བོད་ཀྱི་མིང་བརྡའི་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་དུ་འུ་ཅག་གི་མཁས་པ་སྔ་ཕྱི་རིམ་པས་སྔོན་གྱི་བརྡ་དང་ཐ་སྙད་མང་བོ་ཞིག་གི་ཡིག་ཐོབ་ལ་ཡིག་ཟོར་ཡངས་པར་དགོངས་ཏེ། སྐབས་ཐོབ་ངེས་ཅན་དུ་འཕུལ་རྟེན་འདོར་ལེན་གནང་བ་དག་ལས་ཕྱིས་སུ་ང་ཚོར་ད་ལྟའི་"གདམ་ང་ཅན་"དང་"འབྲི་ཚུལ་གཞན་"ཞེས་པ་འདི་དག་བྱུང་བ་ཡིན་པར་འདོད། རྒྱུ་མཚན་དེའི་ཕྱིར། སྐབས་ཀྱི་གླེང་བྱ་ལོ་གསར་དང་ལོ་སར་ཞེས་པའི་འཕུལ་བྱེད་ཡོད་མེད་ཀྱི་འབྲི་ཚུལ་འདི་གཉིས་ཀྱང་ཅིག་ཤོས་དག་ལ་ཅིག་ཤོས་མི་དག་པའི་ཤན་འབྱེད་མི་ཐུབ་པར་གདམ་ང་ཅན་གྱི་འབྲི་ཚུལ་ཞིག་ཏུ་ངོས་གཟུང་ཆོག་པར་སྙམ་པས། གཤམ་དུ་དེ་འབྲེལ་གྱི་གླེང་མོལ་ཐུང་ངུ་ཞིག་ལ་གཞུག་པར་བྱ།
དང་བོ། ལོ་གསར་དང་ལོ་སར་གཉིས་གདམ་ང་ཅན་དུ་བྲི་ཆོག་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་བསྟན་པ།
        ཚུལ་འདིར་མཁས་པའི་དབང་བོ་རྗེ་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་རྒྱ་མཚོས། རྟགས་མཐའ་འདྲེན་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་ཚིག་སྡུད་སོགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་སྔོན་འཇུག་དབྱི་བ་ཡོད་པའི་དཔེར། ལོ་གསར་བ་དང་གོས་གསར་བ་ལ་རིམ་བཞིན་ལོ་སར་དང་གོས་སར་ཞེས་བཀོད་ཡོད་[1] པ་དེ་ལྟར་ན། ལོ་སར་ཞེས་པ་ནི་ལོ་གསར་བ་ཞེས་པའི་ཚིག་སྡུད་ཡིན་པ་གང་ཞིག་ལ། རྟགས་མཐའ་འདྲེན་ཚུལ་གྱི་དབང་གིས་སྔོན་འཇུག་ག་ཡིག་ཕྱིས་པར་ངོས་གཟུང་དགོས་པ་ཡིན། བཞེད་ཕྱོགས་དེ་ལྟར་ན། ལོ་གསར་བ་ཞེས་པའི་ཚིག་སྡུད་སྐབས་ལོ་སར་ཞེས་བྲིས་པ་ནི་དོན་ལ་གནས་ཤིང་དག་པར་མཐོང་།
ཡིན་ནའང་། ང་ཚོས་ད་དུང་དེ་ལས་ཀྱང་ཆེས་སྔ་བའི་སྔོན་བྱོན་མཁས་པའི་གསུང་ཁག་ཏུ་མཇལ་ན། མིང་གང་གི་ཚིག་གྲོགས་སུ་སྦྱར་ཡོད་མེད་ལ་མ་ལྟོས་པར་སྤྱིར་གསར་བ་དང་སར་བ་གཉིས་གདམ་ང་ལྟ་བུར་བྲིས་པ་མང་དུ་སྣང་སྟེ། དཔེར་ན། ས་ཆེན་ཀུན་དགའ་སྙིང་པོས་(༡༠༩༢-༡༡༥༨)མཛད་པའི་བདེ་མཆོག་རྩ་རྒྱུད་ཀྱི་ཊཱིཀ་ལས། "དཀྱིལ་འཁོར་བསྒྲུབས་ནས་དཀྱིལ་འཁོར་དེའི་འགྲམ་དུ་རོ་སར་བ་མཚན་དང་ལྡན་པ་ཅིག་གཞག་ལ། སྐར་མ་རྒྱལ་ལ་བབ་པ་ན་བདག་གི་སྙིང་ག་ནས་ཡི་གེ་ཧཱུྃ་གཅིག་བཏོན་ཏེ་རོའི་སྙིང་གར་སྤྲོས་ལ།"[2]ཞེས་དང་། ཡང་རབ་བྱུང་བཅུ་གཉིས་པའི་ནང་མཛད་ཅིང་ཀུན་གྱིས་ཚད་ཐུབ་ཏུ་བགྲང་བའི་དག་ཡིག་མཁས་པ་དགའ་སྐྱེད་དུའང་། སར་བ་ལྟ་བུར་གང་ཡང་རུང་།།ཞེས་གསར་བ་དང་སར་བ་གཉིས་གང་བྲིས་ཀྱང་རུང་བར་བཞེད་ལ།[3] དེ་བཞིན་དུ་སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་(༡༦༩༩-༡༧༧༤)གྱིས་ཀྱང་། རྩེ་ཞོལ་དང་། སྣར་ཐང་གི་བཀའ་བསྟན་པར་མར་གསར་ཞེས་བྲིས་པ་ལ་ཁོང་གིས་ཞུ་དག་གནང་བའི་སྡེ་དགེའི་བཀའ་འགྱུར་དུ་སར་ཞེས་བྲིས་པ་མང་དུ་མཆིས་ཏེ། ཚུལ་འདི་བཀའ་བསྟན་དཔེ་བསྡུར་མའི་འདུལ་བ་ཕྲན་ཚེགས་ཀྱི་གཞི་སྟེ། འདུལ་བ་པོད་ཐ་པའི་བསྡུར་མཆན་དུའང་། "པོད་འདིའི་ནང་དུ་སར་པ་ཞེས་པ་རྣམས་ཞོལ་ལ་གསར་པ་དང་། སྣར་ལ་སྐབས་འགར་གསར་པ་ཞེས་འཁོད་ཀྱང་གཤམ་དུ་བསྡུར་མཆན་དུ་བཀོད་མེད་"[4]ཅེས་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད་པ་དེས་མཚོན་ཐུབ།
        དེ་ལྟར་བཀའ་བསྟན་གྱིས་མཚོན་པའི་སྔོན་གྱི་གླེགས་བམ་ཁག་ཏུ། གསར་དང་སར་གཉིས་སྐབས་དུ་མར་ཁྱད་མེད་དུ་བྲིས་ཡོད་པར་བརྟེན། ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་པའི་དབང་པོ་ཅོ་ནེ་གྲགས་པ་བཤད་སྒྲུབ་(༡༦༧༥-༡༧༤༩)དང་། ཨ་ལག་ཤ་བསྟན་དར་ལྷ་རམས་པ་(༡༧༥༩-?)གཉིས་ཀྱིས་ཀྱང་། རང་རང་གི་དག་ཡིག་ཏུ། སར་བ་ལྟ་བུར་གང་ཡང་རུང་།།[5] ཞེས་པ་དང་། གསར་བ་སར་བ་གང་ཡང་རུང་།།[6] ཞེས་གསར་དང་སར་གཉིས་གདམ་ང་ཅན་གྱི་འབྲི་ཚུལ་དུ་གསུངས་ཡོད་ལ། ཚུལ་དེ་དག་ལ་གཞིགས་ཏེ་ཀུན་ལ་ཆ་རྒྱུས་ཡོད་པའི་བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་དང་། དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་བཅས་སུའང་། སར་བ་ནི་གསར་བའི་འབྲི་ཚུལ་གཞན་ཡིན་པར་འགྲེལ་དགོས་བྱུང་ཡོད་དོ།།
གཉིས་པ། ཚིག་གྲོགས་ཀྱི་དབང་གིས་སྔོན་འཇུག་ཕྱིས་པའི་དཔེ་མཚོན་གཞན་ཡོད་པར་བསྟན་པ།
        ཚིག་གྲོགས་སམ་རྟགས་མཐའ་འདྲེན་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་སྔོན་འཇུག་དབྱི་བར་བྱ་བ་ནི་གསར་དང་སར་གཉིས་གཅིག་པོའི་སྟེང་ནས་ཨུ་ཚུགས་བྱ་དགོས་པ་ཞིག་ནི་མ་ཡིན་ཏེ། བཅུ་ཞེས་པར་མཐའ་རྟེན་ཅན་གྱི་ཚིག་གྲོགས་གཞན་འབྱུང་ཚེ་སུམ་ཅུ་དང་། དྲུག་ཅུ། བདུན་ཅུ། བརྒྱད་ཅུ་ཞེས་པ་དང་། གཉིས་དང་གསུམ་གྱི་ཚིག་གྲོགས་སུའང་བརྒྱ་དང་སྟོང་ཞེས་སྦྱར་ཚེ་ཚིག་གྲོགས་སྔ་མའི་གས་འཕུལ་ཕྱིས་ཏེ་ཉིས་བརྒྱ་དང་སུམ་བརྒྱ་ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟ་བུ་དང་། དེ་མིན་མདོག་ཅེས་པ་ཚིག་གྲོགས་ཁ་དང་འཕྲད་ཚེ་ཁ་དོག་ཅེས་མས་འཕུལ་དབྱི་བ་དང་། དེ་བཞིན་དུ། གསེང་།-གུང་སེང་། བསངས།-སྔོ་སངས། གཟུག-ན་ཟུག བརྒྱུས།-ལོ་རྒྱུས། བརླབས།-བྱིན་རླབས། ལྟ་བུ་དང་། ཡང་གནམ་ཞེས་པ་མཁའ་དང་ཟླ་ལ་འཕྲད་ཚེ་རིམ་བཞིན་ནམ་མཁའ་དང་ནམ་ཟླ་ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སོགས་ད་དུང་འདི་དང་རིགས་འདྲ་བ་མང་དུ་མཆིས་པར་སྙམ།
        དེ་ལྟར་བསམས་ཚེ། ང་ཚོས་རྒྱུན་དུ་འབྲི་ཚུལ་གདམ་ང་ཅན་དུ་སྤྱད་དང་སྤྱོད་ཀྱིན་པའི་ཕྲེང་དང་འཕྲེང་། གཟེགས་དང་ཟེགས་ཞེས་པར་ཡང་། འཕྲེང་བ་དང་གཟེགས་མ་ཞེས་པའི་སྐབས་སྔོན་འཇུག་ཅན་གྱི་འབྲི་ཚུལ་དེ་དང་། དམིགས་བསལ་ཚིག་སྡུད་ཀྱི་སྐབས་སུ། གསེར་གྱི་འཕྲེང་བ་ལ་གསེར་ཕྲེང་དང་། རྡོ་ཡི་གཟེགས་མ་ལ་རྡོ་ཟེགས་ཞེས་སྔོན་འཇུག་མེད་པའི་འབྲི་ཚུལ་དེ་བཞིན་དེ་ལྟར་གཅིག་གྱུར་དུ་སྤྱད་ན་ལེགས་པར་འདོད་པ་ནི་ཞར་བྱུང་དུ་ཐལ་བའི་རྨོངས་ཚུལ་ཙམ་མོ།།
གསུམ་པ། སར་ཞེས་པ་བྱ་ཚིག་ཡིན་མིན་ལ་བསྐྱར་དུ་དོགས་འཆར་སློང་བ།
        ལོ་འགའི་གོང་ལ་ཁོ་བོས་དྲ་གྲོགས་ཤིག་གི་དྲི་ལན་དུ། "ལོ་སར་དང་མ་སར་ཞེས་པའི་སྐད་ཆའི་འགྲོས་ལ་དཔག་ན་སྐབས་འདིར་སར་ཞེས་པ་ཚེས་དང་དོན་གཅིག་སྟེ། ལོ་མ་སར་སྔོན་ལ་ཞེས་ཚེ་ལོ་གསར་བ་མ་ཚེས་སྔོན་ལ་ཞེས་པའི་དོན་ཉིད་ལས་མ་འདས་པས། སར་ཞེས་པ་འདི་ཚེས་དང་དོན་གཅིག་པའི་བྱ་ཚིག་ཅིག་ཏུ་འདོད་"[7] པའི་དོགས་འཆར་ཞིག་གླེང་ཡོད་ཀྱང་། དེ་ནི་སྐབས་དེའི་དོགས་འཆར་ཙམ་པོ་ལས་བྱ་ཚིག་ཏུ་བསྟན་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་རྒྱབ་རྟེན་གང་ཡང་མེད། ཡིན་ཡང་། འུ་ཚོའི་སྐད་ཆའི་འགྲོས་ཀྱི་སར་ཞེས་པའི་བརྡ་འདི་སྤྱོད་ཚུལ་ལ་བསམས་ན། ད་དུང་ཡང་བྱ་ཚིག་ཅིག་ཡིན་པའི་དོགས་པ་སྔར་བཞིན་འཆར་ལ། དེའང་ངོ་བོའི་ཆ་ནས་བྱེད་མེད་ལས་ཚིག་དང་། རྣམ་པའི་ཆ་ནས་དུས་གསུམ་གཟུགས་མི་འགྱུར་བའི་བྱ་ཚིག་ཏུ་འདོད་དང་འདོད་ཀྱིན་ཡོད།
མདོར་ན། ལོ་སར་དང་ལོ་་་་་སར་བའམ་ལོ་་་་སར་ཞེས་པ་གཉིས་སོ་སོར་ཚིག་གི་གཅོད་མཚམས་མི་འདྲ་བ་བཞིན་དུ་གོ་བའང་མི་འདྲ་སྟེ། དབུས་བཟའ་མཁའ་འགྲོའམ་ཀུན་བཟང་བདེ་སྐྱོང་དབང་མོའི་(༡༨༨༠-༡༩༢༩)རང་རྣམ་དུ། "ད་ལོ་སར་བ་ལ་ཟླ་བ་གཅིག་ལས་མེད་པས། ལོ་སར་ན་རང་ལོ་བཅུ་དྲུག་ལ་ཐོན་པ་ཡིན་པས།"[8] ཞེས་དང་། "དེ་ནས་རང་ལོ་བཅོ་ལྔའི་དུས་ལོ་སར་རན་བྱུང་བས། དཔོན་མོ་དང་ཡུལ་མི་རྣམས་ཀྱིས་ང་རང་ཕར་འོང་དགོས་ཟེར།"[9] ཞེས་པའི་བརྗོད་པ་དུམ་བུ་འདི་གཉིས་ལས་སྔ་མ་སར་ཞེས་པར་བྱ་ཚིག་གི་གོ་བ་གསལ་ལ། ཕྱི་མའི་ལོ་སར་ཞེས་པ་ལོ་གསར་བ་ཞེས་པའི་ཚིག་སྡུད་ཀྱི་མིང་རང་དུ་གོ་དགོས་པ་ལྟ་བུས་མཚོན་པར་སྙམ།
དེ་ལྟར་ནའང་། འདིར་ད་དུང་སྐད་ཆའི་བརྗོད་པ་གཞན་ཁ་ཤས་ཤིག་གི་སྟེང་ནས་བསམས་ཚེ། སར་ཞེས་པ་འདི་བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག་ཅིག་ཏུའང་འདོད་ཆོག་པར་སྙམ་སྟེ། དཔེར་ན། ད་ལོར་འབྲས་སྤུངས་ན་ལོ་སར་གྱིན་ཡོད། སང་ལོར་ལྷ་ས་རུ་ལོ་སར་རྒྱུ་ཡིན། ན་ནིང་མངའ་རིས་ནས་ལོ་སར་པ་ཡིན། ཞེས་པ་དང་། གཞན་ལོ་མ་སར། ལོ་མི་སར། ཞེས་བྱུང་ཟིན་བཀག་པ་དང་། འབྱུང་འགྱུར་འགོག་པའི་དགག་སྒྲ་སྦྱར་ཆོག་ལ། དེ་བཞིན་ལོ་མ་སར་ཞེས་པར་དགག་སྒྲའི་སྐུལ་ཚིག་གི་གོ་བའང་འཆར་བས་ན། སར་ཞེས་པ་འདི་རོལ་ཞེས་པ་དང་འདྲ་བའི་བྱེད་འབྲེལ་ལས་ཚིག་གི་བྱ་ཚིག་ཅིག་ཏུའང་གོ་བ་ལེན་ཆོག་པར་སྙམ་པས་དཔྱད་པར་འཚལ།
བཞི་བ། མཇུག་བསྡུ་བ།
        ཉིན་འདི་ཚོར་དྲ་གྲོགས་འགའ་རེས་ལོ་གསར་དང་ལོ་སར་གཉིས་གང་ཞིག་བྲིས་ན་འགྲིག་མིན་གྱི་དོགས་འདྲི་གནང་ཞིང་། དྲ་ཐོག་ཏུའང་འདིའི་སྐོར་ནས་རྩོད་པ་ཉི་ཚེ་བ་རེ་བྱེད་ཀྱིན་པ་མཐོང་འཕྲལ། གུང་གསེང་གི་དུས་ཚོད་ཉུང་ཙམ་སྤྱད་དེ་འདིའི་སྐོར་ནས་དོགས་འདྲི་གནང་མཁན་གྱི་དྲ་གྲོགས་ཚོར་བག་ཙམ་ཕན་པར་སྙམ་སྟེ་འདི་ལྟར་ཡིག་རིས་སུ་ཕབ་པ་ཡིན་ལ། དེའང་གསར་དང་གསར་བའི་འབྲི་ཚུལ་གཞན་ལ། སར་དང་སར་བ་ཞེས་བྲིས་ཡོད་པའི་ཁུངས་འགའ་རེ་བསྟན་པ་ཙམ་ལས། སར་དང་སར་བ་ཞེས་པ་རྣམ་པ་ཀུན་ཏུ་གསར་དང་གསར་བའི་དོན་ཅན་དུ་གོ་དགོས་པར་གླེང་བ་གཏན་ནས་མིན།
        ཡང་སར་བ་ཞེས་པ་ཚིག་གྲོགས་གཅིག་པོར་བསམས་ཏེ་གསར་བའི་དོན་ཅན་དུ་གོ་ནའང་མི་རུང་བར་འདྲ་སྟེ། ཅོ་ནེ་གྲགས་པ་བཤད་སྒྲུབ་ཀྱིས། "ཐིག་སྐུད་སར་བ་ཞེས་པའི་སར་པའི་སྐད་དོད་ན་བ་ཞེས་པ་དགུ་ཞེས་པ་ལ་འགྲོ་བས་སྒྲུབ་པ་པོའི་ཕུང་པོ་ལྔ་དང་ཁམས་བཞི་སྟེ་དགུ་པོ་འོད་གསལ་དུ་བསྡུས་ནས་འོད་གསལ་གྱི་ཡེ་ཤེས་དང་ངོ་བོ་གཅིག་ཏུ་གྱུར་པ་ནི་ལེགས་པར་བཀལ་བའི་དོན་ནོ། །"[10] ཞེས་གསུངས་པའི་ཚིག་ཟུར་གྱི་ཐིག་སྐུད་སར་བ་ཞེས་པ་ནི་ཐིག་སྐུད་གསར་བའི་དོན་མ་ཡིན་པ་ལྟ་བུས་མཚོན་ནོ།།
༢༠༡༧ ལོའི་ཟླ་ ༢ ཚེས་ ༢༨ དགོང་མོར་བྲིས།