མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་རིག་གནས་ནི་མཐོ་སྒང་དུ་གཞིས་ཆགས་པའི་མི་རིགས་ཀྱིས་མི་ལོ་སྟོང་ཕྲག་དུ་མའི་རིང་ལ་ཟམ་མ་ཆད་པར་གསར་གཏོད་གནང་བ་བརྒྱུད་དེ་རིམ་གྱིས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་པས་ན། དེར་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོང་དང་སྐྱེ་ཁམས་དཔལ་ཡོན་འཛུགས་སྐྲུན་ཐད་དུ་དགེ་མཚན་གྱི་ཆ་མང་དུ་མངའ་ཞིང་། དེ་ལས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་རི་ཆུའི་རིག་གནས་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་རྣམ་གྲངས་ཁྲོད་དུ་སྣོད་བཅུད་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་སྐོར་གྱི་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་ལྟ་བ་དང་འཆམ་མཐུན་མཉམ་གནས་ཀྱི་བསམ་བློས་ཕྱུག་པ་དང་། རྣམ་པ་དང་ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ལ། སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོང་ཐད་དུས་ཡུན་རིང་པོའི་ནང་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་མྱོང་ཞིང་ད་ལྟའང་མུ་མཐུད་དུ་འཐོན་བཞིན་པའི་རིག་གནས་སྲོལ་རྒྱུན་ཞིག་ཡིན་ནོ། ། དེ་བས་དེང་གི་སྐྱེ་ཁམས་དཔལ་ཡོན་འཛུགས་སྐྱོང་གི་བསམ་བློ་དང་འབྲེལ་ཏེ་བོད་ཀྱི་རི་ཆུའི་རིག་གནས་ལ་མཐོང་ཆེན་དང་། དེའི་རིན་ཐང་སྔོག་འདོན་དང་དར་སྤེལ་གཏོང་རྒྱུ་ནི་“སྐྱེ་ཁམས་རིག་གནས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་གཏོང་རྒྱུ་དང་། ཀྲུང་གོའི་སྐྱེ་ཁམས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་འཆད་རྒྱུ་་”ཞེས་པའི་ཏང་གི་ཚོགས་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་པའི་དགོངས་དོན་དང་ཡང་མཐུན་ནོ། །

གཅིག ཆོས་ཀུན་གཅིག་འདུའི་ཕུང་པོ་དང་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འདོད་པའི་འདུ་ཤེས། བོད་ཡུལ་གྱི་རི་ཆུའི་མི་ཆོས་སྐྱེ་ཁམས་མ་ལག་ནི། སྐད་རིགས་དང་། ཆོས་ལུགས། ལྷ་སྒྲུང་། སེམས་ཁམས། འཛེམ་བྱ། མཚོན་བྱེད་ཀྱི་བརྡ་རྟགས་སྣ་ཚོགས་བཅས་ལས་གྲུབ་པའི་རིག་གནས་མ་ལག་ཆ་ཚང་ཞིག་ཡིན་པས། དེ་ནི་རིན་ཐང་འདུ་ཤེས་རིགས་ཤིག་དང་བརྡ་རྟགས་མ་ལག་ཅིག་རེད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་ཅིང་། དེ་ལས་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཡོད་རྒུ་གཅིག་འདུའི་ཕུང་པོ་ཞིག་ཡིན་པའི་འདུ་ཤེས་དང་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བའི་འདུ་ཤེས་གྲུབ་ཡོད་པ་སྟེ། མཐོ་སྒང་གི་རི་ཆུའི་ཁོར་ཡུག་མཐའ་དག་ཆ་ལག་ཚང་བའི་གཅིག་འདུའི་ཕུང་པོ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱང་དེའི་གྲུབ་ཆར་གྱུར་ཡོད་གཤིས། མིའི་རིགས་ཀྱི་བྱ་བྱེད་ཚང་མ་རི་ཆུར་འབྲེལ་ཞིང་འདྲེས་པ་དང་རི་ཆུའི་རང་བྱུང་གི་ཁྱད་ཆོས་ལ་བསྟུན་དགོས་ཀྱི་ཡོད། རི་ཆུའི་ཁོར་ཡུག་ནི་ཚེ་སྲོག་མེད་པའི་དངོས་པོ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་ཚེ་སྲོག་གི་ཕུང་པོ་གསལ་རིག་བཀྲ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། གངས་རི། ཆུ་བོ། མཚེའུ། ལྗོན་ཤིང་ཚང་མར་བླ་སྲོག་ལྡན་པས་ན་དེ་དག་ཚང་མར་གསོན་ཤུགས་ལྡན་ཞིང་། ས་གཞི་ཆེན་མོ་ནི་སྲོག་དང་ལྡན་ལ་དབྱེ་ཕྲལ་མི་རུང་བའི་ཚེ་སྲོག་གི་ཕུང་པོ་ཞིག་ཏུ་འདོད། དེ་བཞིན་ས་གཞི་དང་། རྩྭ་ཐང་། ནགས་ཚལ། འདམ་གཞོང་། མཚོ་དང་མཚེའུ། འབབ་ཆུ་བཅས་མཐའ་དག་མ་ཡུམ་གྱི་སྐྱི་པགས་ལྟ་བུ་ཡིན་པས་དེར་གནོད་སྐྱོན་དང་གཏོར་བཤིག་གཏོང་མི་རུང་ཞིང་། རང་བྱུང་ཡུལ་ལྗོངས་དང་རིག་གནས་ཡུལ་ལྗོངས་གཉིས་ཀ་གཅིག་འདུ་ཡིན་པས་ཁ་འབྲལ་ཐབས་མེད། དེ་བས་བོད་ཀྱི་མི་ཆོས་སྐྱེ་ཁམས་ལྟ་ཚུལ་ནང་ཕུགས་བསམ་གྱི་ཞིང་ཁམས་ནི་འདི་ལྟ་སྟེ། ཕྱི་ཡུལ་དང་ནང་ཡུལ་ཅན་གཉིས་དབྱེར་མེད་གཅིག་འདུའི་ཕུང་པོ་ཞིག་དང་། རི་ཆུའི་ཁོར་ཡུག་དང་ཡུལ་ཅན་ཚེ་སྲོག་གཉིས་གཅིག་ལ་གཅིག་ཕན་དང་གཅིག་ལ་གཅིག་རྟེན་དུ་གནས་ཤིང་། མཐོ་སྒང་གི་མི་དམངས་ཀྱིས་གནའ་བོའི་དུས་ནས་རང་ཉིད་འཚོ་སའི་རང་བྱུང་རི་ཆུའི་ཁོར་ཡུག་འདི་ཉིད་མི་གཤིས་ཅན་དང་། སྣང་བརྙན་ཅན། བླ་མེད་ཅན། རྟགས་མཚན་ཅན་བཅས་སུ་བསྒྲུབས་པ་སྟེ། རི་བོ་དང་ཆུ་བོ་ཚང་མར་དེ་འབྲེལ་གྱི་ལྷ་ཀླུ་གཉན་བཙན་གྱི་སྣང་བརྙན་བསྐྲུན་ཅིང་། ལྷ་སྒྲུང་ཁྲོད་ཀྱི་རི་ཆུའམ་ཡང་ན་སྲོག་ཆགས་རིགས་ཤིག་དེའི་རྟགས་མཚན་དུ་བྱེད་པའམ་ཡང་ན་ཐད་ཀར་ལྷ་ཀླུ་གཉན་བཙན་ཆེ་གེ་མོ་ཞིག་གི་སྣང་བརྙན་ཐོག་ནས་མཚོན་པར་བྱེད་དོ། ། བོད་ལ་སྣོད་བཅུད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཞེས་པའི་བརྗོད་ལུགས་ཡོད་པ་ལས། སྣོད་ཅེས་པ་ནི་ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ལ་གོ་ཞིང་། སྐྱེ་དངོས་མཐའ་དག་གི་རྟེན་གཞི་ཕྱིའི་ཁོར་ཡུག་གམ་ཡང་ན་རང་བྱུང་ཁམས་ཆེན་པོ་ཞེས་པར་གོ་ཡང་ཆོག བཅུད་ཅེས་པ་ནི་ནང་བཅུད་ཀྱི་སེམས་ཅན་ཏེ་འཇིག་རྟེན་ཁམས་སུ་འཚོ་བའི་ཚེ་སྲོག་མཐའ་དག་ལ་གོ་བ་ཡིན། སེམས་ཅན་དུ་འབོད་པ་ཚང་མར་ཚེ་སྲོག་ལྡན་པས་ན་ངོ་བོའི་ཆ་ནས་ཁྱད་པར་ཅི་ཡང་མེད་པར་ཚང་མ་འདྲ་མཉམ་ཡིན། འདི་ལས་སྲོག་ལྡན་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་གང་འདྲ་ཡིན་པ་དེ་མཚོན་ཡོད་ལ་དེ་ནི་སྐྱེ་ཁམས་ཐད་ཀྱི་དགོངས་གཞི་ངོ་མའང་ཡིན། ཁོང་ཚོས་རང་བྱུང་ཁམས་དང་ཚེ་སྲོག་ལ་བརྩི་འཇོག་དང་། མཉམ་འཚོ་མཉམ་གནས། འཆམ་མཐུན་ངང་གནས་པ་བཅས་ཀྱི་འདོད་བློ་བཏོན་པ་ཕུད། བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་ད་དུང་ཚེ་སྲོག་གི་རྣམ་པར་མཐོ་དམན་གྱི་ཁྱད་པར་མེད་པ་དང་། རྣམ་ཤེས་གཏན་མེད་དུ་མི་འགྱུར་བར་ཟོ་ཆུན་ལྟར་འཁོར་བ་དང་། བསོད་ནམས་དགེ་བའི་ལས་ལ་བརྩོན་ཚེ་འབྲས་བུ་བདེ་བ་སྨིན་པ་དང་། མི་དགེ་བའི་ལས་ལ་ཞུགས་ཏེ་ཚེ་སྲོག་ལ་གནོད་བསྐྱལ་ཚེ་འབྲས་བུ་སྡུག་བསྔལ་འབྱུང་བའི་ལས་རྒྱུ་འབྲས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་འཛིན། ལོ་དུས་རིང་པོ་ཕྱིན་རྗེས་འདུ་ཤེས་དེ་རིམ་བཞིན་བོད་མིའི་ཕྱིའི་སྤྱོད་པ་དང་ནང་སེམས་ཁམས་སུ་ཐིམ་ནས་འཚོ་བ་སྐྱེལ་སྟངས་སུ་གྲུབ་པ་དང་། མཛེས་དཔྱོད་དགའ་ཕྱོགས་ཁྲོད་ནས་ཕྱིར་མངོན་ཅིང་། བསམ་བློ་གཏོང་ཕྱོགས་ཁྲོད་དུ་སིམ་པར་གྱུར་ཏེ་མི་རིགས་འདིའི་སྐྱེ་ཁམས་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་དང་། རིན་ཐང་གི་ལྟ་ཚུལ། ཚེ་སྲོག་གི་ལྟ་ཚུལ་དུ་གྲུབ་པ་ཡིན་ནོ། །

བོད་རིགས་ཀྱིས་རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་ཚེ་སྲོག་མཐའ་དག་བླ་ན་མེད་ཅིང་གནོད་འཚེ་བཏང་མི་ཆོག་པར་འདོད་པས། ཁོང་ཚོས་རང་བྱུང་ལ་བརྩི་འཇོག་དང་། རང་བྱུང་ལ་སྟུན་པ། རང་བྱུང་སྲུང་སྐྱོང་བཅས་བྱེད་ཅིང་རང་བྱུང་དང་གཉིས་མེད་ལྷན་འདྲེས་བྱུང་ཡོད། ཁོང་ཚོས་རང་བྱུང་ཁམས་ཆེན་མོར་རྣམ་འགྱུར་ག་འདྲ་འཛིན་ཚུལ་དེ་ལོ་ངོ་བརྒྱ་སྟོང་གི་རིང་ལ་ཁོར་ཡུག་ཧྲིལ་པོར་སྲུང་སྐྱོང་དང་སྐྱེ་དངོས་ཡོངས་ལ་སྲུང་སྐྱོང་བྱས་པའི་བྱ་སྤྱོད་ཐོག་ནས་མངོན་གྱི་ཡོད་པ་དང་། གང་བྱུང་དུ་གསར་སྤེལ་བྱེད་པ་འགོག་པ་དང་། ཟད་གྲོན་ཆུང་ངུའི་ཐོག་ནས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པ། སྟབས་བདེ་བབ་ཆགས་ཀྱི་འཚོ་བ་སྐྱེལ་སྟངས་བཅས་ཀྱི་ཐོག་ནས་མངོན་གྱི་ཡོད་པ་དང་། རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་དང་འཆམ་མཐུན་མཉམ་གནས་ཀྱི་འབྲོག་ལས་གཉེར་སྟངས་དང་སོ་ནམ་གཉེར་སྟངས་ཐད་ནས་མངོན་གྱི་ཡོད་པ་དང་། དད་མོས་དང་བསམ་བློའི་འཚོ་བ་གཙིགས་སུ་འཛིན་པའི་རིན་ཐང་སྙེག་ཕྱོགས་ཐད་ནས་མངོན་གྱི་ཡོད་པ་རེད།

གཉིས། བོད་མིའི་དད་མོས་དང་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་རི་ཆུ། རི་ཆུ་གཉིས་ནི་སའི་རྟགས་མཚན་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རྟགས་མཚན་ཡིན་པའི་ཆ་ནས། མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་གོ་གནས་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་ཟིན་ཡོད་ཅིང་། རི་བོར་མོས་གུས་དང་བཀུར་བསྟི་བྱེད་པའི་སྲོལ་དེ་ཡང་འཛམ་གླིང་གི་མི་རིགས་ཐུན་མོང་ལ་ཡོད་ལ། རི་ལྷ་(mountain deity)དང་གནས་རི་(sacred mountain)ནི་འཛམ་གླིང་དུ་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་། རིག་གནས་ཀྱི་ངོས་འཛིན་གཅིག་མཐུན། མི་ཆོས་ས་ཁམས་བཅས་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱི་རྟགས་མཚན་ཞིག་ཀྱང་རེད། རི་བོ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་མཐུ་སྟོབས་ཀྱི་རྟེན་གཞི་དང་ལྷའི་གནས་གཞི་ཡིན་ཞིང་། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནས་མཆོག་དམིགས་བསལ་ཅན་ནམ་ཡང་ན་གནའ་ཤུལ་གྲགས་ཅན་ཡིན་པར་འདོད། དཔེར་ན། དབུས་ཤར་ས་ཁུལ་གྱི་ཡཱ་ཧུ་དཱའི་ཆོས་ལུགས་དང་ཀི་ཏི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནས་རི་གྲགས་ཅན་བཞི་དང་། ཐུར་ཁེ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རི་བོ་ཨ་ར་ར་ཐི། (Mt.Arart))ཨེ་ཅིབ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རི་བོ་སི་ནེ། (Mt.Sinai)དབྱི་སི་རལ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རི་བོ་མོ་རེ་ཡ་(Mt.Moriah)དང་རི་བོ་ཐ་པོར་(Mt.Tabor)བཅས་ལྟ་བུའོ། །དེ་ལས་རི་བོ་མོ་རེ་ཡའི་ལྷའི་ཁང་བཟང་ནི་ཡཱ་ཧུ་དཱའི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་རྟགས་མཚན་མཐོ་ཤོས་སུ་གྱུར་ཡོད་པ་དང་། དེར་བརྟེན་ནས་ཅེ་རུས་ས་ལེམ་འཛམ་གླིང་གི་ཡཱ་ཧུ་དཱ་མི་རིགས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྟེ་བར་གྱུར་པ་རེད། དེ་བཞིན་ཨ་ཧྥེ་རི་ཁ་གླིང་གི་སྐྱེ་བོས་རི་བོ་ཆི་ལི་མ་ཀྲ་ལོ་ཞེས་པ་དེ་ཁོང་ཚོའི་གནས་རིར་བརྩིས་ནས་ལོ་ལྟར་རི་དེའི་འདབས་སུ་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གསོལ་མཆོད་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་བ་དང་། རི་ལྷར་ཕྱག་འཚལ་བ། གེགས་བར་མེད་པར་གསོལ་བ་འདེབས་པ་བཅས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེ་བཞིན་གྷི་རི་སིའི་མིས་རི་བོ་ཨོ་ལིན་ཕི་ཡ་ནི་ལྷ་ཚོགས་ཀྱི་གནས་རི་ཡིན་པར་འདོད་གཤིས། གེགས་མེད་བདེ་སྐྱིད་ཡོང་ཆེད་ལོ་ལྟར་དེ་གར་རི་ལྷར་གསོལ་མཆོད་བྱེད། འཇར་པན་པས་རི་བོ་ཧྥུ་ཧྲི་ཞེས་པ་དེ་ཁོང་ཚོའི་སེམས་ཀྱི་རྟེན་ས་དང་མི་རིགས་ཀྱི་མཚོན་རྟགས་སུ་འཛིན་ཞིང་། ཚོང་རྫས་གྲགས་ཅན་གྲངས་མེད་ཅིག་ལ་རི་བོ་ཧྥུ་ཧྲི་དང་འབྲེལ་བའི་མིང་བཏགས་ཡོད།

རྒྱ་མི་རིགས་ཀྱང་དེ་བཞིན་ཏེ། དཔེར་ན་《རི་ཆུའི་བསྟན་བཅོས་》ཞེས་པའི་དེབ་ཏུ་རི་ཆུ་གཉིས་ས་ཁོངས་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་རྟགས་དང་མཚམས་སུ་བྱས་པ་དང་། ཧྭ་ཞའི་ས་གཞི་ཆེན་མོ་ས་ཁུལ་ཆེན་པོ་5དང་། ས་ཁུལ་འབྲིང་བ་26ས་ཁུལ་ཆུང་བ་451ཏུ་ཕྱེ་ཞིང་། རི་བོ་ཚང་མར་རང་རང་གི་ལྷ་གནས་ཚུལ་དང་། རི་བོ་ཆེན་པོར་ཡོད་པའི་ཐོན་ཁུངས་དང་རིན་པོ་ཆེའི་རིགས་སྔར་བས་ཆ་ཚང་ཞིང་ཞིབ་ཕྲའི་སྒོ་ནས་བྲིས་ཡོད་པས། དེ་ནི་རི་བོ་སྲོག་ཤིང་དུ་བཟུང་ནས་བྲིས་པའི་དངོས་མང་དེབ་ཐེར་ཞིག་ཏུ་བརྗོད་རུང་བ་ཡོད། ཀྲུང་གོའི་གནའ་བོའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་རི་བོ་ཆེན་པོར་དད་གུས་བྱེད་པའི་སེམས་ཁམས་ཟབ་མོ་མངའ་སྟེ། ཀྲུང་གོ་བས་རི་བོ་ཆེན་པོ་ལྔ་ལ་དད་གུས་དང་། ཁྱད་པར་དུ་རི་བོ་ཐའེ་ཧྲན་ལ་གུས་བཀུར་བྱེད་ཚུལ་ནི་ངག་རྒྱུན་དུས་རབས་ཀྱི་རྗེ་བོ་ཡའོ་དང་ཧྲུན་གྱི་དུས་ནས་ད་ལྟའི་བར་དུ་མ་ཉམས་པར་ཡོད་ཅིང་། རི་བོ་ཐའེ་ཧྲན་གྱི་བསྟོད་པ་དང་། སྙན་ངག རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ།《ཐའེ་ཧྲན་གྱི་དེབ་ཐེར》《ཐའེ་ཧྲན་གྱི་སྐོར་ཀུན་འདུས》《ཐའེ་ཧྲན་གྱི་སྐོར་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་》ཞེས་པ་ལ་སོགས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཡིག་གྲངས་བྱེ་བ་ལྷག་ལ་སོན། རྒྱ་མི་རིགས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ཀྱི་ཁྱིམ་གཞིས་འདིར་ཧྲེན་ཀྲོའུ་(神州)ཞེས་པ་སྟེ་ལྷའི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་ངོས་འཛིན་པ་རེད།

བོད་ཡུལ་དུ་བོན་པོའི་ཆོས་ལུགས་ཡིན་ནའང་འདྲ། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ཡིན་ནའང་འདྲ། གཉིས་ཀས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དུང་ཞེན་ཤུགས་དྲག་པོ་དང་འཐུས་ཚང་བའི་ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་གྱི་ལམ་ལུགས་ལ་བརྟེན་ནས་མཐོ་སྒང་གི་མི་རིགས་འདི་ཉིད་རང་བྱུང་ཁམས་ཆེན་མོ་དང་། རང་བྱུང་ཁམས་ཀྱི་ལྷར་དད་བཀུར་བྱེད་པའི་མི་རིགས་ཤིག་ཏུ་སྐྱེད་སྲིང་བྱས་པ་རེད། གནའ་བོའི་དུས་ནས་བཟུང་མཐོ་སྒང་གི་རི་ཆུའི་རིག་གནས་ཁུལ་མི་འདྲ་བར་གནས་པའི་སྐྱེ་བོ་རྣམས་ལ་བན་བོན་གཉིས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་འོག ཆོས་ལུགས་གཉིས་ཀས་ས་ཁོངས་ཀྱི་དབང་ཚད་དང་རིག་གནས་ཤུགས་རྐྱེན་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ལ་གཞིགས་ནས་འཛམ་གླིང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནས་རི་དང་། ས་ཁོངས་མི་རིགས་ཀྱི་གནས་རི། ཚོ་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནས་རི། སྐྱེ་བོ་སྒེར་གྱི་རྣམ་ཤེས་ཀྱི་གནས་རི་བཅས་གོ་གནས་དང་རིམ་པ་མི་འདྲ་བའི་གནས་རི་རིགས་བཞིར་དགར་སྲོལ་མཆིས། གནས་རི་ནི་བླ་ན་མེད་པའི་ས་ཁོངས་ག་གེ་མོའི་ལྟེ་གནས་ཡིན་ཞིང་། གནས་རིའི་མཐའ་འཁོར་དང་དེའི་ཕྱོགས་བཞིའི་གངས་ཅན་ཡུལ་ནི་དགེ་ཚོགས་ཡོན་ཏན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་གོ ། རིམ་པ་མི་འདྲ་བའི་གནས་རི་ཡིས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྐྱེ་ཁམས་སྲུང་སྐྱོང་ཁུལ་གྲུབ་ཡོད་པ་ཡིན། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་འཚོ་བའི་བོད་རིགས་ཀྱི་ཚོ་པ་ཚང་མའི་ས་ཁོངས་སུ་རི་བོ་མཐོན་པོ་ཞིག་གམ་རི་ཚོགས་ཤིག་གནས་རིར་བཀུར་ཅིང་། དེ་ཉིད་གནོད་སྐྱོན་འཆོར་མི་རུང་བའི་གནས་ཤིག་ཏུ་བརྩིས་ནས་སྲུང་ཞིང་སྐྱོང་། བྱེད་སྟངས་འདི་མཐོ་སྒང་གི་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོང་ལ་དོན་སྙིང་གལ་ཆེན་ལྡན་ཏེ། གནས་རིའི་ས་ཁོངས་སུ་རང་བྱུང་གི་ཡུལ་ལྗོངས་མི་འདྲ་བ་དང་། སྔོ་ཁེབས་མ་ལག་མི་འདྲ་བ། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རིགས་མི་འདྲ་བ་བཅས་སོར་ཉར་ཐུབ་པ་བྱུང་བས་ན། གནས་རི་རེ་རེ་ནི་“ཚེ་སྲོག་གི་རི་བོ་”རེ་རེ་ཡིན། ཚོ་པ་ཞིག་གི་ས་ཁོངས་ནང་ཡིན་ནའང་འདྲ། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་ཧྲིལ་པོ་ཡིན་ནའང་འདྲ། བརྗིད་བག་ཆགས་པའི་གནས་རི་རེ་རེ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སེམས་ཀྱི་རྟེན་ས་རེ་རེ་ཡིན་ལ། མི་དང་རང་བྱུང་ཁམས་གཉིས་འཆམ་ཞིང་མཐུན་པར་གནས་པའི་མཚོན་རྟགས་ཀྱང་ཡིན་ནོ། །

དེ་ཡང་བོད་རིགས་མི་དམངས་ཀྱིས་སྲིད་པ་ཆགས་པའི་ལྷ་དགུ་དང་བསྟན་མ་བཅུ་གཉིས་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་ལྷའི་རིགས་མི་འདྲ་བ་མང་པོ་རྟོག་བཟོ་བྱས་ཤིང་། ལྷ་དེ་དག་ལ་གསོལ་མཆོད་བཀུར་བསྟི་དང་འབྲེལ་མགོན་དང་དཔུང་གཉེན་དུ་སྟེན་བཞིན་ཡོད། ཁོང་ཚོས་ལྷའི་རིགས་སྣ་ཚོགས་པ་དེ་དག་རང་ཉིད་ཀྱི་བསམ་བློའི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་དད་མོས་ཀྱི་མཐོ་ཚད་དུ་བཀུར་བ་སྟེ། གསལ་པོར་བཤད་ན། བོད་མི་རིགས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་གི་འདུ་ཤེས་དང་སྐྱེ་ཁམས་མི་ཆོས་ནི་ལྷར་དད་མོས་བྱེད་པ་དང་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་གྲུབ་ཡོད་པ་ཞིག་རེད། བོད་ཀྱི་ལྷར་དད་མོས་དང་གོང་བཀུར་བྱེད་པ་དེ་ནི་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་སྐྱེ་ཁམས་རིག་གནས་ཀྱི་ནང་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ལ་བོད་མིའི་སྐྱེ་ཁམས་མི་ཆོས་དང་སྐྱེ་ཁམས་སྲོལ་ཁྲིམས་ཀྱི་རྨང་གཞི་ཡང་ཡིན། དེའི་ནང་དེང་གི་དུས་སུའང་དགེ་མཚན་ལྡན་ཞིང་ཡར་ཐོན་ཡིན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་བྱེད་ནུས་ལྡན་པ་དང་། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོང་དང་། མཛེས་སྡུག་ལྡན་པའི་ཀྲུང་གོ་འཛུགས་སྐྱོང་བྱེད་པར་དོན་སྙིང་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་ལྡན་པ་རེད།

རང་བྱུང་ཁམས་ལ་རྟེན་ཐབས་དང་གངས་རི་དང་རྩྭ་ཐང་རྒྱབ་རྟེན་དུ་བཟུང་གཤིས། མཐོ་སྒང་གི་ཡུལ་མིས་རང་བྱུང་ཁམས་ཆེན་མོའི་གསོན་ཤུགས་ཚོར་ལ། དེར་བརྟེན་ནས་རང་གི་ཁོར་མོ་ཡུག་ཏུ་ལྷའི་འཇིག་རྟེན་ཞིག་གནས་པར་ཡིད་ཆེས་བྱེད། གནས་རི་དང་ལྷ་མཚོ་གཉིས་ལྷ་ཀླུའི་གནས་ཡུལ་ཡིན་པར་མ་ཟད། མཁའ་དབྱིངས་དང་། ས་འོག ཆུ་བོ། ནགས་ཚལ། རྩྭ་ཐང་བཅས་སུའང་ངོ་མཚར་བའི་འཇིག་རྟེན་ལྡན་ཞིང་། ཐ་ན་མི་ཁྱིམ་དཀྱུས་མའི་ཁྱིམ་དུའང་ལྷ་གནས་པར་འདོད་ལ། ཡུལ་ལྷ་དང་། ཕོ་ལྷ། མོ་ལྷ། དགྲ་ལྷ། སྲོག་ལྷ་བཅས་འགོ་བའི་ལྷ་ལྔས་སྐྱེ་བོ་རེ་རེར་གྲིབ་མ་བཞིན་འགྲོགས་ནས་འདོད་དོན་འགྲུབ་པར་སྡོངས་གྲོགས་དང་མགོན་སྐྱབས་མཛད་ཀྱིན་ཡོད་པར་འདོད་ཅིང་། ལྷ་འདི་དག་དང་བྲལ་དུས་མི་ཚེ་ཡང་མཇུག་རྫོགས་པར་བརྗོད། སངས་རྒྱས་བསྟན་པ་བོད་དུ་བྱུང་བ་དང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྲུབ་རྗེས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྷ་ཚོགས་དང་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་སྔ་ས་ནས་ཡོད་པའི་ལྷ་མང་པོ་ལྷན་འདྲེས་བྱུང་སྟེ་རིགས་དང་རྣམ་གྲངས་སྣ་ཚོགས་འདུས་པའི་ལྷ་ཚོགས་ཤིག་གྲུབ་པ་རེད། དེ་ལྟར་མཐོ་སྒང་གི་གནའ་བོའི་ཡུལ་མིའི་བསམ་བློའི་རིག་གནས་ཐད་ཀྱི་གསར་གཏོད་མཐའ་དག་ཆོས་ལུགས་དང་དམ་དུ་མ་འབྲེལ་བ་མེད་ཅིང་ཚང་མར་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཕྱི་གོས་ཀྱིས་གཡོགས་ཡོད། དཔེར་ན་སྒྲུང་གཏམ་དང་། སྙན་ངག ལེགས་བཤད་བཅས་དང་། སྒྱུ་རྩལ་རིས་བྲིས། རྐོ་བཟོ། ཟློས་གར་སོགས་ཚང་མའི་བརྗོད་བྱའི་སྙིང་པོ་ནི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་སྒྲོག་ཅིང་སྤེལ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ལ། དེ་དག་གསར་རྩོམ་བྱེད་པ་ཡང་ཆོས་ཉམས་ལེན་བྱེད་སྟངས་ཤིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་གྱི་ཡོད། ཆོས་ལུགས་ལ་བརྟེན་ནས་བསམ་བློའི་རིག་གནས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་ལ་ཀུན་གྱི་དང་ལེན་ཐོབ་ལ་ཀུན་ཀྱང་དེར་མཉམ་ཞུགས་བྱེད་རྒྱུ་བྱུང་བ་དང་། དུས་མཚུངས་སུ་བསམ་བློའི་རིག་གནས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་སྣ་མང་ཅན་དུའང་གྲུབ་པ་རེད། རྩོམ་རིག་གི་བརྩམས་ཆོས་མང་པོ་སྟོན་པའི་སྐྱེས་རབས་དང་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སྐྱེས་རབས་རྣམ་ཐར་དཔེར་བལྟས་ནས་བརྩམས་ལ། རིས་བྲིས་དང་རྐོ་བཟོ་ནི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་གྱི་ཐིག་རྩ་བརྩི་སྲུང་ནན་ཏན་བྱེད། དེ་བཞིན་དགོན་སྡེ་རུ་ལོ་ཟླ་ཁོར་མོ་ཡུག་ཏུ་འཆད་པ་དང་རྩོད་པའང་ནང་པའི་བཀའ་དང་བསྟན་བཅོས་དག་ཡིན་ནོ། ། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་ཁྱབ་པའི་དགོན་སྡེ་དང་གང་སར་མཐོང་ཐུབ་པའི་ལྷ་སྐུ་དང་མཆོད་རྟེན། བགྲང་བའི་ཡུལ་ལས་འདས་པའི་ཆོས་གཞུང་གླེགས་བམ། མི་རབས་ནས་མི་རབས་སུ་རྒྱུན་མ་ཆད་པའི་སྐུ་སྐྱེས། ད་དུང་རབ་བྱུང་བ་དང་། ཡོན་བདག་དང་། དད་ལྡན་པ་བཅས་ལས་གངས་རིའི་ལྗོངས་ཀྱི་ནང་བསྟན་གྱི་ཚོགས་པ་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་འདི་གྲུབ་པ་རེད། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱིས་འདི་བཞིན་གཏིང་ཟབ་པའི་སྒོ་ནས་ཡུལ་ཆེན་པོ་འདིའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་རིག་གནས་འཚོ་བར་སྟངས་འཛིན་དང་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཤིང་། མི་རིགས་ཤིག་གི་བསམ་བློའི་འཇིག་རྟེན་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་རིང་ལ་རྒྱུན་བསྟུད་པའི་གནས་ཚུལ་འདི་འདྲ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་རྒྱ་གར་དུའང་མཐོང་དཀའ་བ་ཞིག་རེད།

བོད་མིས་གངས་རིའི་ལྗོངས་འདི་སྲིན་མོ་གན་རྐྱལ་དུ་ཉལ་བའི་ས་དབྱིབས་ཅན་ཞིག་ཏུ་བརྗོད་ཅིང་། དེ་ལས་གནས་འདིར་འཚོ་བར་རོལ་བའི་དཀའ་ཚེགས་སྟོན་ལ། སྲིན་མོའི་ལུས་ཀྱི་ཡན་ལག་སོགས་སུ་ལྷ་ཁང་བཞེངས་ནས་དེའི་གནོད་པ་ཟློག་ཐབས་དང་རང་ལ་སེམས་གསོ་འཐོབ་པར་བྱས་སོ། ། དེ་དང་ལྷན་དུ་རང་ཉིད་དང་རི་ཆུའི་བར་གྱི་འབྲེལ་ཐག་ཉེ་བར་བསྟུངས་ཏེ་རང་དང་དབྱེར་མེད་དུ་བསྒྱུར་བ་སྟེ། རབ་རྟོག་གི་ལམ་ནས་བོད་ཁམས་ཀྱི་རི་ཆུ་མཐའ་དག་ལ་ཚེ་སྲོག་དང་རྣམ་རིག་ལྡན་པར་བྱས། བོད་མི་རིགས་ལ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ལྷ་སྒྲུང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རིགས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཆེས་གསལ་ཞིང་རྣམ་གྲངས་ཤིན་ཏུ་མང་བའི་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་དང་དེར་འབྲེལ་བའི་རིག་གནས་མ་ལག་གྲུབ་ཡོད་པ་སྟེ། དཔེར་ན་《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་》དང་།《ཀློང་རྡོལ་བླ་མའི་གསུང་འབུམ》《ཉང་རལ་ཆོས་འབྱུང་》སོགས་སུ་སྲིད་པ་ཆགས་པའི་ལྷ་དགུ། རྗེའི་མགུར་ལྷ་བཅུ་གསུམ། བསྟན་མ་བཅུ་གཉིས། ཚེ་རིང་མཆེད་ལྔ། གཉན་ཆེན་བཞི། དགེ་བསྙེན་ཉེར་གཅིག་སོགས་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྤྱི་ལྷར་བརྗོད་ཅིང་། ལོ་རེའི་བོད་ཟླ་5པའི་ཚེས་15ཉིན་འཛམ་གླིང་སྤྱི་བསང་འབུལ་བ་དེ་བོད་ཁུལ་དུ་དཔེ་མཚོན་རང་བཞིན་དང་ཡོངས་ཁྱབ་རང་བཞིན་གྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་ཞིང་། བོད་ཁུལ་ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་རྣམ་པ་དང་མཚོན་བྱེད་མ་ལག་ཅིག་ཏུ་གྲུབ་ཡོད། ད་དུང་དབུས་གཙང་གི་རི་ཆེན་བཞི། མདོ་ཁམས་ཀྱི་ཟོ་དོར་བཅུ་གཅིག་ལ་སོགས་པའི་ཡུལ་ལྷ་གཞི་བདག་ཁྲི་སྟོང་མང་པོ་ཡོད་ལ། དེ་དག་ཀྱང་ས་ཁོངས་དང་། ཚོ་པ། ཁྱིམ་རྒྱུད། དུད་ཁྱིམ་ལྟར་དབྱེ་སྒོ་དུ་མར་ཕྱེ་བ་དང་། རི་བོ་མང་པོ་རང་གི་སྐྱེས་ལྷ་དང་ཟོ་དོར་སོགས་སུ་བཀུར་ཅིང་རི་མགོར་ལབ་ཙེའམ་བསེ་མཁར་རམ་དཔའ་མཁར་བསྟད་ནས་གཞི་བདག་གི་བཞུགས་གནས་སུ་བྱེད་པ་དང་། རི་བོ་དང་མཚོ་མོ་དེ་དག་ལྷ་དང་ཆོས་སྐྱོང་གི་ངོ་བོར་བསྒྱུར་ནས་བཀུར་བསྟོད་མཆོད་གསུམ་དང་བཅས་སྐྱབས་འཇུག་ཞུ་བཞིན་ཡོད། མཇུག་མཐར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་ཕྱི་ནས་ཡོང་བའི་བསམ་བློ་དང་རིག་གནས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པ་བརྒྱུད། རང་ཉིད་ཀྱི་རང་བྱུང་སྐྱེ་ཁམས་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་མ་ལག་ཅུང་ཆ་ཚང་བ་ཞིག་ཆགས་པ་རེད།

མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་སྡུག་པོ་དང་དངོས་པོའི་འཚོ་བ་ཉམ་ཐག་པ་ཞིག་ཡིན་ཡང་། དེས་མཐོ་སྒང་གི་ཡུལ་མིས་བསམ་བློའི་རིག་གནས་འཚོལ་སྙེག་དང་གསར་གཏོད་བྱེད་པར་བཀག་འགོག་ཐེབས་ཐུབ་མེད་ལ། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་དངོས་པོའི་ལོངས་སྤྱོད་ཞན་པ་དང་འཚོ་བར་དཀའ་ཁག་ཆེ་བ་དེས་མཐོ་སྒང་གི་ཡུལ་མི་རྣམས་ལ་རང་ཉིད་ཀྱི་བསམ་བློའི་འཚོ་བར་དེ་བས་ཀྱང་མཐོང་ཆེན་བྱེད་དུ་བཅུག་ཡོད། མཐོ་སྒང་དུ་སྤྱི་ཚོགས་རིམ་གྲས་ཁག་གི་ཕོ་མོ་རྒན་གཞོན་ཚང་མ་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་བྱེད་སྒོར་ཞུགས་པར་སྤྲོ་ཞིང་། ཚོ་པས་ལབ་ཙེ་བསྟོད་པ་དང་། དགོན་པས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་བ། མི་སྣ་གྲགས་ཅན་གང་ཞིག་ཕེབས་པ། ཐ་ན་ཁྱིམ་ཚང་དཀྱུས་མ་ཞིག་གི་གཉེན་སྟོན་སོགས་གང་ཡང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དུས་སྟོན་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་ཅིང་། བྱེད་སྒོ་དེ་དག་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རིམ་གྲས་ཁག་གི་སྐྱེ་བོས་རང་ཉིད་ཀྱི་བསམ་བློའི་འཚོལ་སྙེག་དང་རིག་རྩལ་ཐད་ཀྱི་འཇོན་ཐང་རྣམ་པ་འདྲ་མིན་བརྒྱུད་ནས་སྟོན་ཡུལ་དུ་གྱུར་ཡོད། བོད་རིགས་དམངས་ཁྲོད་དུ་གནའ་གཏམ་དང་། གླུ་གཞས། གཏམ་དཔེ། ཁེད་སོགས་གནའ་བོའི་དུས་ནས་རྒྱུན་མ་ཆད་པའི་དམངས་ཁྲོད་གྱི་རིག་རྩལ་རྣམ་གྲངས་སྣ་ཚོགས་དར་ཅིང་། ཁྱད་པར་དུ་གླིང་མི་རེའི་ཁ་ན་སྒྲུང་རེ་ཞེས་པ་ལྟར་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་ནི་བོད་རིགས་མི་དམངས་ཀྱི་བློ་གྲོས་ཀྱི་རྩལ་ལས་ཐོན་ཅིང་བོད་མི་རྣམས་ཉན་སྤྲོ་བའི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཁྱད་དུ་འཕགས་པ་ཞིག་གོ། བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ན་དེར་ཁྱོན་བསྡོམས་སྒྲུང་ཁག་120ཡོད་པ་དང་། གླུ་ཚིག་ཚིག་རྐང་ས་ཡ་1ལྷག་དང་། ཡི་གེ་བྱེ་བ་2ལྷག་ཡོད་པས་མང་ཉུང་གི་ཆ་ནས་བཤད་ན་འཛམ་གླིང་དུ་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་ཆེན་མོ་ལྔ་(གནའ་བོའི་གྷི་རིག་གི་ཧོ་མས་བརྩམས་པར་གྲགས་པའི་《ཨེ་ལི་ཨ་ཏི་》དང་《ཨོ་ཏེ་སེ་》དང་། རྒྱ་གར་གྱི་དྲང་སྲོང་གྲོག་མཁར་གྱིས་བརྩམས་པའི་《རཱ་མཱ་ཡ་ཎ་》དང་། དྲང་སྲོང་རྒྱས་པས་བརྩམས་པར་གྲགས་པའི་《མ་ཧཱ་བྷ་ར་ཏ་》)ཡི་བསྡོམས་གྲངས་ལས་ཀྱང་བརྒལ་ཡོད། འཛམ་གླིང་དུ་ཆེས་རིང་བའི་དཔའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྙན་རྩོམ་འདི་ཉིད་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱི་སློབ་གསོ་ཚན་རིག་རིག་གནས་རྩ་འཛུགས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་གི་“གཟུགས་མིན་རིག་གནས་ཀྱི་”གྲས་སུའང་བཞག་ཡོད་དོ། །