[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] རྩོམ་འདིར་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་རྨང་གཞིའི་འཇུག་སྒོ་ལྟ་བུ་སྟེ། བོན་གྱི་གོ་དོན་དང་འཇུག་ཡུལ། བོན་དང་གཡུང་དྲུང་བོན་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར། སྒྲ་དོན་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཀའ་དང་བཀའ་བརྟེན་གྱི་གཞུང་ཚན་དབྱེ་ལུགས་སོགས་གླེང་སློང་གི་ཚུལ་དུ་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་པ་དང་། རྨང་གཞིའི་ཤེས་བྱ་སྤྱི་བམ་པ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཉེ་ཆར་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་《ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་》ཅེས་པ་བཀླགས་རྗེས་ཀྱི་ཀློག་འགྲེལ་དང་བློ་བསྐྱེད། དེབ་དེའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁྱད་ཆོས་དང་རིན་ཐང་བཅས་ལ་དཔྱད་འཇོག་དང་འབྲེལ། དེབ་འདི་ནི་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུ་དང་། བོད་སྤྱིའི་རིག་གཞུང་དཔྱད་ཞིབ་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་མཛོད་དུ་གྲུབ་ཡོད་པའི་ཁར། རང་རེའི་བོད་ཀྱི་སྔ་རབས་ཤེས་རིག་གི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་རྒྱུ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་ལུང་རིགས་དཔེ་གསུམ་གྱི་ལམ་ནས་དཔྱད་བརྗོད་བྱས་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] ཞང་ཞུང་། བོན། རྒྱལ་རོང་། སན་ཞིང་ཏུའེ། ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] K281+G236
[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A
[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1002-9060-2019-03-0138-10
ལྷོ་ནུབ་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ། འབུམ་རམས་པའི་མཛུབ་སྟོན་སློབ་དཔོན་ཤར་བ་ཐོགས་མེད་ལགས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་གསར་པ་《ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་》ཅེས་པའི་དེབ་འདི་ཉིད་ཉེ་ཆར་སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་སྐྲུན་འགྲེམས་སྤེལ་བྱས། དེབ་འདིའི་ནང་དུ་འཁོད་པའི་དཀར་ཆག་གི་ནང་དོན་ལྟར་བྱས་ན། ཞང་ཞུང་གི་ས་ཁོངས་ངོས་འཛིན་དང་། ཞང་ཞུང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བརྒྱུད་རིམ། ཞང་ཞུང་དང་ཐུ་བྷོད་བར་གྱི་རིག་གནས་མཉམ་འདྲེས། བོན་གྱི་སྤྱི་ཁོག་དང་ཆོ་ག བོད་མི་དང་བོན་ཆོས། གནའ་བོའི་བོན་གྱི་དགོན་སྡེ། ཞང་ཞུང་། རྒྱལ་རོང་། སན་ཞིང་ཏུའེ་གནའ་ཤུལ། ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ། བོད་དང་རྒྱ་གར་གྱི་རིག་གནས་མཐོང་སྣང་ལས་གངས་ཏི་སེའི་དད་མོས་དང་དེའི་ཁྱད་ཆོས། བོན་ཆོས་དང་འཇང་གི་སྟོན་པའི་རིག་གནས་སོགས་ལེའུ་བཅུ་རུ་བཀར་ཡོད། ཤར་བ་ཐོགས་མེད་ལགས་ཀྱིས་《བོན་ཆོས་ནི་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་མཚོན་བྱེད་གཙོ་བོ་ཡིན་》ཞེས་པས་མཚོན་པའི་དཔྱད་རྩོམ་མང་པོ་ཀྲུང་གོའི་སྲོག་ཤིང་དུས་དེབ་《འཛམ་གླིང་ཆོས་ལུགས་ཞིབ་འཇུག་》སོགས་སུ་སྤེལ་ཅིང་། བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བཀྲམ། ཤར་བ་ཐོགས་མེད་ལགས་ཀྱིས་《ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་》ཏུ་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བ་དང་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ཐབས་ལམ་ཐོག་ནས་ད་སྔ་ལག་སོན་ཆུད་པའི་བོད་ཀྱི་འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཆ་མང་པོ་གསེད་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད་ཅིང་། ཕན་ཚུན་གོང་འོག་མ་འཁྲུགས་པའི་སྒོ་ནས་ཞིབ་བསྡུར་དང་དཔྱད་འཇོག་བྱས་ཡོད་སྟབས་དེང་དུས་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་འཇུག་སྒོ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་སྙམ་མོ། །
དང་པོ། བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུ་ཡིན་པའི་ཚུལ་བསྟན་པ།
དེབ་འདི་ནི་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུ་ཅིའི་ཕྱིར་ཡིན་དགོས་པའི་གནས་ལུགས་གླེང་བར་བྱ་སྟེ། ཐོག་མར་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་འདི་ཉིད་དར་བའི་ཡུལ་ནི་ཞང་ཞུང་ཞེས་པའི་ཡུལ་ཁམས་ཤིག་ལ་ངོས་འཛིན་པ་དང་། ཡུལ་དེ་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོ་སྐུ་འཁྲུངས་སའི་གནས་སུ་ངོས་འཛིན་པ་ལྟར། ཞང་ཞུང་དང་གདོད་མའི་བོན། བོན་དང་གཡུང་དྲུང་བོན་བཅས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཡང་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་གྱི་སྟེང་ནས་ངོས་འཛིན་བྱས་ཆོག་པ་རེད། བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་དང་མཁས་པ་སྔ་མའི་རྒྱལ་རབས་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ཏུ་ཞང་ཞུང་གི་སྐོར་ལ་བཞེད་ཚུལ་དང་ལྟ་ཚུལ་མི་མཐུན་པ་མང་པོ་བྱུང་ཡོད། དེ་དག་མདོར་དྲིལ་ན། ཞང་ཞུང་ཞེས་པར་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་གྱི་དབྱེ་བ་ཕྱེ་ཡོད་ཅིང་། སྒོ་བའི་སྒོ་བར་ཡང་བྱེ་བྲག་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་དུ་བཀར་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་དང་། ཞང་ཞུང་སྟོད་སྨད་གཉིས་ཞེས་པ་སྐབས་དེར་བོད་དང་བོད་ཆེན་པོ་ཟེར་བ་དང་གོ་མཚུངས་སུ་འདོད་པ་སོགས་ཡོད་ལ།② ཞང་ཞུང་ཞེས་པ་སྟོད་མངའ་རིས་ཀྱི་ཡུལ་ཁོ་ནར་ངོས་འཛིན་པའང་ཡོད། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་ཞང་ཞུང་ལ་ཞང་ཞུང་ཆེ་བ་(大羊同)དང་ཞང་ཞུང་ཆུང་བ་(小羊同)ཞེས་པའི་ངོས་འཛིན་ཡང་ཆགས་ཡོད་པ་སོགས་མང་ངོ་། ། ལོ་ཁ་ཤས་ཀྱི་སྔོན་དུ་བོན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཆེན་མོ་ཚེ་རིང་ཐར་ལགས་ནས་ཞང་ཞུང་གི་ས་ཁྱོན་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཡོད་ཅིང་། ས་རྒྱ་ཆེ་བའི་དབང་དུ་བཏང་ན་ཞང་ཞུང་ཆེ་བར་དེང་གི་འབྲི་ཆུའི་ཚུན་ཆད་ཙམ་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད།③ དོན་དམ་དུ་ཞང་ཞུང་ཞེས་པའི་ཡུལ་ནི་གང་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་སམ་ཞེ་ན། དེབ་འདིར་རྩོམ་པ་པོས་ཞང་ཞུང་དང་ཞང་ཞུང་འོལ་མོ་ལུང་རིང་གཉིས་སོ་སོར་བགར་ཏེ། ཞང་ཞུང་ནི་དངོས་ཡོད་ཀྱི་ཡུལ་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་དང་། ཞང་ཞུང་འོལ་མོ་ལུང་རིང་ནི་དག་ཞིང་གི་གནས་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་པ་གཉིས་ལས། དངོས་ཡོད་ཞང་ཞུང་ནི་བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་ཆེན་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་ས་ཆ་ཞིག་ཡིན་པར་ལུང་རིགས་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྲུབས་ཡོད་པ་དང་། མི་རྣམས་ཀྱིས་སྨོན་པའི་ཡུལ་དུ་གྱུར་པའི་ཞང་ཞུང་འོལ་མོ་ལུང་རིང་དང་། བྱང་ཕྱོགས་ཤམ་བྷ་ལ། ནུབ་ཕྱོགས་བདེ་བ་ཅན་གྱི་ཞིང་ཁམས། སེམས་ཀྱི་ཉི་ཟླ་སོགས་ཀྱང་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ཙམ་དུ་ཟད་པ་ལས། དོན་ལ་དངོས་ཡོད་ཀྱི་གནས་ཤིག་མིན་པར་དག་ཞིང་གི་ཡུལ་ཞིག་ཏུ་དགོངས་ཡོད་པ་རེད།④ གོང་སྨོས་བཞིན་ཞང་ཞུང་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་གྱི་བཤད་སྟངས་དེར་ཡང་། 《སྐྱབས་སྟོན་ཁྲོ་འགྲེལ་》དང་《ཚངས་དབྱངས་ཡིད་འཕྲོག》 《འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་》སོགས་གཞི་བྱས་ཏེ་དེང་སྐབས་ཀྱི་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་ལྟེ་བར་འཛིན་དགོས་པའི་གནས་ལུགས་ཀྱང་བསྟན་ཡོད། ཞར་ལ་ཟུང་ཆུའི་སྟོད་རྒྱུད་དུ་གནས་པའི་བོད་པའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་རིག་གནས་སྣང་ཚུལ་ཁྲོད་ནས་ཀྱང་ཞང་ཞུང་གི་རྗེས་ཤུལ་འཚོལ་ཞིབ་བགྱིས་ཡོད་སྟབས། ཞང་ཞུང་ཆེ་བའི་མངའ་ཁོངས་ངོས་འཛིན་བྱེད་པར་བྱེད་ནུས་གལ་ཆེན་ཐོན་ཡོད་པར་འདོད།
གཞན་ཡང་། ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་རབས་དང་ཐུ་བྷོད་རིག་གནས་མཉམ་འདྲེས་ཀྱི་ངོར་གུ་གེ་པཎྜྀ་ཏའི་《ཉི་མའི་རིགས་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་》དང་《རྒྱལ་རབས་ཟླ་རིགས་མ་》ལྟ་བུའི་དཔེ་ཁུངས་སྔ་ཤོས་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་བཅུ་གཉིས་མ་བྱུང་བའི་ཡར་སྔོན་གྱི་ཞང་ཞུང་བྱ་རུ་ཅན་གྱི་རྒྱལ་རབས་བཅོ་བརྒྱད་སྐོར་དང་། 《བཤད་མཛོད་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་》ལ་ཁུངས་བཅོལ་ཏེ་ཞང་བོད་རིགས་རུས་ཀྱི་སྐོར་སོགས་ལའང་མཐའ་དཔྱོད་གནང་ཞིང་། འདི་ཉིད་ཞང་ཞུང་གི་ས་ཁོངས་དང་། ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས། སྐད་ཡིག་དང་རིག་གནས་བཅས་ཁྱད་ཆོས་བཞི་ལྡན་གྱི་ཐོག་ནས་ཞིབ་འཇུག་བགྱིས་ཡོད་དོ། །
གཉིས་པ། བོད་སྤྱིའི་རིག་གཞུང་དཔྱད་ཞིབ་ཀྱི་ཡིག་ཆའི་མཛོད་དུ་གྲུབ་པའི་ཚུལ་བསྟན་པ།
ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བོད་ཀྱི་མི་རྣམས་ཤེས་རིག་ལ་བརྩི་མཐོང་ཆེ་ནའང་ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐའི་འཐེན་འཁྱེར་དང་ཕྱོགས་ཁག་མི་འདྲ་བའི་སྟོབས་ཤུགས་བསྐྱེད་རེས་ལས་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་ཐོག་ལྟོས་བཅས་སུ་གཅིག་གྱུར་གྱི་ལྟ་བ་དང་ཐུན་མོང་གཅེས་འཛིན་གྱི་ཚད་དམའ་ཞིང་། བོད་མི་ཚོས་རང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཤོད་པའི་ཚེ་ན་རང་ལུགས་གཅེས་འཛིན་དང་། གཞན་ལུགས་མ་ཤེས་པའམ་ཤེས་བཞིན་མ་སྨོས་པ་སོགས་རྐྱེན་གང་མང་གིས་དེང་རབས་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཁྱབ་ཁོངས་སུའང་། རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་དང་། ལོ་རྒྱུས་དོན་ཆེན། ས་ཁོངས་ངོས་འཛིན། རིག་གནས་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དང་འབྱུང་ཁུངས་འཚོལ་ཞིབ་ཀྱི་སྐོར་སོགས་ཕྱོགས་གང་ཐད་ལ་རྩོད་ཉོག་མང་པོ་བྱུང་ཡོད།
དེབ་འདིའི་རྩོམ་པ་པོས་བློ་གཟུ་བོར་གནས་ཤིང་ཕྱོགས་ལྷུང་གི་དབང་དུ་མ་སོང་བ། གུ་དོག་གི་སྒྲོག་ཏུ་མ་ཚུད་པ། ཁོག་རྒྱ་ཡངས་པ། མཐོང་རྒྱ་ཆེ་བ་⑤བཅས་ཀྱི་སྒོ་ནས་འབྲེལ་ཡོད་གནད་དོན་ཁག་དཔྱད་པ་བྱས་ཡོད། དཔེར་ན། ཞང་ཞུང་བྱ་རུ་ཅན་དང་ཐུ་བྷོད་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་རྗེ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་ཕུ་འདེད་བྱེད་སྐབས། རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ཏུ་འབྱུང་བ་བཞིན་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ནི་ཆུང་ངུའི་དུས་སུ་ཕྱག་སོར་དྲ་བས་འབྲེལ་བ་ཞེས་སོགས་ཆ་བྱད་ཞིབ་འབྲིའི་ཚན་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེར། མི་ཡི་ལུས་ལ་བྱ་ཡི་ཚུགས་ཀར་བཞེངས་ཡོད་པའི་ཡིག་རྒྱུན་ལ་གོང་སྨོས་བཞིན་ཞང་ཞུང་ཡུལ་ནི་ཁྱུང་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་ཡུལ་ཞིག་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་⑥པའི་ཆ་ནས་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་ཕ་ཡུལ་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ཡིན་པར་ཆ་བྱད་ཞིབ་འབྲིའི་ཐོག་བདེན་དཔང་བྱས་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད། བོན་གྱི་གཞུང་ལུགས་རྣམས་སུ་དཔེར་ན། དབལ་གསས་ཀྱི་སྲུང་མ་དབལ་མོ་ཉེར་བདུན་ལྟ་བུ་མི་དང་སྲོག་ཆགས་འདྲེས་པའི་གཟུགས་ཅན་གྱི་ལྷ་ལ་མི་ལུས་རྟ་མགོ་ཅན་དང་། མི་ལུས་སྦྲུལ་མགོ་ཅན། མི་ལུས་སེང་གེའི་མགོ་ཅན། མི་ལུས་འབྲུག་མགོ་ཅན་དང་ཆུ་སྲིན་མགོ་ཅན་སོགས་རིམ་གྱིས་དར།⑦ཞེས་ཀྱང་འཁོད་འདུག་པར་བལྟས་ན་ཁོང་གི་རིགས་པའི་འགྲོ་སྟངས་དེར་ངེས་ཤེས་རྙེད་ཐུབ། གཞན་ཡང་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་རབས་མཐའ་མར་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མངའ་འོག་ཏུ་ཚུད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་། རིག་གནས་དང་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས། སྐད་བརྡ་དང་ཡི་གེ་སོགས་གཞན་འགྱུར་བྱས་ཀྱང་། རྩ་བ་ཉིད་ནས་ཉམས་པ་མ་ཡིན་པར། བཙན་པོའི་མཚན་དོན་ཐོག་ནས་ཀྱང་ཞང་སྐད་དང་བོད་སྐད་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་རྙེད་ཡོད་པ་ལྟར་ཞང་ཞུང་ཐུ་བྷོད་བཙན་པོའི་མངའ་ཞབས་སུ་བསྡུས་པའི་དཀའ་ཁག་གི་བརྒྱུད་རིམ་གསལ་སྟོན་བྱས་ཡོད་པ་ནི། སེ་སྣོལ་ནམ་ལྡེ་ཞེས་པའི་སེ་ནི་ཞང་སྐད་དུ་ལྷ་ཡི་དོན་ཡིན་པ་དང་། སེ་དང་འབྲེལ་བའི་རིགས་རུས་དང་གདུང་རྒྱུད། ཐ་ན་གནས་རི་སོགས་ཀྱང་ཕྱོགས་གང་སར་མཐོང་བ་དང་། ལྡེ་ནི་རྒྱལ་དང་འཕྲུལ་ནམ་ནི་གཞུང་བཙན། གནམ་རི་ནི་གནམ་དམག་དང་སློན་བཙན་ནི་རླུང་རྒྱལ། གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་གུང་ནི་དགུང་གི་བརྡ་རྙིང་ཡིན་ལ་ཞང་སྐད་དབྱིངས་ཀྱི་དོན་ཡིན་པས་བོད་སྐད་ལ་དགུང་གི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན་པ་སོགས་བཙན་པོའི་མཚན་ལ་ཞང་སྐད་ཀྱི་ཐོག་ནས་བོད་སྐད་དུ་འགྲེལ་བརྒྱབ་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་ནི་བོད་སྤྱིའི་རྒྱལ་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་ལ་འཁྲུལ་སེལ་བྱེད་པར་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་སྟབས། རྩོམ་པ་པོས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་སྤྱི་ལ་དཔྱད་ཞིབ་མཛད་དགོས་ན་ངེས་པར་དུ་བོད་སྐད་དང་། ཞང་སྐད། ལེགས་སྦྱར་སྐད། རྒྱ་སྐད་སོགས་མཐོང་ལམ་མི་འདྲ་བའི་ངོས་ནས་དཔྱད་པ་གཏོང་ཐུབ་ཚེ་གནའ་བོའི་ཞང་ཞུང་དང་ཐུ་བྷོད་བར་གྱི་དོན་དངོས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་དང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནད་དོན་མང་པོ་གསལ་འགྲེལ་བྱེད་ཐུབ་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་⑧ཡོད།
འདིར་བོད་སྤྱིའི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་ལ་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་ཡིག་ཆའི་མཛོད་ལྟར་གྲུབ་པ་ཟེར་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གཞན་ཞིག་ནི། རྩོམ་པ་པོས་རྒྱ་བོད་དབྱིན་གསུམ་གྱི་ལམ་ནས་དཔྱད་གཞིར་བཟུང་བའི་ཡིག་ཆ་མི་འདྲ་བ་170ལྷག་ཡོད་དེ། བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་ཀྱང་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་སྔ་ཕྱིའི་མཁས་པ་དག་གི་ཕུལ་བྱུང་བརྩམས་ཆོས་གྲགས་ཅན་དག་གཞིར་བཟུང་ཡོད་པ་མ་ཟད། ད་ལྟ་ཀུན་གྱིས་ལག་སོན་འབྱུང་དཀའ་བའི་ཡིག་ཆའི་རིགས་ཀྱང་མང་པོ་ཞིག་ལུང་དུ་དྲངས་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་རྩོམ་པ་པོས་བོན་གྱི་བཀའ་དང་བཀའ་བརྟེན་གྱི་གཞུང་ཚན་ཁག་ལས་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་གི་ཞིབ་འཇུག་ལ་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་མདོ་སྔགས་རྫོགས་གསུམ་གྱི་འབྲེལ་ཡོད་བོན་སྐོར་རྣམས་བརྗོད་བྱ་དང་མཐུན་པར་ལུང་དྲངས་ཡོད་པ་ནི། དཔེར་ན། ཁྲེང་ཏུའུ་ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ་ནས་ཐོན་པའི་གསེར་གྱི་ཞལ་འབག་དང་བོད་ལྗོངས་མངའ་རིས་གུར་གྱམ་དགོན་པ་ནས་ཐོན་པའི་གསེར་གྱི་ཞལ་འབག་སྐོར་གླེང་དུས། 《མུ་ཆོའི་ཁྲོམ་འདུར་ཆེན་མོ་ལས་ཚེ་འདས་ཀྱི་བླ་འཁོར་ཆ་བདུན་》ཞེས་པའི་གཞུང་དཔྱད་གཞིར་བཟུང་སྟེ། 《དུ་ཏྲི་སིའི་སྒྲུབ་གཞུང་》དུ་འཁོད་པའི་གསེར་ཞལ་ཟེར་པོ་སྐུ་ཡི་རྟེན། །མཚན་བྱང་སྐྱ་བོ་གསུང་གི་རྟེན། །ན་བཟའ་དྲི་མ་ལུས་ཀྱི་རྟེན། །སྨྱུག་རྒོད་ཚིགས་གསུམ་སྲོག་གི་རྟེན། །གསལ་བའི་མེ་ལོང་ཡིད་ཀྱི་རྟེན། །རྟེན་ལྔ་རྟེན་ལ་རྟེན་ཆོས་ལ། །⑨ཞེས་སོགས་དྲངས་ཏེ་ཞལ་འབག་སྐོར་གསལ་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་དང་། སན་ཞིང་ཏུའེ་གནའ་ཤུལ་ནས་ཐོན་པའི་ཟངས་དང་ལི་ཆས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་སྡོང་པོའི་དབྱིབས་ཅན་སྟེང་དུ་བྱ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ཡང་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་རྫོགས་ཆེན་གྱི་གཞུང་《རིག་པའི་ཁུ་བྱུག་》དང་《སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུག་》སོགས་ལ་སྦྲེལ་ནས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་འབྲེལ་བའི་ཚུལ་བརྗོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྔ་འདེད་ཀྱི་ཚུལ་དེར་ཡང་རྒྱུ་མཚན་མེད་པ་མིན་ཏེ། གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགས་གཏེར་ནས་བཏོན་པའི་《རིག་པའི་ཁུ་བྱུག་》གི་གཞུང་དངོས་ནའང་། ཡབ་འཕྲུལ་གཤེན་སྣང་ལྡན་ཉིད་གཡུ་བྱ་ཁུ་བྱུག་ཏུ་སྤྲུལ་ནས་ཤིང་ཤོལ་མོ་སྡོང་གཅིག་གི་ཁར་བབས་ཏེ་གསུང་ལྷང་ལྷང་ཐེངས་གསུམ་གྲགས་པའི་མོད་ལ་བཟང་བཟའ་རིང་བཙུན་ཉིད་ཡིད་སེམས་རབ་ཏུ་སྤྲོ་སྟེ་⑩ཞེས་པར་ཡང་མཐུན་པས། ཟངས་ལིས་བཟོས་པའི་སྡོང་པོ་དེ་ནི་ཤིང་ཤོལ་མོ་སྡོང་གཅིག་ཅེས་པ་ཨེ་ཡིན་ནམ་སྙམ་ཞིང་། གལ་ཏེ་ཡིན་པར་གྱུར་ན་གནའ་ཤུལ་དེ་ནས་ཐོན་པའི་སྡོང་པོ་དེ་ཡང་བོན་གྱི་རྫོགས་པ་ཆེན་པོའི་གཞུང་ལ་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་པར་འདོད། དེ་དང་དེ་ལྟ་བུ་སུས་ཀྱང་དོ་སྣང་མ་མཛད་པའི་གནད་གང་མང་ཞིག་གི་ཐོག་ནས་དེབ་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་སྤྱི་ལ་འཇུག་པའི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུ་དང་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆའི་མཛོད་ལྟ་བུར་གྲུབ་པར་འདོད་པ་ཡིན་ནོ། །
གསུམ་པ། ཞིབ་འཇུག་ཆེད་དེབ་འདིའི་རིན་ཐང་དང་དགེ་མཚན་བསྟན་པ།
ཞང་ཞུང་དུས་སྐབས་ཀྱི་རིག་གནས་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་གཏིང་ཟབ་པ་སྟེ། གུར་གྱམ་དགོན་པ་ནས་རྙེད་པའི་དྲན་པའི་རྡོ་སྐུ་དང་། ཟངས་དང་ལི་ཆས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་གཡག་གཟུགས། གསར་དུ་རྙེད་པའི་གསེར་གྱི་ཞལ་འབག་སོགས་དངོས་ཐོག་གི་བདེན་དཔང་རྙེད་པ་དང་། ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ་ནས་ཀྱང་གསེར་གྱི་ཞལ་འབག་དང་ལི་ཆས། གྲི་འདོགས་སིལ་གསུམ་སོགས་གནའ་བོའི་དུས་ཀྱི་ཡོ་ཆས་རྩ་ཆེན་རྙེད་པར་གཞིགས་ན། སྡེ་རོང་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ལགས་ནས་ཀྱང་དེ་དག་བོད་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་སྨོས་ཏེ་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་བཟོ་རིག་ལག་རྩལ་ལ་གདེང་འཇོག་ལེགས་པོ་བྱས་ཡོད་⑾པ་དང་། ཤར་བ་ཐོགས་མེད་ལགས་ནས་ཀྱང་འདིའི་སྐོར་ཞིབ་ཅིང་རྒྱས་པའི་སྒོ་ནས་འགྲེལ་བརྗོད་ཟབ་མོ་བྱས་པ་སོགས་སྔར་ན་མེད་པའི་ཞིབ་འཇུག་གི་རྒྱུ་ཆ་མང་པོ་མཁོ་འདོན་གནང་ཡོད་དོ། །
《ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག་》ཅེས་པའི་དེབ་འདི་ནི་ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་བོད་ཙམ་མ་ཟད། རྒྱ་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་དང་། འཇང་རིགས་སྟོན་པའི་རིག་གནས། རྒྱ་གར་གྱི་རིག་གནས་བཅས་དང་། གདོད་མའི་བོན་གྱི་རིག་གནས། སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱིས་གསར་དུ་བཏོད་པའི་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་རིག་གནས། ཞང་ཞུང་གི་ཤེས་རིག་སོགས་ཕྱོགས་གང་སར་འབྲེལ་ཏེ་ཞིབ་འཇུག་གནང་ཡོད་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་རྒྱལ་རོང་དང་སན་ཞིང་ཏུའེ་གནའ་ཤུལ། ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ་སོགས་ལ་དེབ་བཅུག་རི་མོ་སྦྱར་ཏེ་ཞིབ་འཇུག་གཏིང་ཟབ་གནང་སྟབས། རང་གི་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་དང་དགེ་མཚན་མངོན་ཡོད་པ་རེད། སན་ཞིང་ཏུའེ་གནའ་ཤུལ་དང་ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ་སོགས་སུ་གསང་སྔགས་ཀྱི་ལུགས་སུ་བཞེངས་པའི་ཟུང་མི་ཁ་སྦྱོར་གྱི་རྣམ་པ་ཅན་གྱི་ཟངས་མི་དང་། 《བཤད་མཛོད་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ་》རུ། མུ་ལེ་གྲུབ་ཤིང་སྡོང་ངམ་མུ་ལེ་དྲུམ་ཤིང་ཞེས་སུ་འབོད་པ། རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་གསང་སྔགས་ཕ་རྒྱུད་སྐོར་འཆད་སྐབས་ཤིང་ཤོལ་མོ་སྡོང་གཅིག་ཏུ་འབོད་པ་གོང་ནས་སྨོས་ཟིན་པ་ལྟར། ད་ལྟའི་སྐབས་སུ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་ཆིང་ཐོང་ཧྲེན་ཧྲུའུ་(青铜神树)ཞེས་སུ་འབོད་པའི་སྡོང་པོའི་སྟེང་དུ་བྱ་དགུ་ཡོད་པ་ཅན་དེ་དང་། ཟངས་ཀྱི་མི་ལ་གཅན་གཟན་གྱི་དབུ་ཅན། ཁྱུང་གི་གཟུགས་དབྱིབས་གསལ་བའི་ཟངས་ཆས། ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ་ནས་ཐོན་པའི་གཡུ་ཆས་དང་། རྡོ་ཆས། བ་སོ།གསེར་ཆས། ཟངས་ཆས། བཀྲག་རྩིའི་རིགས། རུས་སྒྲོམ།རྫ་ཆས་སོགས་དངོས་རིགས་མི་གཅིག་པ་ལྔ་སྟོང་ལྷག་ཐོན་པའི་ནང་ནས། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་སྐོར་རྣམས་ལ་གསལ་ཁ་བཏོན་ནས་འགྲེལ་བརྗོད་གནང་ཡོད་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་རྒྱལ་རོང་ས་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཞང་ཞུང་བོན་གྱི་ཤུལ་དངོས་དག་དང་བསྡུར་བ་བྱས་ཏེ་ཕན་ཚུན་གཅིག་ལ་གཅིག་བརྟེན་གྱི་འབྲེལ་བ་གྲུབ་ཡོད་པའི་སྐོར་གསེད་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད།
ཤིང་ཤོལ་མོ་སྡོང་གཅིག་གི་སྟེང་དུ་ཅིའི་ཕྱིར་བྱ་དགུ་ཡོད་དམ། དེ་བོན་གྱི་ཐེག་པ་རིམ་དགུ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་དམ། ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ་སྟེང་མཐོང་བའི་ཉི་མའི་ལྷ་བྱ་སྟེ་རྒྱ་སྐད་དུ་“太阳神鸟”ཟེར་བའི་སྟེང་གི་བྱ་རྣམས་ཀྱི་འཁོར་ཕྱོགས་དེ་ས་གོ་ལའི་འཁོར་ཕྱོགས་དང་ཅིའི་ཕྱིར་མཐུན་པ་ཡིན་ནམ། ཉི་མའི་ལྷ་བྱ་ཞེས་པའི་ཉི་མའི་ནང་དུ་བྱ་བཞི་འཕུར་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ནམ། དྲི་བ་དེ་དག་ཐད་ཤར་བ་ཐོགས་མེད་ལགས་ཀྱིས་བོན་གྱི་རྫོགས་པ་ཆེན་པོའི་གཞུང་ལུགས་ལས་ཧ་ཅང་གལ་གནད་དུ་མཐོང་བ་གསང་སྔགས་ཕ་རྒྱུད་རིག་པའི་ཁུ་བྱུག་གི་གཞུང་ལ་ཁུངས་བཅོལ་ནས་ཞིབ་འཇུག་གནང་ཡོད་དེ། ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ནི་སྔོན་གྱི་ཚེ་ན་བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་ལ་དད་མོས་བྱེད་པའི་ཡུལ་ཞིག་ཡིན་པའི་ལྟ་ཚུལ་སོགས་གཞིར་བྱས་ཏེ། དེ་དག་ཁྱུང་གི་རིག་གནས་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ལྡན་པའི་ངེས་ཤེས་རྙེད་ཡོད་པ་དང་། གསེར་ཆས་སྤྱད་དེ་བཟོས་པའི་ཉི་མའི་ལྷ་བྱའི་རི་མོ་དེ་ཡང་དོན་དུ་ཉི་མ་དང་འབྲེལ་བ་མེད་པར།《རྒྱལ་ཁྱུང་སྲིད་པའི་རྒྱལ་རབས་》དང་《སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ཀྱི་གཞུང་》ལས་རབ་བྱེད་དང་པོ་དང་གཉིས་པར་སྦྲེལ་ནས། མུ་མེད་ནམ་མཁའ་སྟོང་པ་ལས་སྣང་འགྱུར་སྣོད་ཀྱི་ལས་གྲུབ་པའི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་གྱི་ལྟ་བ་དང་།《མདོ་གཡུང་དྲུང་ཀློང་རྒྱས་》ལས། “དང་པོ་ཡེ་མེད་སྟོང་པ་ལ། །སྲིད་ནི་ཡེ་ཡོད་ཅུང་ལ་སྲིད། །ཆགས་ནི་ཕྲ་རབས་རྡུལ་ལ་ཆགས། །”ཞེས་དང་། 《མཛོད་》ལས། “དེ་ཡང་ཕྲ་བའི་ཕྲ་རབ་རྡུལ། །རླུང་གི་ལས་ལས་བྱུང་བ་ཡིན། །”⑿ཞེས་སོགས་གསེར་རྒྱུའི་བཟོས་པའི་ཉི་མའི་ལྷ་བྱའི་སྟེང་གི་འབྱུང་བའི་ས་བོན་སྐོར་གྱི་ཟབ་མོའི་ལྟ་བར་བརྟེན་ཡོད།《གངས་ཏི་སེའི་བོན་གཞུང་རིག་མཛོད་》དེབ་བཅུ་གཉིས་པར། “ཤིང་སྣང་སྲིད་ཀྱི་རྩེ་ལ་བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་ཆེན་གནས་ཤིང་འཕྱོ་བ་ལ་སོགས། དེ་བཞིན་དུ་རང་རང་གི་ལས་དབང་གིས་མཐོ་རིས་དང་ངན་སོང་གི་གནས་ན་སེམས་ཅན་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་ཡོད་ཅིང་སྲིད་དོ། །”⒀ཞེས་འཁོད་པ་ལྟར། རྩོམ་པ་པོས་ཀྱང་ཡེ་སྲིད་ཤིང་ངམ། སྲིད་པའི་སྡོང་རྒན་ཡིན་མིན་སྐོར་ལ་དོགས་དཔྱོད་གནང་ཡོད། ཁོ་བོས་ནི་སྲིད་པའི་སྡོང་རྒན་གྱི་རིག་གནས་འདི་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ལས་《མངོན་པ་མཛོད་》དང་《སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་》སོགས་སུ་བཀོད་པའི་རིའི་རྒྱལ་པོ་རི་རབ་ཀྱི་ཆགས་ལུགས་དང་། སྲིད་པའི་ཁམས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་གྲོལ་ལུགས་ལ་འབྲེལ་བ་འདུག་པར་སེམས། རྒྱུ་མཚན་གོང་ནས་སྨོས་པ་བཞིན། སྟོན་པ་འཕྲུལ་གཤེན་སྣང་ལྡན་སུམ་ཅུ་རྩ་གསུམ་གྱི་ཡུལ་ནས་གཡུ་བྱ་ཁུ་བྱུག་ཏུ་སྤྲུལ་ནས་མི་ཡུལ་དུ་སླེབས་པ་དང་། ཤིང་ཤོལ་མོ་སྡོང་གཅིག་གི་སྟེང་ནས་གསང་སྔགས་ཀྱི་བོན་བསྟན་པའི་ལོ་རྒྱུས་དུམ་བུ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ནི། མིའི་རིགས་རིག་པའི་མཐོང་ལམ་སྤྱད་དེ་དཔྱད་ན། གདོད་མའི་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་ལྷ་ཡི་ཡུལ་ལམ། སུམ་ཅུ་རྩ་གསུམ་གྱི་གནས་ནི་རི་མཐོ་ས་གཙང་གི་ཡུལ་དུ་མཆིས་པ། གངས་ཅན་ལྗོངས་སམ། རི་བོ་གངས་དཀར་ཏི་སེའི་མཐའ་འཁོར་ཨེ་ཡིན་ནམ་སྙམ་སྟེ། ཉེ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་པའི་སྐབས་སུ་བོད་ནས་མི་རྣམས་རྒྱ་གར་སོགས་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་སླེབས་ན་ཁྱེད་ནི་ལྷ་ཡུལ་ནས་འོང་ངམ། ཞེས་སོགས་དྲི་སྲོལ་ཡོད་པ་མཁན་པོ་ཚེ་རིང་ནོར་བུ་དང་རྒྱ་གར་སྨན་རི་ནས་ཐོན་པའི་འགོ་བ་དགེ་བཤེས་བསྟན་འཛིན་འབྲུག་གྲགས་སོགས་ཀྱིས་རྒྱུན་པར་གླེང་། དེ་བས་ངེད་ཀྱི་བསམ་པར། ད་ལྟ་ལྷོ་ཕྱོགས་ཁྲེང་ཏུའུ་དང་། ཐག་ཉེ་བའི་ཀོང་ཡོན་ཕྱོགས་ཀྱི་སན་ཞིང་ཏུའེ་ནས་ཐོན་པའི་སྡོང་པོ་དེའི་སྟེང་བྱ་མང་པོ་ཞིག་བབས་ཡོད་པར་དཔགས་ན། སྟོན་པ་འཕྲུལ་གཤེན་སྣང་ལྡན་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་རྫོགས་ཆེན་གསུང་དུ་ཕེབས་པའི་རྗེས་ཤུལ་དུ་བཞེངས་པའི་རྟེན་མིན་ནམ་སྙམ་ཞིང་། རྗེས་སུ་ལོ་མང་པོ་འགོར་རྗེས་རང་རང་ལྷོ་བྱང་གང་དུ་གནས་པ་དེ་དག་གི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ལུགས་དང་སྲིད་པའི་གྲོལ་ལུགས་སུ་སོང་བར་འདོད། དེ་ལས་གཞན། ཟངས་མིའི་དབུ་སྟེང་དུ་བྱ་སྒྲོའི་ཚུགས་ཀ་ཡོད་པ་དང་། ད་ལྟ་བོད་ཀྱི་ལུང་པར་ཞྭ་མོའི་སྟེང་དུ་བྱ་སྒྲོ་འཛུགས་པ།⒁ མི་རིགས་གཞན་དག་ལའང་སྣང་ཚུལ་དེ་མཆིས་པ་སོགས་ཞང་ཞུང་བྱ་རུ་ཅན་གྱི་སྐབས་སུ་ཁུངས་འདེད་བྱས་ཏེ། བོན་ལུགས་ཐོབ་དང་གོ་སའི་མཚོན་དོན་ལས་བརྒལ་ཏེ་ཁྱུང་གི་མཚན་རྟགས་སུ་མངོན་པའི་བར་དུ་གཏུགས་ཡོད་པའང་ལི་ཆས་ཀྱིས་བཟོས་པའི་མི་གཟུགས་མགོ་བོའི་ཞྭ་མོའི་དབྱིབས་དང་རྣམ་པ་སོགས་བོན་གྱི་ཞྭ་མོའི་ཁྱད་ཆོས་འབུར་དུ་ཐོན་པར་བསྙད་པ་སོགས་གཞན་དང་མི་མཚུངས་པའི་ཁྱད་ཆོས་དང་དགེ་མཚན་ལྡན།
རྩོམ་པ་པོ་ཁོང་ལོ་དུ་མར་ན་ཞིས་མི་རིགས་ཀྱི་སྟོན་པའི་རིག་གནས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ཆོས་ལུགས་དང་དམངས་སྲོལ་གྱི་བྱེད་སྒོ། རིག་གཞུང་བགྲོ་གླེང་ཚོགས་འདུ་སོགས་གང་མང་ལ་ཞུགས་ཏེ་ཉམས་མྱོང་བརྗེ་རེས་དང་ལེགས་ཐོན་བསྡུ་ལེན་གྱིས་སྟོན་པའི་རིག་གནས་དང་བོན་གྱི་རིག་གནས་བར་གྱི་འབྲེལ་བར་ཡང་ཞིབ་འཇུག་ཟབ་མོ་གནང་ཡོད་པ་ལས། དེབ་འདིར་ས་བཅད་བཅུ་པའི་སྐབས་སུ་དཔྱད་རྩོམ་ཧྲིལ་པོ་ཞིག་གི་ནང་དོན་འཁོད་ཡོད་པ་སྟེ། ན་ཞིའི་སྟོན་པའི་ཡི་གེ་དང་བོད་ཡིག་སྦྲགས་མའི་ཡིག་ཆ། བོད་སྐད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་སོར་བཞག་ཡོད་པའི་སྟོན་པའི་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་འདོན་ཆོག་གྱེར་སྟངས། བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་དུ་མངོན་པའི་ན་ཞིའི་མི་རིགས་སམ་འཇང་རིགས་ཀྱི་སྟོན་པའི་རིག་གནས་སྐོར་གྱི་བརྗེད་ཐོ་སོགས་གཤིབ་བསྡུར་དང་འགྲེལ་བརྗོད་གནང་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་དུ་འཇང་གི་སྟོན་པའི་རིག་གནས་ཁྲོད་མངོན་པའི་སྲིད་པའི་རྒྱུ་བོན་སྐོར་ལས་ཅང་སེང་སྟག་འདུས་དང་། དགྲ་བླ་ཝེར་མའི་རིག་གནས་སོགས་བོན་གྱི་རིག་གནས་དང་མཐུན་པའི་སྒོ་ནས་ཞིབ་འཇུག་ཟབ་མོ་བྱས་ཡོད་དེ། ཝེར་མ་ལ་ཡིག་མ་ཞེས་འབོད་པ་མ་གཏོགས་ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་ད་ལྟ་བོན་གྱི་གཞུང་ལུགས་སུ་ཡོད་པ་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་། ལྷག་པར་དུ་ཀི་ཙི་པེའམ། ཀི་ཚི་རྡོ་རིང་གི་ངོས་སུ་ཡོད་པའི་དགྲ་བླ་བཅུ་གསུམ་གྱི་འདྲ་གཟུགས་དང་བོད་ཡིག་གི་ནང་དོན་ཐད་ནས་རྒན་པ་སངས་ལགས་དང་དངོས་བཅར་བཀའ་འདྲིའི་ཐོག་རྡོ་རིང་དེའི་ནང་དོན་སྐོར་ལ་བསམ་ཚུལ་བརྗེ་རེས་དང་མཛུབ་སྟོན་གནང་བའི་གོ་སྐབས་ཐོབ་སྟེ་ཡུན་ནན་ལི་ཅང་གི་ཡུལ་དུ་དགྲ་བླ་ཝེར་མའི་རིག་གནས་འདི་དར་ནས་མ་མཐའ་ཡང་ལོ་ངོ་བདུན་བརྒྱ་དང་ང་ལྔ་སོང་ཡོད་པའི་⒂དཔྱད་འབྲས་ཐོབ་ཡོད་པ་སོགས་ལས་ཀྱང་། དེབ་འདི་ནི་ཞང་ཞུང་བོན་གྱི་ཤེས་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུ་དང་། བོད་སྤྱིའི་རིག་གཞུང་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་ཡིག་ཆ་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་ངང་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་རྟོགས།
བཞི་པ། དེབ་འདིའི་ཀློག་འགྲེལ་དང་བློ་བསྐྱེད་མདོར་དྲིལ་བ།
དེབ་ཧྲིལ་པོའི་ས་བཅད་ཀྱི་རིམ་པ་དང་ཐད་ཀའི་ནང་དོན་རྣམས་གོང་གསལ་ལྟར་ཡིན་ཞིང་། འདིར་ཀློག་འགྲེལ་དང་བློ་བསྐྱེད་ཀྱི་ཚུལ་དུ་ཅུང་ཙམ་སྨོས་ན། ས་བཅད་གཉིས་པའི་དོན་ཚན་ལྔ་པར། ཞང་ཞུང་རྒྱལ་རབས་དེ་མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་དུ་རིམ་གྱིས་ཉམས་ཏེ་བོད་ཀྱི་ཤར་ལྷོའི་རྒྱུད་དུ་རྒྱུན་སྐྱོང་བྱས་པའི་ཚུལ་རྣམས་ལ་ཞིབ་འཇུག་དང་གསལ་བཤད་གནང་འདུག་སྟེ། ཞང་ཞུང་ཆེ་བའི་དབང་དུ་བཏང་ན་དེང་སྐབས་ཀྱི་རྒྱལ་རོང་ས་ཁུལ་དང་ཟུང་ཆུའི་རྒྱུད། ཐ་ན་ཁྲེང་ཏུའུ་བདེ་ཁམས་ཀྱི་ཀོང་ཧན་(广汉)དུ་ཡོད་པའི་སན་ཞིང་ཏུའེ་དང་ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ་སོགས་ནས་ཀྱང་གནའ་བོའི་ཞང་ཞུང་གི་རྗེས་ཤུལ་འཚོལ་ཐུབ་པའི་ངེས་པ་རྙེད་ཅིང་། ས་བཅད་བདུན་པ་དང་བརྒྱད་པའི་སྐབས་སུ་རེ་རེ་བཞིན་གསལ་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད་པ་རེད། དེ་དག་ཀྱང་རྒྱུ་མཚན་བཤད་དུ་མེད་པར་རང་དགར་སྨྲས་པ་ཙམ་མ་ཡིན་པར། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་དང་། རྒྱལ་རོང་སྐད་དུ་ཡོད་པའི་ཞང་ཞུང་སྐད་ཀྱི་སོར་བཞག་གི་ཆ། ཞང་ཞུང་རྒྱལ་རབས་བཅོ་བརྒྱད་དང་། རྒྱལ་རོང་རྒྱལ་ཁག་བཅོ་བརྒྱད། ཉེ་དེང་གི་གནའ་རྫས་རིག་པའི་རྟོག་ཞིབ་དང་གསར་རྙེད་ཀྱི་འགྲེལ་བཤད་སོགས་ལ་བརྟེན་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན། རྒྱལ་རོང་སྐད་དུ་ཞང་སྐད་སོར་བཞག་ཡོད་པ་ནི། ཕ་ཡུལ་གྱི་ཡུལ་ལ་ཁྱུང་ཟེར་བ་དང་། བྱིས་པ་ཆུང་ངུའི་མིང་ལ་པི་ཙ་ཟེར་བ། (པི་ཙ་ལ་མཚོ་སྔོན་ཞུན་ཧྭ་དང་གཅན་ཚའི་ཡུལ་དུ་བུ་ཙ་ཞེས་ཀྱང་འབྱུང་) གཅིག་གི་གྲངས་ཚིག་ལ་ཏེ་⒃ཟེར་བ་ལྟ་བུ་མང་ངོ་། །
དེ་ཡང་《དབུ་ནག་མིའི་འདྲ་ཆགས་》དང་། 《སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས》 《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ》 དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱི་《ལོ་རྒྱུས་ཀུན་དགའི་མེ་ལོང》 མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་ལགས་ཀྱི་《བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་འབྲེལ་བའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་མི་སྣ་འགའ་ཞིག་གི་སྐོར་རོབ་ཙམ་གླེང་བ》 《རྔ་ཁུལ་གྱི་གནས་ཡིག》 《རྔ་བ་ཁུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》སོགས་དཔྱད་གཞིར་བཅོལ་ནས་རྒྱལ་རོང་ས་ཁུལ་གྱི་རིགས་རུས་སྐོར་ཀྱང་ཕུ་འདེད་བྱས་ཏེ། སྒ་འབྲི་སྦྲ་ལྡོང་ལས་སྦྲ་ཡི་སྐོར་དང་། ཕྱ་དམུ་གཙུག་གསུམ་ལས་དམུ་ཡི་སྐོར་ལ་ཁུངས་འདེད་བྱས་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་རེད། གཞན་ཡང་ས་བཅད་བརྒྱད་པའི་སྐབས་ཀྱི་ཞང་ཞུང་དང་རྒྱལ་རོང་། ཅིན་ཧྲ་གནའ་ཤུལ་བཅས་བཤད་པའི་སྐབས་སུ། གསེར་གྱི་ཞལ་འབག་དང་ལངས་གཟུགས་ཅན་གྱི་ཟངས་མི་མགོ་ན་རལ་པའི་ཚུགས་ཀར་ཡོད་པ་དག་ལ་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ངོས་དང་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་གི་ངོས་ནས་གསེད་བཀྲོལ་བྱེད་དུས་གཤིན་པོའི་བླ་འཁོར་ཆ་བདུན་དང་། གཟེར་མིག་ནས་ལུང་དྲངས་པའི་གཤེན་རབ་སྐུ་བལྟམས་པའི་ཆ་བྱད་ཞིབ་འབྲིའི་⒄་ཚན་པ་དང་སྦྱར་ཡོད་པ་སོགས་གལ་ཆེན་དུ་མཐོང་ནས། ང་རང་མི་སྒེར་ངོས་ནས་ཀྱང་དེ་ལ་དོ་སྣང་གི་འདུན་པ་བྱུང་སྟེ་དངོས་སུ་ཅིན་ཧྲའི་གནའ་ཤུལ་བཤམ་སྟོན་ཁང་དུ་བསྐྱོད་པ་ན། མཐོང་མ་མྱོང་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་མང་པོ་ཞིག་མིག་གི་སྤྱད་བྱར་གྱུར། གནའ་ཤུལ་བཤམ་སྟོན་ཁང་གི་རྩིག་ངོས་སུ་ཅིན་ཧྲའི་རིག་གནས་འདི་གནའ་བོའི་དུས་སུ་ཇི་ལྟར་མཚར་སྡུག་འབར་བ་དང་། གང་ནས་བྱུང་བ། གང་ལ་ཕྱོགས་པ་ཡིན་ནམ། ཞེས་དྲི་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་དྲིས་འདུག་པར། རང་རྒྱལ་གྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཁག་གིས་སོ་སོའི་རིག་གནས་དང་འཚམ་པའི་འགྲེལ་བརྗོད་གང་མང་གནང་ཡོད་པ་དང་། བོད་ནས་སྡེ་རོང་ཚེ་རིང་དོན་གྲུབ་ལགས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ལ་འབྲེལ་བའི་ཚུལ་གྱི་དེབ་ཅིག་བྲིས་གནང་མཛད་པ་དང་། དེ་རྗེས་ཤར་བ་ཐོགས་མེད་ལགས་ནས་སན་ཞིང་ཏུའེ་དང་ཅིན་ཧྲའི་གནའ་ཤུལ་འདི་བོད་དང་འབྲེལ་ཞིང་ལྷག་པར་དུ་ཞང་ཞུང་རིག་གནས་ལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ཚུལ་དག་རི་མོ་དང་། གཞུང་ལུགས་གཤིབ་བསྡུར་གྱིས་དེབ་འདིར་བསྒྲུབས་ཡོད་པ་རེད། གཞན་ཡང་ཅིན་ཧྲའི་གནའ་ཤུལ་སྐབས་ཀྱི་ལངས་གཟུགས་མིའི་ཆ་བྱད་ཞིབ་འབྲིའི་ཚན་པ་ནི་སྡེ་རོང་གིས་ཆེད་རྩོམ་དེའི་ཤོག་ངོས་158ནས་160ཡི་མཚམས་སུ། བོན་གྱི་གསང་སྔགས་ཆོས་པའི་དབུ་ཞྭ་དང་ཡོངས་གྲགས་སུ་པད་ཞུ་རུ་འབོད་པ་དེར་འབྲེལ་ཆགས་སུ་བསྒྲུབས་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་པད་ཞུ་ནི་བོན་གྱི་འདུལ་ཆས་ན་བཟའ་གོས་དྲུག་གི་ཡ་གྱལ་ཡིན་ཞིང་། ཀླད་དུ་སུལ་བུ་ཉེར་ལྔ་ལྡན་ཞིང་། གཙུག་ཏུ་ཚངས་བུག་དོད་པ། ཕྱི་རིམ་པད་འདབ་བཞིའམ་དྲུག་གམ་བརྒྱད་གང་རུང་གིས་བསྐོར་བ་ཞིག་དགོས། དེ་ལ་《འདུལ་བ་》ལས། “པད་ཞུ་སུལ་བུ་རྩ་ལྔ་ནི། །རིགས་ལྔ་སྐུ་ཡི་ལྷ་དང་སྦྱར། །ཕྱོགས་བཞི་དག་ཏུ་པད་འདབ་བཞི། །ནོན་པད་བཞི་ཡིས་མཚམས་བཞིར་མནན། །པད་མ་སྤུངས་པ་ལྟ་བུར་བྱ། །” ⒅ཞེས་གསུངས་ཡོད་པ་ལྟར། ཤར་བ་ཐོགས་མེད་ལགས་ནས་ཀྱང་འབྲུག་ཆུ་ས་ཁུལ་གྱི་གྲོང་སྔགས་དང་། དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ལས་རྙེད་པའི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་ཀྱི་འདྲ་སྐུའི་གཙུག་ཏུ་མནབས་པའི་དབུ་ཞྭ་སོགས་བསྡུར་ཏེ།⒆ སན་ཞིང་ཏུའེ་ནས་ཐོན་པའི་དབུ་ཕྱོགས་གཅན་གཟན་གྱི་དབྱིབས་དང་ཚུགས་ཀ་མིའི་བཟོ་ལྟར་ཆགས་པ་དེ་ལ་འབྲེལ་ཆགས་སུ་བྱས་ཤིང་། ཁྱུང་གི་དབྱིབས་རྣམ་གྱི་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་མངོན་པའི་སྣང་ཚུལ་དག་ཡིན་པ་གསལ་བཤད་གནང་ཡོད་པ་ནི། བྱ་ལུས་མི་ཡི་དབང་ཅན་ལྷ་སྲས་བཞི། ཞེས་དང་། བྱ་རི་རྩེ་ལ་བྱ་ཁྱུང་གི་སྐུ་མི་རུ་སྤྲུལ་བ།མྱིའི་མྱིག་བྱ་མྱིག་དང་མཚུངས་པ་འོག་ནས་འགེབས། མིའི་མགོ་ལ་བོང་བུའི་རྣ་བ་ཅན། ཁྱུང་གཤོག་ལྡིང་བ། ཞྭ་དཀར་ཁྱུང་ལྡིང་མ། ཞེས་པ་ལྟ་བུ་བརྡ་ཆད་རྙིང་པ་དག་གི་འབྱུང་ཁུངས་སྟོན་པའི་དེབ། 《ཁྱུང་ཕོ་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》དང་། 《བཤད་མཛོད་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུ》 《རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ》 《ཞྭ་བཤད་པི་ཝང་དྲུག་འགྱུར་》སོགས་ཁུངས་ཐུབ་ཡིག་ཆ་མང་པོར་བརྟེན་ནས་ཞང་ཞུང་བོན་གྱི་རིག་གནས་ལ་འབྲེལ་བ་ལྡན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད།
དེབ་འདི་ཞིབ་ཏུ་བཀླགས་ཚེ་བློ་བསྐྱེད་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་བ་སྟེ། དེ་ཡང་ཞང་ཞུང་གི་ས་ཁོངས་ངོས་འཛིན་གྱི་ཐད་ནས་བཤད་ན། ཞང་ཞུང་ཞེས་པར་གོ་བ་ལེན་སྟངས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཡོད་པ་སྟེ། ཞང་ཞུང་ནི་ཁྱུང་ལུང་ཞེས་པའི་ཡུལ་གྱི་དོན་ལ་གོ་བ་དང་། ཞང་ཞུང་ནི་སྟོན་པ་གཤེན་རབ་སྐུ་འཁྲུངས་སའི་གནས་སུ་ངོས་འཛིན་པ། ཞང་ཞུང་ནི་ཡུལ་མངའ་རིས་ཀྱི་ཡུལ་ཆ་ཤས་སུ་ངོས་འཛིན་པ། ཞང་ཞུང་ལ་ཡང་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་དང་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་སོགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་འཇོག་ཏུ་ཡོད་པས་ཡུལ་རྒྱ་ཆེ་བ་རྒྱ་མཚོ་ལྟ་བུར་འདོད་པ་སོགས་མང་བ་དང་། བོན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་སློབ་དཔོན་ཚེ་རིང་ཐར་གྱིས་གནའ་བོའི་ཞང་ཞུང་དང་བོད་གཉིས་ནི་རྒྱལ་ཁབ་མི་གཅིག་པ་གཉིས་ཡིན་པར། ཐོག་མའི་དུས་ཀྱི་བོད་ནི་ཡུལ་ཡར་ལུང་གི་ས་ཁོ་ནར་ངོས་འཛིན་པ་ལས། ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་དུ་ངོས་འཛིན་པའི་དེང་གི་མངའ་རིས་དང་རྒྱང་ཐག་རིང་དུ་གྱེས་ཡོད་པ་སྟེ། ཡར་ལུང་གི་བོད་ནི་རྒྱལ་པོ་གཉའ་ཁྲིའི་དུས་ནས་འགོ་ཚུགས་པ་དང་། ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་རབས་ནི་གཉའ་ཁྲིའི་སྔོན་ནས་བཟུང་སྟེ་གནས་ཡོད་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་པ་⒇སོགས་ལ་གཞིགས་ན། ས་ཁོངས་ཁོ་ནའི་ངོས་ཐད་ནས་ཀྱང་ང་ཚོས་མུ་མཐུད་དུ་ཟབ་ཅིང་བརླིང་བའི་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་དགོས་སྙམ་པའི་འདུན་པ་བྱུང་། ས་བཅད་གསུམ་པ་ཞང་ཞུང་དང་ཐུ་བྷོད་བར་གྱི་མཉམ་འདྲེས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་བརྗོད་པའི་སྐབས་སུ། རྩོམ་པ་པོས་ད་ལྟའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ནི་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་དང་ཐུ་བྷོད་ཤེས་རིག་གཉིས་ཟུང་དུ་སྦྲེལ་བའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་། མཐའ་བཞིའི་མི་རིགས་ཁག་གི་རིག་གནས་བསྡུ་ལེན་བྱས་ཏེ་གྲུབ་པའི་སྣ་འདུས་རང་བཞིན་གྱི་གཅིག་གྱུར་གྱི་ཕུང་པོ་ཞིག་ཡིན་（21）ཞེས་པའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན། ལྟ་ཚུལ་འདིས་ང་ཚོ་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དང་ཆོས་ལུགས་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་མི་སྣ་དག་ལ་བློ་སྒོ་ཞིག་ཕྱེས་ཡོད་དེ། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་དགོས་ན་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་དང་། བན་གྱི་ཆོས་འབྱུང་། ཕྱི་ཕྱོགས་མི་རིགས་ཀྱིས་བོད་རང་ལ་གདེང་འཇོག་བྱས་པའི་ཡིག་ཆ་རྣམས། གཞན་ཡང་ཚན་རིག་གི་ལག་རྩལ་དང་དེང་རབས་མིའི་རིགས་རིག་པ་ལས་གནའ་ཤུལ་སྔོག་འདོན་དང་རྟོག་དཔྱོད་ཀྱི་ཐབས་ལས་བདེན་དཔང་བྱེད་བཞིན་པའི་གནད་རྣམས་ངེས་པར་མཁྱེན་དགོས་པར་འདོད། དེ་ལྟར་ན་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཁག་ཏུ་འབྱུང་བའི་སྲོང་བཙན་ཡར་སྔོན་བོད་ན་ཡི་གེ་ཡོད་པར་འདོད་པའི་དགོངས་ཚུལ་རྣམས་ལ་ཡང་ཐུགས་བསམ་བཞེས་དགོས་སྟབས། རྩོམ་པ་པོས་ཀྱང་དེའི་ཐད་ནས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་པོ་ལིག་མི་རྐྱའི་ཐམ་གའི་སྟེང་གི་ཡི་གེ་དང་གུ་གུའི་ལྡེབ་རིས་ངོས་ཀྱི་ཡིག་རྟགས་སོགས་དངོས་རྟགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཡི་གེ་ཡོད་པར་བསྒྲུབས་ཡོད་ཅིང་། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་ཡར་སྔོན་ལ་བོད་དུ་ཡི་གེ་མེད་པ་དང་། རྗེས་སུ་ཞང་བོད་གཅིག་གྱུར་གྱི་གོ་རིམ་ཁྲོད་བོད་ཀྱིས་ཞང་སྐད་ཀྱི་སྨར་ཡིག་བེད་སྤྱོད་གནང་བར་འདོད།（22） དེའི་སྟབས་ཀྱིས་སྐབས་དེ་དུས་ཀྱི་བོད་དེ་ཡར་ལུང་དང་བོད་ཀ་གཡག་དྲུག་གིས་མཚོན་པའི་ས་ཁུལ་དུ་ཡི་གེ་མེད་པ་མ་གཏོགས། ད་ལྟའི་སྣང་ངོའི་བོད་ཁམས་འདི་ལ་ཡི་གེ་ཡོད་དགོས་པར་འདོད་ལ། ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ཏུ་འབྱུང་བའི་“བོད་རང་ལ་སྔ་ན་ཡི་གེ་མེད་དེ་རྒྱལ་པོ་འདིའི་རིང་ལ་བྱུང་”ཞེས་པ་ཡང་བོད་ཡར་ལུང་ཁོ་ནར་གོ་དགོས་སྙམ། དེ་ལ་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་ཡར་སྔོན་གྱི་བོན་པོའི་ཡིག་རྙིང་ཁྲོད་ཀྱི་ཞང་བོད་ཤན་སྦྱར་གྱི་རིས་（23）སུ་ཕབ་ཡོད་པའི་ནང་དོན་ཞིག་ཀྱང་དྲངས་ཡོད་པ་རེད། བློ་བསྐྱེད་གཞན་ཞིག་ནི། ད་ལྟ་ཞང་ཞུང་ཤེས་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་དགོས་ན། ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་རོང་གཙོར་བྱས་པའི་ཡུན་ནན་གྱི་འཇང་གི་སྟོན་པའི་(东巴文化)རིག་གནས་དང་། གཡག་རྔ་ས་ཁུལ་གྱི་རི་བོ་གངས་དཀར་རྒྱུད་ཀྱི་མི་ཉག་བོད་པའི་ཆོས་ལུགས་སྣང་ཚུལ། ཀན་སུའུ་དང་སི་ཁྲོན་གཉིས་ཀྱི་འདྲེས་མཚམས་སུ་ཡོད་པའི་བོད་དམག་(白马藏族)གི་སྡེའི་ཆོས་ལུགས་ཆོ་ག ལིའང་ཧྲན་ས་ཁུལ་དུ་ཡོད་པའི་དབྱི་རིགས་ཀྱི་པི་མོ་རིག་གནས་(比摩文化)དང་ཆང་རིགས་ཀྱི་སྲིད་པའི་རིག་གནས་(释比文化)སོགས་ཀྱང་འདོར་བ་མེད་པར་དོ་སྣང་ཡོད་དགོས་པར་སྙམ་མོ། །
མཆན་འགྲེལ།
①དཔྱད་རྩོམ་འདི་ནི་ལྷོ་ནུབ་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་ཚན་རིག་གསར་གཏོད་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་ལས་གཞིའི་རྣམ་གྲངས་ཨང་རྟགས་CX2019BS15ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་ཡིན།
②ཀུན་བཟང་བློ་གྲོས། 《ཞང་བོད་ཀྱི་བསྟན་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལྷ་རྒྱུད་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་མ་བཅོས་གསེར་གྱི་ཡང་ཞུན》 [M] པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013ལོ། ཤོག་ངོས་50
③ཚེ་རིང་ཐར། 《རྒྱལ་ཕྱི་ནང་གི་ཞང་ཞུང་ཞིབ་འཇུག་གནས་སྟངས》[OL] 陀乐信众 ཞེས་པའི་སྐད་འཕྲིན་སྤྱི་སྟེགས། 2016ལོའི་ཟླ་9པའི་ཚེས་27ཉིན། མཚོ་སྔོན་པཎ་ཆེན་ཞིབ་འཇུག་གླིང་ནས་འཆད་ཁྲིད་གནང་བའི་སྒྲ་རུ་གསལ།
④同美：《象雄文明研究》[M]，四川民族出版社，2018年，第22页。
⑤བོན་བརྒྱ་དགེ་ལེགས་ལྷུན་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ། 《ལོ་རྒྱུས་ཉེར་མཁོ་བསྟན་རྩིས་རིས་མེད་དཔྱད་པ་དང་བཅས་པ་ཡིད་ཀྱི་མུན་སེལ་སྒྲོན་མེ་བློ་གསར་དགའ་བའི་མཛེས་རྒྱན》 [M] ལན་ཀྲོའུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2009ལོ། ཤོག་ངོས་268
⑥同美：《象雄文明研究》[M]，四川民族出版社，2018年，第22页。
⑦མཁན་པོ་ཚེ་རིང་ནོར་བུས་བརྩམས། 《བོན་ལུགས་རྫོགས་ཆེན་དང་འབྲེལ་བའི་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག》 [M] ཁྲེང་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018ལོ། ཤོག་ངོས་2
⑧⑨同美：《象雄文明研究》[M]，四川民族出版社，2018年，第28页;第223页。
⑩མཁན་པོ་ཚེ་རིང་ནོར་བུས་བརྩམས། 《བོན་ལུགས་རྫོགས་ཆེན་དང་འབྲེལ་བའི་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག》 [M] ཁྲེང་ཏུའུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2018 ལོ། ཤོག་ངོས་284
⑾得荣•泽仁邓珠编著：《揭谜古蜀人的渊源》[M]，四川出版集团，2010年，第199页。
⑿ཀུན་བཟང་བློ་གྲོས། 《ཞང་བོད་ཀྱི་བསྟན་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལྷ་རྒྱུད་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་མ་བཅོས་གསེར་གྱི་ཡང་ཞུན》[M] པེ་ཅིན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2013ལོ། ཤོག་ངོས་4
⒀才让太主编：《岗底斯山雍仲本教文献丛书》第12卷[G]（藏文，共计25卷），民族出版社出版，2010年，第386页。
⒁同美：《象雄文明研究》[M]，四川民族出版社，2018年，第200—201页。
⒂⒃同美：《象雄文明研究》[M]，四川民族出版社，2018年，第264页;第43页。
⒄⒆同美：《象雄文明研究》[M]，四川民族出版社，2018年，第223页;第204页。
⒅《བོད་ཞྭ་བརྒྱ་ཡི་ངོ་སྤྲོད》 ཕ་ཡུལ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་དེབ་ཕྲེང་། [OL] P57 微信公众：文学讲坛网，2019年1月27日。
⒇[声动高原］微信公众 [OL] 才让太：《寻找藏文化之“根”》2015年12月26日。
（21）（22）（23）同美：《象雄文明研究》[M]，四川民族出版社，2018年，第54页;第61页;第65页。
