གཡང་མོ་མཚོ། 

ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དང་འབྲེལ་བའི་གླེང་། 
        སྔོན་དུ་འགྲོ་དགོས་པ་ཞིག་ལ། བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་གི་རྣམ་གྲངས་ལ་བཙན་པོའི་སྐབས་དང་བཙན་པོའི་རྗེས་སམ།ཡང་ན་བསྟན་པ་སྔ་དར་དང་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་ཞེས་ཕྱེས་ན་ཅུང་མ་དག་པར་མཐོང་སྟེ།  དུས་སྐབས་གཉིས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་ལ་དུས་ཀྱི་སྟོང་ཆས་ཆོད་པའི་ངེས་པ་མེད། བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་དང་བྱེ་བྲག་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ཤོག་དྲིལ་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་གྱི་ཆེད་མཁས་པSam van SchaikདངKazushiIwaoགཉིས་ཀྱིས་དབྱིན་ཇིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་པའི་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་རྒྱ་ཡིག་གི་ཤོག་དྲིལ་ལ་དཀར་ཆག་སྒྲིག་སྐབས་སྦ་བཞེདཀྱི་དུམ་བུ་ཞིག་བར་གསེང་ནས་རྙེད་སོན་བྱུང་།    ཆེད་མཁས་དེ་གཉིས་ཀྱིས་དབྱིན་ཇིའི་རྒྱལ་གཉེར་འགྲེམ་སྟོན་ཁང(BritishMuscum)དུ་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་རྒྱ་ཡིག་གི་ཤོག་དྲིལ་ཨངOr.8210/S.9498 “(A)དང་ཤོག་དྲིལ་ཨངOr.8210/S.13683གཉིས་ནས་རིམ་བཞིན་དུ་མཐོ་ཚད་ལ9.4cmདང་ཞེང་ལ24.Ocmཅན་དང་། མཐོ་ཚད་ལ2.5cmདང་ཞེང་ལ14.2cmཅན་གྱི་སྦ་བཞེད་ཀྱི་དུམ་བུ་གཉིས་གསར་རྙེད་བྱུང་།   རགས་རྩིས་བྱས་ན་ཕལ་ཆེར་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་ཏུན་ཧོང་དབང་སྒྱུར་མགོ་ཚུགས་པ(སྤྱི་ལོ786)ནས་ཏུན་ཧོང་བྲག་ཕུག་སྒོ་བརྒྱབ་པའི(དུས་རབས་བཅུ་ག་ཅིག་པའི་དུས་མགོ་བར་སྐབས་ཤིག་གི་བརྩམས་ཆོས་ཡིན་པར་འདོད།། སྦ་བཞེད་ཀྱི་དུམ་བུ་ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་དུ་རྙེད་པ་འདིས་བོད་ཀྱི་དུས་རབས་རིམ་བྱུང་གི་ཡིག་ཆ་ཁག་ནི་དུས་ཀྱི་སྟོང་ཆས་མ་ཆོད་ཅིང་། དུས་རིམ་སོ་སོའི་ཡིག་ཆའི་བར་ལ་འབྲེལ་བེ་དམ་ཟབ་ཡོད་པ་མཆོ། ན། ཡང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དེ་ཡིག་ཆ་ཚད་ལྡན་ཡིན་མིན་སྐོར་གྱི་བགྲོ་གླེང་གཞན་ཞིག་ནི། ཏུང་ཧོང་ཡིག་རྙིང་གི་ཆེད་མཁས་པJacobDaon ལགས་དང་།།  Tom Daོd.      Samvan    Schaikབོད་རིག་པའི་ཆེད་མཁསM1ichae1Walterརྣམ་པ་ལྟར་ན། དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་ཤོག་དྲིལ་ཨངPT1288མ་གཏོགས། གཞན་ཤོག་དྲིལ་ཨངI0751དང་ཨངPT016སོགས་ཤོག་་དྲིལ་སྐོར་ཞིག་ནི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་མཇུག་ལ་བརྩམས་པ་དང་། རྒྱལ་པོ་རིམ་བྱོགོགྱི་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་པའི་ཤོག་དྲིལ་ཨངPT1287སོགས་ནི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སིལ་བུར་ཐོར་རྗེས་བརྩམས་པ་དང་།ཤོག་དྲིལ་ཨངPT1047ནི་དུས་ཕྱིས་ཀྱི་འགྱུར་རྩོམ་ཡིན་པ་བཅས་ཀྱི་གནད་དོན་སྐོར་ཞིག་ཉེ་ཆར་གསལ་་བསྒྲགས་བྱས་སོང་། འདི་ལྟར། ང་ཚོས་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ཤོག་དྲིལ་དེ་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཁྱད་པར་དུ་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་དང་བརྩི་བཞིན་པའི་སྒང་འདིར། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་བོད་རིག་པས་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཆའི་ཚད་ལྡན་རང་བཞིན་ལ་ཐེ་ཚོམ་དང་བློ་རྩེ་གཉིས་བྱེད་བཞིན་པའི་སྒང་ཡིན།ཡིན་ནའང་།  མིག་སྔར་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་རང་སྟེང་ལའང་དཀའ་ངལ་ཆེན་པོ་འཕྲད་ཡོད་ཅིང་།ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ནི་རྣམ་གྲངས་མང་ཞིང་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བའི་ལས་གཞི་ཞིག་་ཡིན།ཁྱད་པར་དུ་དབྱིན་ཇིའི་རྒྱལ་གཉེར་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ཤོག་དྲིལ་རྣམས་ལ་ད་དུང་དཀར་ཆག་བསྒྲིགས་ཚར་མེད་ཅིང་། བོད་ཀྱི་ཤོག་དྲིལ་མང་པོ་ཞིག་རྒྱ་ཡིག་གི་ཤོག་དྲིལ་སོགས་དང་་འདྲེས་ནས་སོ་སོར་ཕྱེས་མེད་པས། བོད་ཀྱི་ཤོག་དྲིལ་ལ་སྤྱི་ཁྱབ་ནས་གོ་ལམ་ལོན་པའི་གནས་ཚུལ་འོགཤོག་དྲིལ་ཁག་ཅིག་ལས་འཕྲོས་པའི་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་དང་་་ངག་སྲོལྭ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་རེ་འགའ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་་ཀྱི་ཤོག་དྲིལ་ཡོངས་ལ་གདེང་འཇོག་བྱེད་པ་ནི་ཅུང་མི་་འོས་པར་མཐོང་། 
        གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་དང་འབྲེལ་བའིཏུན་ཧོང་གི་ཡིག་ཆ།  ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཁྲོད་དུ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བའི་ཡིག་ཆ་ཆེས་རྒྱས་ཤོས་ནི་ཤོག་དྲིལ་ཨངPT1038དང་ཤོག་དྲིལ་ཨངPT1286གཉིས་རེད།ཏུན་ཧོང་ཤོག་་་དྲིལ་ཨངPT1038ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་ཨངPT1038ལ་གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་་ཚེབརྟན་ལགས(1995)དང་འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་་མཆོག(2010)གཉིས་ཀྱིས་ཤོག་དྲིལ་གྱི་མ་ཡིགལ་འབྲུ་འགྲེལ་དང་ཐ་སྙད་དཀའ་གནད་ཅན་ལ་མཆན་འགྲེལ་བྱས་ཡོད།  ཤོག་དྲིལ་འདིའི་ཁ་བྱང་ལ་གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེབརྟན་ལགས་ཀྱིས་བཙན་པོའི་གདུང་ཁུངས་ཞེས་དང་།  འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་མཆོག་ནས་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་གདུང་ཁུངས་ཞེས་བཏགས་ཡོད།  ཤོག་དྲིལ་འདིའི་དངོས་ཤུགས་གཉིས་ཀའི་ཚིག་དོན་ལ་ཡང་ཡང་བརྟགས་ན།བློ་སྒོ་ཤིན་ཏུ་འབྱེད་པའི་དོན་གནད་དུ་མ་རྟོགས་ཐུབ་པ་སྟེ།    

དང་བོ། ལུགས་སྔ་མས་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་བོད་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་པ་བསྟན་ཡོད།
        ཤོག་དྲིལ་འདིའི་ཡིག་ཕྲེང་དང་པོ་ནས་གསུམ་པའི་ཚིག་ཟུར་ལ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ནི་སོ་སོའི་ཡུལ་སྡེ་བཞི་ལས་བྱུང་ཞེས་པ་ཞིག་གསལ་ཞིང་།  ཡང་སྡེ་བཞི་ཞེས་པ་ཡུལ་གང་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་པ་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་བོན་གྱི་ཡིག་ཆ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་རིན་པོ་་ཆེའི་གླིང་གྲགས་དང་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཕྱོགས་བསྡུས་སོགས་ལས་གསལ་ཏེ།གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་སྒྲ་བསྒྲགས་རིན་པོ་ཆེའི་གླིང་གྲགས་ལས།དེ་ཡང་སྟོད་ཞང་ཞུང་ཁུང་ལུང་དངུལ་མཁམམན་ཆད་དང་།སྨད་སུམ་པ་གླང་གི་གྱིམ་ཤོད་ཡན་ཆད་རྩབཞི་བོད་ཀྱི་ས་སྐོར་ཡིན་ནོ་ཞེས་པ་དང་།གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་ཕྱོགས་བསྡུས་ལས་ཀྱང་།རྗེ་ལ་སྔ་བ་གཉའ་ཁྲི་བཙད་པོ་དང་།  ཡུལ་ལ་སྔ་བ་ཡར་ལུང་སོག་ཁ་ཞེས།ཡུལ་གྱི་མིང་ནི་བོད་ཡུལ་རུ་བཞིར་གྲགས་ཞེས་བསྟན་་་པས།  སྡེ་བཞི་ཞེས་པ་ནི་རུ་བཞི་ཞེས་པའི་བརྡ་རྙིང་འབའ་ཞིག་ཡིན་ལ།བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཚགས་ཀྱིས་གཉའ་ཁྲི་བེཙན་པོ་བོད་ནས་བྱུང་བ་བསྟན་ཡོད།ཡང་ཡིག་ཕྲེང་གསུམ་པར(PT10380003)གསལ་བའི་ཡུལ་སྡེ་བཞི་ལས་བྱུང་ཞེས་པའི་བྱུང་ཞེས་པ་དང་།ཡིག་ཕྲེང་བཅུ་བདུན་པ(PT10380017)བསྟན་་་པའི  (PT10380017)བསྟན་པའི་བོད་ཀ་གཡག་དྲུག་ཏུ་བྱོན་ཞེས་པའི་བྱོན་གཉིས་མཉམ་དུ་བྱུང་བ་་་་་་་དོན་འགལ་དུ་མི་འགྲོ་ཞིང་།གང་ཡིན་ཞེ་ན།སོ་སོ་སྡེ་བཞི་ཞེས་པ་ནི་ཞང་ཞུང་དང་སུམ་པ་ཕུད་པའི་སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ཆེན་པོ་ནི་མ་ཡིན་པར།སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་དང་།བོད་ཀགཡག་དྲུག་ཅེས་པའང་བོད་ཡུལ་བྱིངས་ལ་གོ་བ་མ་ཡིན་པར།ཡར་ལུང་གི་ཡུལ་ཉི་ཚེ་བ་ཞིག་ལ་གོ་བས།གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་ཞིག་ནས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་གཞན་་ཞིག་གི་རྗེ་བོར་བྱོན་པ་དེ་སྟོན།ལུགས་འདིས་བསྟན་ཋཔའི་རྣམ་གྲངས་བར་མ་སྟེ་ཤ་ཟ་གདོང་དམར་དང་།གངས་རིའི་བདག་པོའི་རིགས་སུ་སྐྱེས་ཞེས་པ་འདིས་ཀྱང་།གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་ཆད་ཁུངས་ནི་ཤ་ཟ་་གདོང་དམར་བའི་རིགས་ཏེ་བོད་ཡིན་པ་ཤུགས་ནས་་་་བསྟན་ཡོད།  ཤ་ཟ་ཞེས་པས་སྲིན་པོའི་རིགས་ཡིན་པར་བསྟན་ཅིང་།སངས་རྒྱས་སྐུ་བཞུགས་པའི་དུས་སུ(སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་ལོ545ནས་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་ལོ625བར)རྒྱ་གར་བ་རྣམས་ཀྱིས་བོད་ལ་གདོང་དམར་བ་ཞེས་འབོད་པ་དཀོན་མཆོག་བརྩེགས་པའི་མདོ་ལས་ཤེས།  དེ་ལྟར།  ཤོག་དྲིལ་འདིས་བསྟན་པའི་རྟགས་འཛིགསུམ་པོ་ལ་ཡང་ཡང་བསམ་ཚེ།  གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་གདུང་ཁུངས་བོད་ནས་ཡིན་པར་སྨྲ་བ་ནི་དུས་ཕྱིས་ལྡེའུཆོས་འབྱུང་སོགས་ཀྱིས་བསྟན་པའི་ཡང་གསང་ལུགས་ཀྱིས་ཐོག་མར་བསྟན་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར།དེ་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་རྙིང་བར་གྲགས་ཡོད།   

གཉིས་པ།ཤོག་དྲིལ་འདིས་དོན་དུ་འཆད་ལུགས་གཉིས་མ་གཏོགས་བསྟན་མེད།
        ཤོག་དྲིལ་འདིས་བཀྲལ་བའི་ལུགས་གསུམ་འཇོག་སྟངས་ལ་དཔྱད་ན།   རྣམ་གྲངས་གསུམ་དུ་བགྲང་པའི་ལུགས་གསུམ་ནི་མཐར་གཏུགས་ན་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་སྟེང་དུ་འབབ།དོན་དམ་དུ།ཁྲི་བར་ལ་བདུན་ཚིགས་ནི་ཕྱྭའི་རིགས་ཡིན་ཞིང་།ཕྱྭ་ནི་ཁྲི་བར་ལ་བདུན་ཚིགས་ཀྱི་ཡབ་མེས་ཡིན་པ་ཡིག་ཆ་སྔ་མ་ཡི་གེ་ལྷ་གྱེས་ཅན་སོགས་ལ་གསལ་བས།བོད་ཀྱི་སྔ་རབས་ཡིག་ཆར་གྲགས་པའི་ལུགས་གསུམ་ཞེས་པ་དེ་ནི་གྲངས་ཀྱིརྣམ་པའི་སྟེང་ནས་གསུམ་དུ་ཕྱེས་པ་མ་གཏོགས།མཐར་གཏུགས་ན་ལུགས་གཉིས་སུ་འགྲོ་སྟེ།གནམ་ནས་བྱུང་བ་དང་བོད་ནས་བྱུང་བ་གཉིས་སོ།ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཨངPT1286ཤོག་དྲིལ་འདིས་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་ཡར་སྔོན་གྱི་ས་གནས་ཀྱི་རྒྱལ་ཕྲན་ཁག་གི་གནས་སྟངས་ཏེ།ཡུལ་རེ་རེ་ན་མཁར་རེ་རེ་དང་།མཁར་རེ་རེའི་ནང་རྗེ་རེ་རེ།རྗེ་རེ་རེར་་་་་བོན་པོ་དུ་མ་ཡོད་པའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིབ་འབྲི་་་་བྱས་ཏེ།མཐར་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་རྒྱལ་ཕྲན་ཁག་འབངས་སུ་བཀུག་ནས་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་བཙནྱཔོར་བྱོན་་་་་་་ཚུལ་བརྗོད་ཡོད།ཤོག་དྲིལ་འདིས་ང་ཚོར་གནད་དོན་གལ་ཆེན་དུ་མ་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད་པ་ནི།དང་པོ།རྒྱལ་ཕྲན་ཞེས་པ་ནི་མཉམ་འབྲེལ་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་་སྲིད་དབང་ཅུང་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན།ཐིགཕྲེང་དང་པོར(PT1286.0006)རྒྱལ་ཡུལ་ཡུལ་ན་མཁར་བུ་རེ་རེ་གནས་ཞེས་པས་རྒྱལ་ཕྲན་ཞེས་པ་ནི་ཡུལ་ལུང་གིས་ཕྱེས་པའི་སྲིད་དབང་ཡིན་པ་བསྟནྭཔོད།གནུབས་ཀྱི་གླིང་དགུ་དང་།ངས་པོའི་ཁྲ་གསུམ།དབྱེ་མོ་ཡུལ་བཞི།དྭགས་ཀྱི་གྲུ་བཞི།མཆིམས་ཀྱི་དགུ་ཡུལ།འབྲོག་མོ་རྣམ་གསུམ་ཞེས་པ་སོགས་ཀྱི་ཡུལ་མིང་ལ་བལྟསན།རྒྱལ་ཕྲན་འདི་དག་ནི་ཚོབ་གཅིག་གིས་ཡུལ་ལུང་ཆུང་ཆུང་གཅིག་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱེད་པ་ནི་མ་་ཡིན་པར།ཚོཁག་དུ་མས་ཡུལ་ལུང་ཅུང་ཚེབ་ཞིག་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱེད་པ་མཚོན།རྒྱལ་ཕྲན་རེ་རེ་ལ་རྗེ་བློན་དང་།སོ་སོར་དབང་བའི་མངའ་ཁོངས་དང་མཁར་བུ་ཡོད་པ་སོགས་ལ་གཞིགས་ན།གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་གོང་གི་རྒྱལ་ཕྲན་ནི་མཉམ་འབྲེལ་ཚོཁག(tribal a1iance)དུ་མས་ཡུལ་ལུང་ཅུང་ཚེབ་ཞིག་ལ་དབང་་སྒྱུར་བྱེད་པའི་སྲིད་དབང་ཅུང་ཆེན་པོ་ཞིག་ལ་གོ་བ་རྟོགས།དཔེར་ན།གནུབས་ཞེས་པའི་ཡུལ་གྱི་ཚོཁག་ སྟོབས་ཆེན་དུ་མ་མཉམ་འབྲེལ་བྱས་ཏེ།གནུབས་ཀྱི་ཡུལ་ན་གནས་པའི་ཚོ་ཁག་ཡོད་དོ་ཅོག་གཅིག་གྱུར་བྱས་ཏེ་གནུབས་ཀྱི་རྒྱལ་ཕྲན་བཙུགས་པས།  དབང་སྒྱུར་མཁན་ལ་གནུབས་རྗེར་འབོད་ཅིང་།  གནུབས་རྗེའི་མངའ་ཁོངས་ནི་གནུབས་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་ཆེན་པོ་གླིང་དགུ་ཡིན་ཞིང་།གནུབས་རྗེའི་བློན་ནི་རྨེའུ་དང་གྲོ་ཚོབའི་ཚོདཔོན་རྣམ་གཉིས་དང་།  གནུབས་རྗེའི་འབངས་ནི་གནུབས་ན་གནས་པའི་ཚོཁག་ཆེ་ཆུང་ཀུན་གྱི་ཚོ་མི་ཡིན།  
        འོ་ལྡེ་སྤུ་རྒྱལ་ཞེས་པའི་མཚན་བྱུང་བ་དེས་ཤོག་དྲིལ་འདིའི་ལོཚིགས་འོལ་སྤྱི་ཙམ་གསལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ།འོ་ལྡེ་སྤུ་རྒྱལ་ཞེས་པའི་མཚན་བྱུང་བ་ཡིས་ཤོག་དྲིལ་འདི་ཡང་རྡོ་རིང་དང་བང་སོའི་ཡི་གེ་དང་འདྲ་ཁྲར་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཡིག་ཆརྙིང་ཤོས་ཡིན་པ་གསལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ།  འོ་ལྡེ་སྤུ་རྒྱལ་ཞེས་པའི་མཚན་ནི་སྔརབས་ཡིག་ཆའི་ནང་དུ་སྔ་ཕྱིར་ཐེངས་བཞི་བྱུང་།   བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་བང་སོ་[815]དང་རྒྱ་བོད་མཇའ་དུམ་རྡོ་རིང་[821822]གཉིས་ལས་བྱུང་ལ།ཏུན་ཧོང་གི་ཤོག་དྲིལ་ལས་ཐེངས་གཉིས་མ་གཏོགས་བྱུང་མེད་པས།ཤོག་དྲིལ་འདི་ནི་རྡོ་རིང་དང་བང་སོའི་ཡི་གེ་སོགས་དང་ཕལ་ཆེར་དུས་མཉམ་ཡིན་པ་ངང་གིས་རྟོགས།    
        གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་མནའ་འབྲེལ་འཇོག་པའིལུགས་སྲོལ་ཡོད་པ་བསྟན།   ཆེས་མཇུག་གི་ཡིག་ཕྲེང་དུ“མནར་ནི་ལྷ་ནར་གྱིས་མནརད།    ཐུན་ནི་རྗེ་ཐུན་གྱིས་བཐུན་ཏེ་བཀུག”ཅེས་པའི་ཚིག་བྱུང་།   བསོད་ནམས་སྐྱིད་དང་དབང་རྒྱལ་ལགས་གཉིས་ཀྱིས་ལྷ་ནར་ཞེས་པ་ནི་ལྷ་ཁྲོས་ཏེ་ལྷས་མནན་པ་དང་།ཐུན་ནི་འབངས་དང་།བཐུན་ཏེ་བཀུག་གོ་ཞེས་པ་ནི་དཀྲུགས་ཏེ་འཕྲོག་རེས་བྱས་པར་་་འགྲེལ་ཡོད།   གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེབརྟན་ལགས་ཀྱིས་ནར་ནི་ལྷ་ནར་བས་མནར་ཞེས་དང་།མཐུན་པ་ནི་རྗེ་བོ་རྣམས་མཐུན་པས་མཐུན་ཞེས་འགྲེལ་ཡོད།  གསར་དུ་འཕགས་པའི་དཔྱད་འབྲས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་ནི保  罗ལགས་ཀྱིས་མཁོ་འདོན་བྱས་པའི་འགྲེལ་སྟངས་དེ་ཡིན།ཁོང་གིས་ནར་དང་མནརད་ཅེས་པ་གཉིས་ནི་དག་ཆར་མ་འཛེམ་པ་ཡིན་ལ།དོན་དུ་མནའ་ཡིན་པར་ཚོད་དཔག་བྱས་ཡོད་པས།  གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་སྐབས་ནས་ཀྱང་རྗེ་བློན་ཕན་ཚུན་མནའ་བཅད་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་འཛུགས་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་ཅེས་ཟེར།གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེབརྟན་ལགས་དང保罗ལགས་ཀྱི་འགྲེལ་སྟངས་ནི་དོན་དང་མཐུན་པར་མཐོང་སྟེ།ལྷ་ཞེས་པ་ནི་རྫུ་འཕྲུལ་གྱིས་ནམ་མཁར་རྒྱུབའི་གང་ཟག་་ཅིག་ལ་གོ་ན་དོན་ལོག་པར་གོ་སྟེ།གནའ་བོའི་རྒྱལ་པོ་ལ་ལྷ་ཞེས་པའི་འབོད་སྲོལཡོརྫཔ་ཤེས་རིག་དར་སྔ་བའི་གནལབོའི་མི་རིགས་ཁག་གི་ཐུན་མོང་གི་རིག་གནས་གོམས་གཤིས་ཤིག་ཡིན།  ཁྱད་པར་དུ་ང་ཚོས་ལྷ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འཁོད་པའི་ཡིག་ཚང་སྔ་མ་རྣམས་གུང་བསྒྲིགས་ནས་བལྟས་ན།  ཆེས་ཐོག་མར་ལྷ་ཞེས་པ་དེ་ནི་བཙན་པོ་དང་བཙན་པོའི་ཡབ་མེས་རྣམས་ལ་གོ་་བ་ཤེས།དཔེར་ན་མཇལ་དུམ་རྡོ་རིང་ལས།བཙན་པོ་ཡབ་ལྷ་འཕྲུལ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བརྩན་ཞེས་པ་དང་།  ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཨངPT016ལ།བོད་ཀྱི་ལྷ་བཙན་པོ་མྱི་རྗེ་ལྷས་མཛད་པ་ཁྲི་གཙུག་ལྡེ་བཙན་ཞལ་སྔ་ནས་ཀྱང་་ཡབ་མེསེ་འཕྲུལ་གྱི་ལུས་བཞིན་དགབ་ཅིང་བཀུར་བ་་ནི་གནམ་ས་དང་མཚུངས་ཞེས་པར་བསྟན་པ།  
        ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཨངAFLIV.1.21ལས་ལྷ་་མྱི་མ་དབྱེ་བའི་དུས་བཟང་པོ་ཞེས་པ།འཕྱོང་རྒྱས་སྟག་རྩེའི་རྡོ་རིང་ལས།ལྷ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བརྩན་གྱི་ཞ་སྔ་ཡབ་མྱེས་ཀྱི་ལུགས་བཞིན་ལྷའི་གཙུག་ལག་ནི་མ་་་་་་ཉམས་གནམ་སའི་ཆོས་དང་ནི་མཐུན་པར་མཛད་་ཅེས་པ་སོགས་ལ་བལྟས་ན།  “ལྷ”ཞེས་པ་ནི་བཙན་པོའི་ཡབ་མེས་ལ་གོཞིང་།  བཙན་པོའི་ཡབ་མེས་ཏེ“ཡབ་ལྷ”རྣམས་སྐུ་འདས་རྗེས་ལྷ་རུ་སྤྲུལ་ནས་བཙན་པོ་དང་སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་མངའ་ཐང་ལ་ཐུགས་རྗེས་གཟིགས་པའི་ཕྱིར།   ཡང་ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཨངPT1287དུ་མྱང་ཙེང་སྐུ་ཟིང་པོ་རྗེ་ཁྲི་པང་སུམ་གྱི་ངན་སྤྱོད་ལ་ཡིད་མུག་ནས་བླངས་པའི་མགུར་གླུ་ལས།ཆབ་ཆབ་ནི་ཕ་རོལ་ན།།  ཡར་ཆབ་ནི་ཕ་རོལ་ན།།  མྱི་འི་ནི་མྱི་བུ་སྟེ།།ལྷ་ནི་སྲས་པོ་བཞུགས་ཞེས་པ་སོགས་ལ་བལྟས་ན།བཙན་པོརིམ་བྱོན་རྣམས“ལྷ་སྲས”ཡིན་པ་མ་ཟད།  ཡུལ་ཆུང་གི་རྗེ་བོ་ཟིང་པོ་རྗེ་ཁྲི་པངས་སུམ་ཡང“ལྷ་སྲས”ཡིན་པར་བསྟན་ཡོད་པས།ཡིག་ཚང་སྔ་མ་རྣམས་སུ་“ལྷ”ཞེས་པ་དེ་སྤུ་རྒྱལ་རིམ་བྱོན་ལ་གོ་བ་་མ་ཟད།  ཡུལ་ཆུང་གི་རྗེ་བོ་དང་བློན་པོ་ལའང་སྦྱོརབའི་སྲོལ་ཡོད།དེ་ལྟར། “ལྷ”ཞེས་པ་ནི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་དང་།  དེ་ནི་བཙན་པོ་དང་བཙན་པོའི་ཡབ་མེས་རྣམས་བརྗོད་པའི་སྒྲ་ཞིག་དང་།སྐབས་རེར་ཡུལ་ཆུང་ལ་དབང་སྒྱུར་བའི་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་རྗེ་བོ་དང་་་་་བློན་པོ་སོགས་ལའང་འཇུག་པའང་ཡོད།   དེ་བས།གོང་གི“མནར་ནི་ལྷ་ནར་གྱིས་མནར་དང་། ཐུན་ནི་རྗེ་ཐུན་གྱིས་བཐུན་ཏེ་བཀུག”ཅེས་པས་དོན་དུ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོས་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་རྗེ་བོ་རྣམས་དང་མཐུན་སྒྲིལ་བྱས་ནས་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་ཁག་འབངས་སུ་བསྡུས་ཚུལ་དང་།གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོའི་སྐབས་སུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོ་ག་ཚེགེ་མོ་ལ་བརྟེན་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མནའ་འབྲེལ་ལམ་མཉམ་འབྲེལ་འཛུགས་པའི་ལུགས་སྲོལ་བྱུང་ཡོད་པ་ཡང་ཤུགས་ནས་སྟོན་ནོ།།   
     ------(རྩོམ་པ་པོ་ནི་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་སློབ་གླིང་གི2008ལོའི་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མ་རེད།།)