དེ་ཡང་ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་ལགས་ཀྱི་དཔྱད་རྩོམ《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འགར་ཐོག་མར་དཔྱད་པ》ཞེས་པ་ལས། “ཏུན་ཧོང་ས་ཕུག་ནས་ཐོན་པའི་གནའ་བོའི་བོད་ཡིག་གི་ཁྲོད་ནས་སློབ་དཔོན་ཐུ་མིའི་ལོ་རྒྱུས་དང་། བརྡ་སྤྲོད་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་དུམ་ཛར་འདྲ་རྙེད་དུ་རེ་བའི་འདུན་པ་ནར་མར་བཅངས་ནའང་ད་ཕན་ནི་མཐོང་བ་ལྟ་ཅི། ཐོས་རྒྱུ་ཙམ་ཡང་མེད་པས་རེ་བ་དོན་དང་མི་ལྡན་པ་ནམ་མཁའི་མེ་ཏོག་གི་རྗེས་སུ་འཁུམས།”①ཞེས་བཤད་པས་དོན་དངོས་ནས་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚགས་ཁྲོད་རང་རེའི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་དུམ་བུ་ཙམ་ཡང་མེད་པར་སྙམ་བྱུང་མོད། འོན་ཀྱང་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱིས་ཕྱི་གླིང་དུ་འཁྱར་བའི་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཡིག་ཚགས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ལེགས་སྒྲིག་པར་སྐྲུན་གྱི་བགྱི་བ་དོན་ལྡན་ལ་བརྟེན། སྔར་མཐོང་ལམ་དུ་མ་རེག་པའི་ཡིག་ཚགས་མང་པོ་རིམ་གྱིས་གསལ་ལེར་མངོན་བྱུང་པས་སྡོམ་ཚིག་སྔ་མ་རེ་འགའ་ལ་ཡང་བསྐྱར་བསམ་བློ་མི་གཏོང་ཐབས་མེད་དུ་གྱུར། འདིར་ནི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚགས་ལས་གསར་དུ་རྙེད་པའི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་བསྟན་བཅོས་ཏེ་འཇུག་པའི་སྒྲ་བརྒྱད་ཀྱི་ཚིག་ལེའུ་བྱས་པ་ཞེས་བྱ་བ་མཚམས་སྦྱོར་དང་བཅས་དེའི་འབྱུང་ཁུངས་དང་། བརྗོད་དོན། ཁྱད་ཆོས། རིན་ཐང་བཅས་རོབ་ཙམ་གླེང་བར་བྱ་བ་ལ།

 དང་པོ། བསྟན་བཅོས་ངོ་སྤྲོད།

 བསྟན་བཅོས་འདི་ནི་ཧྥ་རན་སིའི་པོ་ཞི་ཧུ་ཡིས་སྤྱི་ལོ་1908ལོར་ཏུན་ཧོང་ནས་འཁྱེར་བའི་ཡིག་ཆའི་གྲོས་ཏེ། ད་ལྟ་ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་ལ་ཡིག་ཚགས་ཨང་རྟགས་P. T.783 པ་ཡིན། ཡིག་ཚགས་འདི་ནི་ཤོག་དྲིལ་གཅིག་གི་སྟེང་དུ་བྲིས་ཡོད་ལ་རྣམ་པའི་ཆ་ནས་ཚིག་རྐང་བཅོ་བརྒྱད་ཐིག་ཕྲེང་བཅུའི་བདག་ཉིད་ཅན་ཏེ་ཁ་ཚང་དུ་སྣང་ཞིང་། མཚན་བྱང་ལ་འཇུག་པའྀ་སྒྲ་བརྒྱད་བསྟན་པའ་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་ཞེས་གསལ། སྒྲིག་གཞིའི་ཆ་ནས་མཚན་བྱང་དང་འགྱུར་ཕྱག གཞུང་དངོས་བཅས་ཡན་ལག་གསུམ་གྱིས་གྲུབ་ཡོད། རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཆ་ནས་ཡིག་མགོར་དབུ་ཁྱུད་དང་། ཚིག་བར་ལ་ཉིས་ཤད། ཚིག་མཐའ་ལ་རྫོགས་ཚིག་བཅས་བཀོད་ཡོད་པར་མ་ཟད། གུག་གུ་ཅན་གྱི་ཡི་གེ་སོ་གསུམ་ཡོད་པ་ལས་བཅུ་དགུ་གུག་གུ་ཕྱིར་ལོག་ཏུ་བྲིས་ཡོད་པ་དང་རྗེས་འཇུག་འ་དངོས་སུ་བྲིས་པ་བཅས་གནའ་ཡིག་གི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་ལྡན། བརྗོད་བྱའི་ཆ་ནས་ལྗོན་ཤིང་གཅིག་པུ་དཔེ་རུ་བཟུང་ནས་རིམ་པ་བཞིན་དུ་རྣམ་དབྱེ་བརྒྱད་དང་དེ་དག་གི་མཚན་གཞིའི་དཔེར་བརྗོད་ཞིབ་རྒྱས་སུ་བསྟན་འདུག དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་བྲལ་བའི་ཡིག་ཆ་འདི་ལ་དཔྱོད་ལྡན་དག་འཇུག་བདེ་བའི་ཕྱིར་དུ་ཡིག་ཚགས་ཇི་བཞིན་ཡོངས་སུ་བཤུ་འབྲི་བྱས་ན། འཇུག་པ་འྀ་སྒྲ་བརྒྱད་བསྟན་པ་འ་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ། འཕགས་པ་འཇམ་དཔལ་གཞོ་ནུར་གྱུར་པ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ།མེ་ཏོག་རྒྱས་ཚལ་ལྗོན་ཤྀང་ཡོད། །ལྗོན་ཤྀང་ལ་ནི་རླུང་གྀས་བསྐྱོད། །ལྗོན་ཤྀང་གིས་ནྀ་གླང་པོ་བསྒྱེལད། །ལྗོན་ཤྀང་ཕྱིར་ནྀ་ཆུ་དྲོངས་ཤིག། །ལྗོན་ཤྀང་ལས་ནྀ་མེ་ཏོག་ཁྲུངས། །ཤིང་གྀ་ཡལ་ག་རབ་དུ་ལྡེམ། །ལྗོན་པའྀ་ཤིང་ལ་བྱ་ཚང་བཅས། །ཀྱེ་ཀྱེ་ལྗོན་ཤིང་ངོ་མཚར་མཛེས།དང་པོ་དངོས་པོ་བསྟན་པ་ཡྀན། །གཉིས་པ་ལས་སུ་ཤེས་པར་བྱའ།གསུམ་པ་བྱད་པ་བྱེད་པོ་ཡྀན། །བཞྀ་པ་གང་ཕྱིར་སྦྱན་བའ་ཡིན། །ལྔ་བ་གང་ལས་འོང་པ་ཡིན། །དྲུག་པ་ལྷག་པའྀ་དབང་དུ་བྱས། །བདུན་པ་གནས་གཞྀ་བསྟན་པ་སྟེ། །བརྒྱད་པ་འབོད་པའྀ་ཚིག་ཡིན་ནོ། །

གཉིས་པ། བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ཁུངས་བཤད་པ།

 དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་བྲལ་བའི་བསྟན་བཅོས་འདི་ནི་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་རྒྱལ་ཕྱིའི་མི་རིགས་ཡིག་ཚགས་ཞིབ་འཇུག་ཁང་ནས་ཧྥ་རན་སིར་འཁྱར་བའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚགས་རྣམས་ལེགས་སྒྲིག་པར་སྐྲུན་གྱི་ལས་དོན་གཉེར་སྐབས་ལག་སོན་བྱུང་བ་ཡིན་ལ། དེ་ནས་2008ལོའི་ཟླ་11པར་ལན་ཀྲོའུ་གྲོང་ཁྱེར་ནས་འཚོགས་པའི་ཀྲུང་གོ་ཐུ་ལུ་ཧྥན་རིག་གཞུང་ཚོགས་པའི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་དང་ཡི་གེའི་ཆེད་གཉེར་ཨུ་ཡོན་ཚོགས་པ་དབུ་བརྙེས་པའི་མཛད་སྒོ་དང་འབྲེལ་བའི་རིག་གཞུང་གྲོས་ཚོགས་ཐོག ཁོ་བོས་བསྟན་བཅོས་འདི་ངོ་སྤྲོད་དང་བཅས་དཔྱད་པ་ཕྲན་བུ་བགྲོ་གླེང་བྱས་པ་ལ། གྲོས་ཚོགས་སུ་ཞུགས་པའི་མཁས་པ་མང་པོའི་དང་བ་དྲངས་ནས། ཡིག་ཚགས་འདི་ནི་གལ་ཆེན་ཡིན་ཚུལ་དང་བོད་རང་གི་བསྟན་བཅོས་ཡིན་མིན། ཐ་ན་ཐོན་མི་ཉིད་ནས་མཛད་པ་མིན་ནམ་ཞེས་པ་སོགས་དྲི་བ་དང་བསླབ་སྟོན་གང་མང་གནང་བྱུང་། དེ་བས་རང་ཉིད་ནས་མུ་མཐུད་དུ་བསྟན་བཅོས་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་སྐོར་ལ་བསམ་གཞིགས་དང་རྩད་གཅོད་བྱས་པར། དབྱིན་ཇིར་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཡིག་ཚགས་ནའང་བསྟན་བཅོས་འདིའི་རིགས་ཡོད་པ་ཤེས་ནས་འབད་པས་བཙལ་བ་ན། མཚན་བྱང་ལ་འཇུག་པའི་སྒྲ་བརྒྱད་བསྟན་པ་ཚྀག་ལེའུར་བྱས་པ་ཞེས་བསྟན་བཅོས་འདི་དང་ཡོངས་སུ་མཚུངས་པའི་ཡིག་ཚགས་རྙེད་བྱུང་། དགའ་འོས་པ་ཞིག་ལ་ཡིག་ཚགས་འདིའི་མཇུག་བྱང་དུ། “༄། : །ཞུ་ཆེན་གྱི་མཁན་པོ་དང་། ལོ་ཙ་པ་བན་དེ་ཆོས་གྲུབ་ཀྱིས་རྒྱའྀ་དཔེ་ལས་བསྒྱུར་ཅིང་ཞུས་ཏེ། གཏན་ལ་ཕབ་པ།།”①ཞེས་བསྟན་བཅོས་འདིའི་འབྱུང་ཁུངས་དང་སྒྱུར་པ་བོ་གསལ་བོར་བསྟན་འདུག དེ་བས་བསྟན་བཅོས་འདིའི་སྒྱུར་པ་པོ་ནི་བོད་གནའ་རབས་ཀྱི་ཞུ་ཆེན་ལོ་ཙཱ་བ་འགོས་ཆོས་གྲུབ་ཡིན་པ་ཤེས་ལ་བསྒྱུར་གཞི་རྒྱ་ནས་ཡིན་པའང་ཤེས་བྱུང་། དེ་ནས་སྐབས་འདིའི་རྒྱ་ནི་རྒྱ་གར་དང་རྒྱ་ནག་གཉིས་ལས་གང་ལ་གོ་དགོས་པར་བསམ་བློ་རེ་བཏང་ན། འགོས་ཆོས་གྲུབ་ནི་འཕགས་བོད་རྒྱ་གསུམ་གྱི་སྐད་ལ་བྱང་བའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཆེན་པོ་ཡིན་ཡང་། སྐུ་ཚེའི་སྨད་དུ་བོད་ཐང་གཉིས་ཀྱི་ས་མཚམས་ཤ་ཅུའི་ཕྱོགས་སུ་ཡུན་རིང་བཞུགས་ནས་ལང་ཀར་གཤེགས་པའི་མདོ་དང་མཛངས་བླུན་གྱི་མདོ་སོགས་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་རྒྱ་ནས་བོད་ལ་བསྒྱུར་བ་དང་། ཁྱད་པར་དུ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚགས་ཨང་རྟགས་P. t. 770 པ་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བའི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་སུམ་ཅུ་བའི་རྣམ་བཤད་ཀྱི་མཇུག་བྱང་དུའང་། “ཞུ་ཆེན་གྱྀ་མཁན་པོ། ལོ་ཙ་པ། བཅོན་ལྡན་འདས་རིང་ལུགས། བན་དེ་ཆོས་གྲུབ་ཀྱིས་རྒྱ་འྀ་དཔེ་ལས་བསྒྱུར་ཅིང་ཞུས་ཏེ། གཏན་ལ་ཕབ་པ།”ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་ལས་རྒྱ་ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་ནག་ལ་གོ་དགོས་པ་ར་སྤྲད། དེས་ན་རྣམ་དབྱེ་བརྒྱད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་དེ་རྒྱ་ནག་གི་ཡིན་ནམ་རྒྱ་ནག་ལ་འགྱུར་པ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་དྲི་བ་མི་འདོན་རང་དབང་མེད་པས། དེའི་རྒྱུན་མཐུད་ནས་རྩད་ཞིབ་བྱས་པ་ན། ཧྥ་རན་སིར་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་རྒྱ་ནག་ཡིག་ཚགས་ཨང་རྟགས་Pel.chin. 3950 ནས་ལན་གསལ་བོར་རྙེད་བྱུང་། རྒྱ་ཡིག་ཡིག་ཚགས་དེ་ནི་ནང་དོན་ཁག་གཉིས་ཀྱི་གྲུབ་ལ་ཁག་ཐོག་མ་ནི་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སྡོམ་པ་ཉི་ཤུ་བ་རྒྱ་འགྱུར་མ་དང་ཁག་གཉིས་པ་ནི་རྩོམ་ཐུང་འདིའི་བརྗོད་གཞིའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་བསྒྱུར་གཞི་འཇུག་པའི་སྒྲ་བརྒྱད་བསྟན་པ་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་རྒྱ་ནག་ཡི་གེས་བྲིས་པ་ཞིག་རེད།