ངག་དབང་བསྟན་འཛིན།

           ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་ནི་དེང་སྐབས་སི་རི་ལན་ཀ་དང་། འབར་མ། ཐེ་ལན་ཀྲེ། ཀམ་པུ་ཁྲེ། ལའོ་ཝོ། དེ་བཞིན་ཀྲུང་གོའི་ཡུན་ནན་ཞིང་ཆེན་ཏའི་རིགས་ས་ཁུལ་སོགས་ལ་དར་ཁྱབ་བྱུང་བའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་ཟེར། དེ་ནི་སྡེ་པ་ཁག་ཏུ་འགྱེས་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་གཏོགས་པའི་ཡ་གྱལ་ཞིག་ཡིན། ལྷོ་དར་ཞེས་པ་ནི་དེའི་འབྱུང་ཁུངས་དང་ས་བབ་ཀྱི་ངོས་ནས་བརྗོད་པ་སྟེ་དེའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ནི་རྒྱ་གར་ནས་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་སི་རི་ལན་ཀར་དར་ཏེ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བས་སོ། ། ལྷོ་དར་གྱི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ནི་ཉེ་དུས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་འགྲོ་མགྱོགས་པས་འཛམ་གླིང་ཐོག་ད་ཡོད་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཡིག་རིགས་སྣ་ཚོགས་ལ་བརྟེན་ནས་ཁོང་ཚོའི་གསུང་རབ་དཔེ་ཆ་རྣམས་ཡིག་བསྒྱུར་དང་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་བཞིན་ཡོད།    
            ཉེ་དུས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་བདེ་བའི་ཆེད་དུ་སྐད་ཡིག་གཞིར་བཟུང་ནས་སྡེ་ཚན་ཆེ་བ་གསུམ་དུ་དབྱེ་བ་སྟེ། རྒྱའི་སྐད་ཡིག་སྡེ་ཚན་དང་། བོད་སྐད་ཡིག་སྡེ་ཚན། པཱ་ལིའི་སྐད་ཡིག་གི་སྡེ་ཚན་(巴利语系)བཅས་སོ། །པཱ་ལིའི་སྐད་ཡིག་གི་སྡེ་ཚན་ཁོངས་སུ་གཏིགས་པའི་རྒྱ་མཚན་ནི་ཁོང་ཚོའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གསུང་རབས་རྣམས་དང་དེ་བཞིན་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་ཡོད་པ་དག་ཚང་མ་པཱ་ལིའི་སྐད་ཡིག་གི་ཐོག་ནས་བྲིས་ཡོད་པས་ཡིན། པཱ་ལིའི་སྐད་ཡིག་གི་སྡེ་ཚན་དེར་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གསུང་རབ་ཆ་ཚང་བ་དང་བསྟན་བཅོས་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པ་ཕུད། དེ་མིན་བྱང་དར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བཀའ་དང་བསྟན་བཅོས་རྣམས་ནི་མང་ཆེ་བ་རྒྱ་ཡིག་དང་བོད་ཡིག་གི་གསུང་རབ་ནང་དུ་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད།   
            དབྱེ་ཚུལ་གཞན་ཞིག་གི་ཐེག་ཆེན་(大乘)དང་ཐེག་དམན་(小乘)ཞེས་སུ་གྲགས་པ་དེ་ཡིན། རྒྱའི་སྐད་ཡིག་གི་སྡེ་ཚན་དང་། བོད་སྐད་ཡིག་གི་སྡེ་ཚན་ནང་གི་ཐེག་ཆེན་གྱི་གཞུང་ལུགས་རྣམས་ལ་ཐེག་ཆེན་ཟེར་བ་དང་། པཱ་ལིའི་སྐད་ཡིག་གི་སྡེ་ཚན་གྱི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་དེ་བཞིན་དེ། དང་ཕྱོགས་འདྲའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་ཐེག་དམན་ཟེར། འོན་ཀྱང་པཱ་ལིའི་སྐད་ཡིག་སྡེ་ཚན་གྱི་སངས་རྒྱས་ཆོས་དད་པ་རྣམས་རང་ཉིད་ཀྱིས་ནི་རང་ལ་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་(上座部)ཞེས་འབོད་པ་ལས་ཐེག་དམན་ཞེས་པའི་མིང་དེ་འདྲ་རང་གིས་ཁས་མི་ལེན་པ་མ་ཟད། ཐེག་ཆེན་ཆོས་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཀའ་ཡིན་པར་ཁས་ལེན་ཡང་མི་བྱེད། སྔོན་གྱི་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་དང་དེ་མིན་སྡེ་པ་རྙིང་པ་འགའ་ཞིག་གི་དགེ་སློང་(比丘)རྣམས་ཀྱི་ཕུག་རེ་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྲས་དང་ཉན་ཐོས་(声闻)ཀྱི་ལམ་བུ་བརྒྱུད་ནས་མཐར་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ཐོབ་ནས་རང་ཉིད་འཁོར་བ་ལས་འགྲོ་བ་(解脱)བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན།   
            ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་དང་པོའི་གཡས་གཡོན་དུ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་གཞན་ཞིག་དར་བ་དེའི་སྲོལ་ལ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་(菩萨)ཐོབ་པ་བརྒྱུད་ནས་སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་འཁོར་བ་ལས་གྲོལ་རྒྱུ་དང་། ཚེ་འདིར་དགྲ་བཅོམ་པ་(阿罗汉)ཐོབ་རྒྱུ་ཙམ་གྱི་ཆེད་དུ་མིན་པར་མ་འོངས་པ་སངས་རྒྱས་རྒྱུའི་ཆེད་དུ་ཡིན་པ་དང་དེས་སེམས་ཅན་གྲངས་ལས་འདས་པ་རྣམས་སྐྱེ་ཤིའི་རྒྱ་མཚོ་ཆེན་པོ་ལས་གྲོལ་པར་བྱས་ནས་བྱང་ཆུབ་སེམས་ཀྱིས་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་ཕ་རོལ་དུ་སོན་པ་ན་ཐེག་ཆེན་ཞེས་བརྗོད་པ་དང་།  དེས་གདོད་མའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་དེ་མིན་སྡེ་པ་གཞན་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་ཐེག་དམན་ཞེས་སྨད་མིང་དུ་འབོད་དོ། ། “གླིང་གདུང་རབས་” 《岛史》སུ་ཐེག་ཆེན་ལ་“རྩེད་སྨྲ་བ་” (戏论派)ཞེས་པ་དང་《བྱ་བ་སྨྲས་པ།》(《论事》)ཞེས་པའི་ནང་དུ“སྟོད་ཉིད་པ་”(大空派)ཞེས་པ། གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་དགེ་བདུན་རྣམས་ཀྱིས་“ཤིན་ཏུ་རྒྱས་པ་”(方等派)ཞེས་འབོད། ཐེག་ཆེན་དང་ཐེག་དམན་ཞེས་པའི་མིང་དེ་རང་གི་གོ་དོན་གྱི་ངོས་ནས་བལྟས་ན་ཐོག་མར་རང་མཐོ་གཞན་དམན་གྱི་དོན་ལྡན་ཡོད། ཡིན་ནའང་དེང་དུས་རིག་གཞུང་པའི་ཁྲོད་དུ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་ཆེད་མིང་དེ་རང་སྤྱོད་པ་དེར་བསྟོད་སྨད་ཀྱི་གོ་དོན་གང་ཡང་མེད་པར་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཐོན་པའི་འཕེལ་རྒྱས་གནད་དོན་དངོས་དེར་དོན་དངོས་ཀྱི་དབྱེ་ཞིབ་བྱེད་པ་དེ་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བལྟས་ན་སྔོན་མ་ཐེག་ཆེན་དང་ཐེག་དམན་དབར་ལ་ཕན་ཚུན་ཁ་གཏད་དང་། རྩོད་གླེང་། ཟུར་འབུད་སོགས་བྱེད་པའི་གནས་ཚུལ་ཐོན་ཡོད་ལ་ཧ་ཅང་གི་ཛ་དྲག་ཡང་ཆེ།  ནང་ཕན་ཚུན་འཐབ་རྩོད་བྱས་པའི་འབྲས་བུར་སངས་རྒྱུས་ཆོས་ལུགས་དེ་རྒྱ་གར་དུ་སྟོང་བར་སྐུལ་འདེད་བྱས་ཡོད། གནད་དོན་དེར་སྲངས་རྒྱས་ཞལ་ཞུགས་པའི་སྐབས་སུ་ཁོང་གི་སློབ་མར་བཀའ་བསྩལ་བར་“མི་དག་དོན་ལ་མེ་ཤེས་པས་། བདག་སོགས་སླད་མར་སྟོང་བར་གྱུར། གལ་ཏེ་དེ་དག་རྟོགས་པས་ན། རྩོད་པ་རང་གར་ཞི་བར་འགྱུར།” ཞེས་ཆོས་ཀྱི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་ལེའུ་དྲུག་པར་གསལ(“彼人不了悟:鈳：我等将灭，若彼等知此，则争论自息，见法局第六颂)ཆོས་ཀྱི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་དེ་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་(抵陀林 )དུ་རྩོད་པ་བྱེད་པའི་དགེ་སློང་ལ་གསུངས་པ་སྟེ་བརྗོད་དོན་སྙིང་པོ་ནི་“རྩོད་པ་རྫོགས་རྒྱུ་མེད་པར་བྱེད་མཁན་གྱི་མི་དེ་དགེ་གིས་དོན་ཡོངས་སུ་མ་ཤེས་པས་བདག་ཚོ་སླད་རྩོད་པ་དེ་དག་གིས་རྐྱེན་པས་དཀའ་བའི་ངང་ནས་འཇིག་པར་འགྱུར་བའི་ལམ་དུ་སླེབས་རྒྱུ་དང་། གལ་ཏེ་ཁོ་པ་ཚོས་དེའི་ཉེན་ཁའི་རང་བཞིན་ཤེས་ན་རྩོད་པ་མི་བྱེད་པར་གྱུར་ཏོ། །”ཞེས་སོ། །  དེང་སྐབས་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་པ་མང་ཆེ་བའི་ངོས་འཛིན་ལ་མ་གཞི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གི་གཞུང་ལུགས་ལ་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་ཡོད་ཀྱང་ཚང་མ་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་མུ་ནེའི་བཀའ་ལ་བརྟེན་ནས་དར་འཕེལ་བྱུང་བར་བརྟེན་ཚང་མས་ཕེན་ཚུན་འགྲོ་འོང་དང་།  མཐུན་སྒྲིལ་མཛའ་གྲོགས་བྱེད་འདོད་ཡོད་པ་རེད། དེ་ལྟར་ན་རང་རེས་དོ་ནན་མི་བྱེད་ཀ་མེད་ལ་ཕན་ཚུན་མཛའ་གྲོགས་ཀྱི་འཚམས་འདྲི་བྱེད་ཚེ་ཐེག་ཆེན་དང་ཐེག་དམན་ཞེས་པའི་གོ་ནོར་ཐེབས་ཉེན་ཡོད་པའི་མིང་ཚིག་དེ་སྤྱད་ན་མི་འཚམས་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་པ་རྣམས་དང་།  མི་དམངས་ཀྱི་མཐུན་སྒྲིལ་དང་། ཕན་ཚུན་བརྩི་བཀུར་གྱི་ཆེད་དུ་ཁོང་ཚོར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཞེས་བརྗོད་འོས་པ་ཡིན། མིང་དེ་ནི་རྒྱུན་དུ་ནས་ཁོང་ཚོ་རང་གིས་འབོད་སྲོལ་དུ་གྱུར་བེའི་སྡེ་པའི་མིང་ཡང་དག་པ་ཞིག་ཡིན།
ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས།
            སངས་རྒྱས་ཆོས་དད་པ་ཡོངས་ཀྱིས་ཐུན་མོང་དུ་དད་པ་བྱ་ཡུལ་གྱི་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་མུ་ནེ་ནི་ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་དྲུག་པའི་ནང་རྒྱ་གར་དུ་འཁྲུངས་ཤིང་། ཁོང་གི་འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་དུས་ལ་ཤོད་སྲོལ་མི་འདྲ་བ་བཅུ་ཕྲག་ཁ་ནས་ཡོད་པས་གཏན་འཁེལ་བའི་ལོ་དུས་ཐག་གཅོད་བྱེད་དཀའ་བའོ། ། འདིར་ཅུང་ཟད་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་བཤད་སྲོལ་ཁ་ཤས་བརྗོད་ན།(དང་པོ་)ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དར་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་ཤོད་སྟངས་ལ་གཞིགས་ན་སྟོན་པ་སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་ལོ544ཡང་ན་543ལོར་སྐུ་མྱ་ངན་དུ་འདས། སྤྱི་ལོ་1956ལོར་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོས་སྟོན་པ་འདས་ནས་ལོ་ངོ་ཉི་སྟོང་ལྔ་བརྒྱ་འཁོར་བའི་དྲན་གསོའི་བྱེད་སྒོ་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བ་ཞིག་སྐོང་ཚོགས་བྱས་པ་དེའང་ཤོད་སྟངས་དེ་ལ་གཞིགས་ནས་བྱས། དེར་བརྟེན་སྟོན་པ་འདས་པའི་ལོ་ཚིགས་ཀྱི་ཤོད་སྲོལ་འདི་ནི་དོན་དངོས་སུ་འཛམ་གླིང་ཐོག་གིས་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོས་ད་ལྟ་སྤྱོད་བཞིན་པ་ཡིན།(གཉིས་པ་)ཉེ་རབས་ཀྱི་མཁས་པས་རྒྱ་གར་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གི་ཆེས་རླབས་ཆེ་བའི་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་(阿育王)ཀྱི་ལོ་དུས་ར་སྤྲོད་བྱས་པར་གཞིགས་ནས་འགའ་ཞིག་གིས་སྟོན་པའི་འདས་ལོ་ནི་སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་ལོ་483དང་ཁ་ཅིག་གིས480ཡང་འགའ་ཞིག་གིས་སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་ལོ470སོགས་པར་བརྩི་བ་ཡིན་པས་གཅིག་མཐུན་བྱུང་མེད་(གསུམ་པ་)རྒྱ་ནག་གི་ཡིག་ཚང་“སྐྱེ་ཆེན་དམ་པ་རྣམས་ཀྱི་རྣམ་ཐར། ཟིན་ཐོ་”(众圣点记)ལྟར་ན་སྟོན་པ་འདས་རྗེས་སུ་དགེ་སློང་གི་སྡེ་རྣམས་ཀྱིས་དབར་གནས་(雨季安居)ཐེངས་དང་པོ་ཚར་རྗེས་འདུལ་བའི་དཔེ་ཆའི་མཇུག་ཏུ་ལོ་རེ་སོང་བས་ན་ཚེགས་རྟགས་རེ་བརྒྱབ་ནས་སྟོན་པའི་འདས་ལོ་ངེས་པར་བྱས་རྗེས་སུ་ཤའོ་ཆེ་ཡུང་མིང་གི་ལོ་བདུན་པར་(肃齐永明七年)སྤྱི་ལོ་489ལོར་སླེབས་སྐབས་ཁྱོན་བསྡོམས་ཚེགས་རྟགས་དགུ་བརྒྱ་བདུན་ཅུ་དོན་ལྔ་ཐེབས་ཡོད་པས་དེར་བརྟེན་སྟོན་པའི་འདས་ལོ་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་486ཡིན་པར་བརྩི།
            སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་མུ་ནེ་ནི་དང་ཐོག་སེར་སྐྱའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་(迦毗罗卫国)རྒྱལ་པོའི་སྲས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། དགུང་ལོ་ཉི་ཤུ་རྩ་དགུར་རབ་ཏུ་བྱུང་ཞིང་དགུང་གྲངས་སུམ་ཅུ་སོ་ལྔར་སངས་རྒྱས་རྗེས་ལོ་ངོ་བཞི་བཅུ་ཞེ་ལྔའི་རིང་ཚོས་སྤེལ་ཏེ་མཐར་དགུང་གྲངས་བརྒྱད་ཅུར་མྱ་ངན་ལས་འདས་སོ། །ཁོང་གི་ཆོས་སྤེལ་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི་གནའ་རབས་རྒྱ་གར་གྱི་ཆུ་བོ་གདྒ་རྒྱུགས་ཡུལ་དབུས་ཁུལ་དུ་ཡིན། ཁོང་ལ་སློབ་མ་ཕོ་མོ་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། དགེ་སློང་དང་དགེ་སློང་མའི་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ཡང་བཙུགས། སྟོན་པ་དགོངས་པ་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་ལོ་ཕྱི་མར་སྟོན་པའི་དགེ་ཕྲུག་གོང་མ་འོད་སྲུང་ཆེས་པོས་(摩诃迦叶)་གཉེར་མཛད་དེ་གནས་བརྟན་(长老)ལྔ་བརྒྱ་བསྡུས་ནས་མ་ག་ཌྷཱའི་（摩揭陀)་རྒྱལ་ས་རྒྱལ་པོའི་ཁབ་(王舍城)ཞེས་བྱ་བར་རྒྱལ་པོ་མ་སྐྱེས་དགྲས་སྦྱིན་བདག་མཛད་ནས་སྟོན་པ་ཞལ་ཞུགས་པའི་སྐབས་བསྟན་པའི་བཀའ་ཆོས་རྣམས་བཀའ་བསྡུ་མཛད་དོ། །ཐེངས་འདིའི་བཀའ་བསྡུ་བསོ་པའི་ཆོས་ལ་འདུལ་བ་(毗奈耶戒律)དང་མདོ་སྡེ་(达摩:法)གཉིས་སུ་དབྱེ་ནས་བསྡུས་པའོ། །མདོ་སྡེ་དེ་ལ་མདོ་སྡེ་ལུང་སྡེ་ལྔ་སྟེ། ལུང་རིང་མོ་(长部)ལུང་བར་མ(中部)ལུང་དག་ལྡན་(相应部)ལུང་གཅིག་ལས་འཕྲོས་པ་(增支)ལུང་ཕྲན་ཚེགས་(小部)བཅས་སོ། །མདོ་དང་འདུལ་བ་དེ་དག་ལེགས་པར་བསྡུས་རྗེས་ཁག་སོ་སོར་སློབ་དཔོན་ལ་མངགས་ནས་སློབ་མར་རྒྱད་སྤྲོད་བྱེད་དུ་བཅུག་པ་ནི་ངག་ཐོག་ནས་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱེད་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་མི་རབས་ནས་མི་རབས་བར་དུ་ཉར་ཚགས་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱུང་བ་ཡིན། སངས་རྒྱས་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ཏུ་དེར་“བཀའ་བསྡུ་”ཐེངས་དང་པོ་ཞེས་གྲགས།  བཀའ་བསྡུ་ཞེས་པ་ནི་མཉམ་དུ་ཚོགས་ནས་འདོན་པ་སྟེ། སྟོན་པའི་སློབ་མ་རྣམས་ཀྱིས་མཉམ་དུ་ཚོགས་ནས་སྟོན་པས་གསུངས་པའི་ཆོས་རྣམས་སྐབས་དེར་དཔེ་ཐོག་ཏུ་བྲིས་པའི་ཡི་གེ་མེད་པས་ངག་ཐོག་ནས་འདོན་པས་ཚང་མ་མཉམ་དུ་ཐེངས་གཅིག་ཚོགས་ནས་འདོན་པ་དང་། དེར་བསྐྱར་ཞིབ་བྱས་ཏེ་མ་ལག་ཆ་ཚང་བའི་སྒོ་ནས་དེར་གཏན་འཁེལ་བ་བྱས་པས་ཟེར་རོ། །  
            སྟོན་པ་འདས་རྗེས་ཀྱི་ལོ་བརྒྱའི་རིང་དུ་དགེ་སློང་རྣམས་ཀྱིས་སྔར་བཞིན་སྟོན་པས་བསྟན་པའི་འདུལ་བའི་ལུགས་ལྟར་རང་གི་འཚོ་བ་སྟབས་བདེ་ངན་ངོན་ངང་སྐྱེལ་བ་ནི་གཙོ་བོ་བསོད་སྙོམས་(乞食)ལ་བརྟེན་པ་དང་།  སྟོན་པའི་ཆོས་རྣམས་སློབ་མར་སྤེལ་བ། སློབ་མ་རྣམས་ཀྱིས་དེ་ལྟར་ཁྱབ་སྤེལ་མཛད་དེ་ས་ཕྱོགས་གང་སར་བདེན་པ་བཞི་(四谛)དང་ཡང་དག་བརྒྱད(八正道)ཕུང་པོ་ལྔ(五蕴)རྟེན་བྲེལ་ཡན་ལག་བཅུ་གཉིས་(十二因缘)ལ་སོགས་པའི་ཆོས་རྣམས་ཁྱབ་སྤེལ་བྱེད་པ་དང་། བསླབ་པ་ནན་པོར་སྲུང་བ།  ཕན་ཚུན་མཉམ་གནས། གྲུབ་མཐའ་མི་དབྱེ་བ་བཅས་སོ། །དེང་སྐབས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་པའི་ཚེ་སྐབས་དེར་“འདོད་མའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་” ཞེས་པ་དང་ཡང་ན་“སྔར་བས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས”ཡང་ན“ཐོག་མའི་དུས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་”བཅས་པར་མིང་དུ་བཏགས་སོ། །  སྟོན་པ་འདས་ནས་ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཙམ་སོང་རྗེས་མ་ག་དྷའི་རྒྱལ་པོ་ཙཎྚ་ཨ་ཤོ་ཀ་ཞེས་གཏུམ་པོ་མྱ་ངན་མེད་(迦罗阿输迦俗称黑阿育)ཀྱིས་སྲིད་བསྐྱངས་པའི་སྐབས་སུ། དགེ་འདུན་གྱི་སྡེའི་ནང་དུ་ཁ་བྲལ་བྱུང་ནས་དེའི་གཙོ་བོའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ནི་འདུལ་བའི་བསླབ་པའི་ཐོག་ལ་ལྟ་སྟངས་མི་འདྲ་བའི་རྐྱེན་གྱིས་ཡིན། ཤོད་སྲོལ་དུ་ཡངས་པ་ཅན་(吠舍离)ལྟེ་གནས་སུ་འགྱུར་བའི་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་དགེ་སློང་རྣམས་ཀྱི་སྔར་སྲོལ་གྱི་ཆོས་དང་འགལ་བའི་བྱོད་སྲོལ་འགའ་ཞིག་ལག་ལྟར་བྱས་པ་དེའི་ནུབ་སྡོགས་ཀྱི་མ་ཐུ་རའི་(摩偷罗) དགེ་སློང་ཡཤཱ་སྟེ་གྲགས་པས་(耶舍比丘)ངོ་རྒོལ་བྱས་པ་མ་ཟད་ཤར་ནུབ་ཀྱི་ གནས་བརྟན་བདུན་བརྒྱ་བསྡུས་ནས་ཡུལ་ཡངས་པ་ཅན་དུ་བཀའ་བསྡུ་གཉིས་པ་བྱས་སོ། ། དེར་མི་གྲངས་ཀྱི་ངོས་ནས་“བདུན་བརྒྱའི་བཀའ་བསྡུ”དང་ཡུལ་གྱི་ངོས་ནས“ཡངས་པ་ཅན་གྱི་བཀའ་བསྡུ་”ཞེས་པར་མེང་དུ་གྲགས་སོ། །   
            ཐེངས་དེའི་བཀའ་བསྡུ་བྱས་པའི་འབྲས་བུར་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་རྩོད་གཞི་ཆོས་བཅུ་ཡོད་པ་དེ་དག་བསླབ་པ་དང་འགལ་བར་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ནེས་“རུང་བ་མ་ཡིན་པའི་ཆོས་བཅུ་”(十事非法)ཞེས་པ་ཡིན་པ་དེ་ལ་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་དགེ་འདུན་མང་ཆེ་བས་དེ་ལྟར་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་པ་དེར་མོས་མཐུན་མི་བྱེད་པ་དང་། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་གནས་འབབ་དང་ལྡན་པའི་གནས་བརྟན་པའི་དགེ་བདུན་དེ་དག་གིས་དེ་ལྟར་གཏན་འཁེལ་བྱས་པར་བརྟེན་མང་ཆེ་བས་དེར་བྱ་ཐབས་གཞན་མེད་པར་ཡུལ་གཞན་ཞིག་ཏུ་བསྡུ་འཛོམས་བྱས་ནས་འདུལ་བའི་བསླབ་པ་གཞན་ཞིག་གཏན་འཁེལ་བྱས་པ་དང་། །སྔོན་གྱི་དགེ་འདུན་གྱི་གཙོ་བའི་སྡེ་དེ་ནས་དོན་ཏེ་སྡེ་གསར་དུ་བཙུགས་པར་དེའི་མི་འབོར་མང་བས་“ཕལ་ཆེན་པའི་སྡེ་”(大众部)ཞེས་གྲགས། དེར་བརྟེན་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ལ་“ཕལ་ཆེན་པའི་སྡེ་”དང་“གནས་བརྟན་པའི་སྡེ་”བཅས་སྡེ་ཆེན་པོ་གཉིས་སུ་མངོན་གསལ་གྱི་ཁ་བྲལ་དུ་སོང་ནས་ལོ་ངོ་བཞི་བརྒྱ་ལྔ་བརྒྱའི་ནང་དུ་སྡེ་པ་བཅོ་བརྒྱད་དམ་སྡེ་པ་ཉི་བཤུར་འགྱུར་བ་ལ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་དུས་སྐབས་དེའི་རིང་ལ་“སྡེ་པ་ཁག་གི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་”ཞེས་པར་གྲགས་སོ། །   
            སྟོན་པ་འདས་ནས་ལོ་ངོ་ཉིས་བརྒྱ་སོང་རྗེས་རྒྱ་གར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཆེས་སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་(阿育王)ཀྱི་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྐབས་སུ་རྒྱལ་པོ་དེས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་དད་མོས་བྱེད་པར་བརྟེན་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱི་རོལ་པ་མང་པོས་ཀྱང་སྦྱིན་པ་སློང་བའི་ཆེད་དུ་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེར་ཞུགས་པ་དང་ཁོང་ཚོའི་སྤྱོད་པ་བག་མེད་པ་ཡིན་པས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བསླབ་ཁྲིམས་དང་འགལ་བའི་མཐར་སྤྱོད་ལམ་དྭངས་གཙང་གི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་དད་ལྡན་དགེ་སློང་རྣམས་ཀྱིས་སྤྱོད་ལམ་ཚུལ་མིན་གྱི་མི་དེ་དག་རང་གི་སྡེ་པར་མཉམ་དུ་འཚང་པར་མི་འདོད། བཤད་སྲོལ་དུ་གྲོང་ཁྱེར་སྐྱ་བོའི་བུའི་(华氏城)དགོན་པའི་ནང་ལོ་ངོ་བདུན་རིང་དུ་གསོ་སྦྱོང་(布萨)ལ་སོགས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་མེད་པས་དེ་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་མཐོས་སྐབས་ཧ་ལས་ཏེ་གནས་བརྟན་མོའུ་འགལ་གྱི་བུ་ཏི་ཥ་ཡ་རྒྱལ་ས་གྲོང་ཁྱེར་སྐྱ་བོའི་བུར་གདན་དྲངས་ཏེ་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ལ་དག་ཐེར་མཛད་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་གནས་བརྟན་ཆིག་སྟོང་བསྡུས་ནས་བཀའ་བསྡུ་གསུམ་པ་བྱས་ཏེ་ཅུང་ཆ་ཚང་བའི་སྒོ་ནས་མདོ་སྡེ་དང་། འདུལ་བ། མངོན་པ་བཅས་སྡེ་སྣོད་ཀྱི་གཙོ་བོའི་གྲུབ་ཆ་རྣམས་བསྡུ་བར་བྱས་། བཤད་སྲོལ་དུ་ད་ལྟ་ཡོད་པའི་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་པཱ་ལིའི་སྐད་ཡིག་གི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་པོ་དེ་དག་ཐེངས་དེའི་བཀའ་བསྡུ་བྱས་ནས་མཐའ་འཇུག་གཏན་འཁེལ་བ་བྱས་པར་གྲགས་སོ། །   
            ཐེངས་དེའི་བཀའ་བསྡུ་དེས་ད་དུང་གལ་ཆེའི་གྲོས་ཐག་གཞན་ཞིག་བཅད་ཡོད་པ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་བྱེད་རྒྱུའི་ཆེད་དུ་འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ཁག་ཏུ་ཕོ་ཉ་མངགས་ནས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དར་སྤེལ་མཛད་རྒྱུ་དེ་རེད། ཆོས་སྤེལ་མཁན་གྱི་ཕོ་ཉའི་ཚོ་ཁག་དེ་དག་ནི་ཚང་མ་སློབ་དཔོན་གྲགས་ཅན་རེ་དང་གནས་བརྟན་བཞི་རེ་ལས་གྲུབ་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་པས།  སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་སྤེལ་ཐུབ་པ་ཙམ་མ་ཟད་ད་དུང་དགེ་སློང་གི་སྡེ་ཡང་གསར་དུ་བཙུགས་ཐུབ་པ་ཡིན། སེདྒ་ལར་(སི་རི་ལན་ཀ) 僧诃罗(今斯里兰卡 ) མངགས་པའི་ཆོས་སྤེལ་བའི་ཕོ་ཉའི་ཚོགས་པ་ནི་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་སྲས་མ་ཧེན་དྷ་(摩晒陀 )ཡིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་གནས་བརྟན་བཞི་དང་དགེ་སྦྱོང་( 沙弥 )གཅིག་བཅས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ལྷ་དགའ་བ་སྐར་རྒྱལ་ (提毗耶．婆南帝须སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ250-སྔོན་གྱི་ལོ210)གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྐབས་སུ་ཁོང་རྣམས་རྒྱལ་ཁབ་དེར་ཕེབས་ནས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་སྤེལ་བའི་བྱ་བ་ལམ་ལྷོང་བྱུང་སྟེ་མི་རིང་བའི་དུས་ཚོད་ནང་དུ་རྒྱལ་པོ་དང་བློན་ཆེན་དེ་བཞིན་མི་དམངས་བཅས་ཀྱིས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལ་དད་པ་བྱེད་པ་དང་། དགེ་སློང་གི་སྡེ་བཙུགས་པ། དགོན་པ་དང་མཆོད་རྟེན་བཞེངས་པ་དཔེར་ན་གྲགས་ཅན་གྱི་དགོན་པ་བཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོ་ལ་སོགས་བཞེངས་སོ། ། དེ་རྗེས་མ་ཧེ་ནྡྷའི་གཅུང་མོ་སདྒ་མི་ཏྲཱ་(དགེ་འདུན་རྩ་ལག་མ་)(僧伽密多罗)ཡང་སི་རི་ལན་ཀར་བཏང་ནས་དེར་དགེ་སློང་མའི་སྡེ་བཙུགས་པ་མ་ཟད། ད་དུང་རྒྱ་གར་རྡོ་རྗེ་གདན་གྱི་སྟོན་པ་སངས་རྒྱས་པའི་གནས་བྱང་ཆུབ་ཤིང་དེ་ལས་ཤིང་གི་ཡལ་ག་ཞིག་བཅད་ནས་ཤིང་སོན་དུ་འཁྱེར་ཏེ་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་རྭ་བའི་ནང་དུ་བཙུགས་པ་དེ་དུས་དལྟའི་བར་དུའང་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་པ་དེ་ལ་རྒྱལ་ཁབ་གི་ནོར་བུའི་གྲས་ཤིག་ཏུ་བརྩི་ཡི་ཡོད། དུས་དེ་ནས་བཟུང་སི་རི་ལན་ཀར་གཞི་ནས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་དོ། །   
            མ་ཧེ་ནྡྷ་ཡིས་སི་རི་ལན་ཀར་བརྒྱུད་པའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གཞུང་ནི་རྣམ་པར་ཕྱེ་སྟེ་སྨྲ་བའི་སྡེའི་(分别说系)ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་(上座部)ཡིན་ཀྱང་སྐབས་དེར་སྔར་བཞིན་སྲོལ་རྒྱུན་ལྟར་གཞུང་ལུགས་རྣམས་ངག་ཐོག་ནས་འདོན་པའི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་བརྒྱུད་སྤེལ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།  དེར་བརྟེན་རྒྱལ་ནང་དུ་སྐབས་རེ་ནང་འཁྲུགས་བྱུང་བཞིན་པས་སྡེ་པའི་གནས་བརྟན་ཆོའི་བསམ་པར། གལ་ཏེ་མི་འགའ་ཞིག་ཁོ་ནས་གཞུང་ལུགས་རྣམས་བློ་འཇིན་བྱེད་པའི་ཐབས་ཁོ་ནར་བརྟེན་ན་ནི་ཚེ་ལ་ཡིད་བརྟན་མེད་པས་དེ་ནི་ཉེན་ཁ་ཆེ་བའི་བྱ་བ་ཞིག་ཡིན་པའི་ཚོར་སྣང་བྱུང་། དེར་བརྟེན་ནས་གནས་བརྟན་རྣམས་ཀྱི་སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་དང་པོར་རྒྱལ་པོ་བ་ཏ་ག་མུ་ནི་ཨ་བ་ཡའི(སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་ལོ་101-སྔོན་གྱི་ལོ77)(伐多伽魔尼阿巴耶王)སྐབས་སུ་སི་རི་ལན་ཀའི་དབུས་ཀྱི་མ་ཐ་ལེ་(马特列 )ས་ཁུལ་གྱི་ཨ་ལུ་དགོན་པོར་(阿卢寺)གལ་འགངས་ཆེ་བའི་བཀའ་བསྡུ་ཐེངས་གཅིག་བྱས་པར་ར་ཅེ་དས་(罗揭多)གཙོ་སྐྱོང་མཛད་པ་དང་གནས་བརྟན་ལྔ་བརྒྱ་བཞུགས་ནས་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་དང་དེའི་དགོངས་འགྲེལ་རྣམས་ངག་འདོན་བྱས་ནས་རྒྱུན་པར་འདོན་པའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གཞུང་རྣམས་པཱ་ལིའི་ཡིག་ཐོག་ཏུ་ཤིང་ཏ་ལའི་ལོ་མར་ཐེངས་དང་པོར་འབྲི་རྒྱུ་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཏེ་ཉར་ཚགས་བྱས། དེས་ཕྱིས་སུ་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དེ་དུས་ཡུན་རིང་མོའི་བར་དུ་གནས་ཐུབ་པར་ཐག་གཅོད་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ནུས་པ་ཐོན་ཡོད། སི་རི་ལན་ཀའི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་བརྗོད་དོན་ལ་རྒྱ་གར་དུ་སྔོན་མ་ནས་བོར་བརླགས་སོང་ཟིན་པའི་པཱ་ལིའི་ཡི་གེའི་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་གཞུང་ལུགས་དཔེ་ཆ་རྣམས་བདག་ཉར་བྱས་ཡོད་པ་དེ་ནི་སི་རི་ལན་ཀའི་མི་རིགས་ཀྱིས་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་ལ་ཆེས་རླབས་ཆེ་བའི་ལེགས་སྐྱེས་ཕུལ་ཡོད་པ་རེད།  (《སིདྒ་ལའི་ལོ་རྒྱུས་བསྡུས་གསལ།》 ཤོག་གྲངས་122དུ་གསལ་)གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ནང་དུ་དེ་ནི་བཀའ་བསྡུ་བཞི་པར་བརྩིས་པ་ཡིན། འོན་ཀྱང་བྱང་དར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་སུ་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་དང་པོར་རྒྱལ་པོ་ཀ་ནི་ས་ཀ་(迦腻色迦王)ཡི་སྐབས་སུ་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་(迦湿弥罗)དུ་བཀའ་བསྡུ་བཞི་པ་བྱས་ཞེས་འཁོད་ཡོད་ཀྱང་ལྷོ་དར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་ནང་དེ་ལྟར་འཁོད་མེད།  
            སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་སི་རི་ལན་ཀར་དར་རྗེས་སུ་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་བཙུགས་ནས་རྒྱལ་པོས་རང་གི་རྒྱལ་པོའི་སྤྲོ་སྐྱིད་གླིང་ཁ་དགེ་སློང་ལ་ཕུལ་ནས་དེར་གྲགས་ཅན་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་དགོན་པ་བཞེངས་ཏེ་དགེ་སློང་གི་སྡེའི་ལྟེ་གནས་སུ་བྱས། ཁྱིམ་པ་ཆོས་དད་པ་རྣམས་ཀྱིས་དཀོན་མཆོག་གསུམ་ལ་དད་པ་དང་བསླབ་པ་ལྔ་ཚུལ་བཞིན་སྲུང་བ། མཆོད་རྟེན་དང་བྱང་ཆུབ་ཤིང་ལ་ཕྱག་བྱས་ནས་སངས་རྒྱས་ལ་དད་གུས་མཚོན་པར་བྱེད། ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་དང་པོའི་གཡས་གཡོན་དུ་གཞི་ནས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་ལ་ཕྱག་བྱེད་པའི་འགོ་ཚུགས་སོ། །   
            སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་དང་པོའི་བར་དགེ་སློང་གི་སྡེ་རྣམས་ཚང་མས་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོ་བར་གཅིག་འགྱུར་དུ་ཁས་ལེན་ངོས་འཛིན་བྱེད། བ་ཏུ་ག་མུ་ན་ཨ་བ་ཡེ་རྒྱལ་པོས་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་འཇིགས་མེད་རི་བོའི་དགོན་པ(无畏山寺)ཞེས་པ་གསར་བཞེངས་བྱས་ཏེ་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་དགོན་པའི་ནང་གི་མ་ཧཱ་ཏཥ(摩诃帝须)ལ་ཕུལ་བ་དང་ཁོང་གིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་འོག་དགེ་སློང་ལྔ་བརྒྱས་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་དགོན་པ་ནས་ཁ་བྲལ་ཏེ་འཇིགས་མེད་རི་བོའི་དགོན་པར་ཞུགས་ཏེ་གྲུབ་མཐའ་གཞན་ཞིག་སྤེལ། དེར་བརྟེན་སི་རི་ལན་ཀའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་གྲུབ་མཐའ་བ་དང་འཇིགས་མེད་རི་བོའི་དགོན་པའི་གྲུབ་མཐའ་བ་བཅས་ཁག་གཉིས་སུ་འགྱེལ་ཐེངས་དང་པོ་དེ་ཡིན། དེ་རྗེས་སླར་ཡང་དགེ་སློང་ཁག་གཅིག་གིས་འཇིགས་མེད་རི་བོའི་དགོན་པ་ནས་ཕྱིར་དོན་ཏེ་དྷ་ཀུ་ནའི་རི་བོའི་དགོན་པར(达古那山寺)བསྡད་ནས་དགོན་དེའི་དབུ་འཛིན་དུ་ས་ཀ་རི་(萨伽罗)བཀོད་ནས་གྲུབ་མཐའ་གསར་དུ་བཙུགས་པ་དེ་ལ་ས་ཀ་རི་པ་བ་(萨伽罗派)ཟེར་བ་དང་། རྒྱལ་པོ་མ་ཧཱ་སེ་ནའི(摩诃斯那王)སྐབས་སུ་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་གྱི་དགོན་པ་(袛陀林寺)བཞེངས་ནས་གྲུབ་མཐའ་དེའི་ཀུ་ཧུང་ཏི་ཤ་ཡ་(古哄帝须)ལ་ཕུལ་བ་དེར་ཁོང་རྣམས་དགོན་པ་དེ་ལྟེ་གནས་སུ་བྱས་པར་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་གྱི་གྲུབ་མཐའ་བ་ཞེས་གྲགས་སོ། ། དེར་བརྟེན་སི་རི་ལན་ཀའི་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ལ་གྲུབ་མཐའ་ཁག་གསུམ་དུ་འགྱུར་མ་གཞི་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ཁག་གསུམ་དུ་གྱུར་ཀྱང་ཚང་མ་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་ཁོངས་གཏོགས་ཡིན་པ་དང་ཁོང་ཚོའི་དཔེ་ཆ་རྣམས་གཙོ་བོ་པཱ་ལིའི་ཡི་གེའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གཞུང་ལུགས་གཅིག་མཚུངས་ཡིན། འོན་ཀྱང་འཇིགས་མེད་རི་བོའི་དགོན་པ་དང་རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་གྱི་དགོན་པའི་གནས་བརྟན་རྣམས་ཀྱིས་ཚང་མས་རང་རང་གི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འགྲེལ་པ་བརྩམས་ཡོད། གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ལེ་ཚན་འགྲེལ་སྟངས་འགའ་ཞིག་གི་ཐད་ལ་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་དགེ་འདུན་གྱིས་མཛད་པའི་འགྲེལ་པ་དང་དོན་འགའ་ཞིག་མི་འདྲ་བ་ཡོད། རྗེས་སུ་འགྲེལ་པ་དེ་དག་གི་མ་དཔེ་རྣམས་ཚང་མ་ལྷག་མེད་པར་གྱུར་བས་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་བསམ་བློའི་མ་ལག་ཁོ་ན་མུ་མཐུད་ནས་ད་བར་རྒྱུད་འཛིན་བྱུང་ཡོད་པ་དེ་ནི་སངས་རྒྱས་དབྱངས་(觉音)དང་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་དོ། །   
            སངས་རྒྱས་དབྱངས་ནི་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་པཱ་ལིའི་སྐད་ཀྱི་སྡེ་ཚན་གྱི་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་གཞུང་རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་ཡིན། ཁོང་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་ལྔ་པའི་ཕྱེད་དུས་གོང་མའི་མི་ཡིན་པ་དང་། རྒྱ་གར་རྡོ་རྗེ་གདན་ཉེ་འགྲམ་གྱི་བྲམ་ཟེའི་ཁྱིམ་ཏུ་སྐུ་འཁྲུངས་ནས་རྡོ་རྗེ་གདན་དུ་ཡོད་པའི་སི་རི་ལན་ཀའི་མིས་བཞེངས་པའི་དགོན་པ་ཞིག་གི་ནང་དུ་རབ་ཏུ་བྱུང་། རྒྱལ་པོ་མཧཱ་ན་མའི་(སྤྱི་ལོ་410-432)དུས་སྐབས་སུ་སི་རི་ལན་ཀའི་རྒྱལ་ས་ཨ་ནུ་ར་དྷ་པུ་ལར་ཕེབས་ནས་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོར་གཞུགས་ཏེ་པཱ་ལིའི་ཡི་གེ་སྡེ་སྣོད་གསུམ་དང་སི་རི་ལན་ཀའི་ཡི་གིས་བྲིས་པའི་འགྲེལ་བྱེད་མང་པོར་སྦྱང་པ་མཛད་པ་མ་ཟད་པཱ་ལིའི་ཡི་གེའི་ཐོག་ནས་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་བརྩམས། དེ་སྔོན་གནའ་བོའི་སི་རི་ལན་ཀའི་དགེ་འདུན་རྣམས་ཀྱི་སི་རི་ལན་ཀའི་ཡི་གེའི་ཐོག་ནས་འགྲེལ་པ་མི་ཉུང་བ་མཛད་ཡོད་ཀྱང་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དར་ཁྱབ་བྱུང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ཏུ་སི་རི་ལན་ཀའི་ཡི་གེ་མི་ཤེས་པར་བརྟེན་ནས་འགྲེལ་པ་དེ་དག་གཙོ་བོ་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་དགོན་པའི་གཞུང་གི་བསྟན་བཅོས་ཚང་མ་“རླབས་ཆེའི་འགྲེལ་བྱེད་མཁན་པོ་སངས་རྒྱས་དབྱངས་ཀྱིས་འདུལ་བ་དང་། མདོ་སྡེའི་སྡེ་སྣོད་གི་གཞུང་ལུགས་ཁག་གི་འགྲེལ་བྱེད་དེ་དག་པཱ་ལིའི་ཡི་གེར་བསྒྱུར་བའོ། །” (《སིདྒ་ལའི་ལོ་རྒྱུས་བསྡུས་པ།》ཤོག་གྲངས་122པར་གསལ་)སངས་རྒྱས་དབྱངས་ཀྱིས་གཙུག་ཁང་ཆེན་མོའི་དགོན་པའི་སྲོལ་རྒྱུན་དགོངས་པའི་གཞུང་ལུགས་ལྟར་པཱ་ལིའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གཞུང་ལུགས་རྣམས་ལ་གལ་ཆེའི་འགྲེལ་པ་བྱས་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་ཁོངས་གིས་གྲགས་ཅན་གྱི་བསྟན་བཅོས་《རྣམ་པར་དག་པའི་ལམ།》《清净道论》)ཞེས་པ་བརྩམས་ནས་དེར་པཱ་ལིའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གཞུང་དང་དོན་འགྲེལ་རྣམས་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལ་ཆ་ཚང་བའི་རྒྱས་བཤད་མཛད་པས་ཁོང་གིས་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དེ་ཡུན་རིང་དར་ཁྱབ་བྱུང་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད་དོ། །   
            གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་སི་རི་ལན་ཀར་དར་ཁྱབ་བྱུང་རྗེས་ཐེ་ལན་ཀྲེ་དང་འབར་མ་སོགས་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དར་ཁྱབ་བྱུང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་བར་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་བྱུང་བ་ནི་ཆོས་དད་པ་ཕན་ཚུན་དབར་ལ་འགྲོ་འོང་དང་། ཕན་ཚུན་སློབ་སྦྱོང་ཕན་ཚུན་ཁ་གསབ་བཅས་བྱེད། སི་རི་ལན་ཀར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་སྐབས་སུ་དེའི་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་གནས་བརྟན་སྡེའི་གཞུང་ལུགས་དེ་ཐེ་ལན་ཀྲེ་དང་། འབར་མར་དར་སྤེལ་བྱུང་བ་དང་། དེའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ནུབ་པའི་སྐབས་སུ་ཐེ་ལན་ཀྲེ་དང་འབར་མ་ནས་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་སླར་ཡང་ཚུར་ཁྱབ་སྤེལ་བྱུང་། དཔེར་ན། སྤྱི་ལོ་1361ལོར་སྐབས་དེའི་སི་རི་ལན་ཀའི་དགེ་འདུན་གྱི་དབུ་འཛིན་ཐེ་ལན་ཀྲེའི་རྒྱལ་པོས་གདན་ཞུ་བྱས་ནས་རྒྱལ་ཁབ་དེར་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་གཙུགས་པ་དང་། ཁོང་གིས་བཙུགས་པའི་སི་རི་ལན་ཀའི་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་དེ་སླད་ཀྱི་ཕལ་ཆེར་ལོ་ངོ་གཉིས་བརྒྱའི་ནང་དུ་ཐེ་ལན་ཀྲེར་ཧ་ཅང་གལ་ཆེའི་ནུས་པ་ཐོན་ཡོད། སྤྱི་ལོ་1425ལོར་འབར་མ་དང་། ཐེ་ལན་ཀྲེ། ཀམ་པུ་ཀྲེ་བཅས་ཀྱི་དགེ་སློང་སི་རི་ལན་ཀར་ཕེབས་ནས་གཞུང་ལུགས་སློབ་གཉེར་བྱེད་པ་དང་། ཀ་ར་ལི་ཡར་(迦罗利耶)སླར་ཡང་བསླབ་པའི་སྡོམ་པ་ཞུས། ཁོང་རྣམས་རང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་ཕྱིར་ལོག་རྗེས་ཁག་སོ་སོར་རང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་སི་རི་ལན་ཀའི་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེའི་རྣམ་པར་དཔེ་བྱས་ནས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྡེ་བཙུགས་སོ། །སྤྱི་ལོ་ 1476ལོར་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཚོགས་པ་ཞིག་པའོ་ཀུའུ་(勃国)ནས་སི་རི་ལན་ཀར་འཚམས་འདྲི་བྱེད་དུ་འོང་བ་དང་། ད་དུང་འབར་མའི་དགེ་འདུན་འགའ་ཞིག་ནས་ཀ་ར་ལི་ཡར་བསླབ་སྡོམ་ཞུས་ནས་རང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་ཕྱིར་ལོག་རྗེས་སི་རི་ལན་ཀའི་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ཞེས་པར་གྲགས་པའི་ཆོས་སྡེ་ཡང་བཙུགས་(《སིདྒ་ལའི་ལོ་རྒྱུས་བསྡུས་པ།》ཤོག་གྲངས་335པར་)དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་དང་བཅུ་གཉིས་པར། སི་རི་ལན་ཀར་རྟག་ཏུ་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་བཙན་འཛུལ་ཕོག་གི་ཡོད་པས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱང་ཆབས་གཅིག་ཏུ་ཉམས་རྒུད་དུ་སོང་། དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་དུས་མཇུག་ཏུ་འབར་མར་ཕོ་ཉ་མངགས་ནས་འབར་མའི་དགེ་འདུན་གདན་དྲངས་ཏེ་སྡོམ་པ་ཞུས་པ་དང་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ཡང་གསར་འཛུགས་བྱས། དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་སི་རི་ལན་ཀའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྣམ་པ་དོན་དངོས་སུ་ཡོངས་རྫོགས་སྟོང་པར་གྱུར། མཆོད་རྟེན་དང་དགོན་པ་རྣམས་ཞིག་རོར་གྱུར་ཞིང་དགེ་སློང་དངོས་མ་གཅིག་ཀྱང་མེད་པ་དང་། བཀའ་དང་བསྟན་བཅོས་ཀྱང་མེད་པས་དེ་ནི་སི་རི་ལན་ཀའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཆེས་ཉམ་ང་བའི་དུས་ཤིག་ཡིན།   
            དེ་ནས་སྤྱི་ལོ་1750ལོར་གཞི་ནས་ཐེ་ལན་ཀྲེར་ཕོ་ཉ་མངགས་ཏེ་དེའི་དགེ་སློང་སི་རི་ལན་ཀར་སྡོམ་རྒྱུན་སྤེལ་བར་གཏོང་རྒྱུའི་སྐྱབས་འཇུག་ཞུས་པར་ཐེ་ལན་ཀྲའི་རྒྱལ་པོས་གདུང་སེམས་མཉམ་སྐྱེ་བྱས་ནས་ཉེ་བར་འཁོར་(优波离)གྱིས་དབུ་མཛད་པའི་དགེ་སློང་བཅུ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གཞུང་ཚབ་ཏུ་བཏང་བ་མ་ཟད་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་དཔེ་ཆ་མང་པོ་བཤུས་ནས་འཁྱེར་ཏེ་སྤྱི་ལོ་1753ལོར་སི་རི་ལན་ཀར་སླེབས། སྐབས་དེར་ས་ར་ནམ་ཀ་རས་(莎拉能格拉)གཙོས་པའི་མི་གྲངས་བརྒྱ་ཙམ་གྱིས་ཐེ་ལན་ཀྲེའི་དགེ་སློང་གི་ས་ནས་དགེ་སློང་གི་སྡོམ་པ་ཞུས། ལོ་འགའ་ཞིག་སོང་རྗེས་དགེ་སློང་སུམ་སྟོང་ཙམ་དུ་གྱུར། དུས་དེ་ནས་སླར་ཡང་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་འཛུགས་པ་དང་། དགོན་པ་དང་མཆོད་བརྟེན་ཉམས་གསོ་བྱས་པ། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རིག་གནས་དེ་སླར་ཡང་རིམ་བཞིན་རི་ཁུལ་དུ་སླར་གསོ་བྱུང་བ་དང་ཆབས་ཅིག་དེ་ནི་ད་ཡོད་ཀྱི་སི་རི་ལན་ཀར་ཡོད་པའི་ཐེ་ལན་ཀྲེའི་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་པ་ཐོག་མ་འགོ་འཚུགས་པ་ཡིན། སྤྱིལོ་1802ལོར་མཧཱ་ཀ་ར་ལྦ་ནི་ན་ཝེ་མན་ཏིཥ(摩诃格罗瓦.匿纳唯曼罗梵须)ཡིས་སླར་ཡང་འབར་མ་ནས་དགེ་སློང་གི་སྡོམ་པ་སྤེལ་བར་དེའི་མིང་ལ་ཨ་མ་ར་པུ་རའི་སྡེ་པ་(阿曼罗波罗派)ཞེས་སུ་གྲགས། སྤྱི་ལོ་1865ལོར་ཨ་པན་ཀ་ཧ་བན་སྟ་. ཐོ་ས་པའོ་(阿般格诃梵多.既陀沙婆)ཡིས་འབར་མ་ནས་དགེ་སློང་གི་སྡེ་སྤེལ་བར་རཱ་མན་སྡེ་པ་(蓝曼匿派)ཞེས་སོ། །མིག་སྔར་སི་རི་ལན་ཀར་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་པ་མི་འདྲ་བ་ཁག་ཆེ་བ་གསུམ་ཡོད་པ་ཡིན་ནའང་ཁོང་ཚོའི་རྩ་བའི་གཞུང་ལུགས་ལ་ཁྱད་པར་མེད་པར་ཚང་མ་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཡིན། ཐེ་ལན་ཀྲེ་དང་འབར་མ་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་གི་དགེ་འདུན་སྡེ་ཡང་དེ་ལྟར་ཡིན། སི་རི་ལན་ཀའི་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་རྒྱ་ནག་གི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རིག་གནས་འབྲེལ་བ་སྤེལ་རེས་དབར་ལ་སྔ་མོ་ནས་དམིགས་བསལ་གྱི་འབྲེལ་བ་ཞིག་ཡོད་པ་སྟེ། ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོ410ལོར་རྒྱ་ནག་གི་བཙུན་པ་ཧྥ་ཞན་(法显)གྱིས་སི་རི་ལན་ཀར་འཚམས་འདྲི་བྱས་ནས་འཇིགས་མེད་རི་བོར་ལོ་གཉིས་བཞུགས། ཁོང་གི་ཡུལ་སྐོར་ཟིན་ཐོའི་ནང་སྐབས་དེའི་སི་རི་ལན་ཀའི་རྒྱལ་ས་དང་དམངས་སྲོལ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དར་སྤེལ་གནས་ཚུལ་བཅས་བྲིས་ཡོད་པས་ཕྱིས་ཀྱི་མི་རབས་ལ་ཤིན་ཏུ་རྩ་ཆེའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔྱད་གཞི་མཁོ་འདོན་བྱས་ཡོད། ཁོང་གིས་སི་རི་ལན་ཀའི་ལོ་རྒྱུས་དང་། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་འོད་སྣང་འཕྲོ་བས་སི་རི་ལན་ཀའི་མི་དམངས་རྣམས་ནས་ཀྱང་བརྩི་བཀུར་ཆེན་པོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོ434ལོར་སི་རི་ལན་ཀའི་དལ་ཟོ་ར་(铁索罗)སོགས་དགེ་སློང་མའི་(比丘尼)སྡེ་གཉིས་ཁག་སོ་སོར་རྒྱ་ནག་ཏུ་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་སུང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ནན་ཅིང་དུ་སླེབས་པ་དང་། ཧུད་གོ་(慧果)སོགས་མི་སུམ་བརྒྱས་དགེ་སློང་མའི་སྡོམ་པ་བཞུས་ནས་རྒྱ་ནག་ཏུ་དགེ་སློང་མའི་སྡེ་བཙུགས། རྒྱ་ནག་གི་དགེ་སློང་མས་སྡོམ་པ་ཞུས་པ་ནི་ཧུད་གོ་ནས་འགོ་ཚུགས་པའོ། །དགེ་སློང་མའི་སྡེ་པ་དག་སི་རི་ལན་ཀར་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་རིང་དར་འཕེལ་བྱུང་ནས་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པར་མཇུག་སྒྲིལ། དེ་ནས་བཟུང་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་དར་རྒྱས་བྱུང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་གི་ནང་དུ་དུས་ད་ལྟའི་བར་དུའང་ཚད་ལྡན་གྱི་དགེ་སློང་མའི་སྡེ་སླར་གསོ་བྱུང་མེད། སངས་རྒྱས་དབངས་ཀྱིས་དུས་རབས་ལྔའི་དུས་མགོར་སི་རི་ལན་ཀར་པཱ་ལིའི་ཡི་གེའི་ཐོག་ནས་བྲིས་པའི་《འདུལ་བའི་བྱེ་བྲག་ཀུན་ཏུ་གསལ་བ།》(《善见律毗婆沙》)བསྟན་བཅོས་དེ་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་ལྔ་པའི་དུས་མཇུག་ཏུ་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་བ་མ་ཟད།   རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ནས་དར་ཁྱབ་བྱུང་། སྐབས་དེར་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཁྱབ་པའི་《སྐྱེ་ཆེན་དམ་པའི་རྣམ་ཐར་ཟིན་ཐོ།》ནང་དུ་གསལ་བའི་སྟོན་པའི་འདས་ལོའི་ཤོད་ཚུལ་དེའང་དེབ་ཐེར་དེའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ནས་དར་ཁྱབ་བྱུང་བའོ། །   
            གོང་དུ་བརྗོད་ཟིན་པ་ལྟར་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལ་གལ་ཆེ་བའི་བཀའ་བསྡུ་ཐེངས་བཞི་བྱས་ཟིན་པ་ཡིན་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་ཁག་ཏུ་འཁོད་དོན་ལྟར་ན་ད་དུང་བཀའ་བསྡུ་ཐེངས་མང་པོ་བྱས་ཡོད་པ་དང་ཁོང་ཚོའི་གསུང་རབས་མུ་མཐུད་བཟོ་བཅོས་གཏན་འཁེལ་བྱས་ཡོད། དེ་མིན་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ་བའི་བཀའ་བསྡུ་ཡང་ཐེངས་གཉིས་བྱས་ཡོད་པ་རེད། འབར་མའི་ཤོད་སྲོལ་ལྟར་ན་སྤྱི་ལོ་1871ལོརརྒྱལཔོ་མེན་ཏུང་(敏东国王1853-1878)གིས་མན་ཏ་ལེར་(曼德勒)གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བཀའ་བསྡུ་ཐེངས་ལྔ་པ་སྐོང་འཚོགས་བྱས་པར་མི་གྲངས་ཉིས་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་བཞུགས་ནས་ལོ་གསུམ་གྱི་དུས་ཚོད་ནང་དུ་པཱ་ལིའི་ཡི་གེའི་སྡེ་སྣོད་ཀྱི་གཞུང་ལ་སླར་ཡང་ཞུས་དག་བྱས་སོ། །དེ་དང་ཆབས་ཅིག་མཆོད་རྟེན་མང་དུ་ཚོགས་པའི་གླིང་བཞེངས་ནས་དེའི་མིང་ལ་‘‘ཁུའུ་ཐོའོ་ཏོ་”རྡོའི་སྡེ་སྣོད་ཁང་(“库托道”石经院)ཞེས་པར་གྲགས། མཆོད་རྟེན་རེའི་ནང་དུ་རྡོ་རིང་རེ་ཡོད་པ་དང་རྡོ་རིང་རེའི་སྟེང་དུ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གསུང་རབས་རེ་བརྐོས་ཡོད། ཐེངས་དེར་ཞུས་དག་བྱས་པའི་པཱ་ལིའི་སྐད་ཀྱི་སྡེ་སྣོད་ཚང་མ་མཆོད་རྟེན་གྱི་རྡོ་རིང་བདུན་བརྒྱ་ཉི་ཤུ་ཡོད་པའི་སྟེང་དུ་བརྐོས་པར་བརྟེན་ནས་སངས་རྒྱས་གསུང་རབས་ལ་ཡུན་རིང་གི་བདག་ཉར་བྱེད་ཐུབ་པ་བྱུང་། སྤྱི་ལོ་1954-1956ལོར་འབར་མའི་སྲིད་གཞུང་གིས་རྒྱལ་ས་དབང་ཀོང་(仰光)དུ་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གཞི་རྒྱ་ཆེ་ཤོས་ཡིན་པའི་བཀའ་བསྡུ་ཐེངས་དྲུག་པ་ཞིག་བྱས་པར་ཚོགས་ཞུགས་སུ་འབར་མ་དང་། ཐེ་ལན་ཀྲེ། སི་རི་ལན་ཀ། ཀམ་པུ་ཁྲེ། ལའོ་སི། ཧིན་རྡུ། པ་ཁི་སི་ཐན་སོགས་རྒྱལ་ཁབ་གི་གནས་བརྟན་དགེ་སློང་ཉིས་སྟོང་ལྔ་བརྒྱ་ཞུགས་ཡོད་པ་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་པར་མ་གཞིར་བཟུང་ནས་པཱ་ལིའི་ཡི་གེའི་མདོ་སྡེ་དང་འདུལ་བ། མངོན་པ་བཅས་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གསུང་རབས་ལ་ཧ་ཅང་དོ་དམ་པའི་པར་ཞུ་དཔྱད་བསྡུར་ཐེངས་གཅིག་བྱས་པ་མ་ཟད། ཐེངས་དེའི་པར་ཞུ་དཔྱད་བསྡུར་བྱས་པའི་སྡེ་སྣོད་གསུང་རབ་ཚང་མ་རིམ་བཞིན་དཔེ་བསྐྲུན་བྱེད་རྒྱུན་གཏན་འཁེལ་བྱས་ནས་དེང་སྐབས་འཛམ་གླིང་ཐོག་གི་ཆེས་གྲགས་པ་ཆེ་བའི་པཱ་ལིའི་ཡི་གེའི་སྡེ་སྣོད་ཀྱི་པར་གཞིས་གསར་མ་ཞིག་ཏུ་འགྱུར་བ་ཡིན། དེ་ནི་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཁག་གི་དགེ་འདུན་སྡེ་ཁག་ཚོས་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ནུས་ཤུགས་གཅིག་སྒྲིལ་གྱིས་མཉམ་ལས་བྱས་པའི་གལ་ཆེའི་གྲུབ་འབྲས་ཤིག་ཡིན།   
《ལོ་ངོ་ཉིས་སྟོང་ལྔ་བརྒྱའི་རིང་གི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས།》(《二千五百年的佛教》)ཞེས་པའི་དེབ་ཀྱི་ལེ་ཚན་དྲུག་པའི་ནང་འཁོད་ཀྱི་སྡེ་པ་ཁག་གི་འབྱུང་བ་བརྗོད་པའི་རེའུ་མིག་གཤམ་གསལ་སྡེ་པ་ཁག་གི་ཤོད་རྒྱུན་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པར་བརྟེན་ནས་སྡེ་པ་ཁག་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཐད་ཀྱི་འགྲེལ་སྟངས་ལའང་མི་འདྲ་བ་ཡོད་དོ། །  

            གོང་གསལ་རིའུ་མིག་འདི་ནི་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་འབྱུང་ཁུངས་མདོར་བསྡུས་ནས་བརྗོད་པ་ཙམ་ཡིན། རེའུ་མིག་འདི་གཞིར་བཟུང་ནས་བལྟས་ན་ལྷོ་དར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་འབྱུང་སྟངས་གསལ་པོར་མངོན་རྒྱུ་ཡོད། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཐོག་མར་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་དང་ཕལ་ཆེར་པའི་སྡེ་པ་གཉིས་སུ་ཁ་འགྱེས། རྗེས་སུ་གནས་བརྟན་སྡེ་པས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཀའ་ལ་“རྣམ་པར་ཕྱེ་སྟེ་སྨྲ་བའི་”རྣམ་འགྱུར་འཛིན་(སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཀའ་དང་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཀའི་འགྲེལ་པ་ལ་རྣམ་པར་ཕྱེ་བའི་ལྟ་སྟངས་འཇིན་དགོས་པ་)པས་“རྣམ་པར་ཕྱེ་སྟེ་སྨྲ་བ་” ཞེས་ཟེར། ཤོད་སྟངས་དེ་རིགས་ནི་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་སྐབས་སུ་བར་ཁྱབ་ཆེ་ཞིང་རྒྱལ་པོ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱིས་དེའི་ལྟ་བར་བརྟེན་ནས་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ལ་དག་ཐེར་མཛད་པ་མ་ཟད། ཏི་ཥ་ཡ་(帝须)ཡིས་རྣམ་པར་ཕྱེ་སྟེ་སྨྲ་བའི་ནང་ནས་མི་གྲངས་ཆིག་སྟོང་འདེམས་སྒྲུག་བྱས་ཏེ་བཀའ་བསྡུ་གསུམ་པ་བྱས་། མ་ཧེན་དྷས་སི་རི་ལན་ཀར་སྤེལ་བའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ནི་སྡེ་པ་དེའི་གཞུང་ལུགས་ཡིན། དེར་བརྟེན་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་བ་རྣམས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ནི་“རྣམ་པར་ཕྱེ་སྟེ་སྨྲ་བའི་གནས་བརྟན་པ་”(“ 分别说上座”)ཞེས་འབོད། སྡེ་པ་དེའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་དར་རྗེས་རྟག་ཏུ་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོ་བ་དེ་རྩ་བའི་རྒྱུད་དུ་གྱུར། ད་ལྟ་ཤོད་པའི་ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དེ་དོན་དངོས་ཐོག་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོ་བ་རྩ་བར་བརྒྱུད་ནས་བྱུང་བའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དེ་ཡིན།   
            གནས་བརྟན་སྡེ་པ་བ་རྣམས་སྡེ་པ་གཞན་དང་བསྡུར་བ་བྱས་ཚེ་དེ་ནི་རྙིང་ཞེན་ཅན་གྱི་སྡེ་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་སི་རི་ལན་ཀར་དར་རྗེས་སྔར་བཞིན་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་ཟེར་བ་དང་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོ་བ་དང། འཇིགས་མེད་རི་བོ་པ། རྒྱལ་བྱེད་ཚལ་པ་བཅས་སྡེ་པ་གསུམ་དུ་འགྱེས་རྗེས་སུའང་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོའི་སྡེ་པ་དེ་སྔར་ལྟར་རྙིང་ཞེན་གྱི་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་མཚོན་བྱེད་དུ་གྱུར་བ་མ་ཟད། རིམ་བཞིན་ཤར་ལྷོའི་ཨེ་ཤེས་ཡའི་ཡུལ་ཁག་ཏུ་དར་ཁྱབ་བྱུང་“རྙིང་ཞེན་”ཞེས་པ་ནི་ཁོང་ཚོས་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འགྲེལ་བ་དང་འདུལ་བའི་བསླབ་པའི་ཐད་ཀྱི་རྣམ་འགྱུར་གྱི་ངོས་ནས་བརྗོད་པ་ཡིན་གྱི་དེ་ནི་གཞུང་ལུགས་ཐད་ཁོང་ཚོས་དྭངས་གཙང་གི་རང་བཞིན་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱས་ནས་སྡེ་པ་གཞན་གྱི་གཞུང་ལུགས་ལས་སླ་པོར་དང་ལེན་མི་བྱེད་པ་དང་། འདུལ་བའི་བསླབ་པའི་ཐོག་དགོན་སྡེའི་ལུགས་སྲོལ་ལས་ལྷུག་གཏོང་གི་རྣམ་པ་མི་ཆོག་པ་ཐ་ན་བསླབ་པ་ཕྲ་མོ་ཙམ་ཡང་དམ་གཙང་དུ་སྲུང་བ་བཅས་ཡིན། དཔེར་ན། འཇིགས་མེད་རི་བོ་པ་རྣམས་མ་གཞི་ཁོང་ཚོའི་རྩ་བའི་གཞུང་ལུགས་ནི་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་ཡིན་ནའང་བསམ་པའི་ཐོག་ཅུང་ལྷུག་པ་ཡོད་པ་ནི་གནས་མ་བུ(犊子)སོགས་པའི་སྡེ་པའི་མཁས་པས་དེར་སྡོད་ཆོག་ལ་དཔེ་ཆ་སློབ་ཁྲིད་ཀྱང་བྱེད་ཆོག ཐེག་ཆེན་གྱི་མཁས་པས་ཀྱང་དེར་སྡོད་པ་དང་ཆོས་སྤེལ་བ་བཅས་ཆོག་པ་ལྟ་བུའོ། ། ཡིན་ནའང་གཙུག་ལག་ཁང་ཆེན་མོ་ནི་དེ་ལྟ་མིན། རྟག་ཏུ་མཉམ་གནས་མི་བྱེད་པའི་རྣམ་འགྱུར་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱེད་དོ། །ལྷོ་དར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དེ་གདོད་མའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཡིན་པའི་ངེས་པ་ག་ལ་ཡོད། དེ་བཞིན་གནས་བརྟན་སྡེ་པ་དང་རྩ་བའི་ཁྱད་པར་ཡང་འགལ་ཞིག་ཡོད་སྲིད། འོན་ཀྱང་རིག་གཞུང་པའི་ཁྲོད་དུ་དེ་ནི་གདོད་མའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དང་ཅུང་ཉེ་བར་གཅིག་འགྱུར་གྱི་ངོས་འཛིན་བྱེད་དོ། ། ཁོང་ཚོས་ད་དུང་མི་རྣམས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་བྱ་ཡུལ་གྱི་དོན་དངོས་འདི་འདྲ་གཉིས་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱས་ཡོད་པ་ནི། དང་པོ། ལོ་ངོ་ཉིས་སྟོང་རིང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འགྱུར་བ་བརྒྱུད་ནས་རྒྱ་གར་སོགས་ཀྱི་སྡེ་པ་གཞན་པ་མང་པོ་རྩ་སྟོང་ཟིན་པས་དེ་དག་གི་དཔེ་ཆ་ཕྲན་ཙམ་ལས་ལྷག་མེད་ནའང་། ལྷོ་དར་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཁོ་ནས་ཅུང་ཆ་ཚང་བའི་པཱ་ལིའི་ཡི་གེའི་སྡེ་སྣོད་གསུམ་གྱི་གཞུང་ལུགས་དང་གལ་ཆེའི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་བདག་ཉར་བྱས་ཡོད་པ་དག་ལ་མཁས་པ་མང་པོས་དོ་ནན་དང་དེར་ཡིག་བསྒྱུར། ཞིབ་འཇུག་བཅས་བྱས་ནས་དུས་ད་ལྟའི་བར་དུའང་སྔར་བཞིན་རྒྱལ་ཁབ་མང་པོར་དར་ཁྱབ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པས་ཉམས་ཆག་གི་རྣམ་པ་དེ་ཙམ་ཐོན་མེད་པ་མ་ཟད། ད་དུང་མུ་མཐུད་ནས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། དེའི་ཆོས་དད་པའང་མུ་མཐུད་འཕར་སྣོན་དུ་འགྲོ་གི་ཡོད། གཉིས་པ། ལྷོ་དར་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དར་ཁྱབ་བྱུང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་ས་ཁུལ་ཁག་ཏུ་མི་གྲངས་ཁྲི་ཕྲག་གིས་སྔོན་མ་བཞིན་ལོ་ངོ་ཉིས་སྟོང་ལྔ་བརྒྱའི་གོང་དུ་སྟོན་པ་སངས་རྒྱས་སྐུ་ངོ་མས་གཏོད་པར་མཛད་པའི་དགེ་སློང་གི་སྡེ་ལྟར་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གཏན་འཁེལ་མཛད་པའི་བསླབ་པའི་སྲོལ་རྣམས་དོ་ནན་ངང་སྲུང་བརྩི་ཞུ་བ་དང་། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཀའ་ལྟར་འཚོ་བ་ཆེས་ངན་ངོན་མཆོག་ཤེས་ངང་སྐྱེལ་བ་། སངས་རྒྱས་སྐུ་ངོ་མའི་དཔེ་སྟོན་གྱི་རྣམ་པ་རྒྱུན་འཁྱོངས་བྱས་ནས་ལུས་ལ་ཁ་དོག་སེར་པོའི་“ཆོས་གོས་རྣམ་གསུམ་” གྱོན་ཞིང་། ལག་ཏུ་ལྷུང་བཟེད་འཁྱེར་བ། ཕྱི་དྲོ་ཟས་མི་བཟའ། སྐྲ་དང་སྨ་ར་བཞར་བ། ཚུལ་དང་ལྡན་ཞིང་བརྗིད་ཉམས་ཆེ་བ། བསོད་སྙོམས་སློང་བ། ཏིང་འཛིན་སྒྲུབ་པ། བསྟན་པའི་ཆོས་བཤད་ཁྲིད་བྱེད་པ། ཆོས་དད་པ་རྣམས་ལ་བསླབ་པ་སྤེལ་ནས་སྡིག་སྤོང་དགེ་སྒྲུབ་བྱེད་པ། ཆོས་དད་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཕྱག་དང་བརྩི་བཀུར་ཞུ་ཡུལ་དུ་འགྱུར་བ་བཅས་ཡིན་པས་སངས་རྒྱས་འདས་ནས་ལོ་ངོ་ཉིས་སྟོང་ལྔ་བརྒྱའི་རྗེས་ཀྱི་དེ་རིང་གི་དུས་སུ་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྔར་བཞིན་“དཀོན་མཆོག་གསུམ་”དུ་འབོད་པའི་ནང་ཚན་གདོད་མའི་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེའི་རྣམ་པ་དེ་ནི་གནས་བརྟན་སྡེ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་པས་མི་རབས་གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་བརྒྱུད་སྤེལ་བྱས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་རེད།
            དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
            1.《དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ།》དེབ་གཉིས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་བསྐྲུན། །990ལོར་དཔེ་སྐྲུན་བྱས།
            2.《རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང་།》ཏཱ་ར་ན་ཐས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐུན་ཁང་ནས་།   1985ལོར་དཔེ་སྐྲུན་བྱས།
            3.《ཐུའུ་བཀཱན་གྲུབ་མཐའ།》ཐུའུ་བཀཱན་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས་བརྩམས། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན་1984ལོར་དཔེ་བསྐྲུན་བྱས།
            4.《ལྷོ་དར་ནང་བསྟན་ཆོས་འབྱུངབསྡུས་པ།》(རྒྱ་ཡིག་)ཅི་ཧུད་ཀྱིས་གཙོ་བསྒྲིགས་བྱས། ཀྲུང་གོ་ནང་བསྟན་མཐུན་ཚོགས་ནས་1991ལོར་དཔེ་བསྐྲུན་བྱས།
            5.《ཆོས་མངོན་པའི་དོན་བསྡུས།》(རྒྱ་ཡིག་)ཨ་ནུ་རུ་དྡྷས་བརྩམས། ཀྲུང་གོ་ནང་བསྟན་མཐུན་ཚོགས་ནས་1986ལོར་དཔེ་བསྐྲུན་བྱས།  
            (《བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་རིག་དེབ་》1995ལོའི་དུས་དེབ་གཉིས་པའི་ཐོག་འཁོད།)