ཇ་ནི། བོད་མི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ཇ་དང་འབྲེལ་བའི་རིག་གནས་ཀྱང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད། དེ་ཡང་གཙོ་བོ་བོད་ཡུལ་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཁོར་ཡུག་ལ་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་མང་ཤོས་ནི་གྲང་ལྷགས་ཆེ་བས་བོད་པ་ཚོས་དྲོད་ཁམས་རིགས་ཀྱི་ཁ་ཟས་འཚོལ་བ་ནི་རང་བཞིན་གྱི་གནས་ཚུལ་ཞིག་རེད། དེའི་ཕྱིར། བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ཇ་ནི་མེ་སྟོབས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཅན་ཡིན་པས་ཟས་མ་ཞུ་བ་དང་གྲང་ལྷགས་འགོག་པ་དང་། ལུས་ཁམས་གསོ་ཞིང་འབྱུང་བ་ཆ་སྙོམས་པ་ལ་ཕན་ཐོགས་དམིགས་བསལ་མཆིས་པ་སྔ་མོ་ནས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ཡོད། ཇ་རྟའི་གནའ་ལམ་བྱ་བ་ནི། ཕྱི་ནས་བལྟས་ན་བོད་རྒྱ་མི་རིགས་གཉིས་བར་གྱི་ཚོང་ལམ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། དོན་དུ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་གལ་གནད་ཅིག་ཀྱང་རེད། དུང་དཀར་ཚང་གིས། བོད་དུ་གནམ་གཤིས་གྲང་བའི་སྟབས་ཀྱིས་ཇ་ཤིང་འདེབས་གསོ་བྱེད་ཐུབ་པའི་ཆ་རྐྱེན་མེད་པར་བརྟེན། མདོ་སྨད་ནས་ཐོན་པའི་རྟ་དང་ཇ་གཉིས་ཕན་ཚུན་བརྗེ་འཚོང་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དུས་ཡུན་རིང་པོ་བྱུང་སྟེ། རྒྱ་བོད་མི་རིགས་བར་ཇ་རྟའི་ཚོང་འབྲེལ་བྱུང་བའི་བརྒྱུད་ལམ་དེ་ལ་ཇ་རྟའི་གནའ་ལམ་ཞེས་གྲགས་པར་བཤད་དོ། ཞེས་གསུངས། ཐང་རྒྱལ་རབས་ནས་བཟུང་བོད་རྒྱའི་བར་ལ་ཐེངས་དུ་མར་གཡུལ་བཀྱེས་ནས་ཕན་ཚུན་ལ་ཕམ་ཁ་མང་དུ་བྱུང་བ་དང་། ཕྱིས་སུ་རྒྱ་ནག་གིས་བོད་ལ་ཇ་ནི་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་གཞི་ནས་ཤེས་རྗེས་བོད་ཀྱི་རྟ་དང་ཇ་བརྗེ་རེས་བྱེད་པའི་ལམ་ལུགས་བྱུང་བ་ལ་བརྟེན་ནས་ཇ་རྟའི་ལམ་བྱ་བའི་གནས་ཚུལ་འདི་དངོས་སུ་བྱུང་བའི་མགོ་བརྩམས་པ་རེད། སྐབས་འགར་རྒྱ་བོད་བར་ལ་འགལ་བ་བྱུང་དུས་རྒྱ་ནག་གིས་ཇ་འབྱུང་སའི་ཡུལ་ལུང་རྣམས་ཆེད་དུ་ཇུས་གཏོགས་བྱས་ཏེ་བོད་ལ་ཇ་དབོར་འདྲེན་བྱེད་པའི་བགྲོད་ལམ་བཀག་སྟེ། ཇ་རྟའི་གནའ་ལམ་འགྲུལ་གཅོད་པའི་གནས་ཚུལ་རབ་དང་རིམ་པར་བྱུང་། གནས་ཚུལ་འདི་ཧ་ལམ་མན་ཇུའི་རྒྱལ་རབས་མཇུག་རྫོགས་པའིི་བར་བྱུང་ཡོད། །

སྤྱིར་བོད་དུ་ཇ་བྱུང་ཚུལ།

        སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། 》ལས། བོད་ལ་ཇ་ནི་འདུས་སྲོང་མང་རྗེའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བར་བཤད་པས། ད་ལྟ་མང་ཤོས་ཀྱིས་དེ་བདེན་པར་འཛིན་ཏེ་ལུང་འདྲེན་གནང་བཞིན་འདུག འོན་ཏེ། ངེད་ཀྱི་སེམས་ལ་དེའི་སྔོན་ཞིག་ནས་བོད་ལ་ཇ་དར་ཡོད་ཚུལ་འདོད་དེ། རྒྱུ་མཚན་ནི། འདས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ཤེས་པ་ཡིན་ན་བོད་ལ་ཇ་དར་བའི་ཡུལ་གཉིས་ཏེ། གཅིག་ནི་གཡག་རྔ་བྱ་བའི་ཡུལ་དང་། ཅིག་ཤོས་ནི་ཟུང་ཆུ་ས་ཁུལ་ཡིན་ཞེས་འཁོད་ཡོད། དེས་ན་ས་ཆ་དེ་གཉིས་གང་ཡིན་ཡང་བཙན་པོ་འདུས་སྲོང་མང་པོ་རྗེའི་སྐབས་སུ་མགར་ཁྲི་འབྲིང་གིས་གོང་གི་ས་གནས་དེ་དག་ལ་ཡོངས་སུ་དབང་བསྒྱུར་བྱས་ཟིན་པའི་གནས་ཚུལ་《ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག》སོགས་སུ་ཤིན་ཏུ་གསལ་བས། 《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་། 》 དུ་བཤད་པའི་དེ་འདྲའི་རྒྱུས་མེད་པའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་རྩ་བ་ཉིད་ནས་མ་རེད་ལ། སྐབས་དེར་ཟུང་ཆུ་དང་གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་དུ་འདུས་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་རིགས་ནི་བོད་མི་ཡིན་ཕྱིན། ཇའི་གནས་ཚུལ་ཤེས་མཁན་ཐོག་མ་ནི་ས་གནས་དེར་སྡོད་པའི་མི་སྡེའམ་ཚོ་ཁག་དག་གིས་ཡིན་པ་བཤད་མ་དགོས་པ་ཞིག་རེད། དེའི་ཕྱིར། ངེད་ཀྱིས་ཡང་བསྐྱར་འདིའི་སྐོར་ལ་ཅ་ལག་དང་ཡིག་ཚང་གཉིས་ཐོག་ནས་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་པའི་ལས་ལ་གཉེར་བ་ཡིན།

བོད་རྒྱའི་ཚིག་མཛོད་དང་སྨན་ཡིག་ཁ་ཅིག་གི་ནང་བོད་ཀྱི་ཇ་བྱ་བའི་ཡི་གེ་ནི། རྒྱ་ཡིག་གི་ཁྲ་茶ཞེས་པའི་སྒྲ་གདངས་ཟུར་ཆགས་པ་ཡིན་ཚུལ་བཤད་ཡོད། （འཁྲུངས་དཔེ་དྲི་མེད་ཤེལ་གྱི་མེ་ལོང་ལས་ཀྱང་དེ་ལྟར་བཤད་ཡོད） འོན་ཏེ། བདག་གིས་བཤད་ཚུལ་དེ་དག་ནི་མ་དག་པར་འདོད་དེ། དེ་ཅི་ཡིན་ཞེ་ན། ཧྲང་ཧའེེ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་བསྐྲུན་བྱས་པའི་《རྒྱ་ཡིག་གི་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། 》རུ། རྒྱ་ཡིག་གི་ཁྲ་（茶）བྱ་བའི་མིང་བརྡ་འདི་ནི། ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་མོ་ཝུའུ་ཙི་ཐེན་གྱི་རིང་ལ་བྱུང་བར་བཤད་ཅིང་།

        དེའི་ཡར་སྔོན་དུ་ཁྲ་茶བྱ་བའི་ཡི་གེའི་ཚབ་ཏུ་རྒྱ་ཡིག་གི་槚འདི་བེད་སྤྱོད་གཏོང་གི་ཡོད་ཅེས་འཁོད་ཡོད། རྒྱའི་ནང་གི་མཁས་པ་ཚོས་རྒྱ་ཡིག་གི་槚བྱ་བའི་ཡི་གེ་དང་སྒྲ་གདངས་རྣམས་སིི་ཁྲོན་གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་གྱི་མི་རྣམས་ཀྱི་སྐད་རེད་ཅེས་ཟེར། དེས་ན་སིི་ཁྲོན་གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་དུ་བཤད་པའི་ཇ་ནི་བོད་སྐད་ཀྱི་ཇའི་སྒྲ་གདངས་དང་ཐག་ཉེ་བའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་ས་གནས་དེ་དག་གི་མི་སྡེ་རྣམས་ནི་བོད་རིགས་ཡིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཡིན་ནོ། ། རྒྱལ་རོང་གི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་གཡག་རྔ་ནི། རྒྱལ་རོང་རྒྱལ་ཁག་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་གྲས་ཡིན་པར་བཤད་པ་དང་། གནས་བརྟན་ཚེ་རིང་དང་དཀོན་མཆོག་རྡོ་རྗེ་གཉིས་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པའི་《རྒྱལ་རོང་རྒྱལ་ཁག་བཅོ་བརྒྱད་ཀྱི་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས། 》 བྱ་བ་ལས། འགག་སྨད་རྒྱལ་པོོ་ནི། （天全六番土司）མགོ་སྨད་དང་། འགག་སྨད། འགུ་སྨད་ཀྱང་ཟེར། ལྕགས་ཟམ་རྫོང་གི་རྒྱ་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་ཡིག་ནང་བཀོད་པ་ལྟར་ན། ཀྲུའུ་དང་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སུ་ད་ལྟའི་ལྕགས་ཟམ་གྱི་ཧྲེན་ཚུན་ས་ཆ་དེ་ཆེས་དར་རྒྱས་བྱུང་ནས་མངའ་འོག་ཏུ་ད་ལྟའི་གཡག་རྔའི་ཧན་ཡོན་དང་། རོང་ཅིན། ཐང་ཆེན་གྱི་སི་དབྱང་། ལུའུ་ཧྲན། པའོ་ཞིན། ཡོན་ཡོན། ཧྲི་མན་དང་། ལིའང་ཧྲན་ཁུལ་གྱི་ཡོན་པད། མུ་ལི། དཀར་མཛེས་ཁུལ་བརྒྱད་ཟིལ་དང་། ཉག་སྨད། དར་མདོ། རྟའུ་སོགས་རྫོང་བཅུ་བཞི་ཙམ་ཧྲེན་གྱི་མངའ་འོག་ཡིན་ནོ། ། ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སུ་ད་ལྟའི་ལྕགས་ཟམ་རྫོང་གི་ནིང་ཀྲུའུ་དང་། ཏུའོ་ཆིན། ལིང་ཅི། ཧྲེན་ཚུན། ཚ་ཏའོ། ངག་ཀྲུའུ་སོགས་ཀྱི་ས་གནས་མང་པོ་ཞིག་ཐང་ཆེན་གྱི་འགག་སྨད་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་གྱུར་ཅིང་། ལྕགས་ཟམ་གྱི་རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུའི་ཤར་རྒྱུད་ནས་ཐང་ཆེན་（天全）བར་འགག་སྨད་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་གྱུར། འགུ་ཐང་དང། རྒྱལ་མོ་རྔུལ་ཆུའི་ནུབ་རྒྱུད་། （长河西） ནིང་ཡོན་（天全饶吉乡）སོགས་ནི་འགག་ལ་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་གྱུར། རྒྱལ་པོ་འདིའི་རྒྱལ་ས་ནི་ད་ལྟ་ཐང་ཆེན་གྱི་རབ་རྒྱས་ཡུལ་ཤོག་ཏུ་ཆགས་ཡོད། ཅེས་གསལ་ཞིང་། ཡང་མུ་ཕྱི་རྒྱལ་པོ། མུ་ཕྱིའི། མུ་ཕྱིས། མི་ཕམ་སོགས་བྲིས་འདུག རྒྱལ་པོ་དེ་ནི་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་ཉིས་བརྒྱ་ཉི་ཤུའི་སྐབས་ནས་གཡག་རྔ་ས་ཆར་གནས་བཅས་ཡོད་ཅིང་། ཆེས་དར་སྐབས་ད་ལྟའི་གཡག་རྔ་སོགས་ཀྱི་རྫོང་ཁག་དྲུག་ཙམ་གྱི་ས་ཆ་མངའ་འོག་ཏུ་ཚུད་ཡོད། ཅེས་འཁོད་ཡོད་པ་སོགས་ལ་གཞིགས་ན། གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་ནི་དེ་སྔོན་བོད་རིགས་འདུས་སྡོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ་བོ། །

        གཞན་སི་ཁྲོན་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་བཤད་རྒྱུན་ལ། སྔོན་ལིའུ་པེ་དང་ཀྲུའུ་ཀོོ་ལིའང་སོགས་ཁྲེན་ཏུའུ་（འགའ་ཞིག་གིས་ཁྲི་འདུ་ཞེས་བོད་སྐད་ཡིན་པར་བཤད）ལ་མ་ཡོང་གོང་དུ་ཡུལ་འདིར་བོད་རིགས་སྡོད་ཡོད་ཅིང་། ཀྲུའུ་ཀོོ་ལིའང་གིས་ཡུལ་འདིའི་རྒྱལ་པོ་ལ་ས་བསླངས་པས་། རྒྱལ་པོས་ཅི་འདྲ་ཞིག་དགོས་སམ་དྲིས་པ་ན། ཀྲུའུ་ཀོོ་ལིའང་གིས་མདའ་མཁན་གྲགས་ཅན་ཞིག་གིས་མདའ་འཕངས་ཚད་ཀྱི་ས་བྱིན་ན་ཆོག་ཅེས་པ་ལ། རྒྱལ་པོའི་སེམས་ལ་དེ་འདྲ་ཞིག་སྟེར་ལོས་ཆོག་ཅེས་ཏེ་ཁས་བླངས་སོ། ། ཀྲུའུ་ཀོོ་ལིའང་གིས་མདའ་རྟགས་ཅན་ཆ་གཉིས་བཟོས་ཏེ། གཅིག་སྔ་མོ་ནས་ཨར་ཇག་རི་བོའི་ཚུར་ངོས་ཀྱི་སྡོང་རྒན་ཞིག་ལ་བཏབ་སྟེ་བཞག མདའ་གཅིག་ཆར་བ་བབས་ནས་སྨུག་ལོང་མཐུག་པོ་ཆགས་པའི་ཉིན་ཞིག་ལ་རྒྱལ་པོས་བོས་ནས་སྨུག་གསེང་དུ་མདའ་འཕངས་པའི་ཕྱོགས་སུ་མདའ་འཚོལ་བར་ཕྱིན་པ་ན། ཨར་ཇག་རི་བོའི་ཚུར་ངོས་སུ་རྙེད་པས། རྒྱལ་པོ་སྨྲ་བ་ལན་གཅིག་ཅེས་པ་ལྟར་རྒྱལ་འབངས་དང་བཅས་ཨར་ཇག་རི་བོའི་ཕ་རོལ་དུ་གནས་སྤོར་དགོས་བྱུང་ཞེས་བཤད། ཐད་ཀར་བལྟས་ན་བཤད་རྒྱུན་དེ་ནི་ལྷ་སྒྲུང་ལྟ་བུ་བྱིས་གཏམ་ཞིག་ཏུ་འཁུམས་ཀྱང་། འོན་ཏེ། གཏམ་རྒྱུད་དེའི་ཤུགས་ན་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་སུ་ཁྲེན་ཏུའུ་ས་ཁུལ་དུ་བོད་ཀྱི་མི་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་བསྟན་ཡོད་ལ། ད་དུང་ལ་ལས་ཁྲེན་ཏུའུ་ལ་ཆུ་མདོ་དང་། མཆོང་ལེན། གཡག་རྔ། ཁྱུང་ཆེན་སོགས་བོད་སྐད་རྙིང་པ་ཡིན་པར་བཤད་པ་སོགས་ནི་བདེན་མིན་བཤད་དཀའ་ཡང་། བོད་དང་འབྲེལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དུ་མ་ཞིག་སྤོས་ངད་གྲོང་ཁྱེར་དུ་ཡོད་པ་དེའི་རིགས་ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱ་དགོས་པ་ཞིག་རེད། གང་ལྟར་གོང་འཁོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བྱུང་རིམ་ཁག་ལ་བརྟགས་ན་དེང་གི་གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་ནི། ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཡར་སྔོན་དུ་གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་གྱི་བོད་མི་ཚོས་བདག་འཛིན་བྱས་ཡོད་འདུག་ཀྱང་། ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མཇུག་ཙམ་ལ་ཐང་གིས་ཐེ་གཏོགས་བྱས་ནས་བོད་ལ་ཇ་འདྲེན་དབོར་བའི་ལམ་ལུགས་ལ་ཇུས་གཏོགས་གསར་པ་བྱུང་བར་གསལ་འདུག དེ་ནས་བཟུང་སྟེ་ཇ་རྟའི་གནའ་ལམ་ཞེས་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ནང་ཁག་ཏུ་དམིགས་བསལ་གྱིས་གོ་དོན་གཞན་ཞིག་བྱུང་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་དེ་རེད།

《མན་ལང་གུ་རུའི་ལམ་ཡིག》ཏུ། བྱ་ཤོངས་ཀོང་ཆུ་ཧུ་ཞེས་བྱ་བ་ཞིག་འདུག་པའི་ཡུལ་ནས་བོད་སོགས་ཀུན་གྱི་ཇ་ཚོང་བྱེད་པར་འདུག ཅེས་པ་དང་། ཡང་དེ་ཉིད་ལས། རྒྱལ་བུ་གེ་སར་གྱི་མགོ་ཆགས་པ་ནས་ཕོ་བྲང་ནན་ཐེལ་གྱི་བར་ལ་ཇ་འབྲུ་ཞིང་ལ་འདེབས་པར་འདུག ཇ་འདི་རྒྱ་ནག་གི་ཡུལ་ཁམས་ན་ཡང་སྐོམ་པ་སེལ་བའི་བཏུང་བ་བྱེད་པས་རིན་ཐང་ཆེ་བར་ཡོད། བོད་ལ་འགྲོ་བའི་ཇ་ཀུན་ལ་ལྷད་ཆེ་བར་འཇུག་པར་འདུག ཅེས་གསལ་བས། བྱ་ཤོངས་ཀོང་ཆུ་ཧུ་ཞེས་པ་ནི་དེང་གི་གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་ལ་བཤད་པ་ཡིན་ནམ་སྙམ། རྒྱལ་བུ་གེ་སར་གྱི་མགོ་ཆགས་ས་བྱ་བ་ནི་རྒྱའི་ཀན་ཡིས་ཁྲང་ལ་ཟེར་ཞིང་། འདིའི་སྐབས་ཀྱི་ཕོ་བྲང་ནན་ཐེལ་ནི་ཁྲེན་ཏུའུ་ལ་གོ་དགོས་པར་སྣང་། བོད་དུ་འཁྱེར་བའི་ཇ་ལ་ལྷད་ཞུགས་པར་བཤད་པ་ནི། ཇ་སྙིགས་དང་ཇ་ཤིང་མ་ཡིན་པར་བསྲེས་ནས་འཚོང་བྱེད་པར་འདུག་པ་དེར་ཟེར། གང་ལྟར་བོད་ཀྱི་ཆོས་པས་ཇའི་ཚོང་ར་བཤད་པ་ནི་འདི་ཁོ་ན་ཡིན་པར་སེམས། གཞན་དག་གིས་ཆོས་དང་འབྲེལ་བ་མེད་ཚེ་རིན་ཐང་མེད་པར་བསམས་ནས་མི་གླེང་ངོ་། ། གོང་གི་བཤད་རྒྱུན་དེ་དག་གི་སྤྱི་ལ་བསམ་གཞིགས་བཏང་ན་རྒྱ་ཡིག་གི་槚བྱ་བའི་སྒྲ་གདངས་འདི་བོད་སྐད་ཡིན་པ་གོར་མ་ཆག་ཅིང་། བོད་མི་ཚོས་ད་ལྟའི་བར་ཇ་ཞེས་འབོད་པ་མངོན་སུམ་ཡིན་པས་འདི་ལ་སུས་ཀྱང་བསྙོན་ཐབས་བྲལ། དེའི་ཕྱིར། བོད་རྒྱའི་མཁས་དབང་ཚོས་ཇའི་འབྱུང་ཁུངས་ཐད་ད་དུང་མུ་མཐུད་དུ་བརྟག་དགོས་པར་འདུག་གོ།

ཇའི་ཕན་ནུས།

        གོང་དུ་བཤད་པ་བཞིན་མ་ཞུ་བར་ཞུ་བར་བྱེད་པ་ལ་མཆོག་ཏུ་གྱུར་བ་དང། ལུས་གསོ་བ་ཁམས་དྭངས་པ། རྩལ་བསྐྱེད་པ་སོགས་མང་སྟེ། ཅུང་ཟད་རྒྱས་པར་ཤེས་འདོད་ན་དེའུ་དམར་གྱི་《ཤེལ་གོང་ཤེལ་ཕྲེང་། 》 དང་། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད། 》 བཅས་དང་། སྒོས་སུ་ལི་ཐང་གི་བླ་མ་ལྟག་ཨོ་རྒྱན་ཆོས་འཕེལ་ལགས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་《ཇ་ཡི་བསྟན་བཅོས། 》སོགས་ལ་གཟིགས་པར་ཞུ། ཇའི་སྐྱོན་ཆ་ནི། གཉིད་གཅོག་པ་དང། སྙིང་རླུང་ལྡང་སླ་བ། མཁྲིས་པར་གནོད་པ་སོགས་ཡིན་ལ། ནང་སྒོས་སུ་ཇ་འདི་ནང་དུ་གྲུབ་ཆ་ཧོའུ་（氟）བྱ་བ་དེ་ནི་རུས་པ་ལ་ཤིན་ཏུ་གནོད་པས་བོད་མིའིི་ནང་དུ་རྒྱབ་སྒུར་མང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དེར་ཐུག་པར་བཤད། འདི་ནི་ཉེ་ཆར་འཇར་མན་གྱི་མཁས་པ་འགས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་རྗེས་གཞི་ནས་ཤེས། འོན་ཏེ། བོད་ཇ་འདིའི་རིགས་ནི་འོ་མ་དང་རྩམ་པའི་རིགས་བསྲེས་ན་ཧོའུ་ཡི་གྲུབ་ཆ་སྙོམས་པར་བྱེད་པར་ཕན་པས་ཅུང་བཟང་ལེགས་པར་བཤད་དོ། །

ཇའི་རིགས།

        《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད།》དུ། ཇ་ལ་རིགས་མི་འདྲ་བ་འབོད་སྟངས་དྭགས་པོ་མཁན་ཆེན་གྱིས་བརྩམས་པའི་《ཇ་མཆོད།》ཞེས་པའི་ནང་བཙུན་མོའི་མུར་ཇ། ཉ་ཁྲ། ཚིས་ཁྲ། ཆོས་དབྱིངས་མ་གསི་ཁྲ། ཧམ་ཁྲ། ཕོ་བྲང་ཇ། གན་ཇ། ཇ་སྔོན། ནག་ཞིབ། ནག་རྩིང། རོང་ཇ། རྩེ་ཇ། ཇ་ནག་སོགས་དབྱེ་བ་མང་ཞིང་དེ་དག་གི་དྲི་དང་། བྲོ་བ། ལོ་མའི་ཁྱད་ཆོས་བཅས་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད། གཞན་ཨ་མདོ་ཡུལ་དུ་ཟུང་ཇ་དང་། ཤ་ཇ། བྲག་སྒོའི་ཧོར་ཇ་བཅས་དང་། ཞེས་གསལ་ཞིང་། དེ་དག་གི་འབྱུང་ཁུངས་དང་ཁྱད་ཆོས་ནུས་པ་སོགས་ཀྱི་རྣམ་བཤད་རྒྱས་པ་ཞིག་བཀྲ་ཤིས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་མཛད་པའི་ 《དཔྱད་དོན་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ། 》རུ་གསལ་པོ་ཞིག་འདུག་པས། འདིར་ང་ཚོས་ཡིག་ཆ་དཀོན་པ་སོགས་ལ་དམིགས་ནས་ཆ་ཚང་འགོད་པར་བྱ་སྟེ། ཇ་ལ་སྤྱི་སྒོའི་དབྱེ་བ་རྣམ་པ་གཉིས། །ཤར་ཇ་ལྷོ་ཇ་གཉིས་སུ་གྲགས་པ་ཡིན། ཤར་ཇ་བོན་ཇ་ཨ་མདོ་ཇ་སོགས་དང་། ཟུང་ཆུ་ཟུང་ཆའི་སི་ཕྲན་ཕལ་བ་ལྔ། བོན་ཇ་བོན་པོའི་རིགས་ཀྱི་ཁྱོངས་ས་སྟེ། །འདབ་མ་ཆེ་བ་དངར་ཆ་ཆེ་བ་དང་། །ཁུ་བ་ངུར་སྐྱེར་དག་ཏུ་འབབ་པ་ཡིན། །ལོ་མའི་ཁོག་པ་སེར་ཞིང་སྣུམ་བག་ཅན། །དར་དུ་ཡོད་པ་མཆོག་ཏུ་བཟང་བ་ཡིན། །འདི་རིགས་ཇི་ཞིང་ཞེས་པ་རི་ཞིང་གི །བོན་པོས་ཁྱོངས་པ་ཅུང་ཟད་སྨུག་པ་དང་། །འབྲུ་ཡང་ཅུང་ཞིག་ངར་ངད་ལྡན་པ་སྟེ། །ཁུ་བ་ངུར་སྐྱེར་ངུར་ཤས་ཆེ་བ་བཅུད། ཨ་མདོ་ཇ་སེར་ཨ་མདོ་པས་ཁྱོངས་ཏེ། །འདབ་མ་ཅུང་ཆུང་སེར་ཞིང་ངར་ཤས་ཆེ། །ཁུ་བ་ངུར་ཁ་དག་ཏུ་འབབ་པ་སྟེ། །མཚོན་མདོག་སྣུམ་ཞིང་སྤུ་ཆུང་ཡོད་སྙམ་བྱེད། །ཕན་སྒོར་སྨུག་ཐགས་སྣོད་དུ་བཅུག་པའང་ཡོད། །འདི་རིགས་ཨ་ཏྲ་པ་ཏྲ་ཞེས་པ། །འབྲུ་གྲིམ་སྨུག་ཉམས་ཅུང་ཟད་ཡོད་པ་སྟེ། །འབྲུ་དཀྱིལ་ཀྱོང་ལ་སྲ་རྩི་བཏང་འདྲ་ཡོད། །
འདི་དག་སྣོད་ཀྱི་མིང་ལས་ཆགས་ཤེས་ཟེར། །ཟུང་ཆུའི་རིགས་ལ་སེར་སྨུག་གཉིས་སུ་འདོད། །འབྲུ་གྲིམ་ངར་ངད་ཆེ་ལ་ཁུ་མདོག་ངུར། །རླུང་ཅན་ཤེས་པ་ཟ་ཟི་མང་པོར་བྱེད། །ཟུང་ཆུའི་སི་ཕྲན་ཅུང་ཟད་ནག་ཉམས་ཡོད། །ངད་པ་མེད་པའི་ངར་མ་ཞིག་ལ་ཟེར། །

        ཤར་ཇ་ཕལ་བ་ད་ལྟའི་ཟི་ཕོལ་ཡིན། །སེར་སྨུག་ཤིང་བུ་ཅུང་ཟད་ཡོད་པ་མང་། །དོན་ལ་དེ་དག་ཟི་ཕོལ་མིན་པར་ངེས། །ལྷོ་ཇ་ཞེས་པ་རོང་ཇ་དང་ཅིག་པས། །རྒྱ་ནག་མཐིལ་ནས་ཐོན་པའི་ཇ་ཉིད་ཡིན། །རོང་ཇ་ཐ་ཕྲན་རྐྱང་སེར་ཟི་ཕོལ་དང་། །ཇ་ཤིང་ཇ་དང་རྒྱ་མཚོ་ཕ་རིའི་ཇ། །རྣམ་པ་ལྔ་རུ་མཁས་པས་དབྱེ་བར་བྱ། རོང་ཇ་ཐ་ཕྲན་སེར་ཞིང་སྨུག་པ་གསུམ། །སེར་པོ་སེར་ཞིབ་སེར་རྩི་གཉིས་སུ་འདོད། སྔ་མ་ངར་ཡོད་ཕྱི་མ་རུས་ཡོད་ཙམ། །ངར་ངད་གཉིས་ཀ་ལྡན་པའང་སྲིད་པ་ཡིན། །སྨུག་པོ་ནག་པོ་གཉིས་གཉིས་དབྱེ་བ་ལས། ཡོན་ཏན་ཁྱད་པར་སྔ་མ་དག་དང་མཚུངས། །ཞིབ་པ་ཕེར་འབྲུ་གྲིམ་འབྲུ་འབྲུ་སྣ་ཐུང་། །རྩི་ཤིང་བ་ཕེར་དེ་བས་འབྲུ་རགས་ཤིང་། །འབྲུ་དཀྱུས་རིང་བར་མངོན་པར་དག་ཏུ་འདོད། །སེར་པོ་ཁུ་སེར་སྨུག་པོ་ཁུ་བ་ངུར། །

        ནག་པོ་ཁུ་བ་དམར་ཤས་ཆེ་བར་གྲགས། །རྐྱང་རོ་འབྲུ་གྲིམས་ཅུང་རི་སྨུག་དཀར་གཉིས། །ཤིན་ཏུ་ངར་བས་ཁམས་ལ་གཟན་པར་གྲགས། ཁུ་བ་ངང་སེར་དག་ཏུ་འབབ་པ་སྟེ། །ཤིན་ཏུ་བཅུད་པས་ཉུང་ངུའི་མང་པོ་ངོམ། །འདི་ལ་སྐྱུགས་ཇའི་མིང་འདོགས་པའང་ཡོད། འདི་དག་ཁ་བཀུག་གྱུར་ན་ཞིམ་པ་མང་། །དེ་ལ་རྐྱང་སི་ཁ་བཀུག་དག་ཏུ་གྲགས། །ཟི་ཕོལ་མི་ཉག་ཡུལ་ནས་ཡོང་བའི་ཕྱིར། །མི་ཉག་ཅེས་སུ་འདོགས་པ་འགའ་ཞིག་ཡོད། དེ་ཡང་དཀར་སེར་སྨུག་ནག་བཞི་རུ་ཡོད། །དཀར་པོ་ཞིབ་རྩིང་རྣམ་པ་གཉིས་སུ་ཡོད། །འབྲུ་གྲིམ་སྐྱ་ཉམས་ཅུང་ཟད་ཡོད་པ་ལ། །སྤུ་ཆུང་ཡོད་སྙམ་བྱེད་པ་དཀར་ཞིབ་སྟེ། །འདི་ལ་སྤུ་ཇ་དཀར་མོར་འདོགས་པ་ཡོད། འབྲུ་ལྷོ་སྐྱ་ཉམས་བྱེད་པ་དཀར་རྩིང་ངོ་། །གཉིས་ཀ་ཁུ་བ་ངུར་ཁ་འབབ་པ་སྣང་། །སེར་པོ་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་མདོག་སེར་དྭངས། །ཁུ་བ་སྐྱེར་ཁ་མ་གཏོགས་སྔ་མ་བཞིན། །སྨུག་པོ་མདོག་སྨུག་ཁུ་བ་ངུར་དམར་འབབ། རྩིང་ཞིབ་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་སྔ་མ་བཞིན། །ནག་པོ་མདོག་ནག་ཁུ་བ་ཅུང་ཟད་དམར། །དབྱེ་བ་གཉིས་ནི་སྔ་མ་དག་དང་མཚུངས། །ཇ་ཤིང་ཇ་ནི་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ལ། །ཕུལ་བ་པདྨའི་ཟེའུ་འབྲུར་གྲགས་པ་སྟེ། །འབྲུ་ནི་ཕྲ་མོ་སེར་སྨུག་སྙེགས་རིང་བ། །ཅུང་ཟད་སྤུ་ཆུང་སྐྱ་བའི་མདངས་ལྡན་པ། །ཐའུ་ཆུང་ཞིང་ཞིང་ཤས་ཆེར་ཐའུས་ཁྱེར། །མི་གཅིག་ནོན་པས་བཅུ་ཕྲག་ངོམ་པར་བྱེད། །ཁུ་བ་ངུར་སྐྱེར་ངར་ངད་ལྷག་པར་ཆེ། རྟིང་ན་དངར་ཆ་ཤུལ་ངམ་ཅུང་ཟད་ཡོད། །ཐའུ་ཉུང་ཞིང་ངར་ཆུང་བ་ཞིག་ཀྱང་ཡོང་། །རྒྱ་མཚོ་ཕ་རིའི་ཇ་རུ་གྲགས་པ་ཡིན། །རྒྱ་མཚོའི་ཕ་མཐའ་ནས་བླངས་གྲགས་པ་སྟེ། །འབྲུ་གྲིམ་སྨུག་པོ་ཐ་རོའི་སྙེགས་ཙམ་ཡོད། །གྱོང་ཉམས་ཡོད་ཅིང་ངར་ཆེ་ངད་པ་མེད། །ཁུ་བ་ངུར་ཁ་དག་ཏུ་འབབ་པ་ཡོད། །ཤར་ཁ་རྒྱུད་དང་ལྷོ་ལམ་རྒྱུད་པ་ལས། །ཤར་ཇ་ལྷོ་ཇ་ཞེས་སུ་གྲགས་པ་ཡིན། །ད་ལྟའི་ཐོག་བབས་དཀར་ཇ་ཐེན་ཆེན་ཇ། སྔོན་གྱི་ནག་ཞིབ་རྗེས་སུ་འགྲོ་བ་ཙམ། །གཞན་དག་མི་རེའི་འདོད་པས་མིང་འདོགས་པས། །རྣམ་རྟོག་འཕྲེང་བ་འདི་བུ་སྨོས་མི་ནུས། །འགག་ཐེག་ཅེས་པ་ཕར་ལམ་བཟོས་པའི་ཇ། །ཇ་སྔོན་མ་ཞེས་དར་རྩེ་མདོ་རུ་བཟོས། །རྩེ་ཇ་ཞེས་པ་སིང་ཇའི་རིགས་སུ་འདོད། །སིང་ཇ་ཟྭ་ཆུ་དག་གི་ཇ་ཡིན་ཏེ། །མདོག་སེར་ལོ་ལྡུམ་ལྟ་བུ་ཡོད་པ་ལ། །རུས་ཡོད་མངར་ཆ་ཆེ་བ་ཞིག་ལ་ཟེར། །ཉམས་མེད་འགའ་ཞིག་ཇ་མན་དག་ཏུ་འཁྲུལ། །ཇ་ནི་རྩེ་མོ་སྐམ་ཁ་ཤིན་ཏུ་བཟང་། །བར་བ་འབྲིང་དང་རྩ་བ་འདོད་པར་གྲགས། །རབ་ལ་སིང་ཁྲ་འབྲིང་ལ་ཉ་ཁྲ་དང་། །ཐ་མ་སོབ་ཁྲ་ཞེས་སུ་རྒྱ་ནག་འབོད། །སྔ་དུས་རྒྱ་ནག་ཅེས་སུའང་གྲགས་པ་འབྱུང་། །ད་ལྟའི་ཇ་རྣམས་ཇ་དཀར་མིང་དུ་འདོགས། །ཡ་བུར་ཞེས་པ་ཤིན་ཏུ་ཞུ་ཡི་ཇ། །སྨུག་ཅིང་ངར་ལ་བུལ་ངབ་ཅུང་ཟད་ཡོད། །ཁུ་བ་ངུར་ཁར་འབབ་པ་རོང་ཇའི་རིགས། །ཤོག་ཇ་ཞེས་འགའ་ཆུའི་ཇ་ཡིན་ཏེ། །འབྲུ་ལྷོད་སོབ་ལ་མངར་ཆ་ཆེ་བ་དང་། །ཁུ་བ་སྐྱེར་ཁར་འབབ་པ་ལྷོ་ཇའི་རིགས། བཙུན་མོའི་མུར་ཇ་ཞེས་པ་ཇའི་ཝནྡ། །ཤིན་ཏུ་བཟང་བ་ཞིག་ལ་ཟེར་བ་ཡིན། །གན་ཇ་སྨུག་ལ་ངར་ཆེ་ཁུ་བ་ངུར། །ཕ་གུའི་རྣམ་པ་མཁྲེགས་པ་གན་ཤོག་གཡོགས། གན་ཐམ་དག་གི་སྤྲས་པ་དག་ལ་ཟེར། །གཡོག་ཇ་དེ་དང་རིགས་འདྲ་ཇ་རིགས་འདྲེས། །རྩ་ཤོག་འབོལ་པོས་གཡོགས་པ་གན་ཐམ་མེད། །འཇང་སེར་སྨུག་ཚིལ་སྒོར་སྒོར་དབྱིབས་ཅན་ལ། །ཤིན་ཏུ་མཁྲེགས་པ་ངར་ཞིང་ཁུ་བ་ངུར། །ཤུལ་ངབ་ཅན་དེ་བཟང་བར་གྲགས་པ་ཡིན། །ཞེལ་བ་སྒོར་ཆེ་ཁུ་བ་ལྗང་ཉམས་ཡོད། །འོད་མཐིང་ཞེས་པ་འཇང་ཇའི་རིགས་ཡིན་ཏེ། །མདོག་ནག་འོད་དང་ལྡན་པས་མིང་དུ་བཏགས། །ཤིན་ཏུ་ངར་བས་ཁ་ཞིམ་ཆུང་བར་མངོན། །ནོན་ཆེ་ཁུ་མདངས་ཅུང་ཟད་ནག་པ་ཡོད། །ཇ་འབོལ་དང་སྲེས་ལྷག་པར་ཞིམ་པ་ཡིན། །གྱོང་ཞིང་གྱོང་འབོག་རྐྱང་པོའི་རིགས་ལ་བཏགས། །ཆོལ་གཡེང་མ་ནི་ངད་པ་བཟོས་མ་སྟེ། བཟོ་བ་འདོགས་པས་ཞིམ་ལ་ལྷག་པར་དུ། །ངད་ཆེ་ལ་ལས་ནད་རིགས་སྐྱེད་པ་ཡོད། ཅེས་གསལ་ཞིང་ མ་ཕྱིའི་དཔེ་རྙིང་དངོས་ནི་ཡིག་འབྲུ་གསལ་པོ་མིན་པ་དང་། ཡུལ་ལུང་གི་སྐད་དང་ཡིག་ནོར་འགའ་རེ་སྣང་ཡང་མ་ཡིག་སོར་བཞག་བྱས་པ་ལས། རང་བཟོའི་བསྒྱུར་བཅོས་སོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་གང་ཡང་བྱས་མེད། ཉེ་སྔོན་པཎ་ཆེན་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་པས་ཆེད་མངགས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་ཇ་འབྲུ་རྟགས་ཅན་（毛尖茶）དང་། འབྲུག་པ་རྒྱལ་པོར་ཆེད་མངགས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་བོད་ཇ་ཁང་ཙན་སོགས་ནི་བོད་ཇའི་ནང་ནས་ཆེས་སྤུས་ལེགས་ཅན་ཡིན་ཕྱིན་རིན་གོང་ཡང་ཆེ་བར་འདུག ཇ་འབྲུ་རྟགས་ཅན་ནི། དང་ཐོག་གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་དུ་ཡོད་པའི་བཙོན་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བར་བཤད་དེ། བཙོན་པ་རྣམས་རི་མགོ་ཞིག་ལ་ཤིང་འཐུ་བར་སོང་བ་ན། ཇ་འབྲུ་རྙེད་དེ་དེར་ཇ་བསྐོལ་ཏེ་བཏུང་བས་མཁལ་ནད་དང་ཕོ་བའི་ནད་བཅས་ལ་ཤིན་ཏུ་ཕན་པར་ཤེས། དེའི་གྲས་ཀྱི་མི་ཞིག་རྗེས་མར་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་པ་ལ་ཤིན་ཏུ་དད་པས། ཕྱིས་སུ་མི་དེས་ཆེད་དུ་བཟོས་པ་རེད་ཟེར། མི་དེ་ཤི་བའི་རྗེས་སུ་ཇ་འབྲུ་འདིའི་ལག་ལེན་ཡང་ཆད་དེ་དེང་སང་རྒྱུན་ཆད་དོ། །འབྲུག་པ་རྒྱལ་པོར་ཆེད་དུ་བཟོས་པའི་བོད་ཇ་ཁང་ཙན་ནི། ལོ་བཅུའི་རིང་ལ་བཟོས་པའི་ཇ་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད། བོད་ཇའི་རིགས་ལས་ཉེ་སྔོན་འདི་ལས་ལེགས་པ་མེད་པར་བཤད་དོ། །

ཇའི་བཟོ་དབྱིབས།

        བཅིངས་འགྲོལ་ཡར་སྔོན་དུ་ཚོང་ལས་ཚད་ལྡན་རང་བཞིན་གྱི་དགོས་མཁོར་དམིགས་ནས་ཇའི་བཟོ་དབྱིབས་ཐད་མང་ཤས་གཅིག་འདྲ་ཡིན་ཏེ། བོངས་ཇ་ཀོ་ཐུམ་ཅན་ནི། བོད་རིགས་མང་ཚོགས་ཀྱིས་དགའ་བསུ་ཐོབ་པའི་ཇ་ཡིན་ཞིང་། བོངས་ཇ་ཀོ་ཐུམ་གཅིག་གི་ཚད་ནི། ཇ་སྦག་གྲུ་བཞིར་བཟོས་པ་གཅིག་ལ་བཞི་ཁྲིག་གཅིག་ཟེར་ལ། བཞི་ཁྲིག་གཅིག་ལ་སྦག་གཅིག སྦག་བརྒྱད་དམ་སྦག་བཅུ་གཉིས་ལ་ཀོ་བཏུམས་བྱས་པར་ཇ་སྒམ་ཟེར་ཞེས་དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེས་གསུངས་སོ། །ཉེ་སྔོན་ངེད་གཟི་ལམ་རིག་གནས་ཁྱབ་སྤེལ་སྤྱི་གཉེར་ཚང་གིས་ཇ་རྟའི་རིག་གནས་དང་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་དགོས་མཁོར་དམིགས་ནས་བོངས་ཇ་ཀོ་ཐུམ་ཅན་ནམ་ཇ་སྒམ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་བསྡུ་ཉར་བྱས་ཡོད་དོ། །ཇའི་རིག་གནས་ནི་དོན་དག་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ལ། ཉེ་ཆར་ཀྲུང་གོའི་རིག་གནས་ནང་ནས་འཛམ་གླིང་ཡོངས་སུ་མཚན་སྙན་ཆེ་ཞིང་ཁས་ལེན་པ་ནི་ཇའི་རིག་གནས་འདི་ཡིན་ཞིང་། ང་ཚོས་ཕོར་གང་ལ་སྒོར་སུམ་བརྒྱ་བཞི་བརྒྱ་སྤྲད་དགོས་པའང་གཙོ་བོ་ཇའི་རིག་གནས་ལ་ཐུག་ཡོད་པ་རེད། ཇའི་རིག་གནས་ཅིི་ཙམ་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་ཞིང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཡིན་ན་དེ་ལྟར་དུ་ཇའི་རིན་ཐང་དེ་ཡང་ཇེ་མཐོར་ཕྱིན་པ་ཡིན་ནོ། །མདོར་ན། ཇ་དར་ཚུལ་དང་དེའི་ཁྱབ་ཁོངས་སོགས་དང་། ཇའི་མིང་བརྡའི་འབྱུང་ཁུངས་བཅས་ལ་ད་དུང་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་དགོས་པར་སྣང་།། །།