོ་རིང་འདི་ནི་བཙན་པོ་ཚང་གི་གཞུང་ཡིག་གི་ངོ་བོར་ཡོད་པས་ཚིག་འབྲུ་རེ་རེར་ཡང་དཔྱད་པའི་གནད་ཤིན་ཏུ་ཆེ། སྒོས་སུ་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་རྡོ་རིང་གཞན་དང་ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་དུ་“བློན་ཆེན་པོར”འབོད་པའི་དཔོན་གནས་དང་འདིར་“བློན་པོ་ཆེན་པོ”ཞེས་འཁོད་པ་གཉིས་གཅིག་མཚུངས་སུ་ཡོད་མིན་ལ་ངེས་པར་བརྟག་བྱ་ཆེ་སྟེ། གཅིག་ཏུ་ན། དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་དང་ཆོས་མི་བཤིག་པའི་ཕྱིར་རྗེ་བློན་མནས་བསྒགས་པའི་བཀའ་གཙིགས་ཡི་གེ། དེ་བཞིན་བཙན་པོ་ཚང་གི་ཡིག་ཚགས་ཀྱི་ངོ་བོར་འདོད་པའི་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་སོགས་གང་དུའང་བློན་ཆེན་པོ་ཡིན་ཐག་ཆོད་ཀྱི་མིང་གི་མགོར་“བློན་པོ་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་སྦྱར་བ་གཅིག་ཀྱང་མཐོང་དུ་མེད། དེ་བས་སྐུ་ཞབས་ལིན་ཀོན་ཆོན་གྱིས་ཀྱང་མིག་སྔར་མཇལ་དུ་ཡོད་པའི་གནའ་རབས་ཡིག་ཆ་ཁག་ཏུ། “བློན་པོ་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཆེད་དུ་དཔོན་མིང་ལ་འཇུག་པའི་གནས་སྐབས་ནི་མ་མཐོང་ལ། དེས་ན་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མར་བློན་པོ་ཆེན་པོ་ཞེས་འཁོད་པ་དེའི་སྔོན་དུའང་དོན་གྱིས་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི”ཞེས་པའི་ཡིག་འབྲུ་གསུམ་འཐོབ་ཀྱང་དེར་བསྡུས་ནས་ཚིག་ཟིན་དུ་མ་ཐོན་པར་འདོད་པ་སོགས་བཤད་ཡོད། འདིར་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི”ཞེས་པའི་ཡིག་འབྲུ་གསུམ་མ་བྲིས་ཀྱང་བློན་ཆེན་པོར་འཆུག་ཉེན་ཆེར་མེད་ལ། ཡང་རྡོ་རིང་གི་ཚིག་སྣ་ཤིན་ཏུ་བསྡུས་ཆེ་ཞིང་ཆོད་སྡོམ་དང་སྤྱི་ཆིངས་ལྟ་བུར་ཡོད་པས་ཡིག་འབྲུ་དེ་གསུམ་ཚིན་ཟིན་དུ་མ་བཀོད་པའང་སྲིད། གང་ལྟར་འདིར་“བློན་པོ་ཆེན་པོ”ཞེས་པ་ནི་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་སོགས་སུ་འབྱུང་བའི་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་དཔོན་ཚན་འདིའི་བསྡུས་མིང་ངམ། ཡང་ན་བློན་པོ་འདི་གཉིས་གློ་བ་མ་རིངས་པའི་ཡར་སྔོན་གྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཕྱག་རིས་ཆེ་བའི་གནས་སྐབས་སུ་བསྟོད་བསྔགས་དང་གཟིགས་བཟོས་ཀྱི་མཚན་དུ་འགྲོ་བ་ལས་“བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་དཔོན་གནས་བྱེ་བྲག་པ་འདིར་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་དུ་མི་འཇུག་ཚུལ་རྡོ་རིང་གི་ཚིག་རིས་ལས་ཀྱང་གསལ། གཉིས་སུ་ན། “བློན་ཆེ་བགྱྀས་པའི་རབས”དང་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་སོགས་གང་དུའང་ལང་མྱེས་ཟིགས་བློན་ཆེན་པོར་བཅུག་པའི་གཏམ་མེད་དེ། བློན་ཆེ་བགྱིས་པའི་རབས་སུ་“འབྲོ་ཅུང་བཟང་འོར་མང་གིས་བྱས་སོ། །དེ་འི་འོག་ཏུ་འབལ་སྐྱེ་ཟང་ལྡོང་ཚབ་ཀྱིས་བྱས་སོ། །སྐྱེ་ཟང་ལྡོང་ཚབ་བཀྱོན་ཕབ་ནས། །དབའས་སྣང་བཞེར་ཟླ་བརྩན་གྱིས་བྱས་སོ། །”ཞེས་འཁོད་པ་དང་། དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་སུ་འབྲུག་གི་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་728ནས་ཕག་གི་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་747བར་གྱི་བློན་ཆེན་པོ་ཅུང་བཟང་གི་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུ་ཙམ་གྱི་ཕྱག་རིས་མཐར་ཆགས་སུ་བཀོད་པ་དང་། སྤྱི་ལོ་744ཙམ་ནས་བློན་སྐྱེས་བཟང་ལྡོང་ཙབ་ཀྱི་མིང་བྱུང་ཡང་ཡིག་ཆའི་ཆད་སྟོང་གི་དབང་གིས་ནམ་ཞིག་བློན་ཆེན་པོར་བཀའ་བསྩལ་བ་མ་ངེས་པར་སྤྱི་ལོ་755ཙམ་ལ་ལང་འབལ་གཉིས་ལ་བཀྱོན་ཕབ་སྟེ་ནོར་བརྩིས་པའི་ཚུལ་དང་། ཡང་སྤྱི་ལོ་757ནས་སྤྱི་ལོ་763བར་དུ་བློན་ཆེན་པོ་སྣང་བཞེར་ཞེས་འབྱུང་བའི་དུས་ཚོད་དག་གུང་བསྒྲིགས་ཏེ་དཔྱད་ན། ལང་མྱེས་ཟིགས་བློན་ཆེན་པོར་འཁོད་པའི་གནས་ཚུལ་གང་དུའང་མ་གྲགས་པས་ཚིག་དོན་གང་དུའང་འགྲུབ་ཏུ་མེད། དེས་ན་འདིར་“བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་མ་འཁོད་པར་“བློན་པོ་ཆེན་པོ་བྱེད་བྱེད་པ་ལས”ཞེས་འཁོད་པ་ལས། “བློན་པོ་ཆེན་པོ་”འམ་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ”དང་“བློན་ཆེན་པོ”གཉིས་ནི་ཡིན་ཁྱབ་མཉམ་དུ་མེད་པར་དཔོན་ཚན་སྤྱི་བྱེའི་འབྲེལ་བར་ཡོད་པའང་རྟོགས་སླ།
གསུམ། ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་མདུན་གྱི་རྡོ་རིང་ལས་བསྐྱེད་པའི་དོགས་པ།
རྡོ་རིང་འདི་ནི་བོད་ཐང་གཉིས་ཀའི་གཞུང་ཡིག་རྐྱང་ཞིག་གི་ངོ་བོར་ཡོད་པས། འདི་ལ་མིག་སྔར་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་སོགས་ཟུར་མི་འདྲ་བའི་དཔྱད་འབྲས་མང་ཙམ་བཀླག་ཏུ་ཡོད། སྒོས་སུ་འདིའི་བོད་རྒྱ་ཡིག་བསྒྱུར་གྱི་ལག་ཐབས་དང་གཞི་འཛིན་སའི་གཞུང་ལུགས་སོགས་ཀྱི་ཐད་དུའང་དཔྱད་པ་གཏང་མཁན་ཡོད་མོད། འདིར་སྐབས་དོན་དངོས་ལ་སྨན་པའི་ཆ་ཤས་ཙམ་གླེང་བ་ལ། དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་གི་བྱང་ངོས་སུ་ཐེངས་འདིའི་མཇལ་འདུམ་གྱི་གཙིགས་འཛིན་པ་ལ་གཏོགས་པའི་བོད་ཆེན་པོའི་བློན་པོ་ཆེ་ཕྲ་བཅུ་བདུན་གྱི་ཐབས་དང་མྱྀང་རུས་བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱིས་མཐར་ཆགས་སུ་བཀོད་པ་དང་། ལྷོ་ངོས་སུ་ཐེངས་འདིའི་མཇལ་འདུམ་གྱི་གཙིགས་ལ་གཏོགས་པའི་རྒྱ་ཆེན་པོའི་བློན་པོ་ཆེ་ཕྲ་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་ཐབས་དང་མྱྀང་རུས་བོད་རྒྱ་ཤན་སྦྱར་གྱིས་མཐར་ཆགས་སུ་བཀོད་པ་ལ། སྐུ་ཞབས་ལིན་ཀོན་ཆོན་ལ་སོགས་པས་དེར་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་པ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་“同平章事” ཞེས་བསྒྱུར་བ་དང་། ཡང་རྒྱའི་བློན་པོའི་དཔོན་ཐབས་“太中大夫中书侍郎同平章事”་ཞེས་པ་“ཐའྀ་ཅཱུང་དའེ་པུ་ཞྀའུ་ཅུང་ཤུ་ཧོ་བློ་ཞི་ལང་གྀ་ཐབས་ཡོད་པ་བཀའ་ཆེན་པོ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་བསྒྱུར་པ་སོགས་ལ་གཞིགས་ཏེ། སྤུ་རྒྱལ་གྱིས་ཐང་གུར་པའི་“众相制”ལ་དཔེ་བལྟས་ཏེ་བློན་ཆེན་པོ་མང་པོ་བསྐོ་བའི་ལམ་ལུགས་བཙུགས་པར་བཤད་ཀྱང་། དེ་ནི་བོད་ཡིག་གི་བརྡ་ལ་དེ་ཙམ་མ་བྱང་བར་འགྱུར་ལ་བརྟེན་དྲགས་པར་ངེས་ཤིང་། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ་ཞེས་པ་ནི་བོད་རང་གི་སྐད་སྲོལ་ལྟར་བྱས་པའི་མིང་བརྡ་ཞིག་སྟེ། དེ་ནི་བཙན་པོའི་བཀའ་ཡིས་བསྐོས་པའམ་ཡང་ན་བཙན་པོའི་བཀའ་ཡིས་ཟིན་པའི་དབུས་གཞུང་གི་དཔོན་ཚན་ཞིག་སྟེ། སྐབས་དེའི་བཙན་པོའི་དབུས་གཞུང་དུ་གཏོགས་པའི་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་བློན་ཚོགས་ཤིག་གི་སྤྱི་མིང་དུ་འགྲོ་བ་ལས་བྱེ་བྲག་གི་དཔོན་གནས་གང་རུང་ལ་སྦྱར་བ་ཞིག་མིན་པར་ངེས། དཔེར་ན་དེའི་ནང་དུ “ཆབ་སྲིད་འཛིན་པ་བན་དེ་ཆེན་པོ”དང་། “བློན་ཆེན་པོ”དང་། “གུང་བློན་ཆེན་པོ”དང་། “ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ”སོགས་དཔོན་གནས་མང་པོ་དགར་དུ་ཡོད། དེ་བཞིན་“同平章事”ཞེས་པ་ནི་ཐང་གུར་པ་རང་གི་གོ་བ་དང་སྐད་སྲོལ་ལྟར་གྱི་མིང་བརྡ་ཞིག་རེད། དེས་ན་འདིར་རང་རེའི་བཙན་པོའི་བཀས་བསྐོས་པའི་བློན་པོ་དག་ལ་ཐང་གུར་པས་ཚུར་བཏགས་པའི་མིང་ཞིག་ཡིན་པ་ངེས་རྒྱུ་གལ་ཆེ་སྟེ། དཔེར་ན་ཐང་གུར་པའི་རྒྱལ་པོར་མ་གཞིར་“皇帝”ཞེས་འབོད་པ་ལ། ཇི་སྟེ་སྤུ་རྒྱལ་པས་སྒྲ་དོན་གྱི་གོ་ཉེས་ལ་གཡོལ་ཐབས་སུ་“ཧང་ཏ” ཞེས་ཐད་ཀར་སྒྲ་བསྒྱུར་བྱས་པ་དང་། ཡང་ཞར་དུ་བོད་རང་གི་གོ་བ་དང་བསམ་འཁྱེར་ལྟར་“རྒྱ་རྗེ”ཞེས་འབོད་པ་ལྟ་བུའོ། །དེར་མ་ཟད། “ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་པའི་མཚན་གནས་འདི། དབོན་ཞང་འདུམ་པའི་དུས་སྐབས་དེ་ཤེད་ཙམ་ལ་གཟོད་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཀྱང་མིན་ཏེ། སྔར་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་གི་“ཞང་བློན་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་པ་དང་། སྲས་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་བཀའ་གཙིགས་སུ་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་བཀའ་ཆེན་པོ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་འཁོད་པ་དག་ལས། བློན་པོ་སྔ་ཕྱིའི་མཚན་གནས་ཞིབ་ཏུ་བསྡུར་ན་དེ་ནི་ཚིག་ཟུར་སྤོས་པ་ཙམ་ལས་དོན་དམ་དཔོན་ཚན་གཅིག་གི་མིང་དུ་འགྲོ་བའི་གོ་བ་རྙེད་ཐུབ། གཞན་ཡང་འགྱུར་དེ་དག་གིས་སྐབས་དེའི་བོད་བློན་དག་གི་ལས་ཐབས་ཡོངས་སུ་མཚོན་ཐུབ་པ་ཞིག་ཀྱང་མ་རེད། དཔེར་ན། དེར་“ཐབས་དང་མྱྀང་རུས”ཞེས་བརྐོས་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་གནད་པ་རང་སྟེ། ཐབས་ཞེས་པས་བློན་པོ་གང་གི་མཚན་གནས་སམ་དཔོན་ཐབས་སྟོན་ཅིང་། མྱྀང་ཞེས་པའི་བློན་དེའི་དངོས་མིང་ཇི་ལྟ་བ་དེ་མཚོན་ལ། རུས་ཞེས་པའི་བློན་པོ་གང་དེ་རུས་རྒྱུད་གང་དུ་གཏོགས་མིན་སྟོན། མཚན་གཞི་རེ་བཀོད་ན། ཆབ་སྲྀད་ཀྱྀ་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བློན་མཆིམས་ཞང་རྒྱལ་བཙན་བཞེར་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། ཁོང་གི་ཐབས་ནི་ཆབ་སྲྀད་ཀྱྀ་བློན་པོ་ཆེན་པོ་དང་། མྱྀང་ནི་རྒྱལ་བཙན་བཞེར། རུས་རྒྱུད་མཆིམས་ལ་གཏོགས་ཤིང་བཙན་པོའི་ཞང་དུ་འགྲོ་བ་ཞིག་ལགས་ན། དེའི་དོན་འགྱུར་དུ་ཁས་འཆེ་བའི“名位”ཡིས་ནི་དེ་ལྟའི་ཞིབ་ཕྲའི་རྣམ་གཞག་མཚོན་དུ་མེད། དེས་ན “同平章事”ཞེས་པ་ཡང་སྐབས་དེའི་ཐང་གུར་པའི་སྐད་སྲོལ་དང་གོ་བ་ནང་བཞིན་སྤྱི་བམ་ཙམ་དུ་སྦྱར་བ་ལས། ཆབ་སྲད་ཀྱ་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ་བྱ་བའི་དཔོན་ཚན་འདིའི་བྱེ་བྲག་གི་བློན་པོ་རེ་རེའི་ཐབས་དང་མྱྀང་རུས་ལ་ཁྱབ་ཏུ་མེད་པར་སྙམ།
བཞི་པ། བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དངོས་ལ་དཔྱད་པ།
དེས་ན། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དེ་ཡང་སྙིང་ཚུལ་ཇི་ལྟར་ཡོད་དམ་ཞེ་ན། ཐོག་མར་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་གི་འཕེལ་འགྲུབ་དང་འོས་མིའི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་འགྱུར་བ་ལ་གཞིགས་ཏེ། བཙན་པོ་ལྡེ་པྲུ་བོ་གནམ་གཞུང་རྩན་གྱི་སྐུ་རིང་གི་བློན་ཆེན་པོ་འདའར་ཀྱྀ་བུ་སྟོང་དང་རྗེ་ནས་བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ཡན་གྱི་བར་དང་། བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་གི་བློན་ཆེན་པོ་མོང་ཁྲི་དོ་རེ་སྣང་ཚབ་ནས་བཙན་པོ་ཁྲི་འདུས་སྲོང་གིས་མགར་ཚང་ལ་བཀྱོན་ཕབ་པའི་བར་དང་། སྦྲུལ་གྱི་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་705ལོར་ཁུ་མང་པོ་རྗེ་ལྷ་ཟུང་བློན་ཆེན་པོར་བཀའ་བསྩལ་བ་ནས་ཁྲི་དར་མ་འུ་དམ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་གི་བློན་ཆེན་པོ་དབའས་རྒྱལ་ཏོ་རེ་སྟག་སྙའི་བར་ཏེ་དུས་རིམ་ཆེན་པོ་གསུམ་དུ་དགར་ཆོག་པར་འདོད་ཅིང་། ཡང་འོས་མི་བསྐོ་འཇོག་གི་གྲངས་ཀའི་དབང་དུ་བྱས་ན། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་བློན་ཆེན་པོའི་ལས་ཐབས་འཛིན་མཁན་ནི་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་ཁོ་ནར་མཛད་པར་ངེས་པ་ལ།
གཅིག འོས་མིའི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་འགྱུར་བ།
བཙན་པོ་རིམ་བྱུང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལས་“བློན་ཆེ་བགྱིས་པའྀ་རབས”སུ། འདའར་ཀྱྀ་བུ་སྟོང་དང་རྗེ་ནས་ཤུད་པུ་རྒྱལ་ཏོ་རེ་ང་མྱིའི་བར་དུ་བློན་ཆེན་པོ་12གྱི་མྱིང་རུས་ནར་མར་འཁོད་ཀྱང་། ཡིག་ཆ་དཀོན་པའི་དབང་གིས་བློན་ཆེན་པོ་འདི་དག་གི་ཞིབ་ཕྲའི་བྱུང་བ་ཁ་གསལ་ཞིག་མིག་སྔར་ཤིན་ཏུ་བརྗོད་དཀའ། འདིར་བཙན་པོ་ལྡེ་པྲུ་བོ་གནམ་གཞུང་བཙན་ནི་སྤུ་རྒྱལ་གདུང་རབས་དུ་བ་དང་བློན་ཆེན་པོ་དང་པོ་དེ་དོན་དམ་སུ་ཡིན་སོགས་ཀྱི་སྐོར་དུ་དཔྱད་པ་གཏོང་མཁན་ཡོད་ལ། ཡང་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་དེབ་ཐེར་ཁག་དང་ཞིབ་བསྡུར་གྱིས་བློན་ཆེན་པོ་དེ་དག་གི་སྔ་ཕྱིའི་གོ་རིམ་དང་། དེ་དག་བཙན་པོ་སུའི་སྐུ་རིང་ལ་བྱུང་མིན་སོགས་ཀྱི་སྐོར་དུ་དཔྱད་མཁན་ཡང་ཁ་ཤས་ཡོད་ཀྱང་། རྩ་བའི་ཆར་བློན་ཆེན་པོ་འདི་དག་གི་ཞིབ་ཕྲའི་བྱུང་བ་ནི་མུ་མཐུད་གཞལ་བར་བྱ་བའི་རྣམ་པ་རྐྱང་དུ་ཡོད། འོན་ཀྱང་ང་ཚོས་འདིར་གསལ་པོ་ཤེས་ཐུབ་པའི་ཆ་འཕྲིན་ཡང་ཐོར་རེ་ཙམ་ཡོད་དེ། ཐོག་མར་བློན་པོ་དེ་དག་ནི་བློན་ཆེན་པོའི་འོས་མིའི་བླང་བྱའམ་རྩ་དོན་ལྟ་བུར་གྱུར་པའི་བློ་མཛངས་ལ་སྙིང་དཔའ་བ། བཙན་པོ་ལ་གློ་བ་ཉེ་བ་འབའ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་ནི་“འདྀ་ཡན་ཆད་ཀྱི་བློན་པོ་འཕྲུལ་དང་ལྡན་ཏེ། ལྟག་བརྙན་དང་འདོམ། སྟེ། །འཛངས་ཀྱང་ཚད་མྱེད་དོ། །མྱྀ་དེ་ལྟེ་བུ་སྐྱེས་པ་ཙམ་གྱི་ཚོད་དོ། །”ཞེས་འཁོད་པ་ལས་ཀྱང་ཤེས་ལ། དེ་ལས་ཀྱང་ཁྱད་ཆོས་མངོན་གསལ་ཅན་ཞིག་ནི། འདིའི་ཡན་གྱི་བློན་ཆེན་པོ་དག་ནི་ཡར་ཀླུང་ཁོག་གི་གནའ་བོའི་རུས་རྒྱུད་རྙིང་བའམ། སྤུ་རྒྱལ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲིའི་བློན་འཁོར་དུ་འཁོད་པ་ནས་རྒྱུན་མཐུད་པ་ཞིག་རེད། དེ་དག་ནི་ཁུ་དང་། རྔེགས། ལྷོ། མཐོན་མྱི། སྣ་ནམ། གནུབས། ཤུད་པུ་བཅས་ཡིན་ལ། དེ་ལས་རུས་རྔེགས་ཅན་གྱི་མི་གཉིས་དང་། རུས་གནུབས་ཅན་གྱི་མི་བཞི་བྱུང་བ་ལས་གཞན་དག་གཅིག་རེ་ལས་བྱུང་མེད། ཏག་ཏག་གནུབས་དང་རྔེགས་གཉིས་ནི་ཡོངས་གྲགས་ལྟར་གྱི་ཡབ་འབངས་རུས་དྲུག་གི་བྱེ་བྲག་ཏུ་གཏོགས་པ་དང་། ཡང་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོའི་རབས་ལས། བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་ཁྲི་ལ་གསོལ་བའི་ལོ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་705ལོར་ཁུ་མང་པོ་རྗེ་ལྷ་ཟུང་བློན་ཆེན་པོར་བཀའ་བསྩལ་ཡང་ལོ་དེ་རང་དུ་ཕབ་པ་དང་། སྤྱི་ལོ་725ལོར་རྔེགས་མང་ཞམ་སྟག་ཚབ་བློན་ཆེན་པོར་བཀའ་བསྩལ་བ་ཡང་ལོ་གཉིས་ལས་མ་འགོར་བ། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་སྟེ་སྤྱི་ལོ་783ལོར་སྣ་ནམ་ཞང་རྒྱལ་ཚན་ལྷ་སྣང་གིས་བྱས་པ་གསུམ་ཙམ་ལས། དེ་སྔའི་རུས་རྒྱུད་རྙིང་བ་དག་གིས་བསྐྱར་དུ་བློན་ཆེན་པོ་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་མེད་ལ། ལྷག་པར་དུ་ལྷོ་དང་གནུབས་གཉིས་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་ལས་གཅིག་ཀྱང་བྱུང་མེད་པས། སྐབས་འདིར་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་མངའ་རིས་དང་དབང་ཐང་དེ་མཐོ་སྒང་གི་རྒྱལ་ཕྲན་ཁག་ལ་ཡུག་གཅིག་ཏུ་ཁྱབ་ཐུབ་པ་ནི། བཙན་པོའི་ཁབ་ཀྱིས་བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་འོས་མི་ལ་སྔ་ན་མེད་པའི་འདེམས་སྒྲག་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱས་པ་འདིར་ངེས་པར་རག་ལས་པ་དང་། དེ་ནི་བཙན་པོ་ཚང་གི་དབང་ཐང་དང་སྟོབས་ཤུགས་རྒྱ་བསྐྱེད་པའི་དགོས་མཁོ་ཡིན་ལ། ལོ་འགྱུས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་དང་ཡང་འཚམ་པ་ཞིག་ཀྱང་ལགས་ན། ཐེངས་འདིའི་བློན་ཆེན་པོའི་འོས་མིའི་རུས་རྒྱུད་ཀྱི་འགྱུར་བ་ནི་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས་དང་དཔོན་རིགས་སྒྲིག་གཞི་འཐུས་ཚང་དང་རྣམ་གཞག་ཅན་དུ་གྱུར་པའི་སྔོན་འགྲོའི་ལས་རིམ་ཞིག་ཏུ་ངེས་སོ། །
དེ་ནས་རྒྱལ་སྟག་བུ་སྙ་གཟིགས་ཀྱི་སྐུ་རིང་ལ། བཙན་པོའི་མངའ་རིས་ཡར་ཀླུང་ལས་བརྒལ་ཏེ་མཐོ་སྒང་གི་རྒྱལ་ཕྲན་གཞན་དག་དབང་དུ་སྡུད་པའི་སྟ་གོན་བྱས་པར། བཙན་པོ་སློན་མཚན་དང་སློན་ཀོལ་མཆེད་གཉིས་ཀྱི་སྐུ་རིང་ལ། མྱང་ཙེ་སྐུ་དང་། དབའས་དབྱི་ཚབ། དབའས་མྱེས་སྣང་། དབའས་པུ་ཚབ། མནོན་འདྲོན་པོ་ཚེས་པོང་ནག་སེང་སོགས་རྒྱལ་ཕྲན་ཁག་ཅིག་གི་བློན་པོ་དང་མནའ་བླངས་ཏེ། རྗེ་བློན་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་ཆུ་བོ་ནི་རབ་ཏུ་བཏོད་ཅིང་དྲ་ལ་ནི་དབྱེ་རུ་བཏང་ནས། མཐར་རྒྱལ་ཕྲན་དེ་དག་གི་མཁར་ནི་ཕབ་ཅིང་རྗེ་ནི་བརླག་སྟེ་ཡུལ་ཁམས་ཆེན་པོ་དག་བཙན་པོའི་ཕྱག་ཏུ་བོན་ཏེ་མཐོ་སྒང་ཡོངས་རྫོགས་གཅིག་གྱུར་བྱེད་པའི་འཕྲིན་ལས་མཛད། དེས་ན་འདི་ལྟ་བུའི་རླབས་ཆེན་གྱི་བྱ་གཞག་ཅིག་དོན་ཐོག་ཏུ་འཕེར་བ་ལ་བཙན་པོའི་སྐུ་དབང་ནི་སྨྲོས་མེད་དུ། གཞན་ཡང་གསར་དུ་བཙན་པོའི་འཁོར་དུ་བཙུད་པའི་རུས་རྒྱུད་གསར་བའི་བློན་པོ་འདི་དག་གི་སྟོབས་ནུས་ཀྱང་བླ་ན་མཐོ་བས། བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་སུ་སྔར་རྗེ་རྒྱབ་ཏུ་དོར་ཅིང་སྤུ་རྒྱལ་པང་དུ་བླངས་པའི་རུས་རྒྱུད་གསར་བའི་བློན་པོ་འདི་དག་བསྟུད་མུར་བཀའ་ཡིས་དྲས། དེ་ལ་བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ནས་ཁྲི་འདུས་སྲོང་མང་པོ་རྗེས་མགར་ཚང་ལ་བཀྱོན་ཕབ་པའི་བར་དུ། རུས་མོང་དང་མྱང་དང་ཁྱུང་པོ་དང་འོ་མ་ཅན་སོ་སོ་ལས་བློན་ཆེན་པོ་གཅིག་རེ་བྱུང་བ་ཕུད། མི་ལོ་ལྔ་བཅུ་ཙམ་ལ་མགར་ཕ་བུ་གསུམ་གྱིས་བློན་ཆེན་པོའི་ལས་ཐབས་བཟུང་ཞིང་། འདི་ནི་ཀུན་གྱིས་གླེང་དང་གླེང་མུས་ཀྱི་མགར་ཚང་གིས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དབང་ཆ་གཅིག་སྤྱོད་དམ་སྒེར་བདག་ལྟ་བུ་བྱས་པའི་གནས་སྐབས་རེད། དེས་ན་འདིའི་སྐབས་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོ་དག་ནི་མེས་པོ་གོང་མའི་དུས་ཀྱི་ཡར་ཀླུང་ཕྱོགས་ཀྱི་བཙན་པོ་དང་ཁད་ཉེ་བའི་བློན་ཆེན་པོ་དག་དང་མི་འདྲ་བར། སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་དྲུག་པའི་ཡས་མས་ནས་རིམ་གྱིས་བཙན་པོའི་འཁོར་དུ་འཁོད་པའི་རྒྱལ་ཕྲན་གཞན་གྱི་བློན་པོ་གསར་བ་འགའ་ཞིག་ཏུ་འདུག
བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་ཁྲི་ལ་མངའ་གསོལ་བའི་རྗེས་སུ་རུས་རྒྱུད་རྙིང་བ་ཁུ་ཅན་གྱི་མི་གཅིག་བློན་ཆེན་པོར་བཀའ་བསྩལ་ཀྱང་། སྐབས་དེར་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དཀྱིལ་འཁོར་ནང་ཞང་ཕྱོགས་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་གསར་བ་ཚུད་དེ་དེ་སྔའི་རུས་དབའ་ཅན་དང་འགལ་ཟླར་གྱུར་པས་རུས་ཁུ་ཅན་ལོ་དེ་རང་དུ་དཔོན་གནས་ལས་ཕབ། དེའི་རྗེས་ཀྱི་བཙན་པོ་ཕྱི་མ་དག་གི་སྐབས་སུ་མ་གཞི་རུས་མཆིམས་དང་སྣ་ནམ། མགོས། ངན་ལམ། འབལ་སོགས་ཁ་ཅིག་བྱུང་ཡང་། རྩ་བའི་ཆར་དེ་སྔའི་རུས་རྒྱུད་རྙིང་བ་དབའ་ཅན་དང་བཙན་པོའི་ཞང་པོར་གཏོགས་པའི་རུས་འབྲོ་ཅན་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་དཔོན་གནས་འཕྲོག་རྩོད་ཀྱི་རྣམ་པར་སོང་འདུག གང་ལྟར། དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་དུས་སྟོད་ཙམ་ནས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གར་སྟེགས་སུ་དབོན་འ་ཞ་དང་ཞང་ཕྱོགས་ཀྱི་བློན་པོའི་སྟོབས་ཤུགས་གསར་བ་ཞིག་བུད་དེ། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཁྲིམས་སྲོལ་ལམ་ལུགས་དང་། དམག་སྲིད་དོ་དམ། ཕྱི་ཕྱོགས་རྒྱ་བསྐྱེད། ཁབ་སོའི་འཚོ་ཚིས། རིག་གནས་ནང་འདྲེན་སོགས་དྲང་ཕྱོགས་ཀྱི་ནུས་པ་བླ་མེད་ཅིག་འཐོན་པ་དང་མཉམ་དུ། བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་འཕྲོག་རྩོད་སོགས་རུས་རྒྱུད་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་འགལ་བའང་ཆེ་ནས་ཆེར་ཕྱིན་ཏེ། མཐར་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་འཐོར་ཞིག་ཏུ་འགྲོ་བའི་རྒྱུ་ར་གྱུར་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་མཐུན་པར་འདོད།
གཉིས། འགན་དབང་གི་འཕེལ་འགྲིབ།
ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་ཚད་བཀག་གིས་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཡན་གྱི་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ཐད་ཞིབ་རྒྱུས་བྱེད་དཀའ་ཡང་། རྩ་བའི་ཆར་དེ་དག་གིས་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་ཕྱིའི་དགྲ་བཏུལ་ཏེ་ནང་གི་ཁབ་སོ་མཐོ་བར་བྱེད་པ་སྟེ་ཕྱི་ནང་གཉིས་ཀའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལས་དོན་ཆེ་རིགས་མང་དག་ཅིག་གི་ཐུགས་འགན་བཞེས་ཡོད་པར་ངེས་ཤིང་། དེ་ནས་བཙན་པོ་གནམ་རིའི་ཚུན་དང་ནང་སྒོས་མགར་ཚང་གི་དུས་སྐབས་ནི་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་རྩེར་སོན་པའི་དུས་ཏེ། བློན་ཆེན་པོའི་མངའ་ཐང་གི་རྫོགས་ལྡན་དུས་སྐབས་རེད། དེ་ནས་སྤྱི་ལོ་699ནས་705ལོའི་བར་དུ་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ཕལ་ཆེར་བཙན་པོ་ཡུམ་སྲས་(འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལོད་ཁྲི་སྟེང་དང་འདས་སྲོང་མང་པོ་རྗེ)ཀྱིས་བཞེས་ཤིང་། ཡང་སྐབས་ཤིག་ནས་དཔོན་སྣ་གཞན་གྱིས་འདུན་མ་བསྡུ་བ་སོགས་བྱུང་། བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་གྱི་སྐུ་རིང་ནས་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ལ་འགྱུར་བ་ཆེ་ཙམ་ཕྱིན་ཡོད་པར་མངོན་ལ། དེའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་དེ་སྔའི་བློན་ཆེན་གཅིག་གིས་དབང་ཆ་གཅིག་སྤྱོད་དམ་སྲིད་དབང་སྒེར་བདག་ཏུ་མི་འགྲོ་བའི་ཐབས་སུ་བློན་ཆེན་པོའི་དབང་ཆ་སིལ་བགོས་བྱས་པར་སྨྲ་བ་འདི་ལའང་བདེན་པའི་ཆ་ཅུང་ཟད་ཡོད་ཀྱང་། དེ་ནི་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ལ་འགྱུར་བ་ཐེབས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་མིན་པར་སེམས་ཏེ། དུས་སྐབས་འདི་དག་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོས་ཞི་དྲག་གང་འཕེར་གྱིས་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་རྒྱ་བསྐྱེད་པའི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཡིན་པས། བཙན་པོའི་དབུས་གཞུང་ཙམ་དུ་མ་ཟད་བྱང་ཤར་གྱི་ཡུལ་ཁམས་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཞིག་ལའང་དམག་སྲིད་ཀྱི་དོ་དམ་དང་བཀོད་ཁྱབ་དགོས་པས། རུ་དང་ཚན། མཐོང་ཁྱབ། ཁྲོམ་ཆེན་པོ། སྟོང་སྡེ་ལ་སོགས་པའི་དམག་སྲིད་ལམ་ལུགས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་ཆེ་ཕྲ་མང་པོ་ཞིག་ཕྱག་ཏུ་བསྟར་ན། དེ་མཐུན་གྱི་དཔོན་གནས་དང་དཔོན་སྣ་འང་སྔར་བས་མང་པོ་ཞིག་གསར་བསྐོ་བྱས་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ། དེ་ལྟ་བུའི་དམག་སྲིད་ཁོར་ཡུག་ཅིག་གི་ཁྲོད་དུ་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ལ་འགྱུར་ལྡོག་མང་ཙམ་བྱུང་བ་ནི་ལྡོག་ཏུ་མེད།
ཡང་རྒྱ་ལ་བློན་ཆེན་པོ་མང་པོ་བསྐོ་བའི་ལམ་ལུགས་ཤིག་བྱུང་ཡོད་པར་བྱས་ཀྱང་། དེ་ནི་བློན་ཆེན་པོའི་དབང་ཆ་སིལ་དགོས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོར་མཐོང་ཐབས་མེད། མ་ཟད་སྐབས་འདི་དག་ནས་བློན་ཆེན་པོ་མང་པོས་དུས་མཉམ་དུ་འགན་དབང་བཞེས་པའི་ལམ་ལུགས་ཤིག་བྱུང་མེད་དེ། ཅི་ལགས་ཤེ་ན། དོན་དམ་སྐབས་འདིར་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ཁ་ཅིག་དཔོན་སྣ་གཞན་གྱི་ཕྲག་ཏུ་བཀལ་བ་ཡིན་གྱི། བློན་པོ་སྐོར་ཞིག་དུས་མཉམ་དུ་བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་སུ་བསྐོ་འཐེན་གནང་བ་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། འདི་ལ་ལམ་ལུགས་ཀྱི་ངོ་བོ་དང་རྣམ་པའི་ཆར་ཁྱད་པར་ཤིན་ཏུ་ཆེ་ན། འགན་དབང་གི་གཙོ་ཕལ་ལ་འགྱུར་བ་བྱུང་བར་གཞིགས་ཏེ་བློན་ཆེན་པོ་མང་པོ་བྱུང་བར་འདོད་པའི་ཁས་ལེན་ནི་ཅི་བས་ཀྱང་འཛིན་དཀའ་བ་ཞིག་ཏུ་སེམས།
མདོར་ན། བློན་ཆེན་པའི་འོས་མི་བསྐོ་འཇོག་དང་འགན་དབང་འཕེལ་འགྲིབ་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ན་དུས་རིམ་གསུམ་དུ་དགར་ཆོག་སྟེ། དང་པོ་ནི་བཙན་པོ་ལྡེ་པྲུ་བོ་གནམ་གཞུང་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་གི་འདར་གྱི་བུ་སྟོང་དང་རྗེ་ནས་བཙན་པོ་གནམ་རིའི་ཡན་གྱི་བློན་ཆེན་པོའི་རབས་ཡིན། འདིའི་བར་གྱི་བློན་ཆེན་པོ་དག་ནི་བཙན་པོའི་ཁབ་དང་ཁད་ཉེ་བའི་ཡར་ཀླུང་ཕྱོགས་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་རྙིང་བ་འབའ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། སྐབས་དེའི་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ནི་རིམ་གྱིས་འཕེལ་བའི་དུས་སྐབས་ཡིན། གཉིས་པ་ནི་བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ཚུན་ནས་མགར་ཚང་ལ་བཀྱོན་ཕབ་པའི་བར་ཡིན། འདིའི་བར་གྱི་བློན་ཆེན་པོ་དག་ནི་སྔར་གྱི་རུས་རྒྱུད་རྙིང་བ་དག་ལས་བརྒལ་ཏེ་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་བྱང་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཕྲན་སྐོར་ཞིག་གི་བློན་པོ་ཡིན་ཞིང་། སྐབས་དེའི་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ནི་སྔར་བས་ཀྱང་འཕེལ་ཏེ་མགར་ཕ་བུའི་སྐབས་སུ་བློན་ཆེན་པོའི་དབང་ཐང་གི་རྩེར་སོན། གསུམ་པ་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་ཚུན་ནས་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་བར་གྱི་བློན་ཆེན་པོའི་རབས་ཡིན། འདིའི་བར་གྱི་བློན་ཆེན་པོ་དག་ནི་ཁམས་དང་བཙན་པོའི་ཞང་ཕྱོགས་ཀྱི་བློན་པོ་དག་ཤས་ཆེ་ལ། གཙོ་ཆེ་འབྲོ་རུས་རྒྱུད་དང་དེ་སྔའི་རུས་རྒྱུད་རྙིང་བ་དབའ་གཉིས་ཀའི་བར་གྱི་དབང་རྩོད་ཀྱི་དུས་སྐབས་ཤིག་ཡིན། སྐབས་དེའི་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་དབང་ནི་རིམ་གྱིས་འགྲིབ་པའི་དུས་ཚོད་ཅིག་ཡིན། སྒོས་སུ་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ཡབ་སྲས་ཀྱི་སྐབས་ནས་བཟུང་། བན་ཏེ་ཆེན་པོའི་དབང་ཐང་ཆེར་ཕྱིན་ཏེ་བློན་ཆེན་པོའི་དབང་ཐང་ལ་རེ་ཞིག་བརྡབ་གསིག་དང་གཡོ་འགུལ་ཆེར་བཏང་། ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་ནས་བཤད་ན། སྐབས་མང་པོར་བློན་ཆེན་པོའི་འོས་མིའི་རུས་རྒྱུད་ལ་འགྱུར་བ་བཏང་བ་ནི། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ཧྲིལ་བོར་གཅིག་གྱུར་གྱི་མངའ་དབང་བསྒྱུར་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གལ་ཆེན་དུ་གྱུར་ཡོད་ལ། སྐབས་དེའི་བློན་ཆེན་པོ་དག་གི་བྱེས་ཉེས་ཀྱིས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་དང་དམག་དོན། ཕྱི་འབྲེལ། དཔྱ་ཁྲལ། དཔལ་འབྱོར། སྤྱི་ཚོགས་སོགས་ཕྱོགས་ཡོངས་ལ་ཐད་ཀའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད།
གསུམ། བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་ཁོ་ནར་མཛད་ཚུལ།
དེས་ན། སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོས་བློན་ཆེན་པོའི་འགན་མིའི་གྲངས་ཀའི་དབང་དུ་བྱས་ན་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་བློན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་ཁོ་ནར་མཛད་པ་ལ་ཤེས་བྱེད་འདི་དག་ཡོད་དེ། གཅིག བློན་ཆེ་བགྱིས་པའྀ་རབས་སུ་བློན་ཆེན་པོ་གཅིག་རེའི་འོག་ཏུ་གཅིག་རེ་བྱུང་བ་ལས་དུས་མཉམ་དུ་བྱུང་ཚུལ་ཡེ་མེད་པ། གཉིས། དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་སུ་བློན་ཆེན་པོ་གཅིག་རེའི་འོག་ཏུ་གཅིག་རེ་བསྐོས་པའི་ཚུལ་ཁོ་ན་འབྱུང་བ། གསུམ། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མར་བློན་པོ་ཆེན་པོ་ཞེས་འཁོད་པར་བློན་ཆེན་པོའི་དོན་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་ཏུ་མི་གནས་པ། བཞི། དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་གི་“ཆབ་སྲིད་ཀྱྀ་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”ཡི་དཔོན་ཚན་དུ་“བློན་ཆེན་པོ་བློན་ལྷོ(ལོ་བཞེར)”ཁོ་ན་ལས་འཁོད་མེད་པ། ལྔ། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་སྐབས་ཀྱི་བཀའ་གཙིགས་དང་པོའི་“ཞང་བློན་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་པའི་དཔོན་ཚན་དུ་བློན་ཆེན་པོ་ཞང་རྒྱལ་གཟིགས་ཤུ་ཐེང་གཅིག་པུ་ལས་བྱུང་མེད་པ། དྲུག བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་གི་གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེའི་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”ཞེས་པའི་དབུས་གཞུང་གི་དཔོན་ཚན་དུ་བློན་ཆེན་པོའི་མཚན་གནས་སྦྱར་ཡུལ་ཞང་འབྲོ་ཁྲི་གཟུ་རམ་ཤགས་གཅིག་པུ་ལས་མེད་པ། བདུན། རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་དུ་བློན་ཆེན་པོ་དང་བློན་ཆེན་པོའི་ལུགས་སློབ་པའི་འོག་དཔོན་གཉིས་ཀར་མི་གཅིག་རེ་བསྐོ་བ་ཁ་གསལ་དུ་བསྟན་པ། བརྒྱད། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པར་སྐབས་དེའི་བློན་པོ་ཕྱག་རིས་ཅན་འགའ་ཞིག་དྲངས་པ་རུ་བློན་ཆེན་པོ་ཞང་ཁྲི་གཟུང་རམ་ཤགས་ཁོ་ན་ལས་འཁོད་མེད་པ། དགུ། དེང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་བློན་ཆེན་པོ་མང་པོ་དུས་མཉའ་དུ་བསྐོ་བའི་སྲོལ་བྱུང་བར་ཁས་འཆེ་བའི་ཞར་ལ། གུད་དུ་དབུ་བཞུགས་བློན་ཆེན་གཅིག་མ་གཏོགས་མེད་པར་ཡང་ཁས་འཆེ་བ། བཅུ། ཁྱད་པར་དུ་སྐབས་ཤིག་ཆོས་བློན་འགའ་ཞིག་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གར་སྟེགས་སྟེང་བུད་པ་བདེན་ཡང་། དེ་དག་གི་ལས་ཐབས་དང་མཚན་གནས་ནི་བློན་ཆེན་པོ་མིན་ཚུལ་འོག་དེ་མ་ཐག་ཏུ་བློན་ཆེན་པོ་ཡན་གར་དུ་འབྱུང་བས་ཤེས་ཏེ། མདོར་ན། དུས་རབས་བཅུ་པའི་གོང་གི་རྡོ་རིང་དང་བཀའ་གཙིགས། ཤོག་དྲིལ་སོགས་གང་ལ་གཞིགས་ཀྱང་བློན་ཆེན་པོ་ནི་གཅིག་ཕབ་པའི་རྗེས་སུ་གཅིག་བསྐོ་བ་སྟེ། ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་བློན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་ཁོ་ནར་བྱས་པར་ངེས་སོ། །
མཇུག་སྡུད་པ།
བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོའི་དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་ལ་ཞིབ་ཏུ་བརྟགས་ན། དེ་ནི་མིག་སྔའི་ཞིབ་འཇུག་པ་འགའ་ཡིས་གསུངས་པ་ལྟར། ཐོག་མར་བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་དང་། མཚམས་ཤིག་སྐབས་དེའི་ཉེ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁྲིམས་སྲོལ་ལམ་ལུགས་ལ་དཔེ་བལྟས་ཏེ། དུས་མཉམ་དུ་བློན་ཆེན་པོ་མང་པོ་བསྐོ་བའི་ལམ་ལུགས་བྱུང་ཞིང་། ཡང་བར་སྐབས་ཤིག་ནས་ཆོས་བློན་ལམ་ལུགས་དར་བ་ནས། མཐའ་མར་ཡང་བསྐྱར་བློན་མང་ལམ་ལུགས་ལག་བསྟར་བྱས་པ་རེད་ཅེས་པ་ནི། ཇི་སྟེ་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་དཔོན་རིགས་ལམ་ལུགས་སྤྱིའི་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཙམ་དུ་བསམས་ན་མ་གཏོགས། བྱེ་བྲག་གི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དུ་འགྲུབ་ཐུབ་མེད་ལ། དེ་བཞིན་བློན་ཆེན་པོ་མང་པོས་འགན་དབང་མཉམ་འཁུར་གྱི་རྩ་བའི་དམ་བཅའ་ཤོར་ཚར་ན། ཉེ་མཚེས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བློན་ཙའེ་ཞཱང་མང་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པར་འདོད་པའང་རང་བཞིན་གྱིས་འཆོར་འགྲོ་བ་ཞིག་རེད། དེས་ན་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་དངོས་དེ། བློན་ཆེན་པའི་འོས་མི་བསྐོ་འཇོག་དང་འགན་དབང་འཕེལ་འགྲིབ་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ན་དུས་རིམ་གསུམ་དུ་དགར་ཆོག་ཀྱང་། བློན་ཆེན་པོའི་འགན་མིའི་གྲངས་ཀའི་དབང་དུ་བྱས་ན། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་བློན་ཆེན་པོ་ཆིག་རྐྱང་གི་ལུགས་ཁོ་ནར་མཛད་པ་ཤིན་ཏུ་གསལ། མདོར་ན། བློན་ཆེན་པོའི་ལམ་ལུགས་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་དཔོན་གནས་མ་ལག་ཁྲོད་ཀྱི་སྲིད་ཕྱོགས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་ཆེས་གལ་ཆེ་ཤོས་ཤིག་རེད་ལ། དཔོན་གནས་ལམ་ལུགས་འདིས་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྤྱིའི་དར་རྒུད་ལ་གཞན་གྱིས་ཚབ་ཏུ་མི་བཏུབ་པའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད་པས། འདི་ལ་ལོ་རྒྱུས་དང་ཞིབ་འཇུག་གི་རིན་ཐང་ཆེར་ལྡན་ནོ། །
མཆན་དང་ལུང་ཁུངས།
1. དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་བཀྲལ། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992.2: 67-68. མ་ཡིག་ནི་ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དྲྭ་ཚིགས་དང་། དབྱིན་ཇིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་གཉེར་བཞིན་པའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཏུན་ཧོང་ལས་གཞི་ཚོགས་པའི་(International Dunhuang Project)དྲྭ་ཚིགས་(http://www.idp.bl.uk)ནས་གཟིགས་སུ་བཏུབ་བོ། །
2. གོང་དང་མཚུངས། ལྡེབས་ངོས་38-40བར་གསལ།
3. Jacques Baris, Frederick W. Thomas, Charles G, Toussaint, Documents de Touen-houang relatifs a l’ histoire du Tibet, [M]. Paris:Libraire Orientaliste Paul Geuthner, 1940/1946.《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ》ཞེས་པ་འདི་ཧྥ་རན་སིར་ཐོག་མར་ལེགས་བསྒྲིགས་བགྱིས་རྟིང་སྔ་ཕྱིར་སྐད་ཡིག་གཞན་དུ་བསྒྱུར་འགྲེལ་ནར་མར་གནང་བ་དེས། བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་བྱུང་བ་སྤྱི་དང་ནང་སྒོས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་གི་བྱ་བར་འཕྲིན་ལས་ཀྱི་སྒོ་འཕར་གསར་བ་ཞིག་བརྒྱངས།
4. འདིར་“བློན་ཆེན་པོ”ནི་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་“དབུ་བཞུགས་བློན་ཙའེ་ཞཱང་”(首席宰相)དང་། “བློན་ཆེ”ནི་“བློན་ཙའེ་ཞཱང་ཕལ”(一般的宰相)གྱི་དོན་སོགས་སུ་འགྲེན་མཁན་ཡོད་མོད།(李方桂.吐蕃大相禄东赞考[J].西藏研究,1985(02):73-79+72.) དོན་དམ་དེ་ལྟར་མ་ཡིན་ཏེ། བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་དྲ་བ་(Old Tibetan Documents Online.བོད་ཡིག)རུ། “བློན་ཅེ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་བསྡོམས་པས་ཐེངས་7ལ་འབྱུང་ཞིང་། དེ་དག་P.T.1288(1) དང་། TJ.0750(1) དང་། or.8212.0187(5) སོགས་སུ་འཁོད་ཡོད། དཔེར་ན། or.8212.0187: 3རུ། “དགུན་འདུན་སྐྱྀ་ཤོ་མ་རར། བློན་ཅེ་ཅུང་བཟང་དང། འབལ་ལྡོང་ཙབ་གཉིས་གྱིས་བསྡུསྟེ་ །”ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །ཡང་དེར་“བློན་ཆེ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་བསྡོམས་པས་ཐེངས་37ལ་འབྱུང་ཞིང་། དེ་དག་P.T.1071(1) དང་། P.T.1072(1) དང་། P.T.1287(7) དང་། P.T.1288(15) དང་། ITJ.0750(6) དང་། or.8212.0187(7) སོགས་སུ་འཁོད་ཡོད། དཔེར་ན། P.T.1288: 43 རུ། “༄༅། ༔། པགྀ་ ལོ་ལ། བཙན་པོ་སྣམ་སྟོད་ན་བཞུགས་ཤྀང། བློན་ཆེ་སྟོང་རྩན་འ་ཞ་ཡུལ་ན་མཆིས་ཕར་ལོ་ཆྀག།།”ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །ཡང་དེར་“བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་བསྡོམས་པས་ཐེངས་51ལ་འབྱུང་ཞིང་། དེ་དག་P.T 0016(9) དང་། P.T.1071(5) དང་། P.T.1083(1) དང་། P.T.1089(1) དང་། ITJ.0750(26) དང་། ITJ.0751(6) དང་། or.8212.0187(3) དང་། དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་(1)དང་། ཞོལ་རྡོ་རིང་(1) སོགས་སུ་འཁོད་ཡོད། དཔེར་ན། ITJ.0750—241 རུ། “དཔྱྀད་བློན་ཆེན་པོ་མང་ཞམ་གྱྀས། ཟློར་བསྡུསྟེ་ །”ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །ཡང་དེར་“བློན་ཆེན་ཕོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་བསྡོམས་པས་ཐེངས་21ལ་འབྱུང་ཞིང་། དེ་གཙོ་ཆེ་ITJ.0750(21) ཏུ་འཁོད་ཡོད། དཔེར་ན། ITJ.0750: 155 རུ། “དབའས་ཁྲྀ་གཟིགས་ཞང་ཉེན་བློན་ཆེན་ཕོར་བཀའ་སྩལྟེ་།” ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །དེས་ན་ཐ་སྙད་འདི་དག་བྲིས་ཀྱི་ཆ་ནས་མིང་གཞིའི་ཅ་དང་ཆ། མིང་མཐའི་པ་དང་ཕ་སོགས་ཕན་ཚུན་རེས་མོས་སུ་ཐོན་པའི་ཡིག་རྙིང་གི་ཁྱད་ཆོས་ལས་ཆེར་མི་འདའ་བ་དང་གཅིག དོན་གྱི་ཆ་ནས་བློན་པོ་ཆེན་པོ་ཞེས་པའི་བཏགས་དོན་ལས་ཡང་དག་པར་མི་འགལ་བ་དང་གཉིས། ཡང་བཙན་པོ་ཚང་གི་ཡིག་ཚགས་ཀྱི་ངོ་བོར་ཁས་འཆེ་བའི་དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་གཅིག་པུར་ཡང་ཐ་སྙད་འདི་དག་རེས་མོས་ཀྱིས་བྲིས་པ་གང་ལ། དེ་དག་གི་གདགས་གཞིར་གྱུར་པའི་གང་ཟག་དག་ནི་P.T.1287གྱི“བློན་ཆེ་བགྱིས་པའྀ་རབས”ལས་འབྱུང་བའི་མི་སྣ་འགའ་ཞིག་ལས་མི་འགོངས་པ་དང་གསུམ། ཁྱད་པར་དུ་བློན་ཆེན་པོའི་ལས་ཐབས་འཛིན་པའི་མི་སྣ་གཅིག་ལ་ཐ་སྙད་དེ་དག་རེས་མོས་ཀྱིས་བྲིས་པ་(ITJ.0750: 115རུ། “བློན་ཆེ་ཁྲྀ་འབྲྀང་”ཞེས་དང་། ཡང་དེའི་ཡིག་ཕྲེང་123པར། “བློན་ཅེ་ཁྲྀ་འབྲྀང”ཞེས་དང་། “བློན་ཆེན་པོ་ཁྲྀ་འབྲྀང”དང་ “བློན་ཆེན་ཕོ་ཁྲྀ་འབྲྀང་”ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟ་བུའོ། །)དང་བཞི་བཅས་གང་ལ་གཞིགས་ཀྱང་། གནའ་བོའི་དུས་སུ་སྒྲ་བཙུན་པར་བྱས་ནས་ངག་གི་རྗེས་མཐུན་དུ་ཡི་གེར་བྲིས་པས་གཟུགས་མི་འདྲ་བར་སོང་ཙམ་ལས། གདགས་གཞི་གཅིག་གི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ཤ་སྟག་ཏུ་འགྲོ་ཚུལ་ཤིན་ཏུ་གསལ་ན། རང་ལུགས་སུ་གཅིག་གྱུར་ཏུ་“བློན་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་སྤྱད་ཡོད།
5.ཐ་སྙད་འདི་ནི་གཙོ་ཆེར་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་(OTDOལ་གཞི་བཅོལ་བ) P.T.1071(23)(2) .P.T.1072(5). P.T.1085(1). P.T.1089(2). P.T.1217(4). Or15000-0530(1). Or.8212-0187(1). S09498 A(1)སོགས་སུ་འབྱུང་། འདི་དག་ཕན་ཚུན་ཞིབ་ཏུ་བསྡུར་ན། ཞང་བློན་ཆེན་པོ་ཞེས་པ་ནི་གཏན་འཇགས་ཀྱི་དཔོན་གནས་ཤིག་ཏུ་མི་གྲུབ་ལ་ཞང་བློན་སྦྱར་བ་ཐམས་ཅད་ཞང་ཕྱོགས་ཀྱི་བློན་པོ་ཁོ་ནར་མ་ངེས་པའི་ཚུལ་ལ་ཡང་གོ་བ་རྙེད་ཐུབ།
6.ཐ་སྙད་འདི་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ལ་ཆོས་མི་བསྣུབ་པའི་ཕྱིར་རྗེ་བློན་མནས་བསྒགས་པའི་བཀའ་གཙིགས་ཡི་གེ་དང་པོར་གསལ།(དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015.4: 195-196.)
7. ཐ་སྙད་འདི་ནི་དབོན་ཞང་མཇལ་འདུམ་རྡོ་རིང་དུ་གསལ་ལ།(ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན། བོད་ཡིག་རྡོ་རིང་ཞིབ་འཇུག [M]. ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2019.3.2: 60.) དེ་བཞིན། “བློན་པོ་ཆེན་པོ”ཞེས་པ་འདི་གཙོ་ཆེར་ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་P.T.0016དང་། ITJ. 0751དང་། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ། ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ནུབ་མ་སོགས་སུ་འབྱུང་ལ། དེ་ལས་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕུད་པའི་གཞན་ཚང་མར་“བློན་པོ་ཆེན་པོ”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདིའི་སྔོན་དུ་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི”ཞེས་པའི་ཡི་གེ་གསུམ་སྦྱར་འདུག གཞན་ཡང་། ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་མདུན་གྱི་རྡོ་རིང་དང་། ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ ITJ. 0751 (37r4-37v1) རུ། “འཕྲུལ་གྱྀ་ལྷ་བཙན་པོ་ཁྲྀ་གཙུག་ལྡེ་བརྩན་མཆེད་དང། ཆབ་སྲིད་ཀྱྀ་བློན་པོ་ཆེན་པོ་ལེགས་པ་སྒྲུབ་སྒྲུབ་པ་བློན་ཆེན་པོ་ཞང་ཁྲྀ་སུམ་རྗེ་དང། ཞང་ཆེན་པོ་ལྷ་བཟང་ལ་སྩོགས་པ་བོད་རྗེ་བློན་འཁོརད་པར་བཅས་པ་དང།”ཞེས་པ་དང་། ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ཤར་མའི་ཡིག་ཕྲེང་36པ་དང་། རྡོ་རིང་ནུབ་མའི་ཡིག་ཕྲེང་17པ་དང་28པ་དང་49པ་སོ་སོར་འཁོད་པ་སོགས་གང་ལ་གཞིགས་ཀྱང་། དེ་ནི་དཔོན་ཚན་ཞིག་གི་སྤྱི་མིང་ལས་ལས་ཐབས་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གི་མཚན་གནས་སུ་གོ་ཐབས་མེད་ན། འདིར་“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ”དང་“བློན་ཆེན་པོ”གཉིས་ནི་ཡིན་ཁྱབ་མཉམ་དུ་མེད་པར་དཔོན་ཚན་སྤྱི་བྱེའི་འབྲེལ་བར་ཡོད་པའང་རྟོགས་སླ།
8. ཐ་སྙད་འདི་གཙོ་ཆེ་ཤོག་དྲིལ་P.T.1071དང་བློན་སྟག་སྒྲའི་མཛད་རྗེས་རྡོ་རིང་སོགས་སུ་གསལ།
9. མ་ཡིག (后晋)刘昫、(宋)欧阳修 撰修，罗广武译注.两唐书吐蕃传译著[M].北京：中国藏学出版社，2014.5: 176. འགྱུར་ཡིག འཇམ་དབྱངས་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་མཆན་བཏབ། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས། (དེབ་བཞི་པ།) ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་གསར་རྙིང་སོགས་སུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐོར། [M] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018.5: 138-139. (ལོ་ཙཱ་པས་ཞབས་མཆན་དུ་“འདིའི་ནང་བོད་ཀྱི་བློན་པོ་ཁག་ཅིག་གི་གོ་གནས་ཀྱི་མིང་རྒྱའི་དཔོན་རིགས་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འབོད་སྟངས་ལྟར་བྲིས་འདུག་པ་དེ་བཞིན་སྒྲ་སྒྱུར་བྱས། ཙའེ་ཞང་(宰相)ཞེས་པའི་གོ་གནས་འདིའི་གདགས་གཞི་དང་དབང་ཚད་སོགས་རྒྱའི་རྒྱལ་རབས་མི་འདྲ་བའི་ནང་འགྱུར་ལྡོག་འགའ་རེ་ཡོད་ཅིང་། ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་མགོར་ཧྲང་ཧྲུའུ་ཞིང་།(尚书省) མོན་ཞ་ཞིང་།(门下省) ཀྲུང་ཧྲུའུ་ཞིང་(中书省)གསུམ་གྱི་གཙོ་སྐྱོང་པ་སྟེ་ཧྲང་ཧྲུའུ་ལིང་།(尚书令) ཕུའུ་ཡེ་གཡས་གཡོན།(左、右仆射) ཧྲི་ཀྲུང་།(侍中) ཀྲུང་ཧྲུའུ་ལིང་(中书令)སོགས་ལ་ཙའེ་ཞང་ཟེར།”ཞེས་“相”(宰相)དེ་བློན་པོའམ་བློན་ཆེན་པོར་མ་བསྒྱུར་པར་“ཙའེ་ཞང་བློན་པོ”ཞེས་བསྒྱུར་པ་ནི་གངས་ཅན་པའི་ལོ་ཙཱའི་ལུགས་བཟང་ཚུལ་བཞིན་བསྐྱངས་པའི་ལེགས་བྱས་ཤིན་ཏུ་མད་པ་རང་དུ་མཐོང་ཞིང་། ཡང་“ཡུལ་དང་སེམས་ཅན་དང་མེ་ཏོག་དང་རྩི་ཤིང་ལ་སོགས་པའི་མིང་བསྒྱུར་ན་ཡིད་གོལ་ཞིང་ཚིག་མི་བདེ་བ་དང་། འོལ་ཕྱིར་བསྒྱུར་དུ་རུང་ཡང་དོན་དུ་དེ་ལྟར་ཡིན་ནམ་མ་ཡིན་གཏོལ་མེད་པ་རྣམས་ནི། སྒྲ་འོ་ལེ་ཙམ་བསྒྱུར་དུ་བཏུབ་ཀྱང་དོན་ལ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་བ་རྣམས། མགོ་ལ་ཡུལ་ཞེའམ། མེ་ཏོག་ཅེས་པ་གང་ལ་བྱ་བའི་མིང་གཅིག་བླ་ཐབས་སུ་སྣོན་ལ་རྒྱ་གར་སྐད་སོ་ན་ཞོག་ཅིག(བོད་ལྗོངས་རྟེན་རྫས་བཤམས་མཛོད་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ། སྒྲ་སྦྱོར་བམ་པོ་གཉིས་པ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2005.6: 72)”ཅེས་ནན་ཏུ་བསྟན་ན། རང་ལུགས་སུ་གཅིག་གྱུར་ཏུ་“བློན་ཙའེ་ཞཱང”ཞེས་བསྒྱུར་ཡོད།
10. གོང་དང་མཚུངས། འདིར་མ་ཡིག་སྒྱུར་འགྲེལ་མཁན་གྱིས་མཆན་འགྲེལ་དུ་“ཏཱ་བློན་ནི་ཏཱ་ཞཱང་དང་ཞའོ་བློན་ནི་ཞཱང་གཞོན་པའོ། །(大论、小论：大论即大相，小论即副相。)”ཞེས་སྤུ་རྒྱལ་དང་ཐང་གུར་པའི་དཔོན་གནས་འདི་གཉིས་ཀའི་ལས་ཐབས་ལ་ཁྱད་པར་མ་ཕྱེ་བར་ཡོངས་སུ་མཚུངས་པ་ལྟར་བཀྲལ་འདུག་ཀྱང་། ཁྱད་པར་རགས་པ་ཙམ་གོང་དུ་སོང་ཟིན་ལ་ཞིབ་ཕྲའི་ཁྱད་པར་ནི་བློན་ཙའེ་ཞཱང་(宰相)གི་འགྲེལ་བར་གཟིགས་འཚལ།) མ་ཡིག་ལྡེབས་ངོས་ 3་དང་འགྱུར་ཡིག་ལྡེབས་ངོས་4པར་གསལ།
11.详见白钢.中国政治制度史[J].天津：中国天津人民出版社，1991.537-538 、(后晋)刘昫、(宋)欧阳修 撰修，罗广武译注.两唐书吐蕃传译著[M]. 北京：中国藏学出版社，2014.5.176-177.
12. P.T.1089ཡི་ཡིག་ཕྲེང་r38པར་གསལ། བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཡིག་ཆའི་དྲ་བ(Old Tibetan Documents Online)ལས་དྲངས།
13.“宰相是对中国古代君主之下的最高行政长官的通称或俗称，并非具体的官名。“ 宰”的意思是主宰；“相”，本为相礼之人，字义有辅佐之意。太宰与相合称为宰相，宰相联称始见于《 韩非子·显学》，丞相就是宰相。宰相地位的具体名称多达几十种，历代不同：太宰、相、相邦、相国、丞相、大司徒（东汉）、尚书令、中书令、侍中、中书舍人、尚书左仆射、尚书右仆射、同平章事、内阁大学士（明朝）、军机大臣、总理（清朝末期）等等。”(བརྒྱ་འདུ་ལས་དྲངས།)
14. 蒋筱波编.中国宰相传[M]. 陕西：三泰出版社,2013.5.
15. 陈庆英.试论赞普王权和吐蕃官制[J].西藏民族学院学报,1982,(04): 53-64.(“由此可见,正如“皇帝” 一词是中原王朝时君主的专用标号一样，“赞普”一诃是吐蕃王朝的君主的专用称号，而且“赞普”来源于天神降世统治人间的概念，这是吐蕃赞普的着主地位的神权内容”。)
16. G. Tucci, The Tombs of the Tibetan Kings, Roma, 1950, pp.62.
17.Richardson, H.E. “Ministers of the Tibetan Kingdom.” The Tibet Journal, vol. 2, no. 1, 1977, pp. 10–27. JSTOR, www.jstor.org/stable/43299833. Accessed 13 July. 2021.
18. Helmut Hoffman, Early and medieval Tibet in Denis Sinor ed, The Cambridge History of Early Inner Asia. New York. 1990, pp.390.
19. Brandon Dotson, The Old Tibetan Annals: An Annotated Translation of Tibet’s First History, With an Annotated Cartographical Documentation by Guntram Hazod, Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften wien 2009, pp.81-137.
20. 原著.A S Hornby. 翻译. 王玉章、赵翠莲、邹晓玲等. 牛津高阶英汉双解词典 (Oxford Advanced Learner’s English-Chinese Dictionary)(第七版).商务印书馆、牛津大学出版社. 2009:893.
21. pp.331
22. Brandon Dotson, The Old Tibetan Annals: An Annotated Translation of Tibet’s First History, With an Annotated Cartographical Documentation by Guntram Hazod, Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften wien 2009, pp.81-137.70.
23. Sam Van Schaik, Tibet: A History. Yale University Press, New Haven and London. 2011, pp.13.
24. བློན་སྟག་སྒྲའི་མཛད་རྗེས་རྡོ་རིང་གི་ལྷོ་ངོས་ཡིག་ཕྲེང་5པ་ནས་7པའི་བར་དུ། “འབལ་ལྡོང་ཙབ་དང་། ལང་མྱེས་ཟིགས། བློན་པོ་ཆེན་པོ་བྱེད་བྱེད་པ་ལས། གློ་བ་རིངས་ནས།”ཞེས་པའི་ཚིག་ཅིག་འདུག་པ་ལ་གཞི་བཅོལ་བའོ། །
25. 陈庆英.试论赞普王权和吐蕃官制[J]. 西藏民族学院学报,1982,(04): 53-64.（“གུང་བློན་ཆེན་པོ, 即《新唐书吐蕃传》所说的论茞、大相，早期由一人担任，大权独揽，出则统军，入则主政。后期增加到数人，位在锛阐布之下，仍是宰相身份，掌握军政大权”）
26. གོང་དང་མཚུངས། ( “后来又采取增加主政大臣数目，给予一些大臣以“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བློན་པོ་ཆེན་པོ་བཀའ་ལ་གཏོགས་པ”的名义，即唐人翻译为“同平章事”的名义，俱称为宰相，使赞普易于控制 。”)
27. འདི་ནི་མ་ཡིག་ལ་གོ་བ་ཚུལ་བཞིན་མ་འཕེར་བ་སྟེ། ཕྱི་མོ་དངོས་ནི་འདི་ལྟར། “༄༅། །ཡོས་བུའྀ་ལོ་ལ། བཙན་པོ་དབྱར་ཆབ་སྲྀད་ལ་འ་ཞ་ཡུལ་དུ་གཤེགསྟེ། ཤུལྡུ་དབའས་སུམ་པོ་སྐྱེས་བཀའ་ གྱོད་ལ་ཆགས། རྒྱའྀ་མཁར་ཀྭ་ཆུ་སྀན་ཅང་ཕབ། བློན་ཆེན་ཕོ་མང་ཞམ་གུམ། དགུན་བཙན་ཕོ་ཕོ་བྲང་ཇོར་གོང་སྣ་ནའ་བཞུགསྟེ། འབོན་འ་ཞ་རྗེ་དང། ཞང་དབོན་གདན་ཚོམ། དབའས་སྟག་སྒྲ་ཁོང་ལོད་བློན་ཆེན་པོར་བཀའ་སྩལད། འ་ཞ་ཕལ་ཕོ་ཆེ་བྱ་སྒ་ སྩལད། བོད་ཡུལ་གྱྀ་དགུན་འདུན་སྐྱྀ་ལྷས་གང་ཚལ་དུ། ཞང་འབྲྀང་རྪན་ཁྱྀ་བུས་བསྡུས། མདོ་སྨད་གྱྀ་འདུན་མ་འབྲོ་ལཆྀའུ་ལུང་དུ་བློན་ཁྲྀ་འཟིགས་གནང་ཁོང་གྱྀས་བསྡུས་པར་ལོ་གཆྀག།”ཞེས་འཁོད་པ་ལས་“གདན་ཚོམ”ཞེས་པར་གོ་བ་ཡང་དག་མ་ལོན་པ།(OTDOལས་དྲངས།)
28.林冠群著.唐代吐蕃史论集[M].北京：中国藏学出版社,2006.165-202.203-219
29. 林冠群.唐代吐蕃众相制度研究[J].中国藏学,2012,(01): 48-67.
30. ཡུལ་ལྷ་ཐར། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལམ་ལུགས་ཞིབ་འཇུག [D] 2008.06: 68-71.
31. པད་གཞུང་ཟླ་བ་ཆུང་བདག བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་དཔོན་རིགས་ཞིབ་འཇུག [M] ལྷ་ས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2015.9: 120-137
32. གོང་དང་མཚུངས།
33.黄辛建、多杰扎西. bkav la gtogs pa 与同平章事：唐代多相制对吐蕃宰相制度的影响[J].西藏民族学院学报（哲学社会科学版）第35卷，2014.5,(03):15.
34. 陈楠.吐蕃大相尚结赞考述-兼论吐蕃宰相制度变化的几个阶段[J].中国藏学,1997,(3): 51-66
35详见林冠群.唐代吐蕃众相制度研究[J].中国藏学,2012,(01): 48-67、林冠群著.唐代吐蕃宰相制度之研究[M].联经出版事业股份有限公司,2015.
36.དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་བཀྲལ། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992.2: བོད་ཡིག 25-26. འགྱུར་ཡིག 156.
37. 林冠群著.唐代吐蕃史论集[M].北京：中国藏学出版社,2006:179.（“多相制具体实施时间，为公元727年”）
38.陈庆英.试论赞普王权和吐蕃官制[J]. 西藏民族学院学报,1982,(04): 61.
39. 林冠群著.唐代吐蕃史论集[M].北京：中国藏学出版社,2006:167-168.
40. ཞིབ་ཏུ་ནི།林冠群.唐代吐蕃众相制度研究[J].中国藏学,2012,(01): 48-67 དང་། 黄辛建、多杰扎西. bkav la gtogs pa 与同平章事：唐代多相制对吐蕃宰相制度的影响[J].西藏民族学院学报(哲学社会科学版),(35),2014.5,(03):14-19 དང་། 林冠群著.唐代吐蕃宰相制度之研究[M].联经出版事业股份有限公司,2015 སོགས་ལ་གཟིགས་འཚལ།
41. དཔེར་ན། ཤོག་དྲིལ་ཨང་རྟགས་P.T.1287པའི་ཡིག་ཕྲེང་376པ་ནས་377པའི་བར་ “ཞང་མཆིམས་རྒྱལ་ཟྀགས་ལ་སྩོགས་པས་རྒྱ་འྀ་མཁར་ཀིང་ཤྀ་ཕབ་སྟེ། རྒྱ་རྗེ་གྭང་བུ་ཧྭང་ཏེ་བསྐོས་སོ༎”ཞེས་དང་། ཡང་དབོན་ཞང་རྡོ་རིང་གི་ཤར་ངོས་ཡིག་ཕྲེང་22པ་ནས་24པའི་བར་“འཕྲུལ་གྱྀ་ལྷ་བཙན[པོ]ཁྲི་སྲོང་བརྩན་དང༎ རྒྱ་རྗེ་ཐེའེ་ཙོང་བཱུན་བུ་ཤེང་ཧྭང་ཏེ་གཉྀས་[༎ ཆབ]སྲིད་གཅྀག་དུ་མོལ་ནས༎” (OTDOལས་དྲངས།)ཞེས་འཁོད་པ་སོགས་ལས་ཐང་བོད་གཉིས་ཀའི་མཚན་གནས་གསོལ་ལུགས་ལ་སོ་སོའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པ་རྟོགས་ཐུབ།
42. ལྷ་མོ་དོན་གྲུབ། སྟོབས་ལྡན། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང《བློན་ཆེན་བགྱིས་པའི་རབས》ལས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཡན་གྱི་བློན་ཆེན་པོའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ། [J] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་རིག་དེབ། 2020.4: 129-138
43. དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་བཀྲལ། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992.2: 20.
44. གོང་དང་མཚུངས། ཤ 25
45. སྤྱི་ལོ་704ལོར་ལྷོ་འདུས་སྲེགས་ལ་བཀྱོན་ཕབ་པ་དང་། 705ལོར་བྲུང་པ་གནུབས་ཁོ་རེ་གུམ་པ་དང་། ཁུ་དང་ལྷོ་ལ་བཀྱོན་ཕབ་ཏེ་ནོར་བརྩིས་པ་སོགས་ལས་དེ་སྔའི་བློན་ཆེན་པོའི་ལས་ཐབས་བཟུང་བའི་རུས་རྒྱུད་རྙིང་བ་སྐོར་ཞིག་གིས་ཡང་བསྐྱར་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གར་སྟེགས་སྟེང་འབུད་པར་འབད་པ་ནར་མར་བྱས་ཀྱང་རེ་འབྲས་མ་སྨིན་པར་སྣང་།
46.དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་བཀྲལ། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992.2: 40.
47.དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་བཀྲལ། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992.2: 44.
48.དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་བཀྲལ། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992.2: 38.
49.དབང་རྒྱལ་དང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་བཀྲལ། ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992.2: 20.
50. (后晋)刘昫、(宋)欧阳修 撰修，罗广武译注.两唐书吐蕃传译著[M].北京：中国藏学出版社，2014.5: 176.( “其官有大相曰论茞，副相曰论茞扈莽，各一人，”)
