སྤེན་རྒོད།

[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།]རྩོམ་འདིར་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཁུངས་ལྡན་དག་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ། ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་གོ་དོན་དང། བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་ཀྱི་གཞུང་ཁུངས་དངོས་གང་ཡིན། སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་མཛད་པའི་རྗེས་སུ་རྒྱ་གར་ཡུལ་དུ་དར་འཕེལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ་དང། བོད་དུ་ལོ་པཎ་རྣམས་ཀྱི་བཀའ་དྲིན་ལས་དར་འཕེལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ། ལྷག་དོན་བོད་རང་གི་མཁས་གྲུབ་རྣམས་ཀྱིས་བསྟན་བཅོས་འདིར་འགྲེལ་པ་ཇི་ལྟར་མཛད་ཚུལ་སྐོར་གླེང་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།]མངོན་པ་མཛོད། གཞུང་ཁུངས། དར་འཕེལ།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] G256[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག]1002-946X(2014)02-074-12  
            དེ་ཡང་སྟོན་པ་བཅོམ་ལྡན་འདས་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་ཀྱི་རིང་ལ་གདུལ་བྱའི་བློ་དང་འཚམས་པའི་ཐུན་མོང་བ་མཚན་ཉིད་ཐེག་པའི་ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་ལན་གསུམ་སྐོར་ཞིང། དེ་དག་ལས་བྱུང་བའི་གསུང་རབ་ཡན་ལག་བཅུ་གཉིས་དེ་དག་བརྗོད་བྱ་བསླབ་པ་གསུམ་དང། རྗོད་བྱེད་སྡེ་སྣོད་གསུམ་དུ་བསྡུ་ཞིང། བརྗོད་བྱ་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་སྦྱོར་ཚུལ་ཡང་། བརྗོད་བྱ་ལྷག་པ་ཤེས་རབ་ཀྱི་བསླབ་པ་གཙོ་བོར་སྟོན་པའི་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་དང། བརྗོད་བྱ་ལྷག་པ་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་བསླབ་པ་གཙོ་བོར་སྟོན་པའི་མདོ་སྡེའི་སྡེ་སྣོད། བརྗོད་བྱ་ལྷག་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱི་བསླབ་པ་གཙོ་བོར་སྟོན་པའི་འདུལ་བའི་སྡེ་སྣོད་དུ་འདོད་ཅིང། དེ་གསུམ་ལས་ལྟ་སྒོམ་སྤྱོད་གསུམ་རྣམ་གཞག་བསྟན་ཚུལ་ནི། ལྟ་བ་གཙོར་བསྟན་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་དང། སྒོམ་པ་གཙོར་བསྟན་མདོ་སྡེའི་སྡེ་སྣོད། སྤྱོད་པ་གཙོར་བསྟན་འདུལ་བའི་སྡེ་སྣོད་ཅེས་ཆོས་ཕུང་བརྒྱད་ཁྲི་བཞི་སྟོང་གི་རྣམ་གཞག་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་བྱེད་པས། སྡེ་སྣོད་ཅེས་མིང་དུ་བཏགས་པའོ།
            དེས་ན་གཞུང་བཀའ་པོད་ལྔར་གྲགས་པ་དེ་དག་ཀྱང་སྡེ་སྣོད་གསུམ་དུ་བསྡུ་ཚུལ་ནི། འདུལ་བ་མདོ་རྩ་ནི་འདུལ་བ་དང། དབུ་ཚད་མཛོད་གསུམ་ནི་མངོན་པ། ཕར་ཕྱིན་ནི་མདོ་སྡེ་སྟེ་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་སྡོམ་ལྟ་བུར་ཡོངས་སུ་གྲགས་པའོ། འདིར་སྐབས་སུ་བབ་པ་སྡེ་སྣོད་གསུམ་ལས་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་ཀྱི་ཡ་གྱལ་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་སྐོར་གླེང་བར་བྱའོ།
 དང་པོ།  བསྟན་བཅོས་འདིའི་ཐོག་མའི་གཞུང་ཁུངས།   
གཅིག མངོན་པ་མཛོད་ཅེས་པའི་གོ་དོན།   
            ༡ མངོན་པའི་གོ་དོན་བཤད་པ།   རྗོད་བྱེད་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་དུ་གྱུར་པའི་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་ནི། ལྷག་པ་ཤེས་རབ་ཀྱི་བསླབ་པ་བརྗོད་བྱའི་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་གསུང་རབ་ཀྱི་རིགས་སུ་གཏོགས་པ་རྣམས་ཡིན་ཞིང་། ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་དོད་དུ་མངོན་པ་ལ་“ཨ་བྷི་ཞེས་འབྱུང་སྟེ། ཨབྷི་མུ་ཁྱ་ཞེས་པ་མངོན་དུ་ཕྱོགས་པ་དང། ཨ་བྷི་ཀླུ་ཎ་ཞེས་པ་ཡང་ཡང་དང་། ཨ་བྷི་བྷུ་ཞེས་པ་ཟིལ་གནོན་དང་། ཨ་བྷི་ས་མ་ཡ་ཞེས་པ་རྟོགས་པ་སྟེ། མདོ་སྡེ་རྒྱན་ལས། མངོན་དུ་ཕྱིར་དང་ཡང་ཡང་དང་། །  ཟིལ་གནོན་རྟོགས་ཕྱིར་མངོན་པའི་ཆོས། ། ཞེས་པ་ལྟར་ཞི་བ་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ལ་མངོན་དུ་ཕྱོགས་པའི་ཆོས་བྱང་ཆུབ་ཀྱི་ཕྱོགས་དང་མཐུན་པ་དང། རྣམ་པར་ཐར་པའི་སྒོ་ལ་སོགས་པ་སྟོན་པའི་ཕྱིར་མངོན་དུ་བ་དང་། ཕུང་པོ་དང་ཁམས་དང་སྐྱེ་མཆེད་ལ་སོགས་པ་ཆོས་རེ་རེ་ལའང་བསྟན་དུ་ཡོད་པ་དང་བསྟན་དུ་མེད་པ་ལ་སོགས་པའི་བྱེ་བྲག་མང་པོ་ཡང་དང་ཡང་དུ་སྟོན་པའི་ཕྱིར་ཡང་ཡང་དང་། བརྩད་པ་དང་བརྩད་པའི་གཞི་ལ་སོགས་པ་སྨྲ་བ་ལ་རྣམ་པར་ངེས་པས་ཕས་ཀྱི་རྒོལ་བ་ཟིལ་གྱིས་གནོན་པའི་ཕྱིར་ཟིལ་གནོན་དང། ཤེས་བྱ་ཇི་སྙེད་པའི་མདོ་སྡེའི་དོན་མ་ནོར་བ་རྟོགས་པའི་རྒྱུར་འགྱུར་བའི་ཕྱིར་རྟོགས་པ་སྟེ་རྣམ་པ་བཞི་པོ་དེ་དག་གིས་མངོན་པར་”①གསུངས་ལ། ཆོས་མངོན་པ་ལ་ཡང་དོན་དམ་པའི་ཆོས་མངོན་པ་དང། བརྡར་བཏགས་པའམ་ཀུན་རྫོབ་པའི་ཆོས་མངོན་པ་ཞེས་དབྱེ་བ་གཉིས་སུ་འབྱེད་ཅིང་། དོན་དམ་པའི་ཆོས་མངོན་པ་ནི་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས།“ཆོས་མངོན་ཤེས་རབ་དྲི་མེད་རྗེས་འབྲང་བཅས་”②ཞེས་ཆོས་མངོན་པ་ནི་ཤེས་རབ་སྟེ། ཆོས་རབ་ཏུ་རྣམ་འབྱེད་ཀྱི་བློ་དང། དྲི་མེད་དེ། ཉོན་མོངས་པའི་དྲི་མའམ་ཟག་པ་མེད་པའི་དོན་དང། རྗེས་འབྲང་སྟེ། དེའི་འཁོར་རྣམས་ལའོ་ཞེས་གསུངས། “དེ་ལ་ངོ་བོའི་སྒོ་ནས་དབྱེ་ན། ཟག་མེད་མཐོང་ལམ། སྒོམ་ལམ། མི་སློབ་ལམ་གསུམ་དང་། འཁོར་དང་བཅས་པའི་དབྱང་དུ་བྱས་ན་ཟག་མེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་ལྔ་ཡོད་”③པར་གསུངས་ཀྱང་། ཞིབ་པར་ཕྱེ་ན་ཟག་མེད་ཀྱི་ཕུང་པོ་བཞི་པ་ཅན་དང་ལྔ་པ་ཅན་གཉིས་ཡོད་དེ། མཐོང་སྒོམ་མི་སློབ་ལམ་གསུམ་ས་གང་ལ་བརྟེན་པའི་སྐབས་སུ་མི་འདྲ་སྟེ། དེ་གསུམ་པོ་བསམ་གཏན་དང་པོའི་ཉེར་བསྡོགས་མི་ལྕོགས་མེད། བསམ་གཏན་དང་པོའི་དངོས་གཞི་ཙམ་ཁྱད་གཉིས། བསམ་གཏན་གཉིས་པ། གསུམ་པ། བཞི་པ་བཅས་གཟུགས་ཁམས་བསམ་གཏན་ས་དྲུག་གང་རུང་ལ་བརྟེན་པའི་ཚེ་ཕུང་པོ་ལྔ་པ་ཅན་ཡིན་པ་དང་། ཟག་མེད་སྒོམ་ལམ་པ་དང་མི་སློབ་ལམ་གཉིས་གཟུགས་མེད་དང་པོ་གསུམ་སྟེ།  ནམ་མཁའ་མཐའ་ཡས། རྣམ་ཤེས་མཐའ་ཡས། ཅི་ཡང་མེད་ལ་བརྟེན་པའི་སྐབས་སུ་ཕུང་པོ་བཞི་པ་ཅན་ཡིན་ཏེ།  རྗེ་དགེ་འདུན་གྲུབ་ཀྱིས་“གཟུགས་མེད་ན་ནི་གཟུགས་ཀྱི་རྗེས་འབྲང་མེད་པས་ཕུང་པོ་བཞི་པ་ཅན་ཡིན་ནོ་”④ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ཡིན། འོ་ན་འདོད་ཁམས་དང་སྲིད་རྩེའི་ས་ལ་བརྟེན་པའི་སྐབས་སུ་ཇི་ལྟར་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། འདོད་པ་ནི་མཉམ་པར་མ་བཞག་པའི་ས་པ་ཡིན་པ་དང། སྲིད་རྩེ་ནི་འདུ་ཤེས་མི་གསལ་བ་སྟེ། སེམས་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་བས་ངོས་འཇི་ན་མི་ཐུབ་པས་སོ།   
            དེ་ལྟར་ན། དོན་དམ་པའི་ཆོས་མངོན་པ་ཆོས་ཅན། མཐོང་སྒོམ་མི་སློབ་ལམ་གསུམ་ཡིན་པར་ཐལ། དེ་གསུམ་ཟག་མེད་ཀྱི་ཤེས་རབ་རྗེས་འབྲང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས་ཟེར་ན། བྱེ་བྲག་སྨྲ་བའི་ལུགས་ལ་སྒོམ་ལམ་ཡིན་ན་ཟག་མེད་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་སྟེ། མཛོད་རྩ་བ་ལས། “བསྒོམས་པའི་ལམ་ནི་རྣམ་གཉིས་ཏེ། །མཐོང་བ་ཞེས་བ་ཟག་པ་མེད། །”⑤ཅེས་མཐོང་ལམ་ཡིན་ན་ཟག་མེད་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཀྱང། སྒོམ་ལམ་ཡིན་ན་ཟག་བཅས་དང་ཟག་མེད་གཉིས་ཡོད་དེ། སྒོམ་ལམ་པའི་རྒྱུད་ཀྱི་ཁམས་འོག་མར་རགས་པ་དང་གོང་མར་ཞི་བར་ལྟ་བའི་ཞི་རགས་རྣམ་ཅན་གྱི་ལམ་དེ་ཆོས་ཅན། ཟག་མེད་མ་ཡིན་པར་ཟག་བཅས་ཡིན་ཏེ། དམིགས་པའི་སྒོ་ནས་ཟག་པ་རྒྱས་སུ་རུང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ།   
            བརྡར་བཏགས་པའི་ཆོས་མངོན་པ་ནི་གང་ཞེ་ན། མཛོད་རྩ་བ་ལས། “དེ་ཐོབྱ་བ་ཕྱིར་གང་དང་བསྟན་བཅོས་གང་”⑥ཞེས་ཐ་སྙད་འདས་མ་ཐག་པའི་དོན་དམ་པའི་ཆོས་མངོན་པ་ཟག་མེད་ཀྱི་ཤེས་རབ་དེ་ཐོབ་བྱེད་ཀྱི་རྒྱུར་གྱུར་པའི་ཟག་བཅས་ཀྱི་ཤེས་རབ་དེ་དག་དང། དེའི་རྗེས་འབྲང། དེ་བཞིན་དུ་དེ་དག་བརྗོད་བྱར་བྱས་པའི་བསྟན་བཅོས་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་གྱིས་གཙོས་དབུ་ཚད་དང་མངོན་པའི་གཞུང་སོགས་ལ་ཟེར་ཡང། འགའ་ཞིག་གིས་བརྡར་བཏགས་པའི་ཆོས་མངོན་པ་དེ་དག་ཆོས་མངོན་པར་མི་བཞེད་དེ། གང་ཞེ་ན། བརྡར་བཏགས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ཞིང་། དེ་དག་ན་རེ།  ཆོས་མངོན་པ་མེ་ལ་བསྲེགས་པའི་ཆོས་སྤོང་གི་ལས་མི་སྲིད་པར་ཐལ། དོན་དམ་པའི་ཆོས་མངོན་པ་ནི་ཟག་མེད་ཀྱི་ཤེས་རབ་ཡིན་ཞིང་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཡིན་པས་མེ་ལ་བསྲེག་མི་ནུས་པ་དང་། བརྡར་བཏགས་པའི་ཆོས་མངོན་པ་དེ་དག་ནི་ཆོས་མངོན་པ་མ་ཡིན་ཏེ་དེ་དག་དོན་དམ་པའི་ཆོས་མངོན་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར། དེ་ལྟར་འདོད་ན། ཁྱོད་ཀྱིས་སངས་རྒྱས་ལ་ངན་སེམས་ཀྱི་ཁྲག་ཕྱུང་བའི་མཚམས་མེད་ཀྱི་ལས་མེད་པར་ཐལ། གཟུགས་སྐུ་ནི་སངས་རྒྱས་དངོས་མ་ཡིན་པ་དང་། ཡེ་ཤེས་ལ་སུས་ཀྱང་ཁྲག་འབྱིན་མི་ནུས་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁྱབ་ཁས། གཞན་ཡང་། ཁྱོད་ཚོ་ལྟར་ན། ཆོས་མངོན་པ་ལ་དགྲ་ལན་གསུམ་བྱུང་ཞེས་པའི་སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཚད་ལྡན་རྣམས་རྫུན་པར་ཐལ། ཆོས་མངོན་པ་ལ་དགྲ་ལན་བྱུང་བ་མི་སྲིད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་མི་ནུས་པའོ དེས་ན་སྐྱེས་སྟོབས་ཀྱི་ཤེས་རབ་དང་ཐོས་བསམ་སྒོམ་གསུམ་ལས་བྱུང་བའི་ཟག་བཅས་ཀྱི་ཤེས་རབ་རྗེས་འབྲང་དང་བཅས་པ་དེ་དག་ལ་བརྡར་བཏགས་པའི་ཆོས་མངོན་པ་ཞེས་ཟེར་དོན་ནི་“དེ་དག་རྒྱུར་བྱས་པ་ལས་བྱུང་བའི་འབྲས་བུ་དོན་དམ་པའི་ཆོས་མངོན་པ་ཐོབ་པས་ན། འབྲས་མིང་རྒྱུ་ལ་བཏགས་པ་དང་། མངོན་པའི་བསྟན་བཅོས་དེ་དག་ནི་བརྗོད་བྱའི་མིང་རྗོད་བྱེད་ལ་བཏགས་པ་ཞིག་ཡིན་”⑦པས་སོ།   
༢ མཛོད་ཀྱི་གོ་དོན་བཤད་པ།
            མཛོད་ཅེས་པའི་གོ་དོན་གང་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། རྒྱ་གར་གྱི་སྐད་དུ་མཛོད་ཀྱི་སྐད་དོད་ལ་ཀོཥཱ་ཞེས་བྱ་རུང། འགའ་ཞིག་གིས་དེའི་སྐད་དོད་ལ་ཀོཥཱ⑧ཞེས་བཀོད་པ་ནི་མི་འཐད་དེ། གང་ཡིན་ཞེ་ན། ཀོ་ལ་དབྱངས་ཨོ་ཞུགས་ཤིང། དེ་ནི་རིང་པོའི་ངོ་བོ་ཉིད་དུ་གྲུབ་པས་ན་སླར་ཡང་དེ་ལ་འ་ཆུང་ཞིག་འདོགས་པའི་དགོས་པ་མེད་དེ། རང་ཉིད་བུའི་རང་བཞིན་དུ་གྲུབྱ་བཞིན་དུ་སླར་ཡང་བུ་ཡིན་ཞེས་པའི་རྟགས་བཀོད་པ་ནི་མི་འཐད་དོ། དེ་ལ་སྣར་ཐང་ལོ་ཙཱ་བའི་《སྔགས་ཀློག་རྩ་བ་》ལས། “འགྲེང་བུ་ན་རོ་ཡོད་གྱུར་ན། །རིང་པོ་ཉིད་ཡིན་འ་འདོགས་འཁྲུལ། །”⑨ཞེས་གསུངས་ལ། རང་འགྲེལ་ལས་ཀྱང་“ཡི་གེ་སུ་དང་སུའི་སྟེང་ནའང་འགྲེང་བུ་དང་ན་རོ་རྐྱང་པ་དང་བརྩེགས་པ་ཅི་དང་ཅི་ཡོད་པར་གྱུར་ནའང། སློབ་ཕན་ལས། མཚམས་སྦྱོར་གྱི་ཡི་གེ་རྣམས་རྟག་ཏུ་རིང་པོར་གནས་སོ། །ཞེས་བཤད་པས། རིང་པོ་ཉིད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཨོོ་དང་ཏྲེེ་དང་ཀོོ་སོགས་ལ་ཤིན་ཏུ་རིང་པོའི་བརྡར་འ་འདོགས་པ་འཁྲུལ་བ་ཡིན་པས་སྤང་བར་བྱའོ་”⑩ཞེས་གསུངས་པ་ནི་གནད་ལ་ཕིགས་པའི་གསུང་ཡིན་པས་འ་འདོགས་པ་ནི་འཁྲུལ་བའོ། མ་འཁྲུལ་པ་ནི་འ་མེད་པ་དེ་ཡིན་པས་དེ་ཡང་དོན་ལྔ་ལ་འཇུག་པ་ནི།  “དོན་མཐུན་ཏེ་ཚོང་པ་དང། སྒྲ་སྒྲོགས། ཀེའུ་ཚང་། སྦུབ་ཅན། བྱང་མཛོད་”⑾བཅས་ལས་འདིར་མཐའ་མའི་དོན་དུ་འཇུག་པ་ཡིན། དེ་ལྟར་བརྗོད་དོན་ནི་མཛོད་རྩ་བ་ལས། “འདིར་དེ་དོན་དུ་ཡང་དག་ཆུད་ཕྱིར་རམ། །འདི་ཡི་གནས་དེ་ཡིན་པས་ཆོས་མངོན་མཛོད། །”⑿ ཅེས་དེ་སྒྲ་དང་འདི་སྒྲའི་ཁྱད་པར་ཤེས་པ་བྱས་ནས་དེ་སྒྲ་རིང་བ་དང་འདི་སྒྲ་ཉེ་བར་འཇུག་ཅིང་། དེ་སྒྲ་ནི་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོར་འཇུག་པ་དང། འདི་སྒྲ་ནི་འདིར་བསྟན་བསྟན་བཅོས་འདིར་འཇུག་པས་ན། མཛོད་ཅེས་པ་ནི་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོའི་བརྗོད་བྱའི་གནད་རྣམས་འདིར་ཡང་དག་པར་ཆུད་པས་དང་། ཡང་ན་བསྟན་བཅོས་འདིའི་ཁུངས་སམ་གནས་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོ་ཡིན་པས་བསྟན་བཅོས་འདི་ནི་མངོན་པའི་མཛོད་ནས་ཕྱུང་བའི་ནོར་ལྟ་བུ་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བཞེད་དེ། མཆིམས་འཇམ་དཔལ་དབྱངས་ཀྱི་མཆིམས་མཛོད་ལས།  “ཅིའི་ཕྱིར་མངོན་པ་མཛོད་ཅེས་བྱ་ཞེ་ན། བསྟན་བཅོས་འདིར་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པའི་དོན་དེ་དག་དོན་དུ་ཡང་དག་པར་ཏེ་གཅེས་གཅེས་རྣམས་ཆུད་པའི་ཕྱིར་མངོན་པའི་མཛོད་དེ་རལ་གྲི་གང་དུ་གཞུག་པ་དེ་ནི་རལ་གྲིའི་ཤུབས་ཡིན་པ་བཞིན་ནོ། ། རྣམ་པ་གཅིག་ཏུ་ན་བསྟན་བཅོས་འདིའི་འབྱུང་བའི་གནས་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་མོ་དེ་ཡིན་པས་མངོན་པ་མཛོད་ཅེས་བྱ་སྟེ་མངོན་པའི་མཛོད་ནས་ཕྱུང་བའི་ནོར་ལྟ་བུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན་རལ་གྲི་གང་ནས་འབྱིན་པ་དེ་ནི་དེའི་ཤུབས་ཡིན་པའམ། མཛོད་ནས་ཕྱུང་བའི་ནོར་ལའང་འདི་བདག་གི་མཛོད་ཡིན་ནོ་ཞེས་བརྗོད་པ་བཞིན་ནོ་”⒀ཞེས་གསུངས་པ་ནི་ཆོས་མངོན་པ་ལ་མཁས་པའི་གསུང་ཁོ་ན་ཡིན་ནོ།
གཉིས། གཞུང་ཁུངས་དངོས་བཤད་པ།
            གྲུབ་མཐའ་གོང་འོག་སོ་སོའི་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་དག་ཆོས་འཁོར་གང་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། དེ་ཡང་དམིགས་བཀར་གྱིས་ཆོས་འཁོར་འདི་ལས་བྱུང་ཞེས་གསུངས་མེད་ནའང། ཆོས་འཁོར་ལན་རེ་རེའི་ནང་དུ་སྡེ་སྣོད་གསུམ་སོ་སོའི་བརྗོད་བྱ་བསྟན་ཡོད་དེ། “བདེན་བཞིའི་ཆོས་འཁོར་དངོས་སམ་དེར་གཏོགས་ཀྱི་གསུང་རབ་དེ་ལ་ཡང་སྡེ་སྣོད་གསུམ་དུ་ཡོད་དེ། ལྷག་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱི་བསླབ་པ་དངོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའི་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་གསུང་རབ། ལྷག་པ་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་བསླབ་པ་དངོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའི་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་གསུང་རབ། ལྷག་པ་ཤེས་རབ་ཀྱི་བསླབ་པ་དངོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའི་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་གསུང་རབ་གསུམ་དུ་ཡོད་དེ། འདུལ་བ་ལུང་སྡེ་བཞིའི་ངོ་བོ་དང་པོ་དང་། དེའི་ནང་གསེས་ཀྱི་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་བསླབ་པ་སྟོན་པ་ལྟ་བུ་གཉིས་པ་དང་། དེའི་ནང་གསེས་ཀྱི་ཆོས་རྣམས་ཀྱི་རང་སྤྱིའི་མཚན་ཉིད་སྟོན་པ་རྣམས་གསུམ་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་”⒁ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ཆོས་འཁོར་བར་མཐའ་གཉིས་ལའང་དེ་ལྟར་གྱི་དབྱེ་བ་ཡོད་དོ། ཡིན་ནའང་གྲུབ་མཐའ་སོ་སོའི་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་ཀྱི་འཇོག་ཚུལ་ལ་མི་འདྲ་བ་ཡོད་དེ། “གྲུབ་མཐའ་གོང་མའི་འདོད་ཚུལ་མདོར་མཚོན་པ་ཙམ་དུ་བརྗོད་ན། རྣམ་རིག་པ་རྣམས་ཀྱིས་ལྟར་ན་ཡུམ་རྒྱས་འབྲིང་བསྡུས་པ་གསུམ་ནི་ཚད་མ་རྣམ་འགྲེལ་གྱི་བཤད་བྱ་རྩ་བའི་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་དང། ཐལ་འགྱུར་ཡང་དག་སོགས་རྟོག་གེའི་ཚིག་དོན་བརྒྱད་སྟོན་པའི་ཡུམ་གྱི་མདོ་ཚིག་རྣམས་ཀྱང་དེའི་བཤད་བྱ་རྩ་བའི་མདོར་བཞག་པས་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་ལས་ལོགས་སུ་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་བཞག་ལ། འདིར་བྱེ་བྲག་སྨྲ་བའི་ལུགས་ལ་མཛོད་རྩ་འདི་ཉིད་ཉན་ཐོས་ཀྱི་སྡེ་སྣོད་ཀྱི་དགོངས་འགྲེལ་ཡིན་ཅིང་འདིའི་བཤད་བྱའི་མདོ་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་འཇོག་པ་ཡིན་”⒂ཞེས་པ་ལྟ་བུ་དང། བྱེ་བྲག་སྨྲ་བས་འདོད་པའི་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་པོ་དེ་དག་ནི་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཁུངས་ཡིན་ཏེ། ཐུབ་པ་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་སྟོང་ལ་ཉེ་བ་ན་སངས་རྒྱས་གཉིས་པ་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་འཇིག་རྟེན་དུ་བྱོན་ཏེ། སྔར་དགྲ་བཅོམ་པ་བདུན་པོས་བཀའ་བསྡུ་མཛད་པའི་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང། སྟོན་པ་མྱ་ངན་ལས་འདས་རྗེས་ཀྱི་འཕགས་པ་ཉེར་སྦས་ཀྱི་དུས་སུ་དེའི་སློབ་མ་ཟླ་བ་ནོར་བུ་ལ་སོགས་དགྲ་བཅོམ་པ་ལྔ་བརྒྱས་བྱང་ཕྱོགས་རི་བོ་འབིགས་བྱེད་གར་མཁན་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་དུ། དགྲ་བཅོམ་པ་དེ་དག་གི་གསུང་རྒྱུན་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིགས་ནས་ཡི་གེར་བཀོད་པས་ན། དགྲ་བཅོམ་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྤྱི་མཐུན་དུ་མཛད་པའི་ཤོ་ལོ་ཀ་འབུམ་ཕྲག་ཡོད་པའི་བསྟན་བཅོས་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོ་སོགས་ཀྱི་དོན་ཕྲ་རགས་ཐམས་ཅད་ལ་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་འབད་དེ། དེ་དག་གི་བརྗོད་བྱའི་སྙིང་པོ་མ་ལུས་པར་བསྡུས་ནས། བརྗོད་བྱ་གཞི་ལྔ་དང་རྗོད་བྱེད་གནས་བརྒྱད་དུ་གསུངས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་མོ་《མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་》བམ་པོ་གཉིས་པ་ཅན་འདི་ཉིད་མཛད་དོ། དེ་ཡང་སློབ་དཔོན་དེའི་རྣམ་ཐར་དུ། “དེ་ནས་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་ཀྱི་དགོངས་དོན་ཕྲ་ཞིང་ཕྲ་བ་དག་རྟོགས་པར་བྱ་བའི་ཕྱིར་དང། སྡེ་པ་བཅོ་བརྒྱད་པ་སོ་སོའི་ལུགས་མ་འདྲེས་པར་ཤེས་པར་བྱ་བའི་ཕྱིར་དང་། གཞན་ཡང་རང་དང་གཞན་གྱི་གྲུབ་པའི་མཐའ་རྒྱ་མཚོ་ལྟ་བུའི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པར་བྱ་བའི་ཕྱིར་མཁས་གྲུབ་དུ་མའི་འབྱུང་གནས་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་དུ་ཕེབས་ནས་མཁས་པ་ཆེན་པོ་འདུན་བཟང་གི་དྲུང་དུ་སྔོན་དགྲ་བཅོམ་པ་རྣམས་ཀྱིས་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་འདུལ་བ་ལུང་སྡེ་བཞིའི་གནད་རྣམས་བསྡུས་ཏེ་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་བསྟན་བཅོས་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོ་གཞུང་འབུམ་ཕྲག་གཅིག་ཏུ་ལོངས་པ་དེ་ལ་སྦྱངས་སོ་”⒃ཞེས་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་མགྲིན་གཅིག་དང་དབྱངས་གཅིག་ཏུ་སྨྲས་ཏེ། མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོ་གཉིས་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་མཛད་པའི་ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་འདིའི་གཞུང་ཁུངས་སུ་བཞེད་ཡོད། ཡིན་ནའང་“ད་ལྟ་ནང་ས་དང་འཇར་པན་སོགས་ཀྱི་གཞུང་འདིའི་ཉམས་ཞིབ་པ་ཚོས། གནས་བརྟན་ཆོས་སྐྱོབ་ཀྱིས་མཛད་པའི་ཆོས་མངོན་ཕྲན་ཚེགས་སྙིང་པོ་⒄(《杂阿毗昙心论》)ཞེས་པ་ནི་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱི་ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་རྩོམ་གདན་དངོས་ཡིན་ཏེ། ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་(《俱舍论》)ཀྱི་ཤོ་ལོ་ཀའི་གྲངས་དང་གནས་ཀྱི་གྲངས་སོགས་འདྲ་བ་མ་ཟད། མཛོད་ཀྱི་ནང་ཕྲན་ཚེགས་སྙིང་པོའི་ཚིག་ཇི་བཞིན་སོར་འཇོག་བྱས་པ་མང་”⒅ཞེས་བརྗོད། འདིར་ཅིག་ཤོས་འཐད་ལ་གཞན་དེ་མི་འཐད་ཅེས་ཁ་ཚོན་གཅོད་དཀའ་ནའང་ཞིབ་མོའི་བློས་གཞུང་གི་གོང་འོག་ལ་བསམ་བློ་ཞིབ་ཕྲ་ཞིག་བཏང་ན། གཞུང་དོན་དངོས་ཀྱི་ཐད་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོ་གཉིས་ཁུངས་སུ་བྱས་ཡོད་དེ། སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱི་《མཛོད་རང་འགྲེལ་》ལས། “བསྟན་བཅོས་འདི་ཇི་ལྟར་ཆོས་མངོན་པའི་མཛོད་ཡིན་ཞེ་ན། འདིར་དེ་དོན་དུ་ཡང་དག་ཆུད་ཕྱིར་རམ། །འདི་ཡི་གནས་དེ་ཡིན་པས་ཆོས་མངོན་མཛོད། །ཅེས་བྱ་བ་སྨོས་ཏེ། ཆོས་མངོན་པའི་བསྟན་བཅོས་འདི་ནི་དེའི་མཛོད་ལྟ་བུ་ཡིན་ནོ། དེ་ལས་འདི་ཕྱུང་བས་ཆོས་མངོན་པ་དེ་བསྟན་བཅོས་འདིའི་གནས་ལྟ་བུ་ཡིན་ནོ། དེའི་ཕྱིར་ཆོས་མངོན་པ་དེ་ཉིད་འདིའི་མཛོད་ཡིན་ཏེ། དེ་ལྟ་བས་ན་བསྟན་བཅོས་འདི་ནི་ཆོས་མངོན་པའི་མཛོད་ཡིན་ནོ་”⒆ཞེས་གསུངས་ཤིང་། འདི་སྒྲ་ནི་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་བྱས་པའི་མངོན་པ་མཛོད་འདི་ལ་ཟེར་བ་དང་། ཆོས་མངོན་པ་དེ་ཞེས་པའི་དེ་སྒྲ་ནི་བྱེ་བྲག་སྨྲ་བའི་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་མངོན་པའི་བསྟན་བཅོས་རྣམས་ལ་ཟེར། འོ་ན་དེའི་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་མངོན་པའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མཚན་གཞི་གང་ཞེ་ན། རང་འགྲེལ་ལས། “བྱེ་བྲག་སྨྲ་བ་རྣམས་ན་རེ དེ་ནི་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་སིལ་བུར་བཤད་ལ། བཙུན་པ་ཀཱཏྱའི་བུ་ལ་སོགས་པས་བསྡུས་ནས་བཞག་པ་སྟེ། བཙུན་པ་ཆོས་སྐྱོབ་ཀྱིས་ཆེད་དུ་བརྗོད་པའི་སྡེ་སྡེ་ཚན་དུ་བྱས་པ་བཞིན་ནོ་”⒇ཞེས་གསུངས་པའི་གསུང་གི་ཚིག་ཟུར་ལས་བཙུན་པ་ཀཱཏྱའི་བུས་བྱས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་དངོས་སུ་སྨོས་ཤིང་། སོགས་སྒྲས་གཞན་དྲུག་པོ་རྣམས་ཤུགས་ལ་གོ་བས། མངོན་པ་སྡེ་བདུན་རྣམས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཁུངས་སུ་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་རང་གིས་བཞེད་པ་དང། གཞན་ཡང་སློབ་དཔོན་རྒྱལ་པོའི་སྲས་གྲགས་པའི་བཤེས་གཉེན་གྱིས། “བསྟན་བཅོས་རིན་ཆེན་ཆོས་མངོན་པའི། ། བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ལས་བཏུས་པའི། ། རྣམ་བཤད་དོན་གསལ་ཞེས་བྱའི་མིང་། ། དོན་བཞིན་འདི་ནི་བདག་གིས་བྱས། །”21ཞེས་རྩོམ་པར་དམ་བཅའི་སྐབས་སུ་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཁུངས་ནི་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོ་ཡིན་པར་གསལ་ལ། ཡང་ཁོང་གིས། “ཡང་ན་ཆོས་མངོན་པའི་གཙུག་ལག་དེ་ལས་བདག་ཅག་གི་བསྟན་བཅོས་འདི་ཕྱུང་བས་ཆོས་མངོན་པ་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ལ་སོགས་པ་དེ་བདག་ཅག་གི་བསྟན་བཅོས་འདིའི་གནས་ལྟ་བུ་ཡིན་ཏེ་”22ཞེས་གསུངས་པ་དེ་དག་ལ་གོ་བ་ཅུང་ཟད་ཙམ་ཞིག་བླངས་ན། བསྟན་བཅོས་འདིའི་བརྗོད་བྱའི་ཁུངས་ནི་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོ་ཡིན་པ་ཤེས་ངེས་སོ།
            མཛོད་རྩ་བའི་སྒྲིག་གཞིའི་ཐད་ཀྱི་དཔེ་ཁུངས་ནི་ཆོས་མངོན་ཕྲན་ཚེགས་སྙིང་པོར་འདོད་པ་ནི་ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་མཆོག་གིས། “དེ་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་ཆོས་མངོན་ཕྲན་ཚེགས་སྙིང་པོར་དངོས་སུ་ཁུངས་བཅོལ་ནས་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་བརྩམས་ཞེས་མཁས་པ་ཁི་མུ་རས་གསུངས་པ་ལྟར་དོན་ལ་གནས། བསྟན་བཅོས་དེ་གཉིས་དབར་མཚུངས་ཆོས་མང་པོ་ཡོད་པའི་ནང་ནས་གལ་ཆེ་བ་གསུམ་ཡོད། དང་པོ་ལེའུའི་མིང་འདྲ་བ་དང་གཞུང་ཚད་འདྲ་བ། གཞུང་དེ་མཛད་པོ་གཉིས་ཀ་གལྟོར་བཞུགས་པ་སོགས་ཡིན་”23ཞེས་སྒྲུབ་ཆེད་མང་དུ་གསུངས་པ་དང་། དེང་གི་བོད་ནང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་འགའ་རེས་ཀྱང་དེའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ནས་དེ་ལྟར་གསུངས་ཡོད་མོད། ཡིན་ནའང་ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་གིས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་བསྟན་དོན་ཇི་ལྟར་ཡིན་མིན་གྱི་སྐབས་སུ་“རྩ་བའི་མངོན་མཛོད་ནི་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་སྤྱི་དང། ལྷག་པར་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་དང་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་གཉིས་ཁུངས་གཙོ་བོར་མཛད་ཡོད་ཅིང་། གོང་ཞུས་ལྟར་ཤེས་བྱ་གཞི་ལྔ་རྣམ་བཞག་འདི་ཡང་རབ་ཏུ་བྱེད་པ་ཁུངས་སུ་མཛད་པ་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་ཞུ་མ་དགོས་པ་ཞིག་རེད་”24ཅེས་གསུངས་པས་ན། ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་གི་གསུང་གོང་འོག་སྒྲིག་ན། བཤད་རྒྱུན་གཉིས་ཀ་དང་མི་འགལ་བར་གཞུང་དོན་དངོས་ཏེ་བརྗོད་བྱའི་ཁུངས་ནི་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དང་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོར་འདོད་ཅིང་། གཞུང་གི་སྒྲིག་གཞིའི་དཔེ་ཁུངས་ནི་ཆོས་མངོན་ཕྲན་ཚེགས་སྙིང་པོར་འདོད། དེ་བཞིན་བློ་བཟང་མཁས་གྲུབ་མཆོག་གིས་ཀྱང་“མངོན་པ་མཛོད་དེ་ནི་ཆོས་མངོན་ཕྲན་ཚེགས་སྙིང་པོ་རྨང་གཞིར་བྱས་ཐོག གཞི་ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའི་ལུགས་ཀྱི་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་དཔེར་ན་《ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་》སོགས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་བླངས་པ་དང། སྐབས་དེའི་མདོ་སྡེ་པའི་ལུགས་རྣམས་དཔྱད་གཞི་དང་། སློབ་དཔོན་རང་ཉིད་སེམས་ཙམ་པའི་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་དག་བསྣན་ནས་གཞི་ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའི་གྲུབ་མཐའི་འདོད་ཚུལ་ཇི་ལྟར་ཡིན་པ་རྣམས་གསལ་སྟོན་བྱས་ཡོད་”25ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ།
            འོ་ན་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་གཞུང་དེ་གྲུབ་མཐའ་སྨྲ་བ་གང་གི་ལུགས་བཞིན་མཛད་པ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། མཛོད་རྩ་བ་ལས།“བདག་གིས་མངོན་པའི་ཆོས་འདི་ཕལ་ཆེར་ནི། ཁ་ཆེ་བྱེ་བྲག་སྨྲ་བའི་ཚུལ་གྲུབ་བཤད”26ཅེས་གསུངས་པས། གཞུང་འདིའི་བསྟན་ཚོད་ནི་བྱེ་བྲག་སྨྲ་བའི་ནང་ཚན་ཁ་ཆེ་བྱེ་བྲག་སྨྲ་བའི་ལུགས་སུ་བྱས་ཀྱང་། སློབ་དཔོན་རང་ཉིད་གནས་ཚོད་ལ་དེ་ལྟར་མ་ཡིན་པར་སེམས་ཙམ་པའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འཛིན་མཁན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། དེ་རྗེ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པའི་དགོངས་པ་ཡང་ཡིན་ཏེ། 《དྲང་ངེས་ལེགས་བཤད་སྙིང་པོ་》ལས།“བདེར་གཤེགས་གསུང་རབ་ཚུལ་གཉིས་ཤིང་རྟའི་སྲོལ། ། ལེགས་པར་ཕྱེ་བའི་རྒྱལ་བའི་བསྟན་པ་མཆོག ། ས་གསུམ་འགྲོ་ན་ཉི་ལྟར་གསལ་མཛད་པ། ། ཀླུ་སྒྲུབ་ཐོགས་མེད་ཞབས་ལ་སྤྱི་བོས་འདུད། ། ཤིང་རྟ་ཆེན་པོའི་སྲོལ་གཉིས་ལེགས་བཟུང་ནས། ། འཛམ་གླིང་བློ་གསལ་བྱེ་བའི་མིག་འབྱེད་པ། ། འཕགས་པ་ལྷ་དང་དཔའ་བོ་སངས་རྒྱས་བསྐྱངས། ། ལེགས་ལྡན་འབྱེད་དང་ཟླ་བ་གྲགས་པའི་ཞབས། ། དབྱིག་གཉེན་ཞབས་དང་བློ་ལྡན་ཕྱོགས་གླང་དང། ། ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པའི་ཞབས་སོགས་འཛམ་གླིང་རྒྱན། །”27ཞེས་ཤིང་རྟ་ཆེན་པོ་དཔལ་མགོན་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱི་སྲོལ་འཛིན་མཁན་ལ་འཕགས་པ་ལྷ་སོགས་དང། སེམས་ཙམ་པའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་སློབ་དཔོན་ཐོགས་མེད་ཀྱི་སྲོལ་འཛིན་མཁན་ལ་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་སོགས་ཡིན་པར་གསུངས་སོ།   
༡ མངོན་པ་སྡེ་བདུན་གྱི་བཤད་པ་ཅུང་ཟད།  
            བསྟན་བཅོས་འདིའི་གཞུང་ཁུངས་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་ནི་ཐེག་དམན་གྱི་གྲུབ་མཐའ་སྨྲ་བའི་ལུགས་ཡིན་ཞིང་། ཐེག་དམན་གྱི་གྲུབ་མཐའ་སྨྲ་བ་བྱེ་མདོ་གཉིས་ལ་ཡང་དབྱེ་བ་མང་དུ་ཡོད་དེ། “སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཡོངས་སུ་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་བརྒྱ་དང་བཅུ་དྲུག་ལོན་པ་ན་གྲོང་ཁྱེར་མེ་ཏོག་གིས་རྒྱས་པ་ཞེས་བྱ་བར།  རྒྱལ་པོ་དྷརྨ་ཨ་ཤོ་ཀ་ཞེས་བྱ་བ་རྒྱལ་སྲིད་བྱེད་པའི་ཚེ།    རྩོད་པའི་ཆོས་འགའ་ཞིག་བྱུང་བའི་དབང་གིས། དགེ་འདུན་གྱི་དབྱེན་ཆེན་པོར་གྱུར་ཏོ།   དེས་རེ་ཞིག་དང་པོར་སྡེ་པ་གཉིས་སུ་ཆད་ནས་གནས་ཏེ། དགེ་འདུན་ཕལ་ཆེན་པ་དང་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་28ཞེས་རྩ་བའི་སྡེ་པ་གཉིས་སུ་གྱུར་པ་དང། དེ་དག་སོ་སོ་ལ་ཡང་ཡན་ལག་གི་སྡེ་པ་བརྒྱད་དང་བཅུར་བྱས་ཏེ་ཁྱོན་སྡེ་པ་བཅོ་བརྒྱད་དུ་གྱེས་པ་ལྟ་བུ་ཡིན། སྡེ་པ་སོ་སོར་ཡང་སྡེ་སྣོད་གསུམ་ཆ་ཚང་བར་ཡོད།  གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་ལ་ཡང་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དུ་གྲགས་པ་ཡོད་དེ། དེ་དག་ནི་“ཆོས་ཀྱི་འདུས་པ།(法集论) རྣམ་པར་འབྱེད་པ།(分别论) གཏམ་གྱི་གཞེ(论事) གང་ཟག་གདགས་པ།(人施设论)ཁམས་རྣམ་པར་དབྱེ་བ།(界说论) ཟུང་ལྡན།(双对论)འཇུག་པ་(趣论)”29བཅས་ཡིན་པར་གྲགས་ཤིང།  དེ་དག་ཀྱང་“དུས་གཅིག་ཏུ་བརྩམས་པར་མིན་པ་ཕྱི་ལོ་མ་ཚུགས་གོང་གི་ལོ་༢༥༠ཙམ་ནས་ཕྱི་ལོ་༥༠ཙམ་གྱི་བར་ལ་རིམ་པས་བརྩམས་ཡོད། དེ་དག་གི་ནང་ནས་རྙིང་ཤོས་ནི་གང་ཟག་གདགས་པ་ཡིན་”30པར་གསུངས་སོ།   
            ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའི་ལུགས་ལའང་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དུ་གྲགས་པ་ནི་གོང་དུ་བརྗོད་པ་ལྟར་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱི་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་གཞུང་ཁུངས་དེ་ཡིན་ཏེ། གང་ཡིན་ཞེ་ན། སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་ཐོག་མར་ཐེག་ཆེན་གྱི་གྲུབ་མཐའ་སྨྲ་བ་ཞིག་མ་ཡིན་པར་གཞི་ཐམས་ཅད་ཡོད་པར་སྨྲ་བའི་གྲུབ་མཐའ་འཛིན་མཁན་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་ཐང་སན་ཙང་གི་རྒྱ་གར་ལམ་ཡིག་ཏུ་གསུངས་པས་སོ། ལུགས་འདིའི་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་དུ་གྲགས་པ་ནི་ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་(发智论)དང་། རབ་ཏུ་བྱེད་པའི་གཞི(施设论)  རྣམ་ཤེས་ཀྱི་ཚོགས།(设身足论)  ཆོས་ཀྱི་ཕུང་པོ།(法蕴足论) གདགས་པའི་བསྟན་བཅོས།(品类足论) འགྲོ་བའི་རྣམ་གྲངས།(集异门论)  ཁམས་ཀྱི་ཚོགས་(界身足论)བཅས་ཡིན་ཞིང། དེ་དག་གང་གིས་བྱས་ཤེ་ན།སློབ་དཔོན་རྒྱལ་པོའི་སྲས་གྲགས་པའི་བཤེས་གཉེན་གྱིས། “ཡེ་ཤེས་ལ་འཇུག་པ་ནི་འཕགས་པ་ཀཱཏྱའི་བུས་བྱས། རབ་ཏུ་བྱེད་པའི་གཞི་ནི་གནས་བརྟན་དབྱིག་གི་བཤེས་གཉེན་གྱིས་བྱས། རྣམ་པར་ཤེས་པའི་ཚོགས་བཙུན་པ་ལྷ་སྐྱིད་ཀྱིས་བྱས། ཆོས་ཀྱི་ཕུང་པོ་ནི་འཕགས་པ་ཤཱ་རིའི་བུས་བྱས། བཏགས་པའི་བསྟན་བཅོས་ནི་འཕགས་པ་མོང་གལ་གྱི་བུས་བྱས། ཁམས་ཀྱི་ཚོགས་ནི་གང་པོས་བྱས། ཡང་དག་པར་འགྲོ་བའི་རྣམ་གྲངས་ནི་གསུས་པོ་ཆེས་བྱས་སོ་”31ཞེས་གསུངས་ཤིང་། བྱེ་བྲག་སྨྲ་བ་རྣམས་ན་རེ།  མངོན་པ་སྡེ་བདུན་པོ་དེ་དག་ནི་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ལོགས་སུ་མ་གསུངས་པར་སིལ་བུ་གསུངས་པ་རྣམས་གོང་གི་དགྲ་བཅོམ་པ་བདུན་གྱིས་བསྡུས་པ་ལས་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་བྱུང་ཞིང་། གལ་ཏེ་དེ་དག་སྟོན་པའི་བཀའ་མ་ཡིན་ན་མདོ་ལས་གསུངས་པའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གྲངས་མི་ཚང་བར་ཐལ་བའི་སྐྱོན་མཆིས་ཟེར་ནའང་། མདོ་སྡེ་པ་སོགས་ཀྱིས་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་ནི་དགྲ་བཅོམ་པ་དེ་དག་གིས་མཛད་པའི་བསྟན་བཅོས་སུ་འདོད་པ་ལས། སྟོན་པའི་བཀར་མི་འདོད་དོ། གང་ཞེ་ན། དེ་དག་གི་ནང་དུ་འདུས་མ་བྱས་དངོས་པོར་བཤད་པས། འཕགས་པ་དག་གིས་དེ་ལྟར་མི་བཞེད་པའི་ཕྱིར་དང་། བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་བཀའ་ལ་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་མ་ཚང་བའི་སྐྱོན་མེད་དེ། མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་ཟུར་དུ་མེད་པ་བདེན་ཡང་། མདོ་སྡེ་དང་འདུལ་བ་གཉིས་ཀྱི་ནང་ན་ཆོས་རང་རང་གི་གནས་ལུགས་མ་འདྲེས་པར་རབ་ཏུ་རྣམ་པར་འབྱེད་པར་བསྟན་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཞེས་གསུངས་སོ།  
 ༢ བྱེ་བྲག་བཤད་མཛོད་ཆེན་མོ་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས།   
            མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་གཞུང་ཁུངས་སུ་འདོད་པའི་བྱེ་བྲག་བཤད་མཛོད་ཆེན་མོ་སྟེ། མིང་གཞན་དུ་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་མོ་དང་བྱེ་བྲག་བཤད་མཚོ་ཆེན་མོ་(大大毗婆沙论)ཡང་ཟེར་ཞིང། འདི་ནི་སྟོན་པའི་གཏད་རབས་བདུན་གྱི་ནང་ཚན་འཕགས་པ་ཉེར་སྦས་ཀྱི་སྐུ་དུས་ཏེ། སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་གསུམ་པའི་སྐབས་ཀྱི་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་སྐུ་དུས་སུ་ཁོང་གི་སློབ་མ་ཟླ་བ་ནོར་བུ་ལ་སོགས་དགྲ་བཅོམ་པ་ལྔ་བརྒྱས་བྱང་ཕྱོགས་འབིགས་བྱེད་རི་བོ་གར་མཁན་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་དུ།  དགྲ་བཅོམ་པ་དེ་དག་གི་གསུང་རྒྱུན་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིགས་ནས་ཡི་གེར་བཀོད་པས་ན་དགྲ་བཅོམ་པ་རྣམས་ཀྱིས་སྤྱི་མཐུན་དུ་མཛད་པའི་ཤོ་ལོ་ཀ་འབུམ་ཕྲག་གཅིག་ཡོད་པའི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་མོ་ཞིག་སྟེ། བྱེ་བྲག་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱི་ལུགས་ལྟར་ན་མངོན་པ་སྡེ་བདུན་བཀར་འདོད་པས། བཀའ་དེ་རྣམས་ཀྱི་དགོངས་པ་འགྲེལ་བའི་བསྟན་བཅོས་རྣམས་ཀྱི་ཐོག་མ་ཡིན་པར་འདོད་ཅིང་། བསྟན་བཅོས་འདི་ནི་བྱེ་བྲག་སྨྲ་བའི་ལུགས་ཀྱི་གཞི་ལམ་འབྲས་གསུམ་གྱི་རྣམ་གཞག་ཐམས་ཅད་ཆ་ཚང་བར་སྟོན་པའི་གཞུང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་མོད། འོན་ཀྱང་བོད་དུ་ཡིག་སྒྱུར་གྱི་ཚ་རླབས་འཕྱུར་བའི་དུས་གང་དུ་ཡང་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་སྔ་ཕྱི་རྣམས་ཀྱིས་གཞུང་འདི་བོད་སྐད་དུ་ཆ་ཚང་བར་བསྒྱུར་མ་ཐུབ་པར་ལུས། འོན་ཀྱང་ཉེ་བའི་ཆར་རྒྱའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཆེན་པོ་བློ་བཟང་ཆོས་འཕགས་(法尊法师 1902 -1980)ཀྱིས་རྒྱ་ནག་གི་སྐད་ལས་བོད་ཀྱི་སྐད་དུ་ཆ་ཚང་བར་བསྒྱུར་ཡོད་པ་དེ། དེང་དུས་ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་དང་སྐུ་ཞབས་གཟན་དཀར་ཐུབ་བསྟན་ཉི་མ་མཆོག་ནས་གཙོས་པའི་འབྲེལ་ཡོད་མཁས་དབང་རྣམས་ཀྱིས་མ་དཔེ་བཙལ་འཚོལ་སོགས་གང་མང་གནང་སྟེ་ཉེ་བའི་ལོ་གཉིས་རིང་དཔར་བསྐྲུན་གྱི་ལས་འགན་ཕྲག་ཏུ་བཞེས་པས་ད་ལམ་དངོས་སུ་དཔར་སྐྲུན་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད།   
            རྒྱ་ནག་གི་སྐད་དུ་ཡོད་པའི་བསྟན་བཅོས་དེ་ནི་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་དང་དུས་མཚུངས་པར་གསུངས་པའི་ཆེན་པོ་ཐང་གི་སློབ་དཔོན་ཤུན་དྲུང་(སྤྱི་ལོ600 -664)ཞབས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་ལེགས་པར་སྦྱར་བའི་སྐད་ལས་མཱ་ཧ་ཙི་ནའི་སྐད་དུ་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་བསྒྱུར་བ་ཡིན་ལ། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཤེས་བྱའི་ཁྱོན་ལ་བློ་གྲོས་ཀྱི་འཇུག་པ་ཆེས་ཡངས་ཤིང། བསླབ་གསུམ་ལུང་རྟོགས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་དུ་མས་རྒྱུད་རབ་ཏུ་ཕྱུག་པ། སྒྲ་སྒྱུར་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་ཆེན་པོ་བློ་བཟང་ཆོས་འཕགས་མཆོག་གིས་སྤྱི་ལོ་1945ནས་སྤྱི་ལོ་1949བར་བསྡོམས་པའི་ལོ་ངོ་བཞིའི་ནང་བམ་པོ་ཉིས་བརྒྱའི་བདག་ཉིད་ཅན་གྱི་བསྟན་བཅོས་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་མོ་བོད་ཡིག་ཏུ་རྫོགས་པར་བསྒྱུར་ཟིན་ནའང་རིག་གསར་གྱི་ཉམས་ཆག་སོགས་ཕྱི་ནང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་དབང་གིས་བསྟན་བཅོས་དེ་ཉིད་སྐབས་ཤིག་རིང་དཔར་དུ་བརྐོ་མ་ཐུབ་པར་ལུས། རྒྱའི་ལོ་ཆེན་བློ་བཟང་ཆོས་འཕགས་མཆོག་ནི་“དགུང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་སྟེང་རི་བོ་རྩེ་ལྔ་ནས་རབ་ཏུ་བྱུང་ཞིང། དེ་ནས་ནམ་ཞིག་ལ་དབུས་གཙང་དུ་ཕེབས་ཏེ་འབྲས་སྤུངས་ཀྱི་ཚོགས་ལ་ཞུགས། དེར་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཆེན་པོ་ཐེ་ཤུ་ཏཱ་ཤྲཱི་དང། ཉིན་ལུང་ཛ་སྤྲུལ་བློ་བཟང་མཁས་བཙུན་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་སོགས་བསྟེན་ནས་ནང་བསྟན་གྱི་གཞུང་ལ་ལོ་ངོ་དགུ་ལྷག་ཙམ་ཞིབ་ཏུ་སྦྱངས། དེ་ནས་ཁོང་གིས་རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་ལམ་རིམ་ཆེན་མོ་དང་སྔགས་རིམ་ཆེན་མོ །  གསང་འདུས་རིམ་ལྔ་གསལ་སྒྲོན་སོགས་གཞུང་མང་པོ་རྒྱ་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ཏེ།རྗེའི་ལམ་སྔགས་སོགས་ཧྲང་ཧེ་དང། ཞང་ཀང། ཐེ་ལྦན་སོགས་ནས་པར་དུ་བཏོན་ཡོད། དེ་ལྟར་དེང་དུས་ཀྱི་རྒྱའི་ལོ་ཆེན་སྐུ་ཞབས་ཆོས་འཕགས་མཆོག་ལ་དབུས་གཙང་དུ་ཁོང་གི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་རྣམས་ཀྱིས་སྔ་ཕྱི་ཡང་ཡང་བསྐུལ་བར་ཆོས་མངོན་པ་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ་ཆེན་པོ་ཞེས་བྱ་བའི་བསྟན་བཅོས་འདི་སྔར་བོད་སྐད་དུ་མ་བསྒྱུར་འདུག་པས། གལ་ཏེ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་རྒྱུ་བྱུང་ན་བསྟན་པའི་བཤད་གྲྭར་ཕན་ཐོགས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་ཡོང་ངེས་པས། ཁྱོད་ཀྱིས་ཅི་ནས་ཀྱང་བསྒྱུར་རོགས་གནང་ཞེས་ཡང་ཡང་བསྐུལ་བར་བརྟེན།”32ཁོང་གིས་ལོ་བཞི་ཡི་དུས་ཚོད་ནང་བམ་པོ་ཉིས་བརྒྱའི་བདག་ཉིད་ཅན་གྱི་བསྟན་བཅོས་དེ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བར་གྲགས་སོ།   
གཉིས་པ། བསྟན་བཅོས་འདི་དར་འཕེལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ།  
 གཅིག རྒྱ་གར་དུ་དར་འཕེལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ།   
            སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་》མཛད་དེ་རྗེས་འབྲངས་སློབ་མ་དང་བཅས་པས་དེའི་འགྲེལ་པ་མང་དུ་མཛད་པ་ནས་བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་དུ་སློབ་གཉེར་གྱི་ཚ་རླབས་ཤིག་འཕྱུར་བ་རེད། དེ་ཡང་ཐོག་མར་སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་དབྱིག་གཉེན་ཞབས་ཀྱིས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་》ཞེས་དང་། དེའི་རང་འགྲེལ་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་བཤད་པ་》བམ་པོ་སུམ་ཅུ་པ་འདི་ཉིད་མཛད། དེ་རྗེས་སློབ་དཔོན་འདུས་བཟང་གིས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པའི་འགྲེལ་པ་མདོ་དང་མཐུན་པ་》ཞེས་བྱ་བ་དང་། སློབ་དཔོན་རྒྱལ་པོའི་སྲས་གྲགས་པ་བཤེས་གཉེན་གྱིས་ཤོ་ལོ་ཀ་ཁྲི་བརྒྱད་སྟོང་དང། བམ་པོ་དྲུག་ཅུ་ཡོད་པའི་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་དོན་གསལ་བ་》ཞེས་བྱ་བ་མཛད། སློབ་དཔོན་གང་བ་སྤེལ་གྱིས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་མཚན་ཉིད་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་》ཞེས་པ། བལ་པོའི་པཎྜི་ཏ་དགེ་སློང་ཞི་གནས་ལྷས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་ཉེ་བར་མཁོ་བ་》ཞེས་པ། སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་ཀྱི་གླང་པོས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་པ་གནད་ཀྱི་སྒྲོན་མེ་》ཞེས་པ། གཞན་ཡང་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་ལ་རང་ལས་མཁས་པའི་སློབ་མ་བཞི་ཡོད་པའི་ཡ་གྱལ་སློབ་དཔོན་བློ་གྲོས་བརྟན་པས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་བཤད་པ་རྒྱ་ཆེར་འགྲེལ་པ་རྣམ་པར་བཤད་པ་》ཞེས་བྱ་བ་སོགས་མཛད། དེ་དག་ནི་གྲགས་ཆེ་བའི་བསྟན་བཅོས་ཡིན་གྱི་དེ་དག་གིས་ཟད་པ་མ་ཡིན་ནོ།
 གཉིས། བོད་དུ་དར་འཕེལ་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ།  
            བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་རྣམས་ཀྱི་བཀའ་དྲིན་ལ་བརྟེན་ནས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་》ཅེས་པའི་བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་བོད་དུ་དར་ཞིང། དེ་ཡང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་འཕེལ་འགྲིབ་དང་བསྟུན་ཏེ་བསྟན་པ་སྔ་དར་སྐབས་གཙོ་བོ་བསྟན་བཅོས་འདི་དང་འདིའི་འགྲེལ་པ་རྣམས་བསྒྱུར་ཞིང། ཕྱི་དར་གྱི་སྐབས་སུ་བསྟན་བཅོས་འདིའི་བཤད་ཉན་དང་བོད་ཀྱི་མཁས་གྲུབ་རྣམས་ཀྱིས་མཛོད་འགྲེལ་མཛད་དེ་བསྟན་བཅོས་འདིའི་བཤད་རྒྱུན་གངས་ལྗོངས་ས་མཐོར་མི་ཉམས་རྒྱུན་འཛིན་ཐུབ་པ་བྱུངཡོད།   
(༡)རྒྱ་གཞུང་ཇི་ཙམ་བསྒྱུར་བའི་སྐོར།   
            དེ་ཡང་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྟར་ན། བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་ལྷ་ཐོ་ཐོ་རི་གཉན་བཙན་གྱི་དུས་སྐབས་སུ་ནང་ཆོས་ཐོག་མར་བོད་དུ་དབུ་བཪྙེས་པ་དང། ཕྱིས་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་ལོ་ཙཱ་བ་ཐོན་མི་སམ་བྷོ་ཊས་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་མདོ་རྒྱུད་ཉེར་གཅིག་སོགས་བོད་དུ་བསྒྱུར་བ་དང་།  ཆོས་རྒྱལ་འདི་ཉིད་ཀྱིས་རྒྱ་བལ་གྱི་བཙུན་མོ་གཉིས་དང་སྦྲགས་རྟེན་སྐལ་དུ་ཇོ་བོ་རྣམ་གཉིས་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་མ་ཟད། ཇོ་བོ་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་བཞུགས་གནས་སུ་ལྷ་ཁང་རེ་བཞེངས་པ་སོགས་ཀྱིས་ནང་ཆོས་ཀྱི་སྲོལ་གཏོད། དེ་ནས་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་དུས་སུ་སད་མི་བདུན་རབ་ཏུ་བྱུང་བ་ནས་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ཐོག་མར་བཙུགས་པ་དང་། བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་པ། སྒྲ་སྒྱུར་གླིང་སོགས་བཙུགས་ནས་ལོ་ཙཱ་བ་སྐ་ཅོག་ཞང་གསུམ་སོགས་ཀྱིས་ནང་ཆོས་ཀྱི་གཞུང་མང་པོ་བོད་དུ་བསྒྱུར་བས་ནང་ཆོས་ཀྱི་གཞི་བཏིངས་སོ། སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱིས་མཛད་པའི་བསྟན་བཅོས་འདི་ཡང་ཆོས་རྒྱལ་འདིའི་སྐུ་དུས་སུ་ལོ་ཙཱ་བ་སྐ་བ་དཔལ་བརྩེགས་ཀྱིས་ལེགས་སྦྱར་གྱི་གཞུང་ནས་བོད་སྐད་དུ་ལེགས་པར་བསྒྱུར་བས། དེ་ནས་བཟུང་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་》བསྒྱུར་བའི་དབུ་ཡང་ཚུགས་པ་ཡིན། མཛོད་རྩ་བ་དང་རང་འགྲེལ་གཉིས་ཀ་རྒྱ་གར་གྱི་མཁན་པོ་ཛི་ན་མི་ཏྲ་དང། ཞུ་ཆེན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་བན་དེ་དཔལ་བརྩེགས་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་ཞུས་ཏེ་གཏན་ལ་ཕབ། རྒྱལ་པོའི་སྲས་གྲགས་པའི་བཤེས་གཉེན་གྱིས་མཛད་པའི་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་དོན་གསལ་》ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་མཁན་པོ་བི་ཤུདྡྷ་སིཾཧ་དང་ཞུ་ཆེན་གྱི་ལོ་ཙཱ་བ་བན་དེ་དཔལ་བརྩེགས་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་ཞུས་ཏེ་གཏན་ལ་ཕབ། སློབ་དཔོན་གང་བ་སྤེལ་གྱིས་མཛད་པའི་བསྟན་བཅོས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་མཚན་ཉིད་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་བ་》ཞེས་པ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་མཁན་པོ་ཀ་ན་ཀལྦརྨ་དང་། བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་པ་ཚབ་ཉི་མ་གྲགས་ཀྱིས་བསྒྱུར།   དགེ་སློང་ཞི་གནས་ལྷས་མཛད་པའི་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་ཉེ་བར་མཁོ་བ་》ཞེས་པ་ནི་ཁ་ཆེའི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་པོ་དཔེ་མེད་དབུས་ཛ་ར་དེ་མེའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་བྱང་ཕྱོགས་བསིལ་ཁང་དུ་རྒྱ་གར་གྱི་མཁན་པོ་ཛཱ་ཡ་ཤྲཱི་དང། བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་ཁམས་པ་དགེ་སློང་ཤེས་རབ་འོད་ཟེར་གྱིས་བསྒྱུར།   སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་ཕྱོགས་ཀྱིས་གླང་པོས་མཛད་པའི་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་པ་གནད་ཀྱི་སྒྲོན་མེ་》ཞེས་པ་ནི་པཎྜི་ཏ་ཆེན་པོ་རྣལ་འབྱོར་ཟླ་བ་དང། དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་གི་དུས་དཀྱིལ་ཙམ་དུ་སྐུ་འཁྲུངས་པའི་ལོ་ཙཱ་བ་འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུས་བསྒྱུར།  དེ་ལ་དེའི་མཇུག་བྱང་ལས་“བློ་གྲོས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་སངས་རྒྱས་གཉིས་པ་ལྟར་གྱུར་དབྱིག་གཉེན་དེས་མཛད་ཆོས་མངོན་མཛོད། །ཚིག་ལེའུར་བྱས་པའི་འགྲེལ་པ་གནད་ཀྱི་སྒྲོན་མེ་ཞེས་བྱ་འཇམ་དབྱངས་ཕྱོགས་ཀྱི་གླང་པོས་སྦྱར །   དེ་ཉིད་འཛམ་གླིང་ཉི་མ་ཤཱཀྱའི་མཚན་ཅན་ཆོས་རྗེ་དེའི་སྲས་ཐུ་བོར་གྱུར་པ་ཡི །  པཎ་ཆེན་རྣལ་འབྱོར་ཟླ་བ་ལྟར་གྲགས་མཁས་མཆོག་གང་ཡིན་དེ་དང་འཇམ་དཔལ་གཞོན་ནུས་བསྒྱུར་”33ཞེས་གསུངས། གཞན་ཡང་། སློབ་དཔོན་བློ་གྲོས་བརྟན་པས་མཛད་པའི་《ཆོས་མངོན་པའི་མཛོད་ཀྱི་བཤད་པ་རྒྱ་ཆེར་འགྲེལ་པ་རྣམ་པར་བཤད་པ་》ཅེས་བྱ་བ་ནི་ཞ་ལུ་ལོ་ཙཱ་བ་དྷརྨཱཔཱལབྷ་དྲ་ཞེས་པས་བསྒྱུར་བ་ཡིན་ནོ།   
(༢)བོད་ཀྱི་མཁས་པས་གཞུང་འགྲེལ་ཇི་ལྟར་མཛད་པའི་སྐོར།   
            གོང་དུ་ཞུས་པ་ལྟར་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་》འདི་ལོ་ཙཱ་བ་སྐ་བ་དཔལ་བརྩེགས་ཀྱིས་ཐོག་མར་བསྒྱུར་ཅིང་ཞུས་ཏེ་གཏན་ལ་ཕབ་པ་ནས་བཟུང་བོད་ཀྱི་མཁས་གྲུབ་དུ་མས་བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་བཤད་ཉན་དར་འཕེལ་དང།  ལྷག་དོན་གཞུང་བཀའ་པོད་ལྔའམ་དྲུག་ཏུ་གྲགས་པའི་ཡ་གྱལ་དུ་བྱས་ནས་དེའི་རྒྱུན་ད་བར་མི་ཉམས་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་ཡོད།   
            དེ་ཡང་བསྟན་པ་སྔ་དར་གྱི་དུས་སུ་གཞུང་འདི་བསྒྱུར་བ་ཙམ་ལས་གཞུང་འགྲེལ་བརྩམས་པ་མ་མཐོང་ཞིང། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་སྐབས་སུ་འཆད་ཉན་དར་ཞིང་རྒྱས་པ་བྱུང་ལ། བོད་ཀྱི་ཊཱིཀ་ཡང་དུ་མ་མཛད་སྲོལ་བྱུང་ངོ་། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་སྐབས་སུ་བསྟན་བཅོས་འདིའི་ཐོག་མའི་སྲོལ་ཇི་ལྟ་བུ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས། “སྨྲི་ཏིས་རྟ་ནག་ཏུ་རྫི་བོ་མཛད། ཕྱིས་དཔལ་ལོ་ཡེ་ཙ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་པཎྜི་ཏར་མཁྱེན་ཏེ་སྨན་ལུང་དུ་སྤྱན་དྲངས་ནས་ཆོས་ཞུས།  ཕྱིས་བོད་སྐད་བྱང་བར་མཁྱེན། ཁམས་སུ་བྱོན། འདན་སློང་ཐང་དུ་《མངོན་པ་མཛོད་》ཀྱི་བཤད་པ་བཙུགས་”34ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་གངས་ཅན་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་དེ་ལྟར་བཞེད་ལ། ལྷག་པར་དུ་བླ་བྲང་ཨ་ཁུ་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོས།“བསྟན་པ་ཕྱི་དར་ལ་སྨྲྀ་ཏིས་ཁམས་ཀློང་ཐང་དུ་མཛོད་ཀྱི་བཤད་པ་མཛད་པའི་རྒྱུན་ལ་མཆིམས་བརྩོན་སེང་གིས་ནག་འབྱམས་སུ་གྲགས་པའི་ཊིཀྐ་མཛད་པ་མཛོད་ཀྱི་བོད་ཊིཀྐ་ཐོག་མ་ཡིན་པར་བཤད་”35ཅེས་གསུངས་པས། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་སྐབས་སུ་བསྟན་བཅོས་འདི་ཉིད་ཐོག་མར་པཎྜི་ཏ་སྨྲྀ་ཏི་ནས་དར་བར་བཞེད། འོན་ཀྱང་། 《མངོན་པ་མཛོད་》ཀྱི་བཤད་རྒྱུན་གྱི་ཐད་ལ་གསུང་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་མང་དུ་བྱུང་ཡོད་པ་ལས།   
            འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་དབང་པོས། “སྔ་དར་གྱི་ཚེ་ཛི་ན་དཱ་ན་གཉིས་ལས་སྐ་ཅོག་སོགས་ཀྱིས་ཐེག་ཆེན་གྱི་མངོན་པ་ཀུན་བཏུས་དང་ཐེག་དམན་གྱི་མཛོད་རང་འགྲེལ་འགྲེལ་བཤད་རྒྱལ་སྲས་མ་སོགས་གསན་ཅིང་བསྒྱུར་”36ཞེས་ལོ་ཙཱ་བ་ཛི་ན་དཱ་ན་ཞེས་ཛི་ན་མི་ཏྲ་དང་དཱ་ན་ཤཱི་ལ་གཉིས་ནི་སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན་གྱི་སློབ་མ་སློབ་དཔོན་གང་སྤེལ་གྱི་དངོས་སློབ་ཡིན་པར་གྲགས་པ་དེ་གཉིས་ལས་སྐ་བ་དཔལ་བརྩེགས་ཀྱིས་གཙོས་ལོ་ཙཱ་བ་སྐ་ཅོག་ཞང་གསུམ་གྱིས་《མངོན་པ་མཛོད་》ཀྱི་བཤད་རྒྱུན་གསན་ཏེ་མཛོད་རྩ་འགྲེལ་བོད་བསྒྱུར་མཛད་པར་གསུངས་པ་དང། བུ་སྟོན་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པས། “ཛི་ན་མི་ཏྲས་སྐ་ཅོག་ཞང་གསུམ། ནམ་ནད་ཟླ་བའི་རྡོ་རྗེ། དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེ། སྦ་རྒྱལ་བ་ཡེ་ཤེས། ཅོག་གྲུ་མཆོག་གི་ཡེ་ཤེས། སེ་བཙུན་གཞོན་ནུ། གར་མི་ཡོན་ཏན་གཡུང་དྲུང་། ཁུ་སྟོན་ཤེས་རབ་བརྩོན་འགྲུས། ར་ཁྲི་བཟང་འབར། རྒྱ་རྒྱལ་བུ་ཚུལ་ལེ། བྲང་ཏི་དར་མ་སྙིང་པོ། དེའི་སློབ་མ་འབན་རོགས་གཉིས་ལ་སོགས་པའི་བར་དུ་མངོན་པའི་བཤད་ཉན་མ་ཆད་པར་བྱུང་བ་”37ཞེས་གསུངས་ཀྱང་། འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ་གྱིས་རྒྱུན་འཛིན་པ་དེ་དག་ཕལ་ཆེ་བ་ནི་མངོན་པ་གོང་མའི་རྒྱུད་པར་བཞག་ཅིང། “མངོན་པ་མཛོད་འདི་བསྟན་པ་སྔ་དར་གྱི་དུས་སུ་འགྲེལ་བཤད་མང་པོ་དང་བཅས་པ་འགྱུར་ལ། བཤད་པ་ནི་པཎྜི་ཏ་སྨྲྀ་ཏི་ལས་བྱུང་བར་གྲགས་ཤིང་། དབུས་གཙང་དུ་དར་རྒྱས་ཆེ་བར་གྱུར་ཀྱང་བརྒྱུད་རིམ་གྱི་ཡི་གེ་མ་ཪྙེད་དོ་”38ཞེས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་བཤད་རྒྱུན་ཐད་འགོས་ལོ་ལྟ་བུས་ཀྱང་པིར་རྩེ་འགུལ་བར་མ་ནུས་ན་བདག་ལྟ་བུས་སྨོས་ཅི་དགོས། གང་ལྟར་རྗེ་བློ་བཟང་གྲགས་པ་ཡབ་སྲས་ཀྱིས་ཀྱང་ས་ལུགས་ལས་མངོན་པའི་བཤད་པ་མང་དུ་གསན་ཞིང། ལྷག་དོན་མཆིམས་འཇམ་དཔལ་དབྱངས་ཀྱིས་མཛད་པའི་《མཆིམས་མཛོད་ཆེན་པོ་》དེ་གཙོ་བོར་བཟུང་སྟེ་མཛོད་ལ་ཟུར་དུ་འགྲེལ་པ་མ་མཛད་ཀྱང་ཁོང་གི་དངོས་སློབ་རྗེ་དགེ་འདུན་གྲུབ་ཀྱིས་《མཛོད་འགྲེལ་ཐར་ལམ་གསལ་བྱེད་》མཛད་ནས་དགེ་ལུགས་པའི་ཕྱོགས་སུ་ཡང་བཤད་རྒྱུན་གྱི་རྩ་བ་མ་ཉམས་པ་བྱས་པ་སོགས། ས་དགེ་བཀའ་རྙིང་དང་བཅས་པའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་བརྒྱུད་སོ་སོའི་པཎ་གྲུབ་རྣམས་ཀྱིས་བསྟན་བཅོས་འདིའི་བཤད་རྒྱུན་མ་ཉམས་པར་བྱས་པ་མ་ཟད། འགྲེལ་པ་མི་འདྲ་བ་ཁག་ལྔ་བཅུ་ལྷག་ཙམ་མཛད་ཡོད་རུང་ཡིག་རྫོབ་ལ་འཇིགས་ནས་འདིར་དེ་དག་རེ་རེ་བཞིན་བརྗོད་པར་མི་བྱའོ། མདོར་ན། ཆོས་མངོན་པའི་སྡེ་སྣོད་ནི་ཡིན་མིན་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་བློ་རིག་གསལ་བར་འབྱེད་པའི་ཤེས་རབ་དང། ལྷག་དོན་གྲོལ་བ་དོན་གཉེར་འདོད་མཁན་རྣམས་ལ་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་རྒྱལ་བ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོས། “གནས་ལུགས་རྟོགས་པའི་ཤེས་རབ་མི་ལྡན་ན། །ངེས་འབྱུང་བྱང་ཆུབ་སེམས་ལ་གོམས་བྱས་ཀྱང། །སྲིད་པའི་རྩ་བ་བཅད་པར་མི་ནུས་པས། །དེ་ཕྱིར་རྟེན་འབྲེལ་རྟོགས་པའི་ཐབས་ལ་འབད། །”ཅེས་གསུངས་པས། གངས་ཅན་པཎ་གྲུབ་རྣམས་ཀྱིས་དེ་ཉིད་གནད་ཆེན་མོར་དགོངས་ཏེ་འགྲེལ་པ་མང་དུ་བྱས་པ་ལའང་རྒྱུ་མཚན་ཆེན་པོ་ལྡན་པར་སྙམ། །
ལུང་འདྲེན་དཔྱད་ཡིག་དང་མཆན་འགྲེལ།
①ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན། 《བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག》བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ1985ལོར། ཤ 186-187②⑤⑥⑿26སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན། 《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ》སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་།  ཤ1.51.1.1.71
③རྗེ་བཙུན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚན། 《མཛོད་ཀྱི་སྤྱི་དོན་ནོར་བུའི་བང་མཛོད་》སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང། ཤ 10
④རྗེ་དགེ་འདུན་གྲུབ། 《མཛོད་ཊིཀ་ཐར་ལམ་གསལ་བྱེད་》སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང། ཤ 15
⑦རྒྱལ་དབང་ཆོས་རྗེ་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་རྣམ་རྒྱལ། 《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་དགོངས་དོན་གསལ་བར་བྱེད་པའི་ལེགས་བཤད་ཉིན་བྱེད་དབང་པོའི་སྣང་བ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ་》བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང། སྤྱི་ལོ2008ལོར། ཤ 7
⑧ཨབྷི་དྡརྨ་ཀཱོ་ཥཱ་ཀཱ་རི་ཀཱ། ཞེས་《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་ཚིག་ལེའུར་བྱས་པ་བཞུགས་སོ་》ཞེས་པ་ན་གསལ་ལོ།
⑨སྣར་ཐང་ལོ་ཙཱ་བ། 《སྔགས་ཀྱི་བཀླག་ཐབས་བསྡུས་པ་》(ནང་ཁུལ་ཡིག་ཆ)ཤ 4
⑩སྣར་ཐང་ལོ་ཙཱ་བ། 《སྔགས་ཀྱི་བཀླག་ཐབས་བསྡུས་པའི་འགྲེལ་པ་མཐོང་བ་དོན་གསལ་》(ནང་ཁུལ་ཡིག་ཆ)ཤ 43 -44
⑾རྣམ་རྒྱལ་ཚེ་རིང་། 《སམ་བོད་རྒྱ་གསུམ་ཤན་སྦྱར་གྱི་ཚིག་མཛོད་》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ2012ལོར། ཤ 60
⒀མཆིམས་འཇམ་དཔལ་དབྱངས། 《མཛོད་འགྲེལ་མངོན་པའི་རྒྱན་》ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང། སྤྱི་ལོ1989ལོར། ཤ 10
⒁35པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པ། 《མཛོད་ཀྱི་ལེགས་བཤད་ཤེས་བྱ་རབ་གསལ་》སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། ཤ 7 -8  ཤ 9
⒂མཁན་ཟུར་ཡེ་ཤེས་ཐུབ་བསྟན། 《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་མཛུབ་ཁྲིད་བཞུགས་སོ་》སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང།(ནང་ཁུལ་ཡིག་ཆ་)ཤ 1 -2
⒃ཡོངས་འཛིན་ཡེ་ཤེས་རྒྱལ་མཚན། 《ལམ་རིམ་བླ་མ་བརྒྱུད་པའི་རྣམ་ཐར་》སྟོད་ཆ། སེར་བཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། ཤ 80
⒄ཆོས་མངོན་ཕྲན་ཚེགས་སྙིང་པོ་འདི་ལ་བོད་འགྱུར་མེད། བམ་པོ་བཅུ་གཅིག་ཅན་ཞིག་རྒྱ་ཡིག་ལ་ལོ་ཙཱ་བ་སྡེ་སྣོད་གསུམ་འཛིན་སོགས་ཀྱིས་བསྒྱུར་འདུག
⒅ཆ་རིས་སྐལ་བཟང་ཐོགས་མེད། 《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་གཞུང་དོན་བྱུང་འཕེལ་དང་སྦྲེལ་ཏེ་མདོ་སྨད་བླ་བྲང་དགོན་པར་དེའི་འཆད་ཉན་བྱེད་སྲོལ་ཆེ་ལོང་ཙམ་བརྗོད་པ་》《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་》ལོ་འཁོར་ཉི་ཤུའི་དཔྱད་རྩོམ་བདམས་བསྒྲིགས། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་2008ལོར། ཤ 283
19 .20སློབ་དཔོན་དབྱིག་གཉེན། 《མཛོད་རང་འགྲེལ》སྡེ་བསྟན། མངོན་པ། ཀུ། ན་27 ཀུ། བ་27
21.22.31སློབ་དཔོན་རྒྱལ་པོའི་སྲས་གྲགས་པའི་བཤེས་གཉེན། 《ཆོས་མངོན་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་དོན་གསལ་བ》སྡེ་བསྟན། མངོན་པ། གུ། ན་1 ན8  ན9
23.24.29.30ཁང་དཀར་ཚུལ་ཁྲིམས་སྐལ་བཟང་། 《དེབ་སྔོན་གསར་པ་》ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ1999ལོར། ཤ228、252 、2 l5 、2 
罗桑开珠:《藏传佛教文化概论》  中国藏学出版社 20 l3 年    Pl74  记:本(俱舍)《杂阿毗昙心论》为基础，广泛吸取说一切有部重要的阿毗达摩如《发智论》等要义，并参考当时的经量部学，加之自己的一些唯识观点，把说一切有部的全部教义，概括归纳、改编而成。
27མཉམ་མེད་རྗེ་ཙོང་ཁ་པ། 《དྲང་ངེས་ལེགས་བཤད་སྙིང་པོ》སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། ཤ  1
28སློབ་དཔོན་ལེགས་ལྡན་འབྱེད། 《དབུ་མ་སྙིང་པོའི་འགྲེལ་པ་རྟོག་གེ་འབར་བ་》(སྟོད་ཆ)སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་། ཤ 294-295
32འཇིགས་མེད་བསམ་གྲུབ། 《ནང་དོན་རིག་པའི་གཞུང་ཆེན་འདིའི་ནང་ཚན་ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ་》《ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་》སྤྱིལོ་1996ལོའི་དུས་དེབ་གཉིས་པ། ཤ 112
33སློབ་དཔོན་ཕྱོགས་ཀྱི་གླང་པོ། 《ཆོས་མངོན་པ་མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་པ་གནད་ཀྱི་སྒྲོན་མེ་》སྡེ་བསྟན། མངོན་པ། ཉུ། ན་214
34དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱིལོ2006ལོར། ཤ 264
35བླ་བྲང་ཨ་ཁུ་ཤེས་རབ་རྒྱ་མཚོ 《དཔེ་རྒྱུན་དཀོན་ཐོ་》གསུང་འབུམ་ཇ་པ། ན20
36འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་དབང་པོ 《མདོ་སྔགས་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེའི་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་ཚུལ་ལས་བརྩམས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དང་རྣམ་ཐར་ཤིན་ཏུ་མང་པོ་ངོ་མཚར་ལྷའི་པད་ཚལ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ་》《ས་སྐྱའི་ཆོས་འབྱུང་གཅེས་བསྡུས་》(དེབ་དྲུག་པ།) ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ2009ལོར། ཤ 299
37བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ། 《བུ་སྟོན་ཆོསའབྱུང་》《ས་སྐྱའི་ཆོས་འབྱུང་གཅེས་བསྡུས་》(དེབ་གཉིས་པ།)ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ2009ལོར། ཤ 299
38འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ། 《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ་》(སྟོད་ཆ་)སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་1985ལོར། ཤ 421