—སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་ལས་རྩོམ་རིག་ས་ཁམས་རིག་པའི་གནད་ཚིག་འགའ་གླེང་བ།

ཟི་ལིང་། བོན་སྐོར་དོན་གྲུབ་ཚེ་རིང་།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། རྩོམ་འདིར་རྩོམ་རིག་ས་ཁམས་རིག་པའི་གནད་ཚིག་རེ་གཉིས་གཞིར་བཟུང་ནས་སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་ལ་ས་ཁམས་ཀྱི་རྨང་གཞི་དང་ས་ཁམས་ཀྱི་རང་བཞིན་མངོན་པར་གསལ་བ་དེར་དགེ་མཚན་ཅི་འདྲ་ཡོད་པའི་སྐོར་ཆེ་ལོང་ཙམ་བརྗོད་ཡོད།
བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། གྲོ་ཞིང་ཁ། ས་ཁམས་རྨང་གཞི། ས་ཁམས་རང་བཞིན།

གླེང་གཞི།
        རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་དང་ས་ཁམས་རང་བཞིན་གྱིས་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་གོ་གནས་གལ་ཆེན་ཟིན་ཡོད་ཅིང་། རྩོམ་པ་པོའི་ས་ཁམས་མཛེས་དཔྱོད་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དང་ཕུགས་བསམ་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པའི་འཛུལ་སྒོ་ལྟ་བུར་ངོས་འཛིན་བྱེད། རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་ལ་ངོས་འཛིན་དང་ཤེས་རྟོགས་བྱེད་པ་ནི་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཡུལ་ཁོངས་རིག་གནས་ཙམ་ལ་ཉམས་ཞིབ་བྱེད་པ་མ་ཡིན་པར་དེས་རྩོམ་རིག་གི་བྱུང་འཕེལ་དང་བྱེད་སྒོ་སྣ་ཚོགས་ལ་རྨང་གཞིའི་བྱེད་ནུས་ཅི་འདྲ་ཐོན་ཡོད་མེད་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པ་རེད།རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་ནི་ས་ཁམས་རྨང་གཞིའི་བསྐྱེད་འབྲས་ཡིན་པས་དོན་དམ་དུ་རྩོམ་པ་པོའི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་ནི་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་ཀྱི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་དུ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཀྱང་འགལ་བར་མི་འགྱུར། བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་དང་ས་ཁམས་རང་བཞིན་ནི་ད་གཟོད་རྩོམ་རིག་གི་ས་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཡག་ཤོས་དེ་རེད་ལ། ཇི་ལྟར་ས་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན་ན་དེ་ལྟར་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་མངོན་གསལ་དུ་ལྡན་པར་མ་ཟད། ཇི་ལྟར་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ན་དེ་ལྟར་རྒྱལ་ཁབ་དང་འཛམ་གླིང་ཅན་དུ་འགྱུར་སླ་བ་རེད།
        མིག་སྔར་རྩོམ་རིག་ས་ཁམས་རིག་པ་ལ་རྒྱལ་ནང་དུ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་ཧ་ཅང་མང་སྟེ། ཀྲུང་གོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཡང་དབྱིས་དང་། ཀོང་ཀྲོའུ་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཙིན་ཏ་ཤེན། ཀྲེ་ཅང་བཟོ་ལས་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་མེ་ཞིན་ལིན། ཅང་ཞི་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཞ་ཧིན་ཉུན། པེ་ཅིན་དགེ་ཐོན་སློབ་ཆེན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཐོ་ལིས་ཐེན་སོགས་ཧ་ཅང་མང་བར་མ་ཟད། ད་དུང་འབུམ་རམས་པ། ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ་སོགས་ཀྱང་ཤིན་ཏུ་མང་བ་རེད་ལ།རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ས་ཁམས་རིག་པའི་བགྲོ་གླེང་ཚོགས་འདུའང་ལོ་རེར་ཐེངས་རེར་འཚོགས་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། ད་དུང་ཉེ་བའི་ལོ་ངོ30ལྷག་གི་རིང་དུ། རྒྱལ་ནང་ནས་རྩོམ་རིག་ས་ཁམས་རིག་པའི་སྐོར་གྱི་ཆེད་རྩོམ་དང་དཔྱད་རྩོམ་སྟོང་ཕྲག་ལྷག་གི་གྲུབ་འབྲས་ཀྱང་བླངས་ནས་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཁ་གསབ་དང་བསྐྱར་འབྲི་བྱེད་པར་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ལམ་དུ་ཆས་ཟིན་པ་རེད་མོད། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་དཔྱད་བརྗོད་པས་ལས་འདིར་དགེ་མཚན་ཆུང་བར་དམིགས་པའམ་ཐུགས་མཉམ་མ་བཞག་པར་ལྷག་པ་གང་ལྟར་ཀྱང་ཁོ་བོས་འདིར་མི་ཤེས་ཤེས་མདོག་དང་མི་འཇོན་འཇོན་མདོག་གིས་སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་གཞིར་བཟུང་ནས་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་དང་ས་ཁམས་རང་བཞིན་ཆེ་ལོང་ཙམ་སྤྲོ་བར་བྱ་བ་ལ་བཤད་ཉེས་ལོག་འབྲི་བྱས་ཡོད་ཚེ་མཁས་རྣམ་ལྷག་བསམ་ཅན་དག་གིས་ཕྲན་གྱི་ཡོ་བའི་སྐྱོན་བསྲང་བའི་རེ་བ་ཞུ།

དང་པོ། སྒྲུང་གཏམ་གྱི “ས་ཁམས་རྨང་གཞི།”
        རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་གླེང་བའི་སྐབས་སུ། “རྩོམ་པ་པོ་དང་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་མ་ཟད་རྩོམ་རིག་གི་སྣང་ཚུལ་གང་ཞིག་ལ་མཚོན་ནའང་། ངེས་གཏན་གྱི་ཕྱོགས་དུས（时空）དང་བྲལ་ནས་གནས་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡོད་མི་སྲིད”①ཅེས་གསུངས་ཡོད། སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་རྣམས་ཀྱང་ངེས་གཏན་གྱི་དུས་ཚོད་འོག་གི་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ཅིག་ཏུ་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་ཡོད། གལ་སྲིད་ངེས་གཏན་གྱི་དུས་ཚོད་འོག་གི་རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་དེ་འདྲ་འཇིག་རྟེན་འདིར་མེད་པར་ཆ་བཞག་ན་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་དང་རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་དེ་འདྲའང་རང་བཞིན་གྱིས་ཡོད་མི་སྲིད་པ་རེད། དེ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞིས་ཐག་བཅད་པ་རེད།
        རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་ནི་རྩ་བའི་རྨང་གཞིར་གྱུར་འདུག་པ་རེད། དཔེར་ན། མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་ངག་ཐོག་ལྷ་སྒྲུང་སོགས་རྩོམ་རིག་བསྟན་བཅོས་དང་། གནའ་བོའི་རྒྱ་ནག་བྱང་རྒྱུད་ཀྱི་རྨ་ཆུའི་འབབ་ཡུལ་གྱི《སྙན་ངག་གི་བསྟན་བཅོས》 ལྷོ་རྒྱུད་འབྲི་ཆུའི་འབབ་ཡུལ་གྱི《ཁྲོའུ་ཡི་སྙན་ཚིག》 ཡོ་རོབ་ནུབ་མའི་གླིང་ཕྲན་སྟེང་གི་དབྱིན་ཇིའི་ཤག་སེ་ཕེར་གྱི《ཧམ་ལི་ཐེ》སོགས་འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གི་སྣང་ཚུལ་གང་ཞིག་ལ་མཚོན་ནའང་། རང་བྱུང་ས་ཁམས་ནི་བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་ཨང་དང་པོར་གྱུར་ཡོད་པ་རེད། “རྩོམ་རིག་དང་རིག་གནས། ས་ཁམས་གསུམ་ལས་རྨང་གཞི་ནི་རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཡིན་པ་དང་། རྩོམ་རིག་ནི་དམིགས་བསལ་གྱི་རིག་གནས་གང་དེ་རྒྱབ་ལྗོངས་བྱས་ནས་བྱུང་དང་འབྱུང་བ་ཡིན་མོད། རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཀྱིས་ཐད་ཀར་རྩོམ་རིག་གི་བྱུང་འཕེལ་ཐག་གཅོད་པར་མ་ཟད། ཕྱོགས་ངེས་ཅན་ཞིག་ནས་བཤད་ན། རིག་གནས་ཀྱང་ས་ཁམས་ཀྱི་བསྐྱེད་འབྲས་ཡིན”②ཞེས་པས་ཀྱང་ས་ཁམས་ནི་རྩོམ་རིག་གི་རྨང་གཞི་རྨད་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་པོར་བསྟན་ཡོད་པར་མ་ཟད། “གནའ་བོའི་ལྷ་སྒྲུང་དང་སྙན་ཚིག་ཕལ་ཆེ་བའི་ནང་དོན་ནི་ངལ་རྩོལ་དང་རོལ་རྩེད་ལ་འབྲེལ་མེད་པར་རང་བྱུང་ས་ཁམས་དང་ཡུལ་ཁོངས་རིག་གནས་ལ་འབྲེལ་ཡོད”③ཅེས་པ་འདི་ལའང་ཟུར་མི་འདྲ་བ་མང་པོ་ནས་གོ་བ་ལེན་དགོས་པར་ཐུག་ཡོད་ཅིང་། རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཕྱི་རོལ་དུ་གནས་པའི་ས་ཁམས་ཀྱི་གྲུབ་སྟངས་དང་ས་མིང་། ནམ་ཟླ་དང་སྐྱེ་དངོས། ཆུ་ཁམས་དང་ས་དབྱིབས་སོགས་ལ་ཡུལ་དངོས་རྟོག་དཔྱོད་དང་གཞི་གྲངས་འགོད་པ། ས་ཁྲ་འབྲི་བ་སོགས་རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པ་ནི་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་འགྲེལ་བའི་ཆ་རྐྱེན་ཡག་ཤོས་ཤིག་རེད།རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་ནི་རྩོམ་རིག་ས་ཁམས་རིག་པའི་ཕྱི་ནང་ཞིབ་འཇུག་གི་སྐབས་སུ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ་བའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐོག་མའི་འཛུལ་སྒོ་ལྟ་བུ་རེད་དེ།“རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་ཀྱི་ས་ཁམས་གནས་པ（地理存在） ནི་རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་དང་སྤྱི་ཚོགས་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་གང་དེ་རྩོམ་པ་པོ་དང་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ལ་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡོད་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་བདེན་དཔང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན”④ཞེས་པས་ཀྱང་མཚོན་ཐུབ་པས་འདིར་མང་དུ་སྤྲོ་བར་མི་བྱའོ།།

གཅིག གྲོ་ཞིང་ཁ།
        《སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྒྲུང་ཐུང་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》ཁྲོད་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་ཡོད་དོ་ཅོག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི（地理基础）ནི“གྲོ་ཞིང་ཁ”རེད།《སྐྱེ་བ་གཉིས་ཀྱི་འདས་དོན》དང་། 《མི་ཡི་ཐ་མ་བསོད་ནམས་འབག་བཙོག》 《མཐིལ་བརྡོལ་བའི་འགྱིག་ལྷམ་ཆ་གཅིག》དང་། 《ཉི་འོད་འོག་གི་ཁྱེའུ》 《ཨ་ཡེ་མཁའ་མོ་ཚང་གི་བ་མོ》《 ཐེངས་གཉིས་ལ་ཤི་བའི་མི》《1986ལོའི་ཆར་ལྭ》ལྟ་བུའི་བརྩམས་ཆོས་རྣམས་ནི“གྲོ་ཞིང་ཁའི”རང་བྱུང་ས་ཁམས་དང་སྤྱི་ཚོགས་ས་ཁམས་དེ་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ས་ཁམས་རྨང་གཞིར་གྱུར་ཡོད་དེ། གལ་སྲིད“གྲོ་ཞིང་ཁ”ཞེས་པའི་ངེས་གཏན་གྱི་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་འདི་མེད་པར་ཆ་བཞག་ན། བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་སྣང་བའམ་མངོན་པར་གྱུར་དང་འགྱུར་བའི“གྲོ་ཞིང་ཁར”འབྲེལ་བའི་རང་བྱུང་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི“མཛེས་པ”ཡོད་ཚད་ཀྱང་འགྲུབ་ཐབས་མེད་པ་ཏན་ཏན་རེད།
        “གྲོ་ཞིང་ཁ”ས་ཁམས་ཀྱི་རྨང་གཞི་བྱས་པས་དེ་དང་འབྲེལ་བའི“ས་ཁམས་ཀྱི་དྲན་པ”（地理记忆）མུ་ནས་མུ་རུ་བསླངས་ཐུབ་པ་རེད། “རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན།རང་གི་ལྟེ་ཁྲག་འཕོ་ས་དང་འཚར་ལོངས་འབྱུང་སའི་ཕ་ཡུལ（静态分布）ནི་བྱེས་ཀྱི་ཡུལ་ཁམས（动态分布）གང་ལས་ཀྱང་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན”⑤ཞེས་པ་ལྟར“གྲོ་ཞིང་ཁའི”བྱ་དངོས་ཡོད་ཚད་རྟག་བརྟན་ཐེར་ཟུག་ཅིག་མིན་པར་འགྱུར་བའི་རང་བཞིན་ཅན་ཡིན་པས“གྲོ་ཞིང་ཁ”ནི་སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་གྱི་ཐོན་ཁུངས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུའང་བལྟས་ཆོག་པ་རེད། འོན་ཀྱང་། གོང་གི་ལུང་གཞིར་བཟུང་ན། རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་ནི་ངེས་པར་དུ་ཕ་ཡུལ་གྱི་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ཡིན་མི་དགོས་པར་བྱེས་ཀྱི་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ཀྱང་ཡིན་ཆོག་པ་རེད། གཙོ་བོ་རྩོམ་པ་པོས་བྱེས་ཀྱི་ས་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ཅི་འདྲ་ཞིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ས་ཁམས་རྨང་གཞིར་བཟུང་ཡང་། དེ་ལ་ཕྱོགས་མང་པོ་ནས་
རྩོམ་པ་པོའི་ཆེས་ཐོག་མའི་ས་ཁམས་ངོས་འཛིན་ཚུལ་གྱིས་ཤན་ཞུགས་ཡོད་པར་བཞེད་པས་ན་ཁོང་གི་སྒྲུང་གཏམ་དེབ《བྱ་ཞིག་ཡིན་ན་བསམས་བྱུང》ཁྲོད་ཀྱི《ཁ་བྱང་ལྟ》 དང 《དཀར་ཁུང》 《མིས་ཁྱི་ལ་རྨུགས་པ་ལྟ་བུའི་གསར་འགྱུར》《ཡུལ་ཚོར་བྱུང་བའི་དོན་རྐྱེན》 སོགས་སྒྲུང་གཏམ་འདི་དག་གི་ས་ཁམས་རྨང་གཞིའི་འབྲི་བཞེངས་ལའང་ཆེས་ཐོག་མའི་ས་ཁམས་ངོས་འཛིན་གྱི་བག་ཆགས་ཡོད་པ་གོར་མ་ཆག་གོ །
        “རྩོམ་པ་པོའི་གཤིས་ཀ་དང་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ལ་ས་ཁམས་རྨང་གཞིས་ནུས་པ་འདོན་པར་མ་ཟད། རིག་གནས་དང་སྲོལ་རྒྱུན་གྱིས་ཀྱང་ནུས་པ་འདོན་མོད། སྐབས་ལ་ལར་དེ་གཉིས་ཀས་མཉམ་དུ་ནུས་པ་འདོན་ཞིང་མཚམས་རེར་སྣ་གཅིག་གིས་ནུས་པ་འདོན་གསུངས”⑥པ་ལྟར《སྐྱེ་བ་གཉིས་ཀྱི་འདས་དོན》ཁྲོད་དུ། ཉི་འོད་དང་རི་ལུང་། ཞིང་ཚིགས་དང་གྲོ་སྨྱུག རྩྭ་ཐང་དང་ཆར་རླུང་། གློག་ཞགས་སོགས་འཛོམས་པའི་རང་བྱུང་ས་ཁམས་དེ་རྩ་བའི་རྨང་གཞིར་གྱུར་བའི“གྲོ་ཞིང་ཁ”སྡེ་འདབས་ཀྱི་མཚམས་ཁང་ཆུང་ཆུང་དེའི་ནང་སྤོ་བོ་ལྕེབས་རྗེས། དེ་དང་འབྲེལ་ནས་རིམ་བཞིན་གྲུབ་མཐའི་ཕྱོགས་ཞེན་དང་དཀོར་ཟས་དཀོར་ཆུ། སྔགས་པ་དང་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི།རྣམ་ཤེས་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་ས་ཁམས་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་སྲོལ་རྒྱུན་གྱིས་བརྩམས་ཆོས་འདིའི་འཕྲེད་གཞུང་གང་ལའང་བྱེད་ནུས་གལ་ཆེན་ཐོན་པར་བྱས་འདུག་པ་ལ་གསོན་ཉམས་ལྡན་ཞིང་གཅིག་བསྡུས་ཆེ་བའི་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་སྣང་བརྙན་མངོན་པར་གསལ། བརྩམས་ཆོས་འདིའི་ཁྲོད་མངོན་པའི་ས་ཁམས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་སྣང་བརྙན་ནི་ཕྱི་ཡུལ་གྱི་ས་ཁམས་གཞི་རྒྱུ་དང་ལྟོས་ཟླར་གྲུབ་ཡོད་ཅིང་། ཐོག་མ་ཉིད་ནས“གྲོ་ཞིང་ཁའི”རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཀྱི་རྨང་གཞི་དེ་མེད་པ་ཡིན་ན། དགའ་སྐྱོ་ཆགས་སྡང་གི་ས་སྨུག་གཏིབ་པའི་གྲོ་ཞིང་ཁའི་སྤྱི་ཚོགས་ས་ཁམས་ཀྱང་འགྲུབ་ཐབས་མེད་པ་རེད། གྲོ་ཞིང་ཁའི་སྤྱི་ཚོགས་ས་ཁམས་ཀྱི་བར་སྟོང་གི་སྒྲིག་གཞི་ནི་རང་བྱུང་གི་ནམ་ཟླ་དང་ས་བབ། ཆུ་ཁམས་དང་སྐྱེ་དངོས་སོགས་ལ་བསྟུན་ནས་དམིགས་བསལ་དུ་གྲུབ་ཡོད་པས་ན། དེས་བསྐྱེད་པའི་རིག་གནས་དང་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ཀྱང་དེ་ལ་དེ་འཚམ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཀྱིས་བསྐྱེད་པའི་ལྡོག་མེད་ཀྱི་གནས་ལུགས་ཤིག་རེད། སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཞལ་ནས།“ཡུལ་ཡངས་དོག་དང་ས་འཇམ་རྩུབ་དང་བཟང་ངན་གྱིས་ཡུལ་དེའི་མིའི་སེམས་ཡངས་དོག་ལུས་སྲ་སྙི་བཟང་ངན་འབྱུང་བར་མངོན་ཏེ……”⑦ཞེས་གསུངས་པའང་ཕྱོགས་ངེས་ཅན་ཞིག་ནས་བཤད་ན། རྩོམ་པ་པོའི་གཤིས་ཀ་དང་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་ལ་ས་ཁམས་ཀྱི་རྨང་གཞི་གལ་ཆེ་ཚུལ་བསྟན་འདུག་པ་མིན་ནམ་སྙམ།
        གཞན་ཡང་། 《སྐྱེ་བ་གཉིས་ཀྱི་འདས་དོན》དང 《ཉི་འོད་འོག་གི་ཁྱེའུ》 《མི་ཡི་ཐ་མ་བསོད་ནམས་འབག་བཙོག》བཅས་ལ་མཚོན་ན། བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་དཔལ་དང་ལྡན་པའི་སྒྱུ་རྩལ་སྣང་བརྙན་ནི་མངོན་སུམ་བྱེ་བྲག་པའི་རང་བཞིན་གྱི་སྟེང་ལ་འབབ་པས་ན་ས་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་བ་སྤྱིའི་རང་བཞིན་དེ་ས་ཁམས་ཀྱི་དངོས་རྣམ་བྱེ་བྲག་པས་མཚོན་ཐུབ་པར་བྱས་འདུག་སྟེ། 《སྐྱེ་བ་གཉིས་ཀྱི་འདས་དོན》དུ་རྩོམ་པ་པོས1958ལོའི་དབྱར་ཁར་གྲོ་ཞིང་ཁ་རུ་བྱུང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དེའི་ཐག་པའི་སྣེ་གཅིག་གིས་དུས་རབས་གསར་པའི་མི་ཞིག་གི་མཐོང་སྣེ་དེའང་གྲོ་ཞིང་ཁ་རུ་འགུག་ཅི་ཐབས་བྱས་ནས་ཐབས་རྩལ་མཚར་འཕྲུལ་ཅན་བཀོལ་ཡོད་པ་རེད།《ཉི་འོད་འོག་གི་ཁྱེའུ》 དང《མི་ཡི་ཐ་མ་བསོད་ནམས་འབག་བཙོག》གཉིས་ལས་གྲོ་ཞིང་ཁར་གློག་འཐེན་པ་ནས་རི་གཤམ་གྱི་དེའུ་འབུར་གྱི་རྒྱབ་ཏུ་ཁྱེའུ་དམར་འབྱར་ཞིག་དོར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དང་། བསོད་ནམས་འབག་བཙོག་གིས་འཕྲུལ་རྟའི་གཞུག་ལ་ཤལ་དྲུད་དེ་ཞིང་ལ་ཤལ་བརྒྱབས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ནས་རིམ་བཞིན་ས་ཁམས་ཀྱི་དྲན་པ་སྟུག་པོའི་ས་རྡུལ་གྱིས་གཡོགས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་མང་པོ་བཤད་པར་ཁ་གཡར་ནས་ས་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་ལ་དང་དོད་ཆེན་པོ་བྱས་མེད་པའི་ཟོལ་གྱིས་མིང་བརྡ་དང་ཐ་སྙད་ཀྱི་མེ་ལོང་ལས་རྩོམ་པ་པོའི་མཛེས་རྟོག་གི་འདུ་ཤེས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་འཆར་བར་བྱས་ཡོད་པ་རེད་ལ། གཞན《1986ལོའི་ཆར་ལྭ》དང《བཀྲ་ཤིས་ཞེས་པའི་ཁྱི་རྒན་ཞིག་རྗེས་སུ་དྲན་པ》《2010ལོའི་གསར་འགྱུར》སོགས་སུ་ས་ཁམས་ཀྱི་དྲན་པ་ཡང་ཡང་བསླངས་ཏེ་བྱིས་པའི་དུས་ཀྱི“གྲོ་ཞིང་ཁའི”སློབ་གྲྭ་དང་འབྲེལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་མང་པོ་བཤད་པའི་ཟོལ་གྱིས“གྲོ་ཞིང་ཁ”ཞེས་པའི་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ས་ཁམས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་འཕོ་འགྱུར་མཐའ་དག་ཧ་ཅང་ཞིབ་རྒྱས་སུ་བསྟན་ཡོད། མདོར་བསྡུས་ན། ཁོང་གི་སྒྲུང་ཐུང་ཕལ་ཆེ་བས“གྲོ་ཞིང་ཁའི”ས་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་གང་ཞིག་ས་ཁམས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་སྣང་བརྙན་ལས་ཀློག་པ་པོར་འགྲེམ་སྟོན་བྱས་ཡོད་པ་རེད།

གཉིས །ས་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག
        སྤྱིར་ས་ཁམས་ལ་རང་བྱུང་དང་སྤྱི་ཚོགས་ས་ཁམས་གཉིས་ཡོད་པ་ལས་སྤྱི་ཚོགས་ས་ཁམས་ལའང་ནང་གསེས་ཀྱི་དབྱེ་བ་མང་པོ་ཡོད་དེ།དཔལ་འབྱོར་ས་ཁམས་དང་ཆོས་ལུགས་ས་ཁམས། ཡུལ་སྲོལ་ས་ཁམས་དང་རིག་གནས་སློབ་གསོའི་ས་ཁམས། ཆབ་སྲིད་ས་ཁམས་སོགས་ཡོད་པ་རེད། 《སྐྱེ་བ་གཉིས་ཀྱི་འདས་དོན》དུ་ཆོས་ལུགས་ས་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་ནི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་སྲོག་ཤིང་བྱས་ཡོད་ཅིང་།གཏིང་མི་དཔོག་པའི་མཚར་འཕྲུལ་ཅན་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་སྲད་བུར་རྣམ་ཤེས་དང་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི། རྣམ་སྨིན་སོགས་ནང་བསྟན་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཉམས་སུ་བླང་བྱའི་དོན་གྱི་ཕྲེང་རྡོག་རེ་རེ་བསྟར་ལ་བརྒྱུས་ཡོད་པ་རེད། སྒྲུང་གཏམ་ཁྲོད་ཀྱི“ང”ནི“སྤོ་བོའི”རྣམ་ཤེས་སམ་སྐྱེ་བ་ཕྱི་མ་ཡིན་པར་མྱོང་བ་སྔོན་སོང་གི་རིགས་པས་བསྒྲུབས་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། “སྡོང་རའི་ནང་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འགྲོ་བྱེད་པའི་མི་ཆེན་དེ་དང་ངེད་གཉིས་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་འདྲེས་ཤིང”ཞེས་དང་།“ངས‘རྨོ་མོ། དེས་ན་ཁྱོད་སུའི་རྣམ་ཤེས་ཡིན’ཞེས་དྲིས་པ་ན།” རྨོ་མོས་ང་ལ་རྒྱང་རིང་གི་རི་བོ་མཐོ་རྒྱུ་མེད་པ་དེ་བསྟན་ནས‘ང་ནི་རི་གན་གི་ཕར་ནང་ནས་ཡོང་བ་ཡིན’ཟེར།” “ཁྱོད་ཀྱིས་ཇི་ལྟར་ཤེས་པ་ཡིན། ‘ངའི་ཕ་མཐོ་རིས་པོས་ཆུང་དུས་སུ་ཁྱོད་གང་ནས་ཡོང་བ་ཡིན’ཞེས་དྲིས་དུས། ངས‘རི་བོ་གན་བསྟན་ནས། ང་ནི་རི་གན་གི་ཕར་ནང་ནས་ཡོང་བ་ཡིན’ཟེར་ཞེས་བཤད།”“དེས་ན་ཁྱོད་རང་རི་བོ་གན་གི་ཕར་ནང་ནས་འདིར་ཅི་བྱེད་དུ་ཡོང་བ་ཡིན་ནམ།”“དེ་ནི་སྐྱེ་བ་སྔོན་མའི་ཚོགས་གསོག་རེད། ཡང་ན་ངས་ཡུལ་འདི་ཞིག་ལ་སྨོན་ལམ་བརྒྱབ་ཡོད་ཀྱང་སྲིད། ”ཅེས་པ་འདི་ལས་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་ཀྱི་དུས་ཚོད་དང་ཕྱི་ཡུལ་གྱི་དུས་ཚོད་ལ་གཞིགས་ན། རྨོ་མོས“ང”ལ་སྐྱེ་བ་སྔོན་མ་དང་ཚོགས་གསོག་སོགས་རྒྱུ་འབྲས་བསླུ་བ་མེད་པའི་གནས་ལུགས་ཟབ་མོ་བཤད་པའི་སྐབས་ནི་གྲོ་ཞིང་ཁའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ལ་བལྟོས་བཅོས་ཀྱིས་ལྷད་འདྲེས་མེད་པ་མཚོན་མོད། “ཆོས་ལུགས་འདུ་ཤེས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་གིས་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་འགྱུར་བའི་དོན་དངོས་དང་བཤུལ་ལམ་མཚོན་པ་ནི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཅིག་ཤོས་དེ་ཡིན”⑧ཞེས་པས་ཀྱང་སྤྱིའི་ཆ་ནས་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་ནས་ཚད་ངེས་ཅན་དུ་སླེབས་རྗེས། ཕྱི་མ་ཕྱི་མའི་དུས་ཀྱི་མིའི་དད་པ་ནི་སྔ་མ་སྔ་མ་ལས་བརྟན་ཞིང་བརླིང་བར་མེད་པ་མཚོན་ཐུབ་ལ། 《སྐྱེ་བ་གཉིས་ཀྱི་འདས་དོན》ལས་ཀྱང“ངས ‘རྨོ་མོ། ཚོགས་གསོག་ཟེར་བ་ཅི་རེད’ཅེས་དྲིས་པ”དང་། ཡང་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་མཇུག་ཏུ“ངས་མཚམས་ཁང་གི་རྩིགས་པར་རྒྱབ་བསྙེས་ཏེ་བསམ་གཞིག་གི་གཤོག་པ་མཐར་ཇི་ལྟར་བཅད་ཀྱང་། སྐྱེ་བ་སྔོན་མའི་འདས་རྐྱེན་ནི་ཡིད་ལ་རབ་རིབ་ཙམ་ཡང་འཁོར་རྒྱུ་མ་བྱུང”ཞེས་པས་ཆོས་ལུགས་ས་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་ཅིག་བརྗོད་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་ཀྱང《མི་ཡི་ཐ་མ་བསོད་ནམས་འབག་བཙོག》དང《ཉི་འོད་འོག་གི་ཁྱེའུ》 གཉིས་ལས་གྲོ་ཞིང་ཁར་འཕྲུལ་རྟ་དར་བ་དང་བུད་མེད་ཀྱིས་ཕྲུ་གུ་དོར་བ་སོགས་དཔལ་འབྱོར་ས་ཁམས་དང་རིག་གནས་སློབ་གསོའི་ས་ཁམས། ཡུལ་སྲོལ་ས་ཁམས་སོགས་ཀྱི་ཕྱི་ཡུལ་གྱི་འགྱུར་ལྡོག་དེ་ཉིད་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་དུ་གཟུགས་སུ་བསྐྲུན་པའི་སྣང་བརྙན་གྱིས་མཚོན་པར་བྱས་འདུག་པའང་དོན་ལ་གོང་དུ་བཤད་མ་ཐག་པའི་བརྩམས་ཆོས་ལ་ས་ཁམས་དང་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་གཉིས་ཀས་ནུས་པ་འདོན་ཞེས་པ་དེ་ར་འཕྲོད་ཡོད་པར་སྙམ་ལ། དེ་ལས་གཞན་པའི་སྒྲུང་ཐུང《མཐིལ་བརྡོལ་བའི་འགྱིག་ལྷམ་ཆ་གཅིག》ཅེས་པ་དང《མར་མེ། རླུང་གིས་གཟིམས་སོང》 《ཐག་པ་ཁྲ་ཁྲ་ཞིག》སོགས་སྒྲུང་གཏམ་གཞན་དག་ལས་ཀྱང“གྲོ་ཞིང་ཁ”ས་ཁམས་ཀྱི་རྨང་གཞིར་གྱུར་འདུག་ཅིང་། དེ་ལྟར་གྱུར་འདུག་པ་ལ“གྲོ་ཞིང་ཁ”ནི་སྒྲུང་གཏམ་ཁྲོད་གནས་པའི་དངོས་ཡོད་ཀྱི་ས་ཁམས་བར་སྟོང（现实的地理空间）ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཀྱང་ཕལ་ཆེར་མི་འགྲིག་པ་མེད་པ་རེད་ལ། “གྲོ་ཞིང་ཁའི”རང་བྱུང་ས་ཁམས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་བསྐྲུན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ས་ཁམས་ཀྱི་བརྗོད་དོན་ནི་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་སྣང་བརྙན་གྱི་ཚེ་སྲོག་ཏུ་གྲུབ་པར་བྱས་འདུག་པས་ས་ཁམས་ནི་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ཆེས་རྩ་བའམ་རྨང་གཞིར་གྱུར་ཡོད་པ་རེད། དེ་ནི“ས་ཁམས་དང་རིག་གནས་གཉིས་ཀ་རྩོམ་རིག་གི་རྨང་གཞིར་ངོས་འཛིན་ཆོག་ཀྱང་ས་ཁམས་ནི་རྨང་གཞིའི་རྨང་གཞི་རུ་གྱུར་ཡོད”⑨ཅེས་པ་དང་ཡོངས་སུ་མཚུངས་སོ། །

གཉིས་པ། སྒྲུང་གཏམ་གྱི“ས་ཁམས་རང་བཞིན།”
        “རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་གི་ཆ་རྐྱེན་དང་བསྟུན་ནས་རྩོམ་རིག་མི་གཅིག་པ་རེ་བྱུང་བས།རྩོམ་རིག་གི་ས་གནས་ཁྱད་ཆོས་རང་བཞིན་གྱིས་གྲུབ”⑩ཅེས་པ་འདིས་རྩོམ་རིག་གི་ཡུལ་ཁོངས་རང་བཞིན་གསལ་པོར་བསྟན་པ་ལས་རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་གསལ་པོར་བཤད་མེད་དེ། དཔེར་ན། རྩོམ་རིག་དཔྱད་བརྗོད་པས་ཨ་མདོའི་ལ་གཞས་དང་དར་མདོའི་མཛའ་གཞས། ཀོང་པོའི་ཆང་གཞས་ལྟ་བུའི་སྒྱུ་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་སྐབས་ལུང་པ་རེ་ལ་ཆུ་རེ་དང་སྡེ་བ་རེ་ལ་དཔེ་རེ་ཞེས་ས་གནས་དང་ཡུལ་ཁོངས་ཀྱི་རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྲོལ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལ་ལག་སྙོབས་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པ་ནི་དོན་ལ་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ངོས་ནས་ཡུལ་ཁོངས་རིག་གནས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་མ་གཏོགས་སྒྱུ་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་དམིགས་སུ་བཟུང་མེད་དེ།“ཡུལ་ཁོངས་རྩོམ་རིག（区域文学）ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པ་ནི་རྩ་བའི་ཆ་ནས་རིག་གནས་ལ་མ་གཏོགས་རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་མིན”ཞེས་པས་གསལ་པོར་ཤེས། དེ་བཞིན་དུ་ཡོ་རོབ་གླིང་གི་ལྷོ་ཕྱོགས་རྩོམ་རིག་དང་བྱང་ཕྱོགས་རྩོམ་རིག ཉི་ཧོང་གི་ལྷོ་བྱང་རྩོམ་རིག ། རྒྱ་ནག་གི་ལྷོ་བྱང་རྩོམ་རིག ཐ་ན་རྒྱ་ནག་
ནང་ཁུལ་དུའང་པེ་ཅིན་གྱི་རྩོམ་རིག་དང་ཧྲང་ཧེའི་རྩོམ་རིག ཀོང་ཏུང་རྩོམ་རིག་དང་ཧུའུ་ནན་རྩོམ་རིག་སོགས་ཡུལ་ཁོངས་ཀྱི་ངོས་ནས་རྩོམ་རིག་ལ་མིང་འདོགས་པའང་དོན་ལ་ཡུལ་ཁོངས་ས་ཁམས་ཀྱི་བསྐྱེད་འབྲས་སུ་གྱུར་བའི་རྩོམ་རིག་གི་ངོས་ཐད་ནས་ས་གནས་ཀྱི་ཡུལ་གོམས་སྲོལ་ལུགས་དང་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་སོགས་གླེང་བ་མ་གཏོགས་རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་གླེང་ཐུབ་མི་འདུག
        སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་ཡོད་དོ་ཅོག་ནི་སྤྱིའི་ཆ་ནས་ས་ཁམས་ཀྱི་ཡིད་བརྙན་ཆེ་བ་གཉིས་ཀྱིས་གྲུབ་འདུག་པར་བཤད་ཆོག་སྟེ། དེ་ནི་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་ཀྱི“གྲོང་ཁྱེར”དང“གྲོང་གསེབ” ཡང་ན། “ཕ་ཡུལ”རེད། རྩོམ་པ་པོས་ས་ཁམས་ཀྱི་ཡིད་བརྙན་ཆེན་པོ་འདི་གཉིས་ཀྱི་ཕྱི་རོལ་གནས་པ་གང་གི་བསྐྱེད་འབྲས་སུ་གྱུར་བའི་སྐྱི་གཡའ་བའི་དུས་རབས་ཀྱི་གདམ་གསེས་མང་པོའི་ས་བོན་ཞིག་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཞིང་ཐང་དུ་བཏབ་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན། སྒྲུང་ཐུང《བྱ་ཞིག་ཡིན་ན་བསམས་བྱུང》ཁྲོད་དུ། དགའ་དགས་གྲོང་ཁྱེར་དུ་ཁང་བ་གླས་ནས་སྡོད་སྐབས། ཁང་བདག་རྒྱ་མོས་ཐེངས་མང་པོར་ཁང་གླ་སྤྲོད་པར་སྐུལ་བའི་ཉམས་འགྱུར་དེ་དགའ་དགའི་ཡིད་ལ་དྲན་ཚེ། “ཁང་རིན་ཁང་རིན། ཁྱོད་ཀྱི་ཨ་ཕའི་རོ་ཡི་ཁང་རིན། གློག་རིན་གློག་རིན། ཁྱོད་ཀྱི་ཨ་མའི་རོ་ཡི་གློག་རིན། ཆུ་རིན་ཆུ་རིན། ཁྱོད་ཀྱི་བྱིས་པའི་རོ་ཡི་ཆུ་རིན”ཞེས་ཁོག་ནས་སྡིགས་དམོད་བྱས་པ་རེད། 《རྡུལ་འཚུབ་ཁྲོད་ཀྱི་འབོད་པ》ཡི་མཇུག་ཏུ། “ཁོ་ལ་ངུ་སྙིང་འགོག་མེད་ཅིག་སྐྱེས་ཤིང་། མཚུངས་སུ་ཁ་ནས‘གྲོང་ཁྱེར་ཡ་གྲོང་ཁྱེར’ཞེས་ཤོར”ཞེས་དང་། 《ཞོགས་པར་ལམ་ནས་འཕྲད་པ་དག》ཅེས་པའི་མཇུག་ཏུ། “སྤྱི་སྤྱོད་རླངས་འཁོར་ནང་གི་མི་རྣམས་རིམ་བཞིན་ཁོའི་མིག་ལམ་ནས་རབ་རིབ་ནས་མག་མོག་ཏུ་གྱུར། སྤྱི་སྤྱོད་རླངས་འཁོར་ལས་བབས་རྗེས་བཀྲ་ཤིས་ནི་རྐུན་མ་ཞིག་དང་འདྲ་བར། ཕྱིར་ལྟོས་མེད་པར་གོམ་པ་རིང་ལེན་གྱིས་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་བརྒྱུགས་སོང”ཞེས“གྲོང་ཁྱེར”གྱི་ངལ་དུབ་དང་སྐྱོ་སྣང་།ཕམ་ཁ་དང་རེ་ཆད། བྲེལ་ཟིང་སོགས་འཚོ་བའི་སྡུག་ཡུས་རིང་མོ་རིས་སུ་ཕབ་ནས་རྩོམ་པ་པོ“གྲོང་ཁྱེར”ནས“གྲོང་གསེབ་ཀྱི་ཕ་ཡུལ”དུ་ལྡོག་པའི་བསམ་འདུན་དྲག་པོ་མཚོན་པར་བྱས་འདུག དེ་ནས་རེ་འདུན་དྲག་པོ་དེས་མུ་མཐུད་ནས་རྒོལ་བས་སྒྲུང་རིང《མར་ངོའི་ཟླ་བ》ཡི་མཇུག་ཏུ།“ང་རང་འགྲུལ་འཁོར་དུ་བསྡད་དེ་ཡང་བསྐྱར་ཕ་ཡུལ་ཟེར་བའི་རི་གྲོང་དེར་གོམ་ཁ་བསྒྱུར་པ་ཡིན། འགྲུལ་འཁོར་གྱི་དྲ་མིག་ལས་རིང་ནས་རིང་དུ་བསྐྱུར་བའི་གྲོང་ཁྱེར་ནི་ཉམས་འགྱུར་སྟོང་གིས་འགྱིང་ནའང་། ང་ལ་འཁྲེང་ཞེན་གྱི་སྣང་བ་གང་ཡང་མ་བྱིན། དོན་དུ་ཡང་གྲོང་ཁྱེར་དེར་ང་ལ་འཁྲེང་ཞིང་ཞེན་ས་ཞིག་ཅི་ཡོད་ཨང”ཞེས་རྩོམ་པ་པོའི་ཡིད་ཀྱི་རེ་འདུན་ཁུར་བའི“ང”ནི་འདུ་འཛི་དང་འུར་ཟིང་ཆེ་བའི“གྲོང་ཁྱེར”ནས་སླར་ཡང“གྲོང་གསེབ་ཀྱི་ཕ་ཡུལ”དུ་ལོག་སོང་། ཕ་ཡུལ་དུ་ལོག་རྗེས། རྩོམ་པ་པོ་མར་མེའི་སྐད་ཅིག་མཐའ་མ་ལྟ་བུའི་ཕ་ཡུལ་གྱི་ཞི་འཇགས་དེའི་རྒྱུན་ལ་འཐམ་སྟེ་ཁབ་ས་འོག་ཏུ་འཛུལ་བ་ལྟར་སྡོད་པ་མ་ཡིན་པར་གྲོང་གསེབ་ཀྱི་ས་ཁམས་ཀྱི་དྲན་པ་མུ་ནས་མུ་རུ་བསླངས་ཏེ་ཡིད་ཀྱི་རེ་སྨོན་ཏུ་གྱུར་བའི་ཕ་ཡུལ—གྲོ་ཞིང་ཁ། ཡང་ན། མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་གྲོང་ཚོ“གྲོ་ཞིང་ཁའི”ས་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་ཞིབ་མོར་བརྗོད་དང་བརྗོད་མུས་རེད། འདི་ནི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ས་ཁམས་ཡིད་བརྙན་གྱི་དཀྱོགས་མཚམས་ཤིག་ཀྱང་རེད་དེ། དང་ཐོག“གྲོང་ཁྱེར”སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ས་ཁམས་ཡིད་བརྙན་ཡིན་པ་ནས“མཐོ་སྒང་གི་གྲོང་ཚོ”ཞིག་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ས་ཁམས་ཡིད་བརྙན་དུ་འཕོ་བའི་གོ་རིམ་ཡང་རེད།
        འདིར་སྐབས་སུ་བབས་པ་ནི་སྒྲུང་གཏམ་ཁྲོད་ཀྱི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་དང་དེའི་ཡུལ་ལུང་བྱེ་བྲག་པ“གྲོ་ཞིང་ཁ”རེད། གྲོ་ཞིང་ཁའི་ནམ་ཟླ་དང་རི་ཆུའི་འགྱུར་བ་ནི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་ནམ་ཟླ་སྤྱིའི་ཆོས་ཉིད་དང་མཐུན་ཞིང་། རང་གི་གསལ་བ་དུ་མ་ལ་རྗེས་སུ་འགྲོ་བའི་ཆོས་དེ་སྤྱིའི་མཚན་ཉིད་ཡིན་པ་གང་ཞིག་ལ་གྲོ་ཞིང་ཁ་ནི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་ས་ཁུལ་བྱེ་བྲག་པར་འགྲོ་བའི་རྟགས་གསུམ་རེ་རེ་ནས་ཚང་བ་འདིར་བཤད་པའི་དགོས་པ་ཆུང་། གོང་དུ་བཤད་པ་བཞིན་རྩོམ་པ་པོའི་རེ་སྨོན་ཁུར་བའི“ང”ཕ་ཡུལ་དུ་ལོག་རྗེས།སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ཁྲོད་དུའང“མཐོ་སྒང”གི་རང་བྱུང་ས་ཁམས་ནི་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་ཀྱི་ས་ཁམས་ཡིད་བརྙན（地理意象）གལ་ཆེན་དུ་གྱུར་ཡོད་དེ། སྒྲུང་ཐུང《ལོ་ལོ་མ་ངུ་གཉིད་ལ་སྡོད》དུ། “དེ་ནི་ངས་མཁའ་དབྱིངས་སུ་ཐང་དཀར་རྒོད་པོ་ཞིག་ལྡིང་སྐོར་རྒྱག་པ་མཐོང་དུས་མཉམ་བཞག་པ་ཡིན”ཞེས་དང་།“མཐོ་སྒང་གི་གནམ་གཤིས་ནི་ངོ་མ་བློ་ཡིས་དཔག་ཐབས་བྲལ་བ་ཞིག་རེད། སྔོན་ཏག་ཏག་ལ་ཆར་བ་ཤག་ཤག་འཇོ་ནའང་། ད་ནི་གནམ་ངོ་སྐད་ཅིག་ཉིད་དུ་དྭངས་ནས་སྔོ་བསངས་བསངས་བྱེད་ལ། མཐོན་པོ་རྩྭ་ཐང་གི་ནུབ་མཐའི་གནམ་སའི་འདྲེས་མཚམས་སུ་མཚམས་སྤྲིན་གྱི་བཀྲག་མདངས་རྣམ་པར་འཚེར”ཞེས་དང་། 《འཁོར་བགེགས་ལ་སྒུག་མཁན》དུ། “ཉི་མ་ཐག་ཚད་ཅིག་ལས་ཀྱང་མཐོ་རུ་འཕགས་པས་གྲོ་ཞིང་ཁའི་རི་ལུང་ཐང་གསུམ་འོད་ལམ་མེར་བཏང་སོང”ཞེས་དང་། 《ཉི་འོད་འོག་གི་ཁྱེའུ》རུ། “ཉི་མ་ནི་དངོས་གནས་དྲོ་སྟེ། ཉི་མས་རྩྭ་རྩི་ཐར་ཐོར་ཙམ་ལས་སྐྱེས་མེད་པའི་ས་སྟེང་གི་ཡོད་ཚད་གཞོབ་ལ་ཁད་བྱེད་པས……”ཞེས“མཐོ་སྒང”གི་ས་ཁམས་ཡིད་གཟུགས་སུ་བྱས་ནས་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་ངང་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་མཚོན་ཡོད་པ་ནི་རྩོམ་པ་པོས་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་ལྷུག་བརྗོད་མདུན་སྐྱོད་ཀྱི་རམ་འདེགས་ལ་བཀོད་འབྲི་བྱས་པ་ཁོ་ན་ཙམ་མ་ཡིན་པར་སྒྲུང་གཏམ་སྔོན་མའི་ཁྲོད་ཀྱི“གྲོང་ཁྱེར‌‌‌”དང་ཕྱི་མའི“གྲོང་གསེབ”ཀྱི་ས་ཁམས་ཡིད་བརྙན་ལྟོས་ཟླར་བྲིས་པར་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་མ་ཟད། རྩོམ་པ་པོ་འཚར་ལོངས་འབྱུང་ས“མཐོ་སྒང”ཡིན་པར་ཡང་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཡོད་པ་ནི“རྩོམ་པ་པོའི་འཚར་ལོངས་དང་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་བ་དེ་ཏག་ཏག་ངེས་གཏན་གྱི་རང་བྱུང་རི་ཆུའི་ཁོར་ཡུག་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པ་དེར་རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་དུ་འབོད”ཅེས་པས་ཀྱང་གསལ་པོར་བསྟན་ཡོད།ང་ཚོས་རང་གི་མྱོང་གོམས་ལས་ཀྱང་ཤེས་གསལ་ལྟར་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་དུ་འཚར་ལོངས་བྱུང་བའི་རྩོམ་པ་པོའི་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་དུ་མཚོ་འགག་དང་མཚོ་ཁུག་གང་རུང་ས་ཁམས་ཀྱི་ཡིད་གཟུགས་གཙོ་བོར་བྱས་པ་ཧ་ལམ་མེད་ཅིང་། ཡང་། མཚོ་འགག་དང་མཚོ་ཁུག་ཏུ་འཚར་ལོངས་བྱུང་བའི་རྩོམ་མཁན་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་རྩྭ་ཐང་དང་བདེ་ཐང་ས་ཁམས་ཀྱི་ཡིད་གཟུགས་གཙོ་བོར་བསྐྲུན་པ་སྲིད་མཐའ་ཙམ་རེད། དེ་ཡང་མཚོ་འགག་ཅིག་ས་ཁམས་ཀྱི་ཡིད་གཟུགས་སུ་གཙོ་པོར་བསྐྲུན་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་གི་ཁྲོད་དུ་གངས་རི་དང་རྩྭ་ཐང་གི་མིང་ཙམ་ཡང་བྱུང་མི་རུང་བ་མ་ཡིན་པར་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ས་ཁམས་དོན་སྙིང་གི་ངོས་ནས་ཡིད་ལ་ངེས་དགོས་པའི་གནད་ཀྱང་ཤེས་དགོས་སོ། །

གསུམ་པ། མཇུག་བསྡུ་བ།
        དོན་ངོ་མར་བཤད་ན། བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་ནི་ས་ཁམས་རྨང་གཞིའི་བསྐྱེད་འབྲས་ཡིན་པ་སུའང་རྨོངས་པའི་དཔེ་མ་མཆིས་ཏེ། བསམ་བློ་བཏང་ཙམ་ཉིད་ནས་ལུགས་དེ་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ་པ་རེད་མོད།འོན་ཀྱང་།འགའ་ཞིག་གིས་དེ་དེ་ཡིན་པར་མི་འཐད་པའི་རྣམ་འགྱུར་མང་དུ་སྟོན་སྲིད་ན། “ཇི་ལྟར་མེ་ལོང་ངོས་ལ་བཞིན་སྣང་ལྟར།། འཇིག་རྟེན་ཞེས་བྱ་ཕྱི་ན་ཡོད་མིན་ཡང་། ། བྱིས་རྣམས་ཇི་ལྟར་སྣང་བ་དེ་ཙམ་ལ།། བདེན་པར་ཞེན་ཏེ་སོ་སོར་ཨ་ཐང་ཆད།།”ཅེས་པ་བཞིན་རྩོམ་རིག་གི་ས་ཁམས་རང་བཞིན་ནི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་གང་ཉིད་རང་སྣང་ཡུལ་ཅན་པ་ལ་བརྟེན་ནས་གཏན་འཁེལ་བྱས་པའི་རིན་ཐང་ཞིག་ཡིན་པ་བསྙོན་དུ་མེད་ཙ་ན། སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་ཕལ་ཆེ་བར་ས་ཁམས་ཀྱི་རྨང་གཞི་དང་རང་བཞིན་གྱི་འབྲེལ་བ་ཐག་གཅོད་ལེགས་པོ་བྱས་འདུག་པར་སྙམ་ལ། བརྩམས་ཆོས་ཁྲོད་ཕ་ཡུལ—གྲོང་ཁྱེར—ཕ་ཡུལ་གྱི་ས་ཁམས་རྨང་གཞི་དང་རང་བཞིན་མངོན་མཚོན་བྱས་པ་དེས་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པའི་མིའི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་གནས་སྣ་ཚོགས་བར་གྱི་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་པའི་འགལ་འདུ་སྣ་ཚོགས་ལ་དྲི་བ་སྣ་ཚོགས་དྲིས་ཤིང་། དེང་གི‌“གྲོང་ཁྱེར”གྱི་འཕོ་འགྱུར་གང་གི་དགེ་སྐྱོན་དང“གྲོང་གསེབ”ཀྱི་འཚོ་བའི་གཉུག་གཤིས་ལེགས་བསྡུར་བྱས་ཏེ་མིའི་སེམས་ཀྱི་ཟང་ཟིང་ལ་གཡོལ་བའི་ཐབས་ཤིག་འཚོལ་བའི་བློ་བག་ལ་ཉལ་བར་བྱས་ཡོད་པར་མ་ཟད། མི་ཆེན་རྣམས་ཀྱིས་ཕལ་བར་རློམ་པའི་ཕ་ས་ཕ་ཡུལ་གྱི་རོང་འབྲོག་པའི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་གནད་དོན་བྱེ་བྲག་པ་མང་པོ་མིང་བརྡའི་གཟུགས་སུ་བསྐྲུན་འདུག་ལ། “གྲོང་ཁྱེར”དང“གྲོང་གསེབ”ཀྱི་འཚོ་བའི་རྩུབ་ཤ་འཇམ་ཤ་མང་པོར་སེམས་ཀྱིས་མྱོང་རོལ་བྱེད་ཐུབ་ཡོད་པ་རེད། 《སྒྲུང་ཐུང་བྱ་ཞིག་ཡིན་ན་བསམས་བྱུང》དུ“ཁོའི་ཡིད་ངོར་རླབས་ཆེན་གྱི་སྙན་ངག་པ་རྣམས་ཀྱིས་རྟག་ཏུ་ཕ་ས་ཕ་ཡུལ་དང་ཡུལ་མི་ཚོའི་བདེ་སྡུག་གླུ་རུ་ལེན་པ་རེད་སྙམ”ཞེས་པ་བཞིན་རྩོམ་པ་པོས་དེང་གི་སྣོད་བཅུད་ཀྱི་དར་རྒུད་གླུ་རུ་བླངས་ཡོད་དོ། །

ཟུར་བལྟའི་ཡིག་ཆ།

①②⑥⑨邹建军，周亚芬.安徽大学学报[J].安徽：安徽大学学报编辑部，2010年2期，36-39页。
③邹建军，临沂大学学报[J].山东：临沂大学学报编辑部,2017年1期，43页。
④邹建军，关东学刊[J].吉林：长春广业大学编辑部，2017年9期，13页。
⑤增大兴，文学地理学研究[M].北京：商务印书馆出版，2012年3月第1版，57页。
⑦སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར། ཆོས་འབྱུང་དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང་།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992ལོའི་ཟླ12པར་པར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤ5
⑧孙秋云，文化人类学教程[M].民族出版社，2004年11月第1版，291页。
⑩བསེ་ཆང་སངས་རྒྱས་དོན་གྲུབ། བོད་ཀྱི་རབ་རྟོག་བརྩམས་སྒྲུང་ལ་དཔྱད་པ།[C] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2016ལོའི་ཟླ4པར་པར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤ39
དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན།[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017ལོའི་ཟླ4པར་པར་ཐེངས་དྲུག་པ་བསྒྲིགས། ཤ5
སྒོ་མེ་ཚེ་རིང་བཀྲ་ཤིས། བྱ་ཞིག་ཡིན་ན་བསམས་བྱུང་།[M]སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017ལོའི་ཟླ11པར་པར་ཐེངས་གཉིས་པ་བསྒྲིགས། ཤ26