[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།］ དཔྱད་རྩོམ་འདིར་རྩོམ་རིག་མིའི་རིགས་རིག་པའི་དཔྱོད་ཐབས་ཀྱིས་བྲག་གདོང་བཀྲས་གླིང་དབང་རྡོར་གྱིས་བརྩམས་པའི་སྒྲུང་རིང་《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》དུ་བྱུང་བའི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་དང་། དྲེལ་པའི་བློའི་ཐ་སྙད་“ང་འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་ཟབ་དོན། ས་བཀྲའི་བྱེད་ནུས། ཆོ་གའི་དོན་བརྗོད། མི་སྣའི་མ་དཔེ། རྗོད་བྱེད་ཀྱི་སྒྲའི་རིགས་སུ་མ་གྱུར་པའི་བརྡ་ཐབས་དང་དེའི་ཤུགས་བསྟན་བཅས་སྒྲུང་གི་བྱིང་རིམ་ན་གནས་པའི་མིའི་རིགས་རིག་པའི་བསམ་བློའི་ཆ་ལ་དཔྱད་པ་ལྷུར་བླངས་ཏེ། སྒྲུང་རིང་འདི་ནི་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཆ་ལག་མཐོང་བྱེད་ཀྱི་མེ་ལོང་ལྟ་བུའི་སྒྱུ་རྩོམ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་བསྒྲུབས་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད། རྩོམ་རིག་མིའི་རིགས་རིག་པ། རིག་གནས་ཀྱི་རིན་ཐང་།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] H159 “214”
[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2019-02-0159-15
བརྩམས་སྒྲུང་དང་རིག་གནས་གཉིས་ནི་ཆུ་དང་འོ་མ་ཇི་བཞིན་ཕན་ཚུན་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་ཞིང་། བརྩམས་སྒྲུང་ཡོད་དོ་ཅོག་གི་ནང་དུ་རིག་གནས་ཀྱི་མཚན་མ་མེད་པ་ཧ་ལམ་མེད་ལ། རིག་གནས་དེའང་བརྩམས་སྒྲུང་གི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་ལེགས་པར་སྤེལ་བའི་སྲོལ་མཆིས། དུས་ཕྱིས་ཤིག་ནས་བརྩམས་སྒྲུང་གི་ཚིག་རྒྱན་(小说修辞)དང་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྣམ་གཞག་བག་ཕྱེ་ལྟར་རྩི་ཞིབ་པར་སོང་བ་དང་སྦྲགས།བརྩམས་སྒྲུང་གི་རིག་གནས་ཀྱི་ཉམས་དང་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་རྒྱུ་ལ་ཡིད་ཅུང་ཟད་མི་འཐད་པའི་རྩོམ་ཚུལ་ཞིག་བྱུང་ཞིང་། བཤད་པ་(讲述)དང་སྟོན་པ་(展示／显示)གཉི་ཀ་ཕན་ཚུན་སྤང་འགལ་དུ་བལྟས་ཏེ། སྟོན་པ་ལ་ཡིད་རབ་ཕྱོགས་པའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་ཀུན་ཏུ་ཁྱབ། ཡིན་ནའང་། མིའི་རིགས་རིག་པ་སྨྲ་བ་པོ་དང་སྒྱུ་རྩོམ་ལས་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་སྔོག་པ་ལ་ཡི་རངས་པ་དག་གིས་དེ་ལྟར་བསམ་པ་མ་ཡིན་ཏེ། ནོར་ཟི་རོ་ཕུ•ཧྥུ་རེ་ཡིས། “ང་ཚོས་འདི་ལྟར་འདོད་ཆོག་སྟེ། མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རེ་རེར་ངག་ཐོག་གི་རིག་གནས་རེ་མཆིས་ཤིང་། དེའི་གྲས་ཀྱི་བརྩམས་སྒྲུང་ངམ་གཏམ་རྒྱུད་འཆད་པ་ཡིས་གོ་གནས་མཐོན་པོ་ཞིག་བཟུང་ཡོད། གཏམ་རྒྱུད་ཁ་ཤས་ནི་གལ་འགངས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བར་སྙམ་སྟེ། དེ་དག་གིས་ཐོག་མར་སྤྱི་ཚོགས་དང་ཉེ་བར་འབྲེལ་བའི་དངོས་པོ་ཞིག་གསལ་བར་བྱེད་པ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་ག་གེ་མོ་ཞིག་གི་ཆོས་ལུགས་དང་། ཁྲིམས་སྲོལ། སྒྲིག་གཞི། ཁོར་ཡུག ལོ་རྒྱུས་སམ་ཡང་ན་གནམ་རིག་གི་ཁྱད་ཆོས་སོ་སོ་བར་གསལ་འགྲེལ་བྱེད་པ་ལ་རྔོ་ཐོགས།”②ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན་དང་། རེ་ཆ་ཚི་(Richards,D.)ཡིས།“མིའི་རིགས་རིག་པས་རྩོམ་རིག་གི་བརྗོད་བྱར་བརྙན་རིས་དང་། རྒྱལ་ཁབ་ཐ་དད་པའི་ཁྱད་ཆོས་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་པར་མ་ཟད། ད་དུང་ལོ་རྒྱུས་དང་འཕེལ་འགྱུར། འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་བརྗོད་དོན་དང་གཞུང་ལུགས་ཀྱང་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད། རྩོམ་རིག་གམ་བསྡུས་བརྗོད་རང་བཞིན་གྱི་བརྗོད་བྱས་རྩ་བའི་ཆ་ནས་ཕྱིར་མིའི་རིགས་རིག་པའི་རྩོམ་ཆོས་འགྲུབ་པར་བྱས་”③ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། སྒྱུ་རྩོམ་དང་མིའི་རིགས་རིག་པ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་ལམ་ལེགས་པར་བརྟག་པའི་ལུང་རིགས་འདི་དག་ལ་གཞི་བཅོལ། བརྩམས་སྒྲུང་དུ་བག་ལ་ཉལ་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་ལ་སྣང་བ་གཏད། ཚིག་རྒྱན་གྱི་ཐབས་ལ་སོགས་པར་རྩིས་ཡོད་པར་བྱས་ཏེ། རིག་གནས་ཀྱི་རིན་ཐང་རྣམ་པར་བཀྲ་བའི་བརྩམས་སྒྲུང་གི་གསང་བ་བརྟོལ་བའི་ལས་ལ་འཇུག་པར་བྱའོ། །
《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》④ནི། དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ལོ་རབས་དགུ་བཅུའི་དུས་འགོར་རྩོམ་པ་པོ་བཀྲས་གླིང་དབང་རྡོར་གྱིས་བརྩམས་པའི་སྒྲུང་རིང་ཞིག་རེད། པར་དུ་བསྐྲུན་ནས་ད་བར་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུ་ལྷག་ཕྱིན་འདུག རྩོམ་རིག་མཐའ་དཔྱོད་པའི་སྡེ་ནས་དེ་ལ་ལེགས་རྩོམ་དུ་བགྲང་བར་རུང་བའི་སྒྲུབ་ངག་བཙན་པོ་ཁས་འཆེས་པ་ཞིག་བྱུང་མེད་པ་དང་། ཀློག་པ་པོའི་སྡེ་ནས་དེ་ལ་བསྟོད་པའི་སྒྲ་ཟ་ཟི་ཙམ་བྱུང་ཡོད་ནའང་། བྲག་ཅ་ལྟར་རིངས་པར་ཡལ་བས་གོ་མ་ཆོད། དེ་ཡང་སྒྲུང་རིང་འདི་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་བའི་རྩོམ་ཡིག་བོད་རྒྱ་སྐད་གཉིས་ལམ་ནས་བྲིས་ཡོད་པ་ཁ་ཤས་མཐོང་། ལ་ལས་བཀའ་ཤག་དུས་སྐབས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་བསྡུས་འགྲེལ་ཙམ་ལ་ལྟ་བ་དང་། ལ་ལས་སྐུ་དྲག་མི་དྲག་གི་སྐྱོན་བསལ་བྱེད་ཙམ་དུ་མཐོང་བ་ལས་བརྩམས་སྒྲུང་གི་བྱིང་རིམ་ན་གནས་པའི་ཆོས་ཁྱད་པར་ཅན་དང་།ཚིག་རྒྱན་གྱི་ཐབས་ཡག་པོ་བཅས་གསལ་བར་བྱ་བ་ལ་ངལ་བ་སྟེན་པར་མི་བྱེད། ལི་ཅན་ཅུན་གྱིས། “རྩོམ་རིག་ནི་མི་རིགས་གང་དེའི་རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ནམ་ཡང་རྒྱན་དང་ཉམས་ཁྱད་པར་བ་ལ་བརྟེན་ནས་མི་རིགས་མི་འདྲ་བའི་གཤིས་ཀ་དང་། ཁམས། ཡུལ་སྲོལ་གཤིས་ལུགས་ལ་སོགས་པ་ཟིན་ཐོར་འགོད་པ་དང་། མི་རིགས་རང་བཞིན་གྱི་དངོས་པོ་དེ་དག་གིས་དུས་ཀུན་ཏུ་ཕྱིར་རྩོམ་པ་པོའི་གསར་རྩོམ་དང་ཀློག་པ་པོའི་ཀློག་འདོན་ལ་ཚོད་བག་བགམ་པར་བྱེད། གལ་ཏེ་ཆོས་དེ་དག་སྔོག་ལུགས་བཀོལ་ལུགས་འགྲིགས་ན། རྩོམ་པ་པོའི་ཚིག་རྒྱན་གྱི་ཐབས་ཁྱད་པར་བ་མངོན་དུ་འགྲུབ་པར་རྔོ་ཐོགས་པར་གདོན་མི་ཟ་ལ། ད་དུང་ཀློག་པ་པོ་ལའང་ཉི་མ་མེ་གྲོགས་སུ་འགྱུར་བར་ངེས་”⑤ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། བརྩམས་སྒྲུང་གི་སྒྲའི་ཉམས་དང་དོན་ཉམས་གཉིས་ཆ་ལ་ལྷག་བློ་ཟབ་སྐྱེད་ཀྱིས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གོང་བུ་ཇི་ལྟར་ཆགས་པའི་ཚུལ་འབད་པས་ལྷུར་བླང་བར་བྱ་རྒྱུ་ནི་རྩོམ་རིག་མཐའ་དཔྱོད་མཁན་གྱི་འགན་དུ་རིགས་སོ་སྙམ། ཡིན་ནའང་། 《བྱང་ཆུབ་སེམས་འགྲེལ་》ལས། “ཕྱི་རོལ་དོན་ནི་རྣམ་གཅིག་ལ། །ཐ་དད་ཤེས་པ་འཇུག་པར་འགྱུར། །ཡིད་འོང་གཟུགས་ནི་གང་ཡིན་པ། །དེ་ཉིད་གཞན་ལ་གཞན་དུ་འགྱུར། །”⑥ཞེས་པ་ལྟར།གཤམ་དུ་ཁོ་བོས་རང་གི་རྣམ་རིག་དང་བག་ཆགས་སད་ལུགས་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་སྒྲུང་རིང་འདིའི་རིག་གནས་ཀྱི་རིན་ཐང་གཙོ་བོ་འགའ་གླེང་བར་བྱ་བ་ལ།
དང་པོ། འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར།
《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》དུ་བཀོད་པའི་རྩོམ་པ་པོའི་གཏམ་ཞེས་པར། “《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》ནི། བཀྲས་ཟུར་ཚང་ཞེས་ཁྱིམ་ཞིག་མེད་པ་ནས་ཡོད་པ་དང་ཡོད་པ་ནས་ཡོད་དོ་ཅོག་ཏུ་གྱུར་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དུ་འདས་ཟིན་པའི་བོད་རྙིང་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་འགྲེལ་བ་བྱས་ཡོད་ལ། གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་གཞུང་དེའང་འགོ་མི་གསོད་ནས་བཙུགས་ཏེ་མཇུག་མི་གསོད་དུ་རྫོགས་པ་དང་འགོ་བྲོས་བྱོལ་ནས་བཙུགས་ཏེ་མཇུག་བྲོས་བྱོལ་དུ་རྫོགས་པར་བྱས་ཡོད། གཙོ་བོའི་མི་སྣ་རྣམས་ཀྱང་མི་གསོད་ཀྱི་འགལ་བའི་ཁྲོད་དུ་ཁྱིམ་དེའི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་དུ་གཅིག་ཏུ་འདུས་པ་དང་། སླར་མི་གསོད་ཀྱི་འགལ་བའི་ཁྲོད་དུ་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་དེ་ནས་ནུབ་པར་བྱས་”⑦ཞེས་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་གཞུང་སྐྱེད་ཚུལ་གསལ་པོར་བཀོད་འདུག སྒྲུང་དུ་མངོན་པའི་འཁོར་བའི་སྲོག་ཏུ་ཆགས་པའི་མི་སྣ་དང་། འཁོར་བའི་རྒྱུན་ལ་འདྲེས་པའི་བྱེད་པ།འཁོར་བའི་འབྲས་བུར་སྨིན་པའི་ལས་དབང་ལ་སོགས་པ་འཁོར་བའི་འཇུག་རིམ་དག་ཆུ་ལ་ཆུ་བཞག་གི་ངང་ཚུལ་ལྟར་སྣང་བས། བརྩམས་སྒྲུང་གི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་དེ་དང་བོད་རང་གི་འཁོར་བའི་འདུ་ཤེས་གཉིས་ཕན་ཚུན་ཁྱབ་མཉམ་གྱི་ཚུལ་དུ་མཆིས་པས་སྒྲུང་གི་འཇིག་རྟེན་དེ་ཡིད་བརྟན་འཕེར་བ་ཞིག་ཏུ་བཞེངས་འདུག་སྙམ།
བརྩམས་སྒྲུང་གི་དཀྱིལ་འཁོར་དེའང་རྩོམ་པ་པོ་ཁོང་གི་རྣམ་པར་རྟོག་པ་ཁོ་ནས་བཞེངས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། ད་དུང་ཁོང་གི་འཇིག་རྟེན་གྱི་མྱོང་བ་དང་། མི་ཚེའི་ཉམས་མྱོང་། རིན་ཐང་གི་ལྟ་གྲུབ་ལ་སོགས་པས་རྐྱེན་བྱས་ཏེ། རྒྱུ་འབྲས་བདོག་ཅིང་སྐྱོ་ཤས་ཆེ་བ། ལྷུན་ཆགས་ལྡན་ལ་ལུགས་དང་མཐུན་པའི་ཡུལ་གངས་ཅན་གྱི་ལུགས་སུ་ཡོད་པའི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་དེ་བཞེངས་གྲུབ་པ་ལགས། ལི་ཝེ་སི་ཡིས། “རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་ལ་ཚོར་བ་རྣོ་ཞིང་དེའི་ལེགས་ཉེས་ལ་མི་རྨོངས་པའི་སྐྱེ་བོ་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་ཞིང་མཆོག་དེའི་མེལ་ཚེ་ཡིན་ལ། ཁོ་ཚོར་མི་གྲངས་ཉུང་ནའང་སྲོལ་རྒྱུན་དུ་གནས་པའི་ཚོར་དཀའ་ལ་བརྗེད་སླ་བའི་ཆོས་དག་ཉར་བར་བྱེད། ཉམས་བཟང་གི་འཚོ་བ་ནི་གྲངས་ཉུང་གི་སྐྱེ་བོ་དེ་དག་གི་ཚད་ཐིག་བབ་ཆགས་པ་དེས་ཐག་གཅོད་པར་བྱེད་ལ། རིག་གནས་ཀྱི་སྙིང་པོའང་ཁོང་ཚོའི་ལེགས་ཉེས་བླང་དོར་འབྱེད་པའི་ངག་གི་སྦྱོར་བ་དེའོ། །”⑧ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་ལ་ཚོར་བ་རྣོ་ཞིང་དེའི་ལེགས་ཉེས་ལ་མི་རྨོངས་པའི་བྱེད་པོ་ཁོང་གིས་ང་ཚོ་ཀློག་མཁན་དང་བསྐལ་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་བྱེ་བྲག་ཏུ་གྱུར་པའི་ཆོས་དམིགས་བསལ་ཅན་མང་པོ་སྒྲུང་གི་དཀྱིལ་འཁོར་བཞེངས་པའི་རྒྱན་དུ་སྤྲས་ཤིང་། སྒྲུང་གི་མི་སྣ་སྲས་སྐུ་བགྲེས་དང་། ཨ་ཅག་མཚོ་རྒྱལ། དྲེལ་པ་འབྲུག་རྒྱས། པད་མ་བཅས་གཙོས་པའི་ཁོ་ཚོའི་འཁོར་བ་མི་རྟག་པ་གང་དེ་སྐྱོ་ཤས་དང་ཁ་མཚར་འདྲེས་མའི་ལམ་ནས་ལེགས་པར་སྟོན་དུས། སྐྱོ་ཤས་དེའང་སྐད་ཅིག་མའི་ཡིད་གདུངས་པ་ཙམ་དང་སེམས་གཡོས་པ་ཙམ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། 《སྤྱོད་འཇུག་》ལས། “གཞན་ཡང་སྡུག་བསྔལ་ཡོན་ཏན་ནི། །སྐྱོ་བས་དྲེག་པ་སེལ་བར་བྱེད། །འཁོར་བ་པ་ལ་སྙིང་རྗེ་སྐྱེ། །སྡིག་ལ་འཛེམ་ཞིང་དགེ་ལ་དགའ། །”⑨ཞེས་པ་ལྟར། ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ཀྱིས་འཁོར་བའི་རང་བཞིན་རྟོགས་བྱེད་དང་སྙིང་པོ་ལོན་བྱེད། སླར་འཁོར་བ་ལ་ལེགས་པར་གཞུག་ཆེད་དུ་ཡིན་པས་དགོངས་པ་རྒྱ་ཆེ་བ་ཞིག་ཏུ་འདོད།དེ་བས། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》ནང་གི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་ནི་བོད་མིའི་འཇིག་རྟེན་གྱི་མྱོང་རྟོག་དང་བློ་སྦྱོང་གིས་ཁྱོགས་པ་ཅན་ཞིག་ཏུ་འདོད།བརྩམས་སྒྲུང་དུ་བཞེངས་པའི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་དེ་དེ་འདྲའི་སྙིང་དུ་སྡུག་པ་ཞིག་ཡིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་གཞན་ཞིག་ནི། སྒྲུང་གི་འཁོར་བའི་ཕུང་པོ་དེ་ཉིད་ནང་བསྟན་གྱི་གཞུང་དུ་གསལ་བའི་ལས་ཉོན་གྱིས་བསྐྱེད་པའི་མི་རྟག་འཁོར་བའི་ཉེས་དམིགས་སྟོན་བྱེད་ཁོ་ན་མ་ཡིན་པར། སྐྱེས་བུའི་ཡུལ་དབང་སེམས་གསུམ་འདུས་ཏེ་འཁོར་བའི་འདོད་ཡོན་ལ་རེག་པ་དང་། ཚོར་བ། སྲེད་པ། སྒོམ་པ་ལ་སོགས་པའི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་རྒྱུན་དེ་ཉིད་སྒྱུ་རྩལ་དང་མཛེས་སྡུག་གི་ཞིང་ཁམས་ནས་ལེགས་པར་བསྟན་ན། དེ་ནི་འཚོ་བའི་ཤེས་རབ་དང་། ཡིད་ཀྱི་གསོས་སུ་འདུག་པར་སྙམ་པའོ། །
གཉིས་པ། འཚོའམ་མི་འཚོ།
གཅིག དྲི་བ་གཉིས་ཀྱི་ཟབ་དོན། སྒྲུང་གི་ལེའུ་གཉིས་པ་ང་མི་རོ་ཁྱུ་གཅིག་གི་དཀྱིལ་དུ་ལྷུང་བ་ཞེས་པར། རྗོད་པ་པོ་ང་(དྲེལ་པ་འབྲུག་རྒྱས)ཞེས་པ་རྫ་ར་སྦྲགས་ཁང་ནས་མི་རོ་ཁྱུ་གཅིག་གི་དཀྱིལ་དུ་ལྷུང་ཞིང་།འཇིགས་དངངས་དང་། རྙོག་འགལ། ཡིད་གཉིས་ཟ་བ་ལ་སོགས་པའི་སྣང་བས་རབ་ཏུ་གཙེས་ནའང་། སྒྲུང་ལས།“སྔར་བྱིས་པའི་དུས་སུ་གདོན་འདྲེ་ཆེད་དུ་འཚོལ་བར་སྐྱོད་པའི་བློ་དང་ལྡན་རུང་རྒན་གྱི་དུས་འདིར་གདོན་འདྲེ་ངོ་གདོང་དུ་སོན་སྐབས་དེ་ལས་གཡོལ་ཐབས་བྱ་བ་ནི་དོན་དུ་བདེན་པ་ལས་གཡོལ་བ་ཞིག་ཡིན་ན། ཆག་སྒོ་དེ་ཡོང་རྐྱེན་མཐའ་གསལ་བ་ཞིག་དགོས་”⑩ཞེས་བདེན་པ་ལ་མངོན་པར་ཕྱོགས་པའི་བློ་ཤེད་དེས་ཁོས་རྨས་མ་སྲོག་ལྡན་གཅིག་པུ་དེ་ཁྱེར་ཏེ་རྫ་ར་སྦྲགས་ཁང་ལས་ཐོན། སྒྲུང་གི་ལེའུ་གསུམ་པ་སྲིན་ལག་གནས་མོའི་གསང་བ་ཞེས་པར། ང་དང་རྨས་མ་བཅས་པ་སྲིན་ལག་སྦྲགས་ཁང་དུ་འབྱོར་བ་དང་། གནས་མོས་འདྲི་རྩད་ལས་གསང་གནད་ཀུན་རྟོགས་རྗེས་རྨས་མ་གསོད་རྩིས་ཀྱི་སྦྱོར་བ་བཤམས་ནའང་ལམ་ལྷོང་མ་བྱུང་བ་དང་། དེ་ནས་ངོས་གསོད་རྩིས་ཀྱིས་ཧར་ཏེ་ཡོང་དུས། ང་ཡིས་མེ་མདའ་གནས་མོའི་ལག་པར་དམིགས་ཏེ་བརྒྱབ་ནའང་སྟབས་ཉེས་ནས་མདེའུ་མོའི་སྙིང་གར་ཕོག་སྟེ་ཤི་བར་གྱུར། སྒྲུང་ལས། “དེའི་ཚེ་ངའི་བསམ་པར། ད་ང་ནི་མི་གསོད་ལག་དམར་བ་ཆགས་སོང་། དེ་ལས་སྐད་ཅིག་ཉིད་དུ་ཤི་ན་སྙམ་ནས་མེ་མདའི་སྒོམ་ཤིང་སྐྱ་ལ་བཀར། མེ་མདའི་ཁ་རང་གི་སྙིང་གར་བཙུགས། མཛུབ་མོ་སྐམ་པའི་ནང་བརྒྱུས་ནས། ད་ཁྱོད་འཚོ་འམ་མི་འཚོ། ཞེས་རང་གིས་རང་ལ་དྲི་བ་བཀོན་”⑾ཞེས་དྲེལ་པའི་བློའི་ཐ་སྙད་ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་དྲི་བ་དང་པོ་དེ་བྱུང་།
“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་དྲི་བ་གཉིས་པ་ནི། སྒྲུང་གི་མཇུག་སྟེ། ལེའུ་བརྒྱད་པའི་བཀྲས་ཟུར་ཚང་ག་ལེར་བཞུགས་ཞེས་པར། བཀྲས་ཟུར་ཚང་ཞེས་པ་ཞིག་མེད་པ་ནས་ཡོད་པར་གྱུར་པ་དང་། ཡོད་པ་ནས་ཤིན་ཏུ་དར་སྒང་དུ་ཡོད་པའི་དུས་དེར་བྱུང་། དེ་ཡང་ང་དང་པད་མ་གཉིས་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་ལེགས་པར་གྲུབ་པ་དང་། བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་བགྱི་སྒོ་ཐམས་ཅད་ཡར་ངོའི་ཟླ་ལྟར་འཕེལ་དང་འཕེལ་བཞིན་པའི་བར་སྐབས་སུ་ལག་དམར་གྱིས་ཟང་ཟིང་གི་སྐབས་དང་བསྟུན་ནས་སྲས་སྐུ་བགྲེས་ཀྱི་སྲོག་ཕྲོགས་པ་དང་། དེ་ནས་སྐུ་ཟླ་ཨ་ཅག་མཚོ་རྒྱལ་གྱིས་ཡིད་རབ་ཏུ་གདུངས་ཏེ་རང་སྲོག་དོར་བ་དང་། དེ་ནས་དུས་ཡུན་ཅུང་ཟད་མ་འགོར་བར། ལག་དམར་གྱིས་པད་མའི་སྲོག་ཀྱང་ཕྲོགས་པས་བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་ལ་མི་ཟད་པའི་ཆག་ཆེ་ཉམ་ང་བྱུང་། དེ་བས། ངའི་སྐུ་ཟླ་པད་མའི་སྲོག་བཀུམས་པ་དེས་ང་ལ་སྡུག་བསྔལ་དཔག་ཏུ་མེད་པ་སྐྱེས་ཏེ། སྒྲུང་ལས། “ངེད་སླར། འཚོའམ་མི་འཚོ།ཞེས་སོམ་ཉིར་ཚུད་པའི་དུས་ན་”⑿ཞེས་དྲེལ་པའི་བློའི་ཐ་སྙད་ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་དྲི་བ་གཉིས་པ་དེ་བྱུང་།
སྒྲུང་རིང་འདིར་མཚོན་ན། “འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་དྲི་བ་འདི་གཉིས་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན། དྲི་བ་གཉིས་ཀྱི་བློའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་རྣམ་པ་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་ནའང་། དོན་ལ་ཁྱད་པར་ཤིན་ཏུ་ཆེ། སྡུག་བསྔལ་གྱི་མྱོང་བ་ཡང་རྩ་བ་ནས་མི་འདྲ། དྲི་བ་སྔ་མ་སྒྲུང་གི་བྱུང་རིམ་གྱི་དགོས་མཁོར་དམིགས་ཏེ་བྱུང་བར་སྙམ་ལ། དེ་དུས་ཀྱི་ང་ཞེས་པའི་རྒྱུའི་ཀུན་སློང་དང་། གཤིས་ཀ འགན་འཁྲི་ལ་སོགས་པ་ཅུང་སྟབས་བདེར་སྣང་ལ། རང་ཉིད་འཇིགས་པས་ཉེན་དུས་སྟབས་ཉེས་ཏེ་ཕ་རོལ་པོའི་སྲོག་བཅད་པ་རེད།སྲོག་གཅོད་པ་ནི་མི་དགེ་བ་དང་འཇིགས་རུང་གི་བགྱི་ངན་ཞིག་ཡིན་པས། སྐྱེ་བོ་སུ་ལ་ཆ་བཞག་ནའང་། ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པ་ལྟ་བུའི་ཅི་བྱ་གཏོལ་མེད་དང་འཇིགས་སྣང་གི་སེམས་ཚོར་སྡུག་བསྔལ་བ་ཅན་དེ་འདྲ་སྐྱེ་སྲིད། ཡིན་ནའང་། ཆག་སྒོ་དེ་“སྟབས་ཉེས་”པའི་རྐྱེན་གྱིས་བྱུང་བ་ལས་སྐབས་དེའི་ང་ཞེས་པས་རང་གི་སེམས་ཁམས་དང་གཤིས་ཀ་སྡོམ་མ་ཐུབ་པར་བསྐྱེད་པ་ཞིག་མིན་པར་འདོད། གང་ལྟར། སྒྲུང་གི་བྱུང་རིམ་ཡིན་ནའང་འདྲ། མི་སྣའི་རྟོག་པ་ཡིན་ནའང་འདྲ། དྲི་བ་སྔ་མའི་ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་རྟོག་བཅས་ཀྱི་བློ་དེས་རང་སེམས་ལ་འཐབ་པའི་འཁོར་ལོ་རྣམ་པར་བསྐོར་ནའང་འབྲས་བུར་རང་ཉིད་ད་དུང་མུ་མཐུད་དུ་འཚོ་དགོས་པའི་གནས་ལུགས་རྟོགས། 《ལམ་རིམ་བསྡུས་དོན་》ལས། “དལ་བའི་རྟེན་འདི་ཡིད་བཞིན་ནོར་ལས་ལྷག། འདི་འདྲ་རྙེད་པ་ད་རེས་ཙམ་ཞིག་ཡིན། །རྙེད་དཀའ་འཇིག་སླ་ནམ་མཁའི་གློག་དང་འདྲ། །ཚུལ་འདི་བསམ་ནས་འཇིག་རྟེན་བྱ་བ་ཀུན། །སྦུན་པ་འཕྱར་བ་བཞིན་དུ་རྟོགས་གྱུར་ནས། །ཉིན་མཚན་ཀུན་ཏུ་སྙིང་པོ་ལེན་པ་དགོས། ། ”⒀ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན་དང་།《སྤྱོད་འཇུག་》ལས། “མི་ཡི་གྲུ་ལ་བརྟེན་ནས་ནི། །སྡུག་བསྔལ་ཆུ་བོ་ཆེ་ལས་སྒྲོལ། །གྲུ་འདི་ཕྱིས་ནས་རྙེད་དཀའ་བས། །རྨོངས་པ་དུས་སུ་གཉིད་མ་ལོག །”⒁ཅེས་ནང་བསྟན་གྱི་གཞུང་དུ་བཤད་པའི་རྟེན་མི་ལུས་ནི་ནོར་བུ་རིན་པོ་ཆེ་དང་ཆོས་མཐུན་ཞིང་། དེ་ཉིད་རྙེད་པར་དཀའ་བ་དང་ཕན་འདོགས་ཆེ་བས་ན་རིན་པོ་ཆེ་ཡིན་པའི་དགོངས་པ་དང་ཡང་མཐུན། 《སྤྱོད་འཇུག་》ལས། “སྙིང་རྗེའི་བསམ་པ་མ་དག་པར། །ལུས་འདི་གཏང་བར་མི་བྱ་སྟེ། །ཅི་ནས་འདི་དང་གཞན་དུ་ཡང་། །དོན་ཆེན་སྒྲུབ་པའི་རྒྱུར་གཏང་ངོ་། །”⒂ཞེས་ཐར་པ་བསྙེག་པ་ལ་རྟེན་མི་ལུས་དགོས་པ་བཞིན། འཁོར་བའི་འཚོ་ཐབས་ཀྱི་“དོན་ཆེན་”བསྒྲུབ་པ་ལའང་རྟེན་མི་ལུས་དགོས་ཏེ། སྒྲུང་ནང་གི་མི་སྣ་ང་ལྟར།འཇིག་རྟེན་གྱི་ལས་འཕྲོ་མང་པོའི་མཇུག་བསྐྱང་ཕྱིར་རང་ཉིད་ཀྱི་སྲོག་འདོར་བའི་ཀུན་སློང་ལས་ལྡོག་སྟེ་སླར་འཚོ་བར་གཞུག་པའི་སྤོབས་པ་རྒྱུད་ལ་སྐྱེས་པ་ནི་འཇིག་རྟེན་མི་ཡི་འགྲོ་ལུགས་དང་མཐུན་ལ། ནང་བསྟན་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་གཞུང་གི་དགོངས་པར་ཡང་མཐུན་པས། དྲི་བ་དང་པོའི་ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པ་དེས་བརྩམས་སྒྲུང་གི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་བཞེངས་པ་ལ་རྒྱུ་འབྲས་ཀྱི་གཏན་ཚིགས་ལྡན་པར་བྱས་ཤིང་། བོད་རང་གི་རིག་གནས་ཀྱི་གནས་སྐབས་དང་ཡང་འབྱོར་འདུག་པས་སྒྲུང་རིང་འདིའི་མཛེས་པའི་གནད་ཅིག་ཏུ་མཐོང་།
དྲི་བ་ཕྱི་མའི་ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པ་བྱུང་དུས། ང་ཞེས་པའི་མི་སྣའི་སེམས་ཁམས་དང་། གཤིས་ཀ འདུན་མ། བརྩེ་དུང་། འགན་འཁྲི་ལ་སོགས་པ་སྒྲུང་གི་ལེའུ་གཉིས་པའི་དུས་ཀྱི་ང་དང་མི་འདྲ་བར་འགྱུར་བ་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད། དེ་བས། དྲི་བ་སྔ་མའི་“ང་འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་དོན་དང་བསྡུར་ན་དྲི་བ་ཕྱི་མའི་གོ་དོན་གཏིང་ཟབ་ཏུ་ཕྱིན་ཡོད་ལ། སྡུག་བསྔལ་གྱི་ཉམས་མྱོང་ཡང་སྔ་མ་ལས་ཟབ་ཅིང་སྟུག དྲི་བ་སྔ་མའི་ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པ་བྱུང་བའི་སྐད་ཅིག་མ་གཉིས་པ་ནས་བཟུང་། ང་ཞེས་པ་ཉིད་ལས་དང་འདུན་མས་རྒྱུ་སྤུན་སྒྲིལ་ཞོར་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བའི་འཁོར་བའི་གཞུང་ལ་སླེབས་ཤིང་། དེ་ནས་དྲི་བ་ཕྱི་མའི་“ང་འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པ་མ་བྱུང་བའི་བར་དུ། ཆག་སྒོ་བྱུང་བ་དང་། བཙོན་གྲོལ་ཐོབ་པ། བྱ་གཞག་རྒྱས་པ། བརྩེ་དུང་བསྐྱངས་པ་ལ་སོགས་པའི་ལེགས་ཚོགས་རྒྱས་ཤིང་ཤིས་པའི་མྱུ་གུ་འབུས། ཡིན་ནའང་། བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གཟུགས་བརྙན་ལ་མགོའི་ཉི་མ་བཞིན་གསལ་ཆ་ཆེ་ནའང་གསལ་ཡུན་མ་རིང་བར་རྒུད་ལྟས་དང་མཚན་མ་ཤར། དེ་དང་མཉམ་དུ་འདུན་མ་དང་། ཕུགས་བསམ། བརྩེ་དུང་སོགས་ཀྱིས་མངོན་པར་བརྟས་པའི་ང་ཉིད་སྡོམ་དྲར་ཚུད་པའི་འབུ་སྲིན་བཞིན་ཉམ་ཆུང་ནའང་བློ་ཁོག་བསྐྱེད་ཅིང་། བློ་ཁོག་བསྐྱེད་ནའང་ཀུན་འབྱུང་འཁོར་བའི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་ངོ་བོས་མ་བཏང་བའི་འགལ་འདུས་ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་ཟབ་རྒྱ་ཆེ་བའི་བློའི་ཐ་སྙད་འདི་བྱུང་། བློའི་ཐ་སྙད་ཁྱད་པར་བ་འདི་ལ། འཇིག་རྟེན་མི་ཡི་དགའ་སྐྱོ་ཆགས་སྡང་གི་རིས་གསལ་ཞིང་། མི་རིགས་དང་། འདུན་མ། བརྩེ་དུང་ལ་སོགས་པའི་དོན་ལྡན་གྱི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ལ་འགན་བཞེས་པ་སོགས་མདོར་ན་གཞན་དོན་བརྩེ་བས་ལྷུར་ལེན་པའི་མི་ཚུལ་རིང་ལུགས་པའི་སྐྱོ་ཤས་ཀྱི་ཉམས་ཤིག་ཀྱང་འདུག་སྙམ།
ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་བློའི་ཐ་སྙད་དང་པོ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོ་ཀློག་མཁན་ལྷན་རྒྱས་རྒྱལ་རྩེ་དང་། སྣ་དཀར་རྩེ་དང་། ལྷ་ས། ཀ་ལོན་སྦུག དབྱིན་ཇི་ལ་སོགས་པའི་ཡུལ་དུས་སྐབས་དོན་ལ་སྒྱུ་འཕྲུལ་གྱིས་གཡོས་ཏེ་འཐིམ་པར་བྱས་པ་དང་། ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་བློའི་ཐ་སྙད་གཉིས་པ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོ་ཕྱིར་རང་སེམས་སུ་ལྡོག་ཐུབ་པ་བྱུང་ཞིང་། སྐྱིད་སྡུག་འདྲེས་མ་དང་འགལ་འདུའི་ཕུང་པོའི་བར་ནས་སོ་སོའི་འདོད་པའི་དངོས་པོ་ཅུང་ཟད་བསྒྲུབ་པར་ཡི་རངས་ཤིང་། འཁོར་བ་འདི་ལ་ཨུ་ཚུགས་བྱེད་པར་རིགས་སྟོབས་ཀྱང་བག་ཙམ་རྒྱས། འདི་ནི་ང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་དྲི་བ་ཟབ་མོ་ཅན་དེ་གཉིས་ཀྱི་ཕན་འབྲས་ཡིན་པར་སྙམ།གཉིས། 《ཧམ་ལེ་ཐེ་》ཡི་ཤུགས་རྐྱེན། 《ཧམ་ལེ་ཐེ་》(Hamlet) ནི་དབྱིན་ཇིའི་རྩོམ་པ་པོ་ཤག་སེ་ཕེར་གྱི་མྱ་ངན་བསྐྱེད་པའི་ཟློས་གར་དག་ལས་ཤིན་ཏུ་གྲགས་ཆེ་བ་དེ་ཡིན། 《ཧམ་ལེ་ཐེ་》ཡི་ནང་གི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་ཧམ་ལེ་ཐེ་ལའང་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་བློའི་ཐ་སྙད་མིང་དུ་གྲགས་པ་ཞིག་ཡོད། དེ་ལ་གོ་བ་ལེན་སྟངས་མཆོག་ཏུ་མང་ནའང་། ཀུན་གྱིས་ཐུན་མོང་དུ་འདོད་པ་ཞིག་ནི། དྲི་བ་དེའི་བྱིང་རིམ་ན་ཤི་གསོན་གྱི་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་བསམ་བློ་དང་མི་ཚུལ་རིང་ལུགས་པའི་ལས་དབང་གི་རི་མོ་ཡོད་ཅེས་པ་དེའོ། །དེ་ཡང་ཧམ་ལེ་ཐེ་ཡི་ཡབ་རྗེ་ནི་ལྐོག་གཡོ་ངན་ཇུས་ཀྱིས་བཀྲོངས་པ་དང་། ཡུམ་ནི་ཡབ་དགྲོང་མཁན་ལག་དམར་གྱི་ཆུང་མར་གྱུར། རིངས་པ་རིངས་པར་རྒྱལ་ཁབ་འཕུང་བའི་མཚན་མ་ཤར་བའི་ཚུལ་ནི། 《ལེགས་བཤད་འཕྲུལ་གྱི་དྲ་བ་》ལས། “ཀྱེ་མ། གནའ་དུས་བཟང་པོ་ནུབ། ད་དུས་ངན་པ་ཤར། གནའ་མི་མཁས་པ་འདས།ད་མི་བླུན་པོ་སྐྱེས། ལྷ་ཆོས་དར་གྱི་མདུད་པ་གྲོལ། མི་ཆོས་སོག་མའི་ཕོན་ཐག་ཆད། རྒྱལ་ཁྲིམས་གསེར་གྱི་གཉའ་ཤིང་ཆག གཙོ་བོ་གྲོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ་སྐམས། དཔའ་བོ་སྟག་གི་རི་མོ་ཡལ། མོ་བཙུན་ངོ་ཚའི་གཡང་ལུག་བུད། ཡ་རབས་ཀྱི་སྲོལ་མི་སྲུང་། མ་རབས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་བསྐྱངས།”⒃ཞེས་པ་ལྟར། ཧམ་ལེ་ཐེ་ཁོང་ཉིད་འཚོ་སའི་གནས་སྐབས་ཤིན་ཏུ་སྡུག་པོ་དེའི་ཁྲོད་ནས། རྒྱལ་ཁབ་འཕུང་ལ་སྦྱོར་མཁན་གྱི་རྒྱལ་བློན་དག་ལ་ཇི་ལྟར་རྒོལ། ཕ་གསོད་ཀྱི་ལག་དམར་ལ་ཤ་འཁོན་ཇི་ལྟར་རྩོད། རྒྱལ་ཁབ་ལེགས་ལམ་དུ་ཇི་ལྟར་བཀྲི་བ་ལ་སོགས་པའི་གནད་དོན་མང་པོས་རྙོག་འཛིང་ལྡན་ལ་གཏིང་ཟབ་པའི་ཧམ་ལེ་ཐེ་ཡི་གཤིས་ཀ་ཁྱད་པར་ཅན་དེ་གྲུབ་ཅིང་། མ་རུངས་པ་ལ་ཁ་གཏད་གཅོག་རྩིས་ཀྱི་བསམ་སྦྱོར་ཇི་ལྟར་བསྟེན་རུང་མཐར་ཉམ་ཆུང་བའི་ཚེ་སྲོག་འདོར་དགོས་བྱུང་བའི་མི་ཚུལ་རིང་ལུགས་པའི་སྐྱོ་གར་གྱི་སྣང་ཚུལ་བྱུང་བ་རེད།
《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་ཁོང་ནི་འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་ཐོས་བསམ་མངའ་ཞིང་། ལྷག་ཏུ་འཛམ་གླིང་རྩོམ་རིག་གི་མཛེས་སྡུག་ལ་དང་བ་མ་ལྷོད་པའི་ཉེར་ལེན་ལས་ཤག་སེ་ཕེར་གྱི་ཟློས་གར་《ཧམ་ལེ་ཐེ་》དང་《རོ་མེའོ་དང་ཇུ་ལེ་ཐེ་》(Romeoand Juliet)གཉིས་དབྱིན་ཡིག་ལས་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར། ཤག་སེ་ཕེར་དང་ཁོང་གི་ཟློས་གར་བོད་ཡུལ་དུ་མཚམས་སྦྱོར་མཁན་གྱི་སྐྱེས་བུ་ཐོག་མ་ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་ཀྱང་གསོལ་མཁན་གདའ། ཁོང་གིས་ཤག་སེ་ཕེར་གྱི་ཟློས་གར་གྲགས་ཅན་《ཧམ་ལེ་ཐེ་》བོད་ཡིག་ཏུ་སྒྱུར་དུས། ཧམ་ལེ་ཐེ་ཡི་གཟུགས་བརྙན་དང་། སེམས་ཁམས། གཤིས་ཀས་ཡིད་རབ་ཕྲོགས་པར་ཐེ་ཚོམ་མེད་ཅིང་། ཤག་སེ་ཕེར་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པའི་ཉེར་ལེན་ལ་བརྟེན་ནས། སྔ་མའི་རྩོམ་པ་པོ་དག་གིས་མཉམ་མ་བཞག་པའམ་ཕལ་པར་བརྩིས་པ། ཡང་ན་སྣང་ཆུང་དུ་བསྐྱུར་བའི་ཆ་དག་ལ་ལྷག་བློ་ཟབ་སྐྱེད་ཀྱིས་རང་གི་རྩོམ་ཚུལ་འབུར་དུ་འཐོན་པར་བྱས། དེའི་འབྲས་བུར་《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》ཀྱི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་གཏམ་རྒྱུད་བཤད་མཁན་“ང་”ཞེས་པའམ་དྲེལ་པ་འབྲུག་རྒྱས་ཀྱིས་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཞེས་པའི་དྲི་བ་སྔ་ཕྱི་གཉིས་ལ་བསམ་གཞིག་བྱས་ཤིང་། དེ་ལས་དྲི་བ་སྔ་མ་ནི་ཧམ་ལེ་ཐེ་ཡི་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ལ་འབྲེལ་བ་མེད་པར་འདོད་ཀྱང་བླ།འོན་ཀྱང་དྲི་བ་ཕྱི་མ་ནི་ཧམ་ལེ་ཐེ་ཡི་“འཚོའམ་མི་འཚོ”ཞེས་པའི་བློའི་ཐ་སྙད་ཀྱིས་ཤན་ཐེབས་པར་ཐེ་ཚོམ་མེད་ལ། ད་དུང་འབྲུག་རྒྱས་ཀྱི་རྫ་རའི་དོན་རྐྱེན་ལ་འཕྲད་སྐབས། ཡིད་གཉིས་ཟ་ཞིང་དོགས་སློང་མང་བ། བསམ་བློ་མང་དུ་གཏོང་བ། ཞིབ་ཚགས་ཤིང་གཟབ་ནན་ཡིན་པ། མཐའ་མར་བསམ་བྱ་ལག་ལེན་དུ་འདེབས་པའི་ཚུལ་⒄བཅས་ཀྱང་ཧམ་ལེ་ཐེ་ཡི་⒅གཤིས་ཀ་མ་དཔེར་བཟུང་བ་འདྲ
ཧམ་ལེ་ཐེ་ཡི་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”དང་དྲེལ་པ་འབྲུག་རྒྱས་ཀྱི་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”གཉིས་ལ་གཏིང་ཟབ་མིན་གྱི་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་འདུག ཅི་སྟེ་མི་སྣའི་གཤིས་ཀ་ཇི་ལྟར་རྙོག་འཛིང་ཆེ་ན་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”ཡི་གནས་ལུགས་དེ་ལྟར་ཟབ་པར་འདོད། དེ་བས། ཧམ་ལེ་ཐེ་ཡི་གཤིས་ཀ་རྙོག་འཛིང་ཆེ་ལ་གཏིང་ཟབ་པའི་ཚུལ་ནི་ཤག་སེ་ཕེར་གྱི་ཞལ་ནས། ཀློག་མཁན་སྟོང་ལ་ཧམ་ལེ་ཐེ་ཐ་དད་པ་སྟོང་ཡོད་ཅེས་པ་དེས་མཚོན། འབྲུག་རྒྱས་ནི་ཧམ་ལེ་ཐེ་དང་བསྡུར་ན་གཤིས་ཀ་ཆིག་རྐྱང་དང་དྭངས་མར་གནས་ཤིང་། ལས་དབང་ཡང་དེ་འདྲའི་ཀྱག་ཀྱོག་ཆེ་བ་ཞིག་མིན་ལ། སྡུག་བསྔལ་གྱི་ཉམས་མྱོང་ཡང་དེ་འདྲའི་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཞིག་མིན་པར་སྙམ། ཡིན་ནའང་། འབྲུག་རྒྱས་ཀྱི་སྣང་བརྙན་བཞེངས་མཁན་གྱི་རྩོམ་པ་པོས་འཛམ་གླིང་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཤི་གསོན་གྱི་མཚན་ཉིད་རིག་པ་དང་མི་ཚུལ་རིང་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་དཔྱད་གཞིར་མཛད་དེ། རིག་གནས་ཀྱི་གནས་སྐབས་ཐ་དད་པའི་“འཚོའམ་མི་འཚོ་”གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་ཕྱེད་ཅིང་། རང་རིགས་ཀྱི་འཁོར་བའི་འདུ་ཤེས་དང་རང་བཞིན་གསལ་བྱེད་ལ་ཡུལ་གངས་ཅན་པའི་ཤི་གསོན་གྱི་མཚན་ཉིད་རིག་པའི་རང་མདངས་ཅུང་ཟད་ལྡན་པར་བྱས་པའི་འབྲུག་རྒྱས་ཀྱི་གཤིས་ཀ་བསྐྲུན་པ་དེ་ནི་རྩོམ་མཁན་ཁོང་གི་བློ་ཁོག་ཆེ་ཞིང་རྣམ་དཔྱོད་ལྡན་པའི་མཚན་མར་འཁུམས་སོ། །
གསུམ་པ། ས་བཀྲའི་བྱེད་ནུས།
སྒྲུང་རིང་འདིར་རྩོམ་པ་པོས་ས་བཀྲ་གཉིས་བྲིས་འདུག་པ་སྟེ། གཅིག་ནི་སྒྲུང་གི་སྟོད་ཆར་བྱུང་བའི་རྒྱལ་རྩེ་ནས་ལྷ་ས་བར་གྱི་ས་བཀྲ་དང་། ཅིག་ཤོས་ནི་སྨད་ཆར་བྱུང་བའི་རྒྱལ་རྩེ་ནས་ཀ་ལོན་སྦུག་བར་གྱི་ས་བཀྲའོ། །སྒྲུང་དུ་ས་བཀྲ་དེ་འདྲ་གཉིས་འབྲི་དགོས་པའི་དམིགས་ཡུལ་གང་ཡིན་ནམ། དེ་བྲིས་པ་ལ་དགེ་མཚན་གང་ཡོད་དམ། ཀློག་འདོན་དང་རོལ་མྱོང་གི་ཁྲོད་ནས་དྲི་བ་ཁ་ཤས་ཡིད་ལ་འཁོར་ནའང་། སྒྲུང་རིང་འདིའི་ས་བཀྲའི་སྐོར་ལ་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པའི་རྩོམ་ཡིག་གཅིག་ཀྱང་མཐོང་མ་བྱུང་། སྒྲུང་འདིའི་ཡུལ་དུས་གཉིས་ལས་ཡུལ་གྱི་ཆ་ནི་ལམ་ལ་འབྲེལ་བ་ཤིན་ཏུ་ཆེ། གཏམ་རྒྱུད་མང་པོ་ཡང་ལམ་བར་ནས་བྱུང་ལ། མི་སྣ་གཙོ་བོ་དག་གི་བགྱི་སྒོའང་ལམ་ཁ་ནས་དར་ཞིང་ནུབ། དེ་བས། གལ་ཏེ་སྒྲུང་རིང་འདི་གློག་བརྙན་ཞིག་ཡིན་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན། དེ་ནི་ལམ་གྱི་གློག་བརྙན་ཞིག་ཏུ་མི་བརྩི་བའི་ངེས་པའང་མེད།
“ས་བཀྲ་ནི་ཆེས་སྔ་ལ་ཆེས་སྟོབས་དང་ལྡན་པ། ཆེས་ཡུན་རིང་བའི་ས་རྒྱུས་ཀྱི་བསམ་བློའི་རིགས་ཤིག་ཡིན། ས་བཀྲས་ཡུལ་དུས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་ནང་གི་སྙིང་པོས་རབ་ཏུ་ཕྱུག་པའི་མངོན་སུམ་དང་མིང་རྟོག་མང་ཆེ་བ་ངོ་སྤྲོད་པར་བྱེད་”⒆ཅེས་དང་། “ས་རྒྱུས་རིག་པ་མཁས་ཅན་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ས་རྒྱུས་རིག་པ་ནི་རྩ་བའི་ཆ་ནས་རྩོམ་རིག་གི་བྱེད་ནུས་ཤིག་ཏུ་འདོད།”⒇ཅེས་པ། དེ་ལ་“ངོ་མཚར་བའི་རང་བཞིན་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས། ས་བཀྲའི་འབྱུང་ཁུངས་ལ་འགྲོ་བ་མིའི་སྔ་དུས་ཀྱི་ཤེས་པ་དང་། རྗོད་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ་དང་། ཆོས་ལུགས་ལ་སོགས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྦས་པའི་ཚུལ་དུ་གནས་ཡོད་”﹙21﹚ཅེས་ས་བཀྲ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རིག་འཕེལ་བའི་རྐྱེན་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་ལ་མཚོན་ནའང་།དེ་ཉིད་ཤིན་ཏུ་འགངས་ཆེ་བ་རྟོགས་ཐུབ། དེ་ཡང་བརྩམས་སྒྲུང་ནི་ཡུལ་དུས་ཀྱིས་གྲུབ་པ་ཅན་ཞིག་ཡིན་ལ། གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བར་སྟོང་(故事空间)དང་ངག་སྦྱོར་གྱི་བར་སྟོང་(话语空间)གཉིས་ཀྱིས་སྒྲུང་གི་བར་སྟོང་ཧྲིལ་པོ་འགྲུབ་པར་བྱས་ཡོད། དེ་ལས་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བར་སྟོང་ནི་དོན་རྐྱེན་བྱུང་སའི་གནས་དང་། སྨྲ་བརྗོད་ཀྱི་བར་སྟོང་ནི་སྤྲོས་རྗོད་འདུ་བྱེད་བྱུང་སའི་གནས་ཡིན། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》དུ་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བར་སྟོང་གཙོ་ཆེ་བ་ཁ་ཤས་ཡོད་པ་ནི། རྒྱལ་རྩེ་དང་། སྲིན་ལག རྫ་ར། སྣ་དཀར་རྩེ། ལྷ་ས། ཀ་ལོན་སྦུག་ལ་སོགས་པ་ཡིན།“རྩོམ་མཁན་གྱིས་དོན་རྐྱེན་བྱུང་སའི་གནས་དག་ཞིབ་ཕྲའི་སྒོ་ནས་བྲིས་པའི་དམིགས་ཡུལ་ནི། གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་དོན་རྐྱེན་ལ་བདེན་པའི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་བསྐྲུན་ཆེད་ཡིན་ལ། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཀློག་པ་པོ་རྣམས་རྟོག་བཟོའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཞིང་ཁམས་ག་ལ་བར་འཁྲིད་པར་བྱེད་པ་དེ་ཡིན་” ﹙22﹚ཞེས་པ་ལྟར། རྩོམ་མཁན་ཁོང་གིས་རྫ་ར་དང་སྲིན་ལག་ལ་སོགས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བར་སྟོང་ཞིབ་པར་བྲིས་པའི་དམིགས་ཡུལ་ཡང་དེ་བཞིན་ཏེ། གཏམ་རྒྱུད་ལ་བདེན་པའི་ཆ་ཞིག་ལེགས་པར་འཐོན་ཆེད་ཡིན། དེའི་ཁ་སྣོན་ལ་ད་དུང་ས་བཀྲ་གཉིས་བྲིས་པའི་ཀུན་སློང་ཡང་ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ལ་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བར་སྟོང་བདེན་ཤག་ཤག་ཅིག་བསྐྲུན་ཆེད་ཡིན་པ་བསྙོན་དུ་མེད། དེ་བས། སྒྲུང་དུ་ས་བཀྲ་གཉིས་བྲིས་པའི་དམིགས་ཡུལ་དང་པོ་ནི། བཤད་པའི་ཁ་སྣོན་དང་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བར་སྟོང་ལ་བདེན་སྣང་གི་རྟོག་པ་སྐྱེད་བྱེད་ཡིན་པར་སྙམ།
རིག་གནས་ས་རྒྱུས་རིག་པའི་དགོངས་པ་ལྟར་ན། སྒྱུ་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་ཀྱིས་ས་རྒྱུས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་བསྐྲུན་པར་འདོད་ཅིང་། རྩོམ་ལུས་མི་འདྲ་བ་དག་གིས་མི་དང་བར་སྟོང་གི་འབྲེལ་བ་ཐ་དད་པ་མང་པོ་ཚུལ་ཇི་ལྟར་མངོན་པ་དང་། ས་གནས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་དང་། གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ས་རྒྱུས། ས་གནས་མངོན་པར་མཚོན་པའི་བརྩམས་ཆོས་དང་བརྩམས་ཆོས་ནང་གི་བར་སྟོང་ཇི་ལྟར་ཡིན་པའི་ཚུལ་ལ་དང་དོད་ཆེན་པོ་བྱས་པ་ཡིན། བརྩམས་སྒྲུང་ནི་ལྷག་ཏུ་དེ་འདྲ་ཞིག་སྟེ། 《རིག་གནས་ས་རྒྱུས་རིག་པ་》ཞེས་པ་ལས། “སྒྱུ་རྩོམ་གྱི་རྣམ་པར་གྲུབ་པའི་བརྩམས་སྒྲུང་ལ་ས་རྒྱུས་རིག་པའི་རང་བཞིན་ཡོད། བརྩམས་སྒྲུང་གི་འཇིག་རྟེན་ནི་ས་གནས་དང་། རྒྱབ་ལྗོངས། དོ་ར། ས་མཚམས། མཐོང་རྒྱ། ས་གཞིའི་མུ་མཐའ་བཅས་ཀྱིས་གྲུབ་པ་ཡིན། བརྩམས་སྒྲུང་ནང་གི་མི་སྣ་དང་། སྨྲ་བ་པོ། ད་དུང་དེ་ཉིད་ཀློག་དུས་ཀྱི་ཉན་མཁན་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་གནས་དང་བར་སྟོང་མི་འདྲ་བ་རེ་བཟུང་ཡོད། བརྩམས་སྒྲུང་གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་གིས་ཀྱང་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་ཁར་རིན་ཐང་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་ས་རྒྱུས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་དང་། ས་གནས་ཤིག་གི་མངོན་སུམ་གྱི་མྱོང་ཚོར་ནས་ས་གནས་ཤིག་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་ས་རྒྱུས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ཡང་དག་ཤེས་རྟོགས་ནུས་པ་ཡིན་” ﹙23﹚ཞེས་པ་ལྟར། བརྩམས་སྒྲུང་དུ་བཞེངས་པའི་ཡུལ་གྱི་བཀོད་པས་ས་རྒྱུས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་བག་ལ་ཉལ་བ་མང་པོ་གསལ་བར་བྱས་པ་ཡིན། ཡང་དེ་ལས། “སྒྱུ་རྩལ་རྩོམ་རིགས་ཀྱིས་ས་རྒྱུས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ཞིབ་འབྲི་བྱེད་པར་མ་ཟད། བརྩམས་ཆོས་རང་ཉིད་ཀྱི་སྒྲིག་གཞིས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྒྲིག་གཞི་ཇི་ལྟར་གྲུབ་པ་ལའང་འགྲེལ་བ་བྱེད་པ་ཡིན་” ﹙24﹚ཞེས་པ་ལྟར། སྒྲུང་རིང་འདིའི་རྩོམ་མཁན་གྱི་རྒྱུད་ལའང་རྩོམ་རིག་ས་རྒྱུས་རིག་པའི་དགོངས་པ་འཁྲུངས་འདུག་སྙམ་སྟེ། རྒྱལ་རྩེ་དང། ལྷ་ས། ནག་ཆུ་ཁ། རྒྱ་གར། དབྱིན་ཇི་ལ་སོགས་པའི་ལམ་བར་གྱི་རི་ར་བ་ཁང་ཁྱིམ་གཙང་པོ་ལ་སོགས་པའི་བཀོད་པ་མང་པོ་བྲིས་འདུག་ཅིང་། རིག་གནས་ཀྱི་བྲོ་བ་ལྡན་པའི་ཞིབ་འབྲི་དེ་དག་གིས་བརྩམས་སྒྲུང་ལ་རོ་ཉམས་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་བསྐྲུན་འདུག དེའི་ཁར་བརྩམས་སྒྲུང་གི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བར་སྟོང་ཤིན་ཏུ་བདེན་པར་སྣང་ཆེད་ས་བཀྲ་གཉིས་ལེགས་པར་བྲིས་པའང་ཡག་ཐོག་རྒྱན་བརྩེགས་སུ་འདུག “རྩོམ་རིག་ས་རྒྱུས་རིག་པ་ནི་རྩོམ་རིག་དང་ས་རྒྱུས་གཉིས་གཞི་གཅིག་ཏུ་འདུས་པའི་ཕུང་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས། ཕྱོགས་གཅིག་གིས་ཕྱི་རོལ་གྱི་འཇིག་རྟེན་འཆར་བར་བྱེད་པའི་མེ་ལོང་ཡན་གར་བ་ཞིག་མིན། དེ་བཞིན་སྒྱུ་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་ཀྱང་ཡིད་འགྱུར་ལྡན་པའི་སྒོ་ནས་ལས་སླ་པོས་ས་རྒྱུས་ཞིབ་འབྲི་བྱས་པ་ཞིག་ཀྱང་མ་ཡིན། དེས་ཕྱི་ཡུལ་གྱི་དོན་རྟོགས་པར་ཐབས་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་མཁོ་སྤྲོད་གནང་བ་དང་། སྤྲོ་སྣང་གི་ལྗོངས་དང་། ཉམས་མྱོང་གི་ལྗོངས། ཤེས་བྱའི་ལྗོངས་བཅས་ས་རྒྱུས་ཀྱི་ལྗོངས་མང་པོ་རྒྱ་ཆེ་བའི་སྒོ་ནས་འགྲེམས་སྟོན་བྱས་པ་ཡིན་” ﹙25﹚ཞེས་པ་ལྟར། སྒྱུ་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་སུ་མཆིས་པའི་ས་རྒྱུས་རིག་གནས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་ལེགས་པོ་རྣམས་རྣམ་པར་བསྔོགས་ཏེ་དཔྱད་པ་གཏོང་བ་ལའང་དགེ་མཚན་མི་ཉུང་བ་ཞིག་མཆིས་པར་འདོད།
མདོར་ན། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》 དུ་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བར་སྟོང་མཛེས་བྱེད་ལ་ཡུལ་ལུང་བྱེ་བྲག་པའི་ཤེས་བྱས་མཚན་པའི་ས་རྒྱུས་ཀྱི་ཤེས་བྱ་མང་པོ་མཆིས་ཤིང་། བཤད་པའི་རྒྱན་ལ་མངོན་པའི་ས་བཀྲ་གཉིས་བྲིས་པ་སོགས་ཀྱིས་སྒྲུང་རིང་འདིར་རིག་གནས་ས་རྒྱུས་རིག་པ་དང་རྩོམ་རིག་ས་རྒྱུས་རིག་པའི་རང་བཞིན་ལྡན་པར་འདོད། འདི་ནི་ས་བཀྲ་དེ་གཉིས་བྲིས་པའི་དམིགས་ཡུལ་གཉིས་པར་བསམ་ཆོག་ལ། ས་བཀྲ་དེ་གཉིས་རྩོམ་པ་པོའི་རང་སྣང་དབང་བཙན་པར་བྱས་ཏེ་བརྩམས་ཆོས་སུ་མངོན་པར་བྱས་པ་མིན་པའང་ཞར་ལ་རྟོགས་ཐུབ།
བཞི་པ། ཆོ་གའི་དོན་བརྗོད།
ཆོ་གའི་གཞུང་ལུགས་ནི་རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཡུལ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་ལྷ་རབས་དང་། རྫུ་འཕྲུལ། ཆོས་ལུགས། མིའི་མངོན་སུམ་གྱི་འཚོ་བ་ལ་སོགས་པར་དམ་དུ་འབྲེལ་བའི་རྣམ་གཞག་ཅིག་ཡིན། སྒྱུ་རྩོམ་དང་ཆོ་ག་གཉིས་ནི་དོན་རྗོད་དང་སྒྲིག་གཞི་བཅས་ཀྱི་ཐད་ནས་ཕན་ཚུན་འདྲ་མཚུངས་སུ་ཆགས་ཡོད། ཆོ་ག་ནི་ཡིད་ཁམས་ཀྱི་བརྡ་ཐབས་སུ་གཏོགས་པས་དེར་བསྡུས་རྗོད་ཀྱི་རང་བཞིན་མཆིས་ཤིང་། དེ་ཉིད་སྒྱུ་རྩོམ་དུ་བྱུང་ན་ཡིད་འགྱུར་དང་ཉམས་རྟོགས་ཀྱིས་ཕྱུག་པས་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཟབ་དོན་རྒྱས་པར་བྱེད།
ཆོ་ག་དང་ལྷ་རབས་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་བརྟག་པ་ལ་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མིའི་རིགས་རིག་པ་སྨྲ་བ་པོ་མང་པོས་རིག་པའི་རྩལ་བཏོན་ཡོད། མཁས་པ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཆོ་ག་ནི་སྒྱུ་རྩོམ་གྱི་མ་དཔེ་ལྟ་བུར་དགོངས་པ་བཞེས་ཤིང་། ལྷ་རབས་ནི་ཆོ་ག་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བར་འདོད། ཅན་ཨའེ་ལོན•ཧ་ལི་སེན་གྱི་དགོངས་པ་ལྟར་ན། “ལྷ་རབས་ཡོད་དོ་ཅོག་ནི་གདོད་མའི་དམངས་སྲོལ་གྱི་ཆོ་ག་མཚོན་བྱེད་དང་འགྲེལ་བྱེད་དུ་འཁུམས་ལ། དེ་ཡང་གདོད་མའི་ཆོ་ག་ཟེར་བར་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་དོན་འདུ་སྟེ། འཁྲབ་སྟོན་གྱི་བགྱི་བའི་སྐོར་དང་བཤད་པའི་སྐད་ཆའི་སྐོར་གཉིས་སོ། །བགྱི་བ་སྐད་ཆ་ལས་སྔ་བར་བྱུང་ཞིང་བཤད་པ་ནི་ཆོ་ག་ལས་བྱུང་ལ།བཤད་པ་ནི་ཆོ་གའི་འཁྲབ་སྟོན་གསལ་བར་ཤེས་བྱེད་དོ། །ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འདས་མཆོད་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོ་གའི་བཤད་པ་ནི་དེང་སང་ཀུན་གྱིས་གླེང་བའི་ལྷ་རབས་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ནོ། །” ﹙26﹚ཞེས་ཆོ་ག་དང་ལྷ་རབས་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་རིག་སྟོབས་ཀྱིས་གསལ་བར་བྱས་པ་དང་། མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་མཆོག་གི་ཞལ་ནས། “གཏམ་རྒྱུད་ནི་བོད་ཀྱི་ཆོ་གའི་ནང་དུ་འབྱུང་བའི་ཚིག་དཔེ་སྲོལ་ཞེས་པའི་དོན་དུ་གནས།ཆོ་ག་ནི་དེ་དང་བྲལ་ན་སྤེལ་ཐབས་བྲལ་བའི་བྱེད་སྒོ་ཞིག་ཡིན་པས། དེ་ངེས་པར་དུ་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཐོག་ནས་འཇུག་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན། བོད་ཀྱི་དམངས་ཁྲོད་དུ་ཁྱབ་པའི་ཆོ་ག་ཁག་དང་། ལྷག་པར་བོན་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོ་ག་སྤེལ་སྐབས། གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཆ་རྣམས་ལ་རབས་ཞེས་ཟེར་བ་ཡིན།……དེས་ན་ཆོ་ག་སྤེལ་མཁན་དེ་དང་དཔེ་ཆའི་ནང་གི་ནང་དོན་གཉིས་ངོ་བོ་གཅིག་ལྟ་བུར་འདྲེས་ཡོད། དེར་བརྟེན། གཏམ་རྒྱུད་དམ་རབས་ཀྱི་ངོ་བོ་ནི་ཕྱོགས་དང་དུས་གཉིས་སུ་མེད་པའི་གནས་སྐབས་ཤིག་ལ་ཡོད་པར་སྟོན། དེ་བཞིན་སྔོན་འགྲོ་ལྟ་བུའི་གཏམ་རྒྱུད་དེར་རྒྱུས་མངའ་ཟབ་མོ་ལྡན་དགོས་པ་ནི་ཆོ་ག་དེ་ཉིད་ཐོག་མར་གྲུབ་སྐབས་ཆགས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དེ་ཇི་མ་ཇི་བཞིན་སླར་གཤོམ་རྒྱུའི་གལ་ཆེའི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་” ﹙27﹚ཞེས་པ་ལྟར་དང་། ཡང་དེ་ལས། “ཆོ་ག་དང་འབྲེལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་བརྗོད་པའི་སྐབས་སུ་གཏོ་ཞེས་པའི་མིང་ཚིག་དེ་རྟག་པར་ཐོན་ཡོང་བ་ཡིན།གཏོ་ཞེས་པའི་ཚིག་གི་ཐོག་མའི་གོ་དོན་ནི་‘ན་གསོ་’ཞེས་ནད་གཅིག་གི་གཉེན་པོ་ཡིན་པར་གོ་ལ། དེས་སྐྱེ་བོ་ནད་ཅན་པའི་ལུས་ཐོག་ཏུ་འཁྱུད་པའི་གདོན་བགེགས་ཞེས་པའི་གནོད་བྱེད་དག་ཚར་བཅད་ནས་ནད་པའི་སྲོག་སྐྱོབ་པ་ཡིན།འདི་ལྟ་བུའི་ཆོ་ག་ནི་ནང་གསེས་གཉིས་ལས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དང་པོ་ནི་སྨྲང་ཞེས་པ་དེ་ཡིན། དེའི་སྐབས་སུ་ཆོ་ག་སྤེལ་མཁན་དེས་དཔེ་ཆའི་ནང་གི་གཏམ་རྒྱུད་བརྗོད་པའི་དུམ་བུ་རྣམས་ཀློག་འདོན་དང་། དེ་ནས་ཆོ་གའི་ཚིག་བཤད་རྣམས་འདོན་པ་ཡིན། ནང་དོན་དེ་ཇི་ཙམ་གྱིས་རྒྱས་བརྗོད་བྱེད་པས་ན་ཆོ་ག་དེ་ཙམ་གྱིས་ནན་པོར་སྤེལ་བར་བརྩི་བ་ཡིན་” ﹙28﹚ཞེས་དང་། “གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བྱུང་རབས་མ་བརྗོད་པའི་ཆོ་ག་ཞིག་ནི་གནས་ཐབས་མེད་ལ་གོ་བ་ཡང་ལེན་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་ནོ། །” ﹙29﹚ཞེས་གནའ་བོའི་བོན་གྱི་ཆོ་ག་དང་ལྷ་རབས། གཏམ་རྒྱུད་བཅས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་གསལ་བར་བསྟན་འདུག བརྩམས་སྒྲུང་གི་ཕྱི་མོའང་གནའ་བོའི་ལྷ་རབས་དང་གཏམ་རྒྱུད་ཡིན་པ་སྨོས་མེད་ཡིན་ཕྱིར། ཆོ་གའི་སྒྲིག་གཞི་དང་ལས་རིམ་ལ་སོགས་པ་བརྩམས་སྒྲུང་གི་བྱུང་རིམ་བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་པར་ཕན་ཐོགས་ཡོད་པར་སྙམ།དེ་བས། བརྩམས་ཆོས་སུ་བྱུང་བའི་ཆོ་གའི་ཞིབ་འབྲི་དེ་དག་ཡི་གེ་མང་དུ་བསྐྱེད་ཕྱིར་བྲིས་པ་མ་ཡིན་ལ། ཡུལ་ཙམ་པོ་བ་ཞིག་བྲི་བའི་ཆེད་དུའང་མ་ཡིན་པར། ཆོ་གའི་རིག་གནས་ཀྱི་དོན་སྙིང་གིས་རྩོམ་ཆོས་ཀྱི་དགོངས་པ་ཤིན་ཏུ་དོན་ལྡན་དུ་བྱ་བའི་ཆེད་དང་། ཆོ་ག་གང་གིས་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་བྱུང་རིམ་དང་། བརྗོད་དོན། མི་སྣ་ལ་སོགས་པ་ལེགས་པར་འཁྱོང་བ་ལ་དོན་སྙིང་རྒྱ་ཆེ་བ་ཞིག་འབྱུང་ཆེད་དང་། བརྩམས་སྒྲུང་གི་བར་སྟོང་དོན་བརྗོད་(空间叙事)ཁྱད་པར་བ་ཞིག་གཏོད་པའི་ཆེད་དུ་བཅས་ཡིན་པར་སྙམ།
《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》དུ།གཙང་གི་འབོག་མོའི་སྐོར་དང་། ཕ་མས་བཙན་གྱིས་བསྐུལ་ནའང་སྲས་སྐུ་བགྲེས་གཡོལ་བས་ལམ་ལྷོང་མ་བྱུང་བའི་གཉེན་སྟོན་གྱི་ཆོ་ག་དང་། ལོ་གསར་གྱི་ཆོ་ག་ལས་འབངས་ཕལ་པའི་ལོ་གསར་གྱི་ཆོ་ག་དང་། ལྷ་ལྡན་སྨོན་ལམ་ཆེན་མོའི་རྣམ་པ། སྲས་སྐུ་བགྲེས་ཀྱི་ཉམས་མྱོང་ལྟར་ཞིབ་པར་བརྗོད་པའི་མི་དྲག་གི་ལོ་གསར་གྱི་ཆོ་ག་དང་། སྲས་སྐུ་བགྲེས་དང་ཨ་ཅག་མཚོ་རྒྱལ། པད་མ་གསུམ་གྱི་འདས་ཆོག་ལ་སོགས་པ་འཇིག་རྟེན་མི་ཡི་སྐྱིད་སྡུག་སྤེལ་མར་འདྲེས་པའི་ཆོ་ག་ཁ་ཤས་ཞིབ་འབྲི་བྱས་ཡོད། ཆོ་ག་དེ་དག་ནི་གང་ལ་གང་འཚམས་ཀྱིས་ཞིབ་འབྲི་བྱས་པ་ལས། འབྲེལ་མེད་དོན་གཞན་དུ་སོང་མེད་ཅིང་། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཉམས་ལྡན་པས་མི་ཚད་ཤེས་བྱའི་གནས་མང་པོའང་རྟོགས་རྒྱུ་ཡོད་པས་སྒྲུང་གི་ཁྱད་ཆོས་རྫོགས་པར་གྲོགས་བྱས་འདུག་སྙམ། སྒྱུ་རྩོམ་ནི་རྩོམ་པ་པོའི་ཡིད་ཀྱི་འགྱུར་བ་ཁོ་ན་མཚོན་བྱེད་ཙམ་ལས་གཞན་ད་དུང་འཚོ་བའི་ཉམས་མྱོང་སྟོབ་བྱེད་དང་ཤེས་བྱའི་གནས་ལུགས་རྟོགས་བྱེད་ཀྱི་ལག་ཆའང་ཡིན་པས། སྒྲུང་རིང་འདིའི་ནང་དུ། འདས་པའི་དུས་ཀྱི་སྡེ་པ་གཞུང་གི་སྦྲགས་སྐྱེལ་གྱི་བྱ་བ་དང་། རྫོང་གི་བཀའ་ཞིབ་སྒྲུབ་ལུགས།གཞུང་ཡིག་གི་ལམ་ནས་འཕྲིན་ཡིག་འབྲི་སྲོལ། ཇ་པ་ཏིའི་སྐོར། དྲེལ་པ་རྒྱུ་འགྲུལ་གྱི་ལམ་ཡིག་ལ་སོགས་པ་ཤེས་པར་བྱ་བའི་ཡུལ་མང་བའང་ལེགས་པའི་གནས་སུ་མཆིས།
སྒྲུང་དུ་བྱུང་བའི་ཆོ་ག་དེ་དག་གི་གོ་རིམ་དང་སྒྲུང་གི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་འགྲོས་གཉིས་ཤིན་ཏུ་འཕྲོད་པར་འདོད། སྒྲུང་གི་ལེའུ་དང་པོར་འབོག་མོའི་ཤོད་སྲོལ་བྱུང་དུས་མི་སྣ་འབྲུག་རྒྱས་ཀྱི་བྱིས་དུས་ཀྱི་འཚོ་བ་སྡུག་པོ་ཡིན་ཅིང་། ལྷ་འདྲེ་(གནམ་གང)དང་སྲས་སྐུ་བགྲེས་གཉིས་དང་མཉམ་དུ་འབོག་མོ་འཚོགས་པའི་སྲོལ་སྟོན་པ་ལ་སོགས་པྲ་ཚགས་ཀྱི་སྦྱོར་བ་མང་དུ་བརྩམས་ནའང་དེ་ནི་རྟེན་འབྲེལ་ལེགས་པའི་རྒྱུ་ཞིག་སྟེ། མཇུག་གི་གཏམ་རྒྱུད་ནང་སྲས་སྐུ་བགྲེས་དང་མཉམ་དུ་ཁྱིམ་སྲིད་བསྒྲུབས་པའི་དུས་ཤར་ཅིང་། ལས་ལ་བརྩོན་ཅིང་བསམ་བློ་ཞིབ་པ། མཉམ་གཤིབ་ཀྱི་ཀུན་སློང་ཡག་པ་སོགས་ཀྱི་གཤིས་ཀ་དེ་ཆུང་དུས་འབོག་མོའི་ཆོ་ག་ཞིབ་འབྲི་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད། ལྷོ་འདྲེ་དང་སྲས་སྐུ་བགྲེས་དང་དྲེལ་པ་འབྲུག་རྒྱས་གསུམ་གྱི་ལས་དབང་གཅིག་ལ་གཅིག་བརྟེན་གྱི་ཚུལ་དུ་ཡོད་པ་དེའང་ཆོ་ག་དེའི་སྒྲིག་གཞི་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་སྙམ། དེ་ནས་འབྲུག་རྒྱས་དང་པད་མ་གཉིས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་མཐུན་འཇུག་གི་ཆོ་ག་སྤེལ་བའི་གནས་སྐབས་དེ་ནི་བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་འཁོར་བའི་གཟུགས་བརྙན་ཡིད་དུ་འོང་བའི་དུས་དང་། དེ་ནས་རྐྱེན་ངན་བྱུང་སྟེ་སྲས་སྐུ་བགྲེས་དང་ཨ་ཅག་མཚོ་རྒྱལ། པད་མ་གསུམ་གྱི་འདས་ཆོག་ཞིབ་འབྲི་བྱེད་དུས་སྒྲུང་གི་བྱུང་རིམ་ཡང་མཇུག་རྫོགས་ལ་ཉེ། དེ་ལྟར་མི་སྣ་གཙོ་བོ་དག་གི་ཆུང་དུས་ཀྱི་མཐུན་པ་མཉམ་དུ་བསྡེབས་ཏེ་འབོག་མོ་བརྩེས་པ་ནས་ནར་སོན་ཏེ་འཇིག་རྟེན་མཐུན་འཇུག་གི་ཆོ་ག་བཤམས་ཤིང་། དེ་ནས་མི་རྟག་འཆི་བའི་དུས་བྱུང་སྟེ་འདས་ཆོག་བསྒྲུབས་པའི་ཆོ་གའི་གོ་རིམ་འདི་དག་ནི་སྒྲུང་རིང་འདིའི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་པས། སྒྲུང་གི་འཁོར་བའི་དཀྱིལ་འཁོར་གྱི་དར་ནུབ་དང་ཆོ་ག་དེ་དག་གི་གོ་རིམ་བར་ལ་དེ་བྱུང་འབྲེལ་གྱི་བདག་ཉིད་ཅིག་མཆིས་པར་འདོད། མདོར་དྲིལ་ན། ཆོ་གའི་སྒྲིག་གཞི་དང་ལས་རིམ་གྱིས་བརྩམས་སྒྲུང་གི་བྱུང་རིམ་བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་པ་ལ་དགེ་མཚན་ཐོན་འདུག་པར་སྙམ། དེ་བས། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》དུ་དོན་ལྡན་གྱི་ཆོ་ག་ཁ་ཤས་བྱུང་བ་ནི་བྱུང་རིམ་རྒྱས་པ་ལ་རྔོ་ཐོགས་པར་འདོད་པས། བརྩམས་སྒྲུང་འདིའི་མཛེས་པའི་རྒྱན་དུ་བརྩིས་ན་འོས་སོ་སྙམ།
ལྔ་པ། མི་སྣ་སྲས་སྐུ་བགྲེས་ཀྱི་མ་དཔེ།
མི་སྣ་སྲས་སྐུ་བགྲེས་ཀྱི་མ་དཔེ་ནི་བོད་ཀྱི་ཉེ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གཞུང་ན་ཡོད་པར་སྙམ་ལ། ཁོང་གི་ལས་དབང་ཡང་ལུང་ཤར་རྡོ་རྗེ་ཚེ་རྒྱལ་ལྟ་བུའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མི་སྣ་འགའི་ལས་དབང་དང་ཤིན་ཏུ་མཐུན། དེ་བས། སྲས་སྐུ་བགྲེས་ནི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མེ་ལོང་ཆུང་ཆུང་ཞིག་སྟེ། དེ་རུ་སྒྱུ་རྩལ་མ་ཡིན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་གནད་ཆེ་ཕྲ་ཅི་རིགས་མངོན་པར་སྣང་།
སྲས་སྐུ་བགྲེས་ནི་མི་ཚུལ་རིང་ལུགས་ཀྱི་རུ་དཔོན་གཅིག་སྟེ། བརྩེ་དུང་རྣམ་དག་གི་ཆེད་དུ་གཟིམ་བཀྲས་རབ་པ་ལས་ཟུར་དུ་འབུད་དགོས་བྱུང་ཞིང་། ཤེས་རབ་ཆེ་ལ་གཟིགས་རྒྱང་རིང་བས་བརྩེ་དུང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཁྱིམ་སྲིད་ཀྱི་མེ་ཁ་གསོས། རང་ལ་གློ་བ་ཉེ་བའི་མངའ་འབངས་(དྲེལ་པ་འབྲུག་རྒྱས)ལ་སོགས་པ་གྲོགས་སུ་བཀུག་སྟེ་ཚོང་ལས་བསྒྲུབས། ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཀུང་ཟི་དང་མཉམ་འབྲེལ་བྱས་ཏེ་བོད་ཀྱི་ཚོང་དོན་གྱི་རྒྱ་རྣམ་པར་བསྐྱེད། པད་མའི་ལས་དབང་ལ་བསམས་ཏེ། སྒྲུང་ལས། “མོ་ཆོས་ལ་བཅུག་ནས་འདྲ་མཉམ་ཐོབ་ཐབས་བྱེད་པ་དང་གཅིག ཡང་ན་སྙན་གྲགས་ལ་བརྟེན་ནས་འདྲ་མཉམ་ལེན་ཐབས་བྱེད་པ་དང་གཉིས་ཡོད་པ་མཐོང་། འོན་ཀྱང་ལྷ་བླ་མ་དག་ཀྱང་མགར་པར་མི་མཉེས་སྟབས་ཐབས་སྔོན་མ་དེ་མི་ལེགས་སྙམ་”﹙30﹚ཞེས་ཕལ་མི་རྫ་སྐྱེས་ནས་སྲས་མོ་པད་མར་བསྒྱུར་བའི་ཤེས་རབ་དེའང་སྲས་སྐུ་བགྲེས་ཀྱི་དགོངས་བཞེས་ལགས་ཤིང་། “མི་”བཟོ་བར་མཁས་པའི་ཁོང་གིས་བཀྲས་ཟུར་ཚང་ཞེས་པ་ཞིག་མེད་པ་ནས་ཡོད་པར་བསྒྲུབས་ཤིང་། ཡོད་པ་ནས་དར་བར་གྱུར་པའི་སྒང་དེར། བོད་ཀྱི་ནོར་ཕྱིར་མི་གྱར་བའི་ཆེད་དུ་ཚོང་ལས་སྤྱི་དོན་གང་ཞིག་འགན་དུ་བཞེས་ཤིང་། བཀའ་ཤག་ལ་ཐགས་ཁྲི་ལྔ་བརྒྱ་དང་ལྡན་པའི་འཁེལ་འཐག་བཟོ་གྲྭ་གཅིག་དང་། ཀོ་ལྤགས་ཀྱི་བཟོ་གྲྭ་གཅིག བཟོ་གྲྭ་དེ་གཉིས་ལ་མཁོ་བའི་གློག་ཁང་གཅིག་དང་། འཕྲུལ་ཆས་དབོར་འདྲེན་དུ་རྣ་ཐོས་ལ་རྩེ་ནས་ལྷ་སའི་བར་རླངས་འཁོར་ལམ་གཅིག་བཀའ་འཁྲོལ་ཞུས་ནའང་དེ་དོན་ལམ་ལྷོང་མ་བྱུང་བའི་རྟགས་བཀའ་ཤག་གིས་ཕྱིར་བཀྲས་ཟུར་ཚང་ལ་བཀའ་འགྱུར་ཕེབས་པའི་དོན་གྱི་སྙིང་པོ་བསྡུས་ན། སྒྲུང་ལས། “བཀྲས་ཟུར་ཚང་ནས་རྩོམ་བཞིན་པའི་བོད་དུ་བཟོ་གྲྭ་དང་། གློག་ཁང་། རླངས་འཁོར་སོགས་སྔར་མེད་གསར་དར་བྱ་རྒྱུ་ནི་གཞུང་སའི་བསྟན་སྲིད་ལ་གནོད་ཆེ་བས་འཕྲལ་དུ་མཚམས་འཇོག་དགོས་རྒྱུ་དང་། གལ་སྲིད་བརྒལ་རིགས་ཤར་ཚེ་ཁྲིམས་ཞབས་སུ་འབའ་ཉེས་བླ་དཔོན་བཀའ་ཇི་བསྩལ་བསྒྲུབ་རྒྱུ་”﹙31﹚ཞེས་གསལ་བ་བཞིན་དོན་སྨིན་མ་བྱུང་བ་དང་། མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་《སྙན་རྩོམ་རྒྱལ་ཁམས་བསྐོར་བའི་སྣང་ཚུལ་》ལས། “རྙིང་པ་ཐམས་ཅད་ལྷ་ཡི་སྲོལ་དུ་བསྒྲགས། ། གསར་པ་ཐམས་ཅད་བདུད་ཀྱི་འཕྲུལ་དུ་སེམས། །ངོ་མཚར་ཕལ་ཆེར་ཐན་ལྟས་ཉིད་དུ་བསྒོམས། །ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁམས་ཏྲི་བྷོ་ཊ་ཡི་སྲོལ། །” ﹙32﹚ཞེས་པ་ལྟར། སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་དོན་ཁག་ཅིག་བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་སྟེང་ནས་མཐོང་ཐུབ། མཇུག་མཐར་སྲས་སྐུ་བགྲེས་ཉིད་ཕ་རོལ་པོས་དགྲ་ཤ་ལེན་པའི་སྲོལ་གྱིས་བཀྲོངས་པར་བྱས་ནའང་། ཤུགས་བསྟན་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་བརྡབ་གསིག་མ་ཐེག་པར་སྐྱོ་གར་གྱི་སྣང་ཚུལ་བྱུང་བར་གོ་བ་བླངས་ཀྱང་ཆོག་སྙམ།
ཨ་ནོ་ཏི་ཡིས། “རྩོམ་རིག་གི་མཐར་ཐུག་པའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་འཚོ་བར་དགག་གཞག་མཛད་པ་དེ་ཡིན།(a criticism of life)”﹙33﹚ཞེས་པ་ལྟར། སྒྲུང་རིང་འདིའི་བརྗོད་དོན་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཀྱང་བཀའ་ཤག་དུས་སྐབས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་སྣང་ཚུལ་སྐོར་ཞིག་མཚོན་པར་བྱས་ཤིང་། སྲས་སྐུ་བགྲེས་ལྟ་བུའི་སྤྱི་དོན་གྱི་ལེགས་ཚོགས་རྣམ་པར་རྒྱས་པ་ལ་སྐུ་ངལ་བཞེས་བཞིན་པའི་དུས་དེར་མ་རུངས་རྐྱེན་ངན་གང་གིས་ཕམ་པར་བྱས་པས་མི་ཚུལ་རིང་ལུགས་པ་ཞིག་གི་སྐྱོ་གར་གྱི་སྣང་བ་ཅུང་ཟད་མངོན་པར་བགྱིས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཤ་གཟུགས་ལ་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་སྲོག་དབང་ལྡན་པར་བྱས་ཏེ། མངོན་སུམ་གྱི་སྣང་ཚུལ་གཙོ་བོ་འགའ་འབུར་དུ་བཏོད་པའང་སྒྲུང་རིང་འདིའི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་དགེ་མཚན་ཞིག་གོ།
དྲུག་པ། རྗོད་བྱེད་ཀྱི་སྒྲའི་རིགས་སུ་མ་གྱུར་པའི་བརྡ་ཐབས།
ཧྥེ་ཨར་ནན་ཏོ•པོ་ཡ་ཐུའོ་སི་(Fernando Poyatos,菲尔南多•波亚托斯)ནི་ཁ་ན་ཏའི་མིའི་རིགས་རིག་པ་སྨྲ་མཁན་ཞིག་སྟེ། མིའི་རིགས་རིག་པའི་དཔྱོད་ཐབས་ཀྱིས་རྩོམ་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཅིང་། ཁྱབ་སྤེལ་དང་བརྡ་ཐབས་(传播与符号)ཀྱི་ནུས་པར་བརྟེན་ནས་རྩོམ་རིག་གི་རིག་གནས་ཀྱི་དགེ་མཚན་ལ་རྟོག་ཞིབ་བྱེད་པར་འབད། ཁོང་གིས་“ཐོག་མར་དོན་བརྗོད་བརྩམས་ཆོས་ནང་གི་མི་སྣའི་སྐད་ཆ་མ་ཡིན་པའི་(ཡང་ན་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་སྒྲའི་རིགས་སུ་མ་གྱུར་པ)(nonverbal)བརྡ་འཕྲིན་ལ་རིག་ཚན་བརྒལ་མས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་དང་།རྩོམ་མཁན་དང་ཀློག་མཁན་གཉིས་ཀྱིས་ཡིད་འགྱུར་དང་མཚོན་རྟགས་ཀྱི་ཆོས་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་གྲུབ་པའི་སྣང་ཚུལ་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་བརྒྱུད། གཞི་ནས་རྩོམ་རིག་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ལྟ་བ་རྒྱུད་ལ་སྐྱེས་པ་ཡིན་” ﹙34﹚ཞེས་གསུངས། ཁོང་གིས་བརྩམས་ཆོས་ནང་གི་སྐད་ཆ་མ་ཡིན་པའི་དོན་གཞན་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བགྱིས་པ་དང་། ལྷག་པར་སྐད་ཆ་ལས་འགོངས་པའི་(Paralanguage)bབྱེད་པ་དང་མིའི་ལུས་ཕུང་གི་སྟངས་སྟབས། ཆ་ལུགས། རྣམ་འགྱུར་ལ་སོགས་པར་དཔྱད་ཞིབ་གནང་སྟེ། རྩོམ་རིག་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་བྱ་རུང་གི་གནད་གསར་པ་ལེགས་པར་བསྟན། ཁོང་གི་རྩོམ་རིག་མིའི་རིགས་རིག་པའི་རྩ་བའི་དཔྱོད་ཐབས་ནི་“བརྡ་ཐབས་དང་ཁྱབ་སྤེལ་”གྱི་ཐབས་ཤེས་ཏེ། བརྩམས་ཆོས་ནང་གི་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་(cultureme,文化素)རྣམ་པར་བཏོན་ཏེ། དེ་དག་གིས་རྗོད་མཁན་དང་ཀློག་མཁན་ཕན་ཚུན་བར་བྱེད་ནུས་ཇི་ལྟ་བུ་གདོན་པའི་ཚུལ་ལ་ཉམས་ཞིབ་གནང་། བརྩམས་ཆོས་ནང་གི་མི་སྣའི་སྐད་ཆ་མ་ཡིན་པའི་ཐ་སྙད་དག་ནི། མི་སྣའི་འཁྲབ་ཆས་དང་།བཟོ་ལྟ། ཕྱག་རྒྱ། གདོང་གི་རྣམ་འགྱུར། ལུས་ཀྱི་སྟངས་སྟབས་སོགས་ཏེ། གཟུགས་བརྙན་གྱི་བརྡ་ཐབས་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་བརྩམས་ཆོས་སུ་གནས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་སྔོག་ཅིང་། རྩོམ་རིག་ཁྲོད་ཀྱི་མིའི་རིགས་རིག་པའི་རྒྱུ་ཆ་གསལ་བར་བྱེད། ཡང་ཁོང་གིས་“བརྩམས་སྒྲུང་ནི་རིག་གནས་བྱེ་བྲག་པའི་ཡུལ་དུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཡིན་ལ། རིག་གནས་དེ་ནི་གང་ལྟར་ཡང་སྐད་ཆ་དང་སྐད་ཆ་མ་ཡིན་པའི་གཟུགས་བརྙན་དང་། མི་དང་ཁོར་ཡུག་ཕན་ཚུན་རྐྱེན་བྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་མངོན་པར་སྣང་འོང་། སྐད་ཆ་ལས་འགོངས་པའི་མི་སྣ་དང་ཁོར་ཡུག་གི་བརྡ་ཐབས་ཚང་མ་གཞི་རྒྱ་ཆེ་ལ་འཕེལ་རྒྱས་མྱུར་བའི་སྐད་ཆ་མ་ཡིན་པའི་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་ཡོད། མི་མང་པོ་ཞིག་གིས་‘སྐད་ཆ་མ་ཡིན་པ་’ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་ལ་དང་བ་ལྷོད་པར་འགྱུར་ནའང་། ངས་ནི་‘སྐད་ཆ་མ་ཡིན་པའི་འབྲེལ་འདྲིས་’ཀྱི་མཚན་ཉིད་གཏན་ལ་དབབ་པར་བྱ་སྟེ། སྐད་ཆ་མ་ཡིན་པའི་འབྲེལ་འདྲིས་ཞེས་པ་ནི། རིག་གནས་གང་དུ་མཆིས་པའི་སྐྱེས་བུའི་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ་མ་ཡིན་པའམ། ལུས་ཕུང་ངམ། མིས་བཟོས་པའམ། ཁོར་ཡུག་བཅས་ཀྱི་བརྡ་ཐབས་ལས་བྱུང་བའི་ཚོར་ཤེས་ཀྱིས་ཟིན་ཏུ་ཡོད་པའི་བརྡ་ཐབས་ཡོད་དོ་ཅོག་ལ་བྱ། དེ་ནི་སྒེར་དང་ཚོགས་པ་གང་རུང་གིས་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱས་པའམ། བརྒྱུད་སྤྲོད་འདི་དག་གིས་བྱེད་པ་གང་ཞིག་གྲུབ་མ་གྲུབ་གང་རུང་ངམ་མི་དང་མིའི་བར་འབྲེལ་བ་བསྐྲུན་མིན་ཇི་ལྟར་ཡང་དེ་ལྟར་རོ། །” ﹙35﹚ཞེས་གསུངས། དེ་ལྟར། ཁོང་གིས་མིའི་རིགས་རིག་པ་སྨྲ་བའི་དཔྱོད་ལྡན་དག་གིས་སྣང་མེད་དུ་བསྐྱུར་བའམ་མཉམ་མ་བཞག་པའི་ཆ་སྟེ། སྐད་ཆའི་རིགས་སུ་མ་གྱུར་པའི་ལུས་ངག་གི་རྣམ་འགྱུར་དང་ཆ་ལུགས་སྤྱོད་ཚུལ་ལ་སོགས་པར་བློ་ཞིབ་མོས་བཅལ་ཏེ་དེའི་བྱེད་ནུས་དང་། བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཉམས་ཁྱད་པར་བ་འགྲུབ་པ་ལ་དེ་དག་གི་ཡོན་ཏན་འདུ་བར་ངེས་པའི་གནས་ལུགས་གསལ་བར་བྱས།
པོ་ཡ་ཐུའོ་སིའི་རྩོམ་རིག་མིའི་རིགས་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ནི། ངེད་ཅག་བོད་ཀྱི་བརྩམས་སྒྲུང་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐབས་ལམ་ཡངས་པར་སྐྱེད་བྱེད་ཀྱི་རིགས་པ་གལ་ཆེན་ཞིག་སྟེ། ང་ཚོར་ཡང་སྔོན་དང་ད་ལྟའི་སྙན་ངག་དང་བརྩམས་སྒྲུང་ཕལ་མོ་ཆེའི་ནང་དུ་སྐད་ཆའི་རིགས་སུ་མ་གྱུར་པའི་ལུས་ངག་གི་རྣམ་འགྱུར་དང་ཆ་ལུགས་ལ་དང་དོད་བྱེད་པའི་སྲོལ་ཡོད་དེ། ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོས་མཛད་པའི་《མཁས་པ་རྣམས་འཇུག་པའི་སྒོ་》ཞེས་བྱ་བའི་བསྟན་བཅོས་སུ་སྙན་ངག་གི་ཉམས་དགུའི་ནང་གསེས་དགོད་པའི་ཉམས་བཤད་པའི་སྐབས་སུ། དེའང་ལུས་ངག་གི་རྣམ་འགྱུར་དང་། འགྲོ་འོང་ལ་སོགས་པའི་སྤྱོད་ཚུལ་གྱིས་གཞན་ལ་འཕྱར་ཞིང་བཞད་གད་བྱེད་པའི་ཚིག་གོ་﹙36﹚ཞེས་པ་དང་། འཇིགས་རུང་གི་ཉམས་ཀྱི་སྐབས་སུ། དེ་ལས་གཞན་པ་ནི་འཇིག་རྟེན་པ་སྟེ། གནོད་སྦྱིན་དང་སྲིན་པོའི་ཆ་ལུགས་དང་། སེང་གེ། གླང་ཆེན། སྟག་ལ་སོགས་པའི་སྤྱོད་ཚུལ་འཇིགས་སུ་རུང་བ་དང་།﹙37﹚ཞེས་པ། རྒྱན་ཕན་ཚུན་སྦྱོར་བའི་ཚུལ་བཤད་པའི་སྐབས་སུ། དེའང་སྨིན་མ་བསྡུས་པ་ལ་སོགས་པ་ལུས་ཀྱི་ཆོས། རྩུབ་པའི་མཚོན་ཆ་ལ་སོགས་པ་ལུས་དང་འབྲེལ། འཇིགས་པའི་ཧུམ་སྒྲ་ལ་སོགས་པ་ངག་དང་འབྲེལ། སྟག་ལྤགས་དང་། སྦྲུལ་གདུག་ལ་སོགས་པའི་ཆ་ལུགས་དང་འབྲེལ་﹙38﹚ཞེས་པ་དང་། ཡང་།མི་སྡུག་པའི་རྒྱན་གྱི་སྐབས་སུ། ལུས་ཀྱི་དྲི་མ་དང་། ཐལ་བ་བྱུགས་པ། གོས་ཧྲལ་ཧྲུལ་ལ་སོགས་པ་ནི་ཆ་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའོ། །﹙39﹚ཞེས་སྐད་ཆའི་རིགས་སུ་མ་གྱུར་པ་ལུས་ཀྱི་རྣམ་འགྱུར་དང་། འགྲོ་འོང་ལ་སོགས་པའི་སྤྱོད་ཚུལ། གནོད་སྦྱིན་དང་སྲིན་པོའི་ཆ་ལུགས། སེང་གེ་ལ་སོགས་པའི་སྤྱོད་ཚུལ། སྨིན་མ་བསྡུ་བ། མཚོན་ཆ་འདོགས་པ།འཇིགས་པའི་སྐད་འདོན་པ། སྟག་ལྤགས་དང་སྦྲུལ་གདུག་གི་ཆ་ལུགས་འཛིན་པ། ལུས་ལ་དྲི་བསྒོ་བ། གདོང་ལ་ཐལ་བ་འབྱུག་པ། གོས་ཧྲལ་ཧྲུལ་གྱོན་པ་སོགས་ནི་པོ་ཡ་ཐུའོ་སིས་བཞེད་པའི་དགོངས་པ་དང་མཐུན་པར་འདོད་ལ། ལུས་ཀྱི་རྣམ་འགྱུར་དང་ཆ་ལུགས་སྣ་ཚོགས་པས་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཉམས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་ཆོས་གསལ་བར་བྱེད་པ་ལ་ཡོན་ཏན་ལེགས་པར་བསྐྲུན་འདོད་པས་དོན་དེ་སྣང་ཆེན་དུ་བརྩི་བར་རིགས།
སྒྲུང་རིང་འདིར་ཡང་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་སྒྲའི་རིགས་སུ་མ་གྱུར་པའི་བརྡ་ཐབས་མང་པོ་འདུས་འདུག་པ་དང་། བརྡ་ཐབས་དེ་དག་གིས་ཀློག་པ་པོའི་རྣམ་རྟོག་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཡུལ་དུས་ལ་འདྲེ་བར་བྱེད་ཅིང་། བརྡ་ཐབས་ཀྱི་ཤུགས་བསྟན་ལས་ཡུལ་ལུང་བྱེ་བྲག་པའི་ཤེས་བྱ་མང་པོའང་རྒྱུད་ལ་ཆགས་པར་བྱེད། དཔེར་ན། དྲེལ་པ་ཁོང་ཉིད་ར་ལུང་ལ་སླེབས་དུས་དུད་ཚང་བྱེ་བྲག་པ་འགའི་སྒོ་སྟེང་ལ་གཡུང་དྲུང་གི་རྟགས་དང་། སྒོའི་གཡས་གཡོན་དུ་སྡིག་པ་ར་ཉག་གི་རི་མོ་བཀོད་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་དང་། བཙོན་ཁང་གི་རྩིག་ལྡེབས་སུ་འཐེན་པའི་ཀེར། བག་མ་དང་བག་གསར་གྱི་གདན་འོག་ཏུ་གྲོ་ཡི་གཡུང་དྲུང་འབྲི་བའི་སྲོལ། ལམ་ཁའི་རྡོ་ཕུང་། སྒོ་ལྡེབས་སུ་བཀོད་པའི་གཡུང་དྲུང་དང་ཉི་ཟླ། རྒྱལ་པོའི་ལོ་གསར་དུས་སུ་བཤམས་པའི་ལུག་མགོ། རྒྱ་གར་གྱི་སློབ་གྲྭའི་སྒོ་སྲུང་། རྒྱ་གར་བའི་ཆ་ལུགས། རྒྱ་གར་བའི་འཚོ་བའི་ཉེར་སྤྱད་ཀང་ཁྲ་(钢叉)དང་། ཐུར་མ་གྲི་ལ་སོགས་པ། ཡེ་ཤུའི་འཁྲུངས་སྐར་གྱི་ཆོ་གའི་རྣམ་པ་དང་དངོས་པོའི་རིགས། གཤིན་པོའི་སྐུ་ཕུང་གདན་འདྲེན་ཞུ་དུས་ལམ་གྱི་གཡས་གཡོན་དུ་འཐེན་པའི་དཀར་ཐིག་ལ་སོགས་པ་ས་གནས་རང་བཞིན་གྱི་ཤེས་བྱའི་མཚན་མ་དག་དང་། སྲིན་ལག་གི་གནས་མོས་འགྲུལ་པ་རྨས་མ་དབུགས་སུབ་བཏང་སྟེ་གསོད་རྩིས་བྱེད་དུས་ཀྱི་ལུས་པོའི་རྣམ་འགྱུར་དང་། འབངས་ཕལ་པ་མི་དྲག་ལ་ཐུག་དུས་མགོ་བོ་འཕུར་བ་དང་ལྕེ་སྣར་བའི་ཉམས་དང་བཅས་པའི་མི་སྣའི་ལུས་ཕུང་གི་སྟངས་སྟབས་དང་ཆ་ལུགས། སྤྱོད་ཚུལ་ལ་སོགས་པ་ལྟ་བུ། ཁོར་ཡུག་གི་བརྡ་ཐབས་ལ་གནོད་སྦྱིན་གངས་བཟང་དང་། མཆོད་རྟེན། ཡར་འབྲོག་གཡུ་མཚོ། ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལ། གཙུག་ལག་ཁང་ལ་སོགས་པ་སྟེ། སྒྲུང་གི་ཡུལ་དུས་གང་དུ་སླེབས་ནའང་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་སྒྲ་ལས་འགོངས་པའི་བརྡ་ཐབས་དེ་དག་གིས་འཆར་སྣང་དང་བདེན་སྣང་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་སྐྲུན་པར་བྱེད་པས་མདོར་ན་སྒྲུང་ཧྲིལ་པོའི་ཉམས་བཟང་འཐོན་པ་ལ་དགེ་འབྲས་ཆེ་བར་བསམ། དེ་བས། སྐད་ཆའི་རིགས་སུ་མ་གྱུར་པའི་ཆོས་དེ་དག་གི་ངོ་བོ་དང་། ཁྱད་ཆོས། བྱེད་ནུས་སོགས་ལེགས་པར་ངེས་ན་བརྩམས་སྒྲུང་ལ་མཛེས་ཆོས་གང་ཞིག་བསྣན་ཡོད་མེད་དང་། དེའི་དགེ་མཚན་ཇི་ལྟར་ཡིན་མིན་རྟོགས་ཤིང་། དེ་བཞིན་དུ་བརྡ་ཐབས་དེ་དག་གི་ཤུགས་བསྟན་ལས་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་མང་པོ་མངོན་པར་རྟོགས་ཡོང་བས། མདོར་ན། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གསང་བ་བསྔོག་པ་ལ་མཆོག་ཏུ་དགེ་བའི་རྣམ་གཞག་ཅིག་ཡིན་པར་འདོད།
མཇུག་བསྡུ་བ།
རྩོམ་རིག་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ལམ་ནས་བལྟས་ན།《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་》ལ་དེ་འདྲའི་རིག་གནས་ཀྱི་རིན་ཐང་དང་ཁྱད་ཡོན་མཆིས་པ་ནི་རྩོམ་པ་པོ་ཁོང་གི་མི་ཚེའི་བརྒྱུད་རིམ་ཀྱག་ཀྱོག་ཆེ་བ་དང་། འཚོ་བའི་ཉམས་མྱོང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ། འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་ཀྱི་རྩོམ་པའི་རྣམ་གཞག་ལ་རྒྱུས་མངའ་ཆེ་བ་བཅས་ཀྱིས་ཡིན་པས། སྒྲུང་རིང་འདི་ནི་བསམ་བློའི་ཆ་ནས་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་བང་མཛོད་ཅིག་ཏུ་འདོད་མོད། འོན་ཀྱང་སྒྲུང་རིང་འདིར་ཡོན་ཏན་རྐྱང་རྐྱང་ལས་སྐྱོན་གྱི་ཆ་ཕྲ་མོ་ཙམ་ཡང་མེད་པ་མ་ཡིན་ཏེ། ལེགས་རྩོམ་ཡིན་པ་གཞིར་བཞག་སྟེ་བཤད་ན། སྒྲུང་གི་སྟོད་ཆའི་ལེའུ་དྲུག་པ་སྟེ། རྫོང་གི་བཀའ་ཞིབ་ཅེས་པར་རྫོང་གི་གཉེར་པ་ལགས་ནས་རྫ་ར་དང་སྲིན་ལག་གི་དོན་རྐྱེན་ལ་དོགས་འདྲི་དང་དོགས་གཅོད་ཞུ་དུས། དོན་རྐྱེན་ལ་དཔང་འཕེར་ཐུབ་མཁན་གྱི་བུ་མོ་ཆུང་ཆུང་(རྗེས་ཀྱི་པད་མ)དེས་རང་གི་ཕ་མ་གསོད་མཁན་གྱི་ལག་དམར་བའི་དཔང་ངག་ལ་ལས་སླ་པོས་ཡིད་འཐད་བྱུང་བ་དེ་རྗེས་ཕྱོགས་ཀྱི་པད་མའི་(སྔོན་གྱི་བུ་མོ་ཆུང་ཆུང)ངང་བརྟན་དང་ཟོལ་མེད་ཀྱི་གཤིས་ཀ་ཆགས་པར་རྨང་བཏིང་ནའང་། དངོས་པོའི་གནས་ཚོད་དང་ཅུང་ཟད་མཐུན་ནམ་སྙམ་པའི་དོགས་པ་ཞིག་འཆར། གཞན་སྒྲུང་གི་སྨད་ཆར་བྱུང་བའི་བྱུང་རིམ་ཁ་ཤས་སྲན་རྡོག་ཐོར་བ་བཞིན་ཁ་ཁར་ཕྱིན་དྲགས་པའི་སྐྱོན་ཀྱང་མཆིས་སྙམ། ཡིན་ནའང་། རིག་ཚན་དང་དཔྱོད་ཐབས་མི་འདྲ་བའི་ལམ་ནས་བརྟགས་ན། སྒྲུང་རིང་འདིར་བྱུང་བའི་ཤེས་བྱའི་ཉམས་མྱོང་ནི་སྒྲུང་རིང་གཞན་དང་བསྡུར་ན་གཟེངས་སུ་ཐོན་འདུག་པས་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་སུ་བྱུང་བའི་སྒྲུང་རིང་ལེགས་གྲས་ཤིག་ཏུ་འདོད་དོ། །
མཆན་འགྲེལ།
①དཔྱད་རྩོམ་འདི་ནི་རྒྱལ་ཁབ་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་གི་2013ལོའི་ཐེབས་རྩའི་རྣམ་གྲངས་《བོད་ཀྱི་དེང་རབས་བརྩམས་སྒྲུང་གི་མིའི་རིགས་རིག་པའི་བསམ་བློར་དཔྱད་པ་》ཞེས་པའི་དཔྱད་འབྲས་ཀྱི་ནང་གསེས་ཤིག་ཡིན། ཐེབས་རྩའི་ཆོག་མཆན་ཨང་རྟགས་ནི། 13CZW096
②诺思洛普•弗莱著，孟祥春译：《世俗的经典—传奇故事结构研究》[M] , 世纪出版集团 、上海人民出版社，2010年，第7页。
③戴维•理查兹著，如一等译：《差异的面纱—文学、人类学及艺术中的文化表现》[M] , 教育出版社，2003年，第6页。
④བྲག་གདོང་བཀྲས་གླིང་དབང་རྡོར། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད》[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997ལོ།
⑤李建军著：《小说修辞研究》[M] ,中国人民大学出版社，2003年，第25页。
⑥སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ། 《དབུ་མ་རིགས་ཚོགས་དྲུག་དང་བྱང་ཆུབ་སེམས་འགྲེལ་བཞུགས་སོ》[M] སེར་གཙུག་ནང་བསྟན་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་བསྡུ་ཕྱོགས་སྒྲིག་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། p.140
⑦བྲག་གདོང་བཀྲས་གླིང་དབང་རྡོར། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད》[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997ལོ། རྩོམ་པ་པོའི་གཏམ་ཞེས་པར་གསལ།
⑧F.R.利维斯著，袁伟译：《伟大的传统》[M] ,三联书店，2002年，第9页。
⑨ཞི་བ་ལྷ། 《བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སྤྱོད་པ་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》 [M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989ལོ། p.35
⑩⑾⑿བྲག་གདོང་བཀྲས་གླིང་དབང་རྡོར། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད》[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997ལོ། p.26—27; p.38; p.307
⒀རྗེ་ཙོང་ཁ་པ། 《རྗེ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོའི་བཀའ་འབུམ་ཐོར་བུ་བཞུགས་སོ》[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1987ལོ། p.103
⒁⒂ཞི་བ་ལྷ། 《བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སྤྱོད་པ་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ》[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989ལོ། p.48; p.31
⒃ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། 《ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་གསུང་འབུམ》(གླེགས་བམ་གསུམ་པ།) [M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1992ལོ། p.640
⒄གལ་ཏེ་དེའི་ནུབ་མོའི་“ལུག”དེ་བདག་ཡིན་པར་ལྟོས་ན་“ལུག་ཤར་”མི་འགྱུར་བའི་ཐབས་ཤིག་ཅིས་ཀྱང་བྱའོ་སྙམ། ཐབས་དང་ཤེས་རབ་མང་ལ་ཉམས་ལེན་བྱས་པའི་སྙིང་པོར་ཐབས་གསུམ་སྣང་བ་སྟེ། བྲོས་ལ་ཐར་ཐབས་དང་གཅིག མགོ་སྒུར་ཐབས་དང་གཉིས། འཛིང་ཐབས་དང་གསུམ་མོ། །གལ་ཏེ་ཐབས་སྔོན་མ་དེ་སྤྱོད་རྒྱུར་ངེས་པ་ན། འགྲུལ་ཁང་དེའི་སྐྱ་ལ་འབིག་རྒྱག་རྒྱུ་ལས་ཐབས་གཞན་མ་མཆིས། འོན་ཀྱང་དེ་ནི་མི་འགྲིག་སྟེ། ས་འདྲུ་བ་དང་རྡོ་བརྐོ་བ་སོགས་རྡག་སྒྲ་རྡིག་སྒྲ་མང་བས། བདག་གི་སྒོ་འགྲམ་དུ་ཉལ་བའི་མི་ཆེ་གེ་མོས་མི་ཤེས་པ་མི་སྲིད། གལ་ཏེ་ཐབས་བར་མ་དེ་སྤྱོད་རྒྱུར་ངེས་པ་ན། བདག་གིས་པུས་མོ་ལྷ་ང་ས་ལ་བཙུགས། ལག་གཉིས་སྤྱི་བོའི་གཙུག་ཏུ་བཀུར་ཏེ། ཐུགས་རྗེ་གཟིགས། བདག་གི་མེ་མདའ་དང་དངུལ་འདི་ན་ཡོད། བདག་ཚེ་ཐར་ལ་གཏོང་རོགས། ཞེས་ཞུ་འབུལ་བྱ་རྒྱུ་ལས་ཅི་མེད། དེ་ནི་འཇིག་རྟེན་ལས་ཀྱི་ཐ་ཡིན་ལ། ལུག་བཤས་པའི་ལག་ཏུ་ཐེབས་ཟིན་ན་ཚེ་ཐར་གཏོང་ག་ལ་སྲིད། ཐར་ཐབས་གཅིག་ལས་མེད་པ་ནི་འཛིང་རྒྱུ་ཁོ་ནའོ། །དེའང་རང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཁོ་ནར་བརྟེན་རྒྱུ་ནི་བྱ་བ་འདི་ཙམ་དུ་མ་ཟད་གཞན་ཅི་རིགས་ལའང་དེ་ལྟར་རོ། ། བྲག་གདོང་བཀྲས་གླིང་དབང་རྡོར། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད》[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997ལོ། p.75—76
⒅生存还是毁灭，这是一个值得考虑的问题；默然忍受命运的暴虐的毒箭，或是挺身反抗人世的无涯的苦难，通过斗争把他们清扫，这两种行为，哪一种更高贵？死了；睡着了；什么都完了；要是在这一种睡眠之中，我们心头的创痛，以及其他无数血肉之躯所不能避免的打击，都可以从此消失，那正是我们求之不得的结局。……这样，重重的顾虑使我们全变成了懦夫，决心的赤热的光彩，被审视的思维盖上了一层灰色，伟大的事业在这一考虑之下，也会逆流而退，失去了行动的意义。……莎士比亚著，朱生豪译：《莎士比亚全集》(7),时代文艺出版社，2010年，第3297—3298页。
⒆⒇﹙21﹚苏珊•汉森编：《改变世界的十大地理思想》[M] ,商务印书馆，2009年，第19页;第25页;第37页。
﹙22﹚申丹、王丽亚著：《西方叙事学：经典与后经典》[M] , 北京大学出版社，2010年，第129页。
﹙23﹚﹙24﹚﹙25﹚迈克•克朗著，杨淑华、宋慧敏译：《文化地理学》（修订版）[M] ,吉林大学出版社，2005年，第39—40页;第40页;第52页。
﹙26﹚简•艾伦•哈里森著，刘宗迪译：《古代艺术与仪式》[M] ,生活•读书•新知•三联书店，2008年，第2页。
﹙27﹚﹙28﹚﹙29﹚མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱིས་བརྩམས། བདེ་ཁང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་དབྱིན་ཡིག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར། 《མདའ་དང་འཕང》(སྨད་ཆ)[G] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007ལོ། p.12; p.14; p.18
﹙30﹚﹙31﹚བྲག་གདོང་བཀྲས་གླིང་དབང་རྡོར། 《བཀྲས་ཟུར་ཚང་གི་གསང་བའི་གཏམ་རྒྱུད》[M] བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1997ལོ། p.169; p.277—278
﹙32﹚ཧོར་ཁང་བསོད་ནམས་དཔལ་འབར་སོགས་ཀྱིས་བསྒྲིགས། 《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》(པོད་གཉིས་པ)[M] བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1990ལོ། p.402
﹙33﹚F.R.利维斯著，袁伟译：《伟大的传统》[M] , 三联书店，2002年，第10页。
﹙34﹚叶舒宪：《文学人类学在国外》,《外国文学动态》[J] ,1994年第6期，第14页。
﹙35﹚Paralanguageལ་རྒྱའི་སྐད་དུ副语言དང་། 辅助语 དང་། 超语言ཞེས་ཀྱང་འབོད། དེ་ནི་ཤུགས་རིང་འབྱིན་པ་དང་ཕྱག་རྒྱ་བྱེད་པ་སོགས་ལ་གོ།
﹙36﹚菲尔南多•波亚托斯著，徐新建、史芸芸译：文学人类学起源，《民族文学研究》[J] ,2015年第1期，第59页。
﹙37﹚﹙38﹚﹙39﹚ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན། 《མཁས་པ་རྣམས་འཇུག་པའི་སྒོ》[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981ལོ། p.30; p.31; p.37; p.38
