གནད་བསྡུས། མདོ་སྨད་གཅན་ཚའི་རྔ་བ་དགོན་ལ་ད་ལྟའི་བར་དུ་ལོ་ངོ་བདུན་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་ཅིང་། དུས་ཡུན་དེའི་ནང་དགོན་པ་འདིའི་གྲུབ་མཐའི་རྩོད་འཁྱེར་དང་། དགོན་གནས་མང་སྤོར། བླ་གྲྭའི་བཞུགས་མིན་གྱི་མང་ཉུང་། དགོན་པའི་སྐུ་རྟེན་དང་ཆོས་ཐོག་སོགས་རེ་དར་རེ་རྒུད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྣམ་པ་དམིགས་སུ་བཟུང་སྟེ། སྤྱིར་བོད་ཀྱི་དགོན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་བྱུང་དགོས་རྐྱེན་དང་། བར་གྱི་འཕེལ་འགྲིབ། ཡུན་རིང་རྐང་ཚུགས་ཐུབ་མིན་སོགས་ཀྱི་གནས་ལུགས་དེ་གང་འདྲ་བྱས་ནས་བྱུང་བའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་བྱས་འདུག
གནད་ཚིག དཔལ་ས་སྐྱ་བ། རྔ་བ་དགོན་པ། དར་རྒུད།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།] B947 [ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།] A [རྩོམ་གི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག] 1005-5746(2019)02-065-20
གླེང་གཞི།
སྤྱི་ལོ842ལོར་བཙན་པོ་ཁྲི་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་ལྷ་ལུང་དཔལ་རྡོར་གྱིས་བཀྲོངས་རྗེས། བོད་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱིས་གངས་ལྗོངས་ཡོངས་ལ་སྲིད་ཀྱི་ཁ་ལོ་བསྒྱུར་བའི་དབང་ཆ་མཇུག་རྫོགས་ཤིང་། དེ་ནས་བོད་ཁམས་སིལ་བུར་ཐོར་ནས་གཅིག་གྱུར་གྱི་སྲིད་དབང་མེད་པར་ལོ་ངོ་བཞི་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་གྱི་རིང་འདིར། ཡུལ་གྲུ་སོ་སོར་རང་རང་གི་ཡུལ་དཔོན་ཆུང་ངུ་ཙམ་ལས་མེད་ཅིང་། རིམ་བཞིན་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཡོན་ཏན་ཅན་ལ་བརྩི་བཀུར་དང་། ཆོས་ལུགས་ལ་དད་མོས་ཆེན་པོ་བྱས་པའི་སྟབས་ཀྱིས། བོད་ཀྱི་སྲིད་འབྱོར་ཐད་ལ་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་མ་བྱུང་ཡང་ཆོས་དང་རིག་གནས་ཐད་དར་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད། སྐབས་དེར་བོད་རང་ལ་མཁས་གྲུབ་གཉིས་ལྡན་གྱི་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་གྲུབ་མཐའི་སྲོལ་འབྱེད་པ་མང་པོ་རིམ་པར་བྱོན་ནས་བོད་ལ་གྲུབ་མཐའ་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་སྲོལ་བཏོད་དེ། རང་རང་ས་ནས་ཆོས་སྲིད་དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྟོབས་ཤུགས་རེ་བཟུང་སྟེ་སོ་སོའི་མངའ་ཁོངས་སུ་དགོན་གནས་གསར་འདེབས་དང་། ཆོས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་མཁན་གྱི་སློབ་མ་མང་པོ་གསོ་སྐྱོང་གནང་ཞིང་། དེ་དག་དང་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་སྡེ་འབངས་ཚང་མས་བླ་མ་དང་དགོན་བདག་ལ་དད་ཞེན་བརྩི་བཀུར་ཞུས་ནས། ཡོན་འབུལ་དང་ཞལ་འདེབས་གང་ནུས་སྒྲུབ་ཀྱིན་ཡོད་པས་རིམ་བཞིན་ཡུལ་ལུང་མང་པོར་གྲུབ་མཐའ་འམ་དགོན་སྡེ་འདེབས་པའི་རིག་གནས་ཁོར་ཡུག་ཅིག་ངང་གིས་བྱུང་ཡོད་པ་རེད། དེ་ལྟར་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་དུ་སི་ཁྲོན་རྔ་ཁོག་ནས་བྱོན་པའི་བླ་མ་རྡོར་བཟང་ཟེར་བ་ཞིག་གིས་མདོ་སྨད་གཅན་ཚ་སྣང་རའི་ལུང་ཁོག་ཏུ་རྔ་བ་དགོན་པ་ཕྱག་བཏབ་ཅིང་། ད་བར་ཕལ་ཆེར་ལོ་ངོ་བདུན་བརྒྱ་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པ་རེད། དེ་འདྲའི་དུས་ཡུན་རིང་པོ་ཕྱིན་པའི་སྔ་རོལ་ནས་ཀྱང་མདོ་སྨད་ཡུལ་དུ་བོན་པོའི་གྲུབ་མཐའ་དང་། རྙིང་མ་བ། ས་སྐྱ་བ། བཀའ་བརྒྱུད་པ། དགེ་ལུགས་པ་སོགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའི་རིག་གནས་ཁོར་ཡུག་ཅིག་སྔ་མོ་ནས་ཆགས་ཡོད་རྐྱེན། རྔ་བ་དགོན་དུའང་གྲུབ་མཐའ་དེ་དག་གི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད། དེར་བརྟེན་གྲུབ་མཐའ་གང་ཞིག་ཡིན་རུང་ཐོག་མར་རང་ཉིད་གནས་དགོས་ན་ངེས་པར་དུ་གནས་གཞི་ས་ཁུལ་ལམ་འདུ་ཁང་ཞིག་དགོས་པས་དགོན་པ་འདེབས་རྒྱུ་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་དུ་གྱུར། དེ་ལ་གནས་ཀྱི་ཆེ་བ་དང་། སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་ཡོན་ཏན་གྱི་ཆེ་བ། སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་དང་། ཆོས་ཐོག་རིམ་པ། ལྷ་སྡེ་མངའ་འབངས་སོགས་ནི་ཧ་ཅང་གཙོ་བོ་ཡིན། མདོར་ན། དགོན་པ་འདེབས་པའི་དགོས་པའམ་དགེ་མཚན་དང་། མཛེས་དཔྱོད་ལྟ་ཚུལ། དེའི་ཁྱད་ཆོས་སམ་ནུས་པ། འབྲས་བུ་སོགས་ཇི་ལྟར་བྱུང་བའི་སྐོར་ནས་རིམ་པ་བཞིན་དུ་བཀྲལ་ན།
དང་པོ། རྔ་བ་དགོན་གྱི་གྲུབ་མཐའི་དར་རྒུད།
གཅིག ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆར་འཁོད་པའི་གྲུབ་མཐའ་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ།
བོད་སིལ་བུར་ཐོར་ནས་གཅིག་གྱུར་གྱི་བཙན་པོ་ཞིག་མ་བྱུང་པར་ལོ་ངོ་བརྒྱ་ཕྲག་དུ་མ་ཕྱིན་པའི་རྗེས་སུ། ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རམ་འདེགས་ལ་བརྟེན་ནས་ས་སྐྱ་གོང་མ་རིམ་བྱོན་གྱིས་བོད་དུ་དབང་བསྒྱུར་ཏེ་ས་སྐྱ་བའི་གྲུབ་མཐའི་སྟོབས་ཤུགས་སམ་བསྟན་པ་ཆེས་ཆེར་རྒྱས་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། སྤྱིར་བཏང་གི་གྲུབ་མཐའ་ནི་ཕ་ནང་གི་ཆོས་ལུགས་སོ་སོའི་ལྟ་བ་འཛིན་ཚུལ་ཏེ་རང་གི་བློ་ངོར་གཞི་ལམ་འབྲས་བུ་གསུམ་སོགས་གཞུང་དང་། རིགས་པས་བསྒྲུབས་ནས་གྲུབ་པར་ཐག་བཅད་པའི་ལྟ་ཚུལ་ལམ་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ཡིན་པ་དེ་ལ་ཐོས་བསམ་སྒོམ་གསུམ་བྱེད་པར་དགེ་འདུན་པ་མང་པོ་འདུ་སའི་གནས་ནི་གྲོང་ལས་རྒྱང་གྲགས་གཅིག་གིས་ཆོད་པའི་དབེན་གནས་སུ་དགོན་པ་འདེབས་པ་རེད། དེ་བས་བོད་དུ་གྲུབ་མཐའ་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་ཡོད་པ་དེ་དག་གིས་རང་རང་གི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས་རང་ཉིད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་འམ་དཔུང་ཤུགས་སྤེལ་བའི་ཚ་རླབས་ཤིག་ཡུལ་ཕྱོགས་གང་སར་ཁྱབ་བཞིན་ཡོད་པས་གྲུབ་མཐའ་གང་ཞིག་ཡིན་རུང་དགོན་པ་འདེབས་པའི་སྲོལ་ནི་དགོས་ངེས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་ཞིག་ཡིན་པ་ནི། “ཁ་ཆེ་པཎ་ཆེན་དང་། ས་སྐྱ་པཎ་ཆེན་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་ལུང་ལས། རོང་ཆེན་ཀུན་དགའ་དོན་འགྲུབ་ཁྱོད་ཀྱི་བསྟན་པ་མདོ་སྨད་བྱང་གི་ར་བ་ན་རི་རྡོ་རྗེ་འདྲ་བའི་རྐེད་པར་ཁྱོད་ཀྱི་རིགས་རྒྱུད་ཀྱིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་འཛིན་པའི་དགོངས་པ་ཡོད་དོ་གསུངས་པར།……”[1] ཞེས་པ་དང་། “རྔ་སྒར་བྱང་ཆུབ་གླིང་ནི།རྔ་ཁོག་ནས་བྱོན་པའི་བླ་མ་རྡོར་བཟང་གིས་བཏབ། གུར་མགོན་ཆོས་སྐྱོང་དུ་བསྟེན་པས་ས་སྐྱ་བ་ཞིག་ཡིན་འདྲ་ཟེར།”[2] ཞེས་པ་དང་། “རྔ་གར་བྱང་ཆུབ་གླིང་ནི། ཐོག་མར་སུས་བཏབ་དང་བླ་བརྒྱུད་རིམ་ཅན་ངེས་པ་མ་བྱུང་། དབུས་གཙང་ཕྱོགས་ནས་བླ་མ་རྡོར་བཟང་སོགས་མང་དག་ཅིག་གི་མཐར། ལ་མོ་བ་ཚོགས་གཉིས་རྒྱ་མཚོ། བློ་གྲོས་རྒྱ་མཚོ། ད་ལྟ་ཆ་གན་ནོ་མོན་ཁང་ངག་དབང་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན། བདེ་མཆོག་དང་གསང་བ་འདུས་པ་སོགས་དཔལ་ལྡན་སྨད་རྒྱུད་གྲྭ་ཚང་དང་ཉེ། གྲྭ་རྒྱུན་སྒོ་མང་། ཚོགས་པ་སུམ་བརྒྱ་སྐོར།”[3] ཞེས་པ་དང་། “གྲྭ་རྒན་རྣམས་ལ་དགོན་འདི་སྔོན་རྔ་ཁོག་ནས་བྱོན་པའི་བླ་མ་རྡོར་བཟང་བས་བཏབ་ཅིང་གྲྭ་པ་བཞི་བརྒྱ་འདུས་པར་གྲགས་པའི་དགོན་རྙིང་ཡིན་ཚུལ། རྟེན་རྣམས་ལ་ཞིག་གསོས་གལ་ཆེ་ཚུལ་སོགས་ལས་བརྩམས་པའི་བཀོད་ཁྱབ་སྩལ།”[4] ཞེས་པ་དང་། “རྔ་བ་དགོན་པ་ནི་གཅན་ཚ་རྫོང་ཐོག་ནས་ལ་མོ་བདེ་ཆེན་དགོན་པའི་དགོན་ལག་ཏུ་གཏོགས། ངག་རྒྱུན་ལྟར་ན། དགོན་པ་འདི་ཉིད་མིང་རྒྱལ་རབས་（明朝）ཀྱི་སྐབས་སུ་བཏབ།” [5] ཅེས་པ་དང་། “རྔ་བ་དགོན་ནམ་རྔ་སྒར་བྱང་ཆུབ་གླིང་ནི་སྣང་རའི་ལུང་ཁོག་ཏུ་ཆགས་ཡོད། དགོན་སྡེ་འདི་སྔ་དུས་སུ་བཀའ་བརྒྱུད་པ་ཡིན་ལ། ཕྱིས་སུ་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པར་བསྒྱུར་བས་དེང་སྐབས་ལ་མོ་བདེ་ཆེན་གྱི་དགོན་ལག་ཏུ་གཏོགས།”[6] ཞེས་པའི་དཔྱད་གཞི་འདི་དག་ལ་གཞིགས་ཚེ། གྲུབ་མཐའ་གང་དེའི་རང་ཉིད་ཀྱི་གདུལ་བྱ་རྒྱས་ཕྱིར། ལུང་བསྟན་དུ་གསུངས་ཚུལ་བརྗོད་པ་མ་ཟད། རྔ་བ་དགོན་པ་བཏབ་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་ཡུན་རིང་བ་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་མང་པོར་འཁོད་རྐྱེན། དེར་ས་སྐྱ་བ་དང་། བཀའ་བརྒྱུད་པ། དགེ་ལུགས་པ་བཅས་བརྒྱུད་ནས་ཡོང་པའང་བསྟན་ཡོད།
གཉིས། གྲུབ་མཐའི་འགལ་བས་བཟོས་པའི་ཤུལ་བཞག་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་།
རྔ་བ་དགོན་པ་ཐོག་མར་ཆགས་སའི་ས་མིང་ལ་མཆོད་རྟེན་ཐང་ཟེར། ཕྱིས་སུ་ཆོ་ཙེ་ཐང་ཞེས་ཀྱང་འབོད། དེར་ད་ལྟ་མཁར་ཤུལ་གྱང་ཆག་མང་ཞིང་། འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་མ་ཞེས་ངོ་མཚར་ཆེ་བ་ཞིག་ཡོད་པ་དེར། ལ་ལས་བཤད་ན་འབུམ་ཁང་ནང་དུ་ཚ་ཚ་མང་པོ་བརྩིགས་ནས་ཚར་དུས་ནམ་མཁར་སྐྱ་རེངས་འཆར་བའི་དུས་ལ་འཁེལ་བས་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རེངས་མ་ཞེས་རེངས་འདི་བཀོལ་པ་དང་། ཡང་ལ་ལས་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་མ་ཞེས་རིང་འདི་བཀོལ་སྲོལ་འདུག དེ་ལ་ཞིབ་ཏུ་བརྟག་ན། སྐྱ་ནི་ཁང་པའི་རྩིག་པ་སྟེ། ཁང་པ་སོགས་ལ་ཚོན་རྩི་གང་ཡང་མ་བཏང་པར་མདོག་སྐྱ་བོར་གནས་པའི་ཆ་དེ་ལ་གོ་བ་དང་། རིང་ནི་བར་ཐག་ཧ་ཅང་རིང་བའམ་དབྱིབས་རིང་བ་དེར་གོ དེ་བས་འབུམ་ཁང་དེ་ལ་ས་ཡིས་གྱང་རྡུང་བ་དང་ནང་རོལ་དུ་རྡོ་བརྩིགས་ཤིང་འདམ་བག་བྱུགས་པ། གྱང་རྡོ་གཉིས་མཉམ་པོར་ཡོད་པའི་མཐོ་ཚད་ལ་མིའི་གཟུགས་པོ་འབྲིང་ཙམ་ཞིག་གི་རིང་ཚད་ཡོད་པ་དེར་དེང་དུས་ཀྱི་འབུམ་ཁང་གི་ཆེ་ཆུང་ལྟར་ཁང་མིག་ཆུང་ཆུང་བར་ཆོད་པར་བྱས་ཤིང་། མུ་འབྲེལ་བྱས་ཏེ་གྱན་བཅོ་ལྔ་ཡོད་པ་ཕྲེང་ལྟར་བསྒྲིགས་ཡོད། འབུམ་ཁང་དེ་དག་གི་དབྱིབས་ནི་ཅུང་ཙམ་གྲུ་བཞི་ནར་མོར་ཡོད། དེའི་དཀྱིལ་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཕལ་ཆེར་གོམ་པ་དྲུག་ཅུ་ཡོད་པ་དང་། ཞེང་གི་རིང་ཚད་ལ་ཕལ་ཆེར་གོམ་པ་གསུམ་དང་ཕྱེད་ཀ་ཡོད། འབུམ་ཁང་གྱན་བཅོ་ལྔ་བོའི་མཐའ་འཁོར་ཡོངས་ཀྱི་རིང་ཚད་ལ་ཕལ་ཆེར་གོམ་པ་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་ཡོད་པས་མདོག་སྐྱ་བོ་དང་དབྱིབས་གཟུགས་རིང་བར་བལྟས་ཏེ་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་ཞེས་བརྗོད་ན་དག་པར་མཐོང་བ་ལས་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རེངས་ཞེས་བརྗོད་ན་མི་དག་པར་འདོད། དེ་ལྟར་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་ནང་དུ་སཱཙྪ（ལེགས་སྦྱར་སྐད།）འམ་ཚ་ཚ་སྟེ་དམ་པའི་སྐུ་དང་མཆོད་རྟེན་གྱི་གཟུགས་བརྙན་ཡོད་པའི་ཚ་ཚ་ཤིན་ཏུ་མང་ཞིང་ཆེ་ཆུང་རིགས་གསུམ་ཡོད་ལ་ཆེ་བའི་ཚད་ནི་བྱིས་པ་བཙས་མ་ཐག་པའི་ཆེ་ཆུང་ཡོད་ལ། འབྲིང་བ་ནི་མཆོད་མེ་མཚན་ཐུབ་ལྟ་བུའི་ཆེ་ཆུང་ཡོད། ཆུང་བ་ནི་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་ཚ་ཚ་ལྟར་ཧ་ཅང་ཆུང་ལ་གྲངས་ཀ་ཤིན་ཏུ་མང་། འབྲིང་བ་ནི་ཆུང་བ་ལས་ཉུང་ལ། ཆེ་བ་ནི་དེ་ལས་ཀྱང་ཉུང་བར་ཡོད། ངག་རྒྱུན་ལྟར་ན། དགོན་པའི་ནང་དུ་གྲྭ་པ་ཚོས་སྲུང་མ་བསྟེན་ཚུལ་ལ་མ་འཆམ་པའི་རྐྱེན་གྱིས་དགོན་པའི་སྔར་ཡོད་ལྷ་ཅ་མཆོད་ཅ་ཐམས་ཅད་ས་དོང་བརྐོས་ནས་ཞབས་སུ་བཅུག་རྗེས། དེའི་ཐོག་ཏུ་ཚ་ཚ་འབུམ་ཕྲག་མང་པོ་བརྒྱབ་ཡོད་པའི་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་མ་ཞེས་པ་བརྩིགས་པར་མ་ཟད། ད་ལྟའི་བར་དུ་འབུམ་ཁང་འདི་གཙོ་བོ་བྱས་ནས་དགོན་ཤུལ་འདི་རུ་བཅུག་ཡོད་པའི་སྐུ་འདྲ་སོགས་ཤིང་ཐུར་རམ་ཐ་ན་ཁབ་སྐུད་ཙམ་ཡང་ཁྱེར་ཚེ་ཁྱིམ་གྱི་རབས་ཆད་པའི་འཇིགས་སྐྲག་གམ་གནོད་པ་ཡ་ང་བ་ཞིག་བྱུང་བའི་འདུ་ཤེས་ཟབ་མོ་ཞིག་མི་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུད་ལ་མཐུག་པོར་བསྐྲུན་ནས་སྔོན་མའི་གྲུབ་མཐའི་སྟོབས་ཤུགས་སླར་གསོ་བྱེད་མི་ཐུབ་པའི་ཁག་གནོན་བྱས་ཡོད་པར་སྙམ། ཡིན་ནའང་ཉེ་སྔོན་ནོར་སྲེད་ཅན་རེ་འགས་ལྐོག་ཏུ་འབུམ་ཁང་གི་ཁོག་འདྲུད་ནས་རིན་པོ་ཆེ་རྩ་ཆེན་འཚོལ་ཕྱིར་ཚ་ཚ་མང་པོ་ཕྱི་སློག་ནང་སློག་བྱས་ཡོད་པ་རེད།
གསུམ། གྲུབ་མཐའི་འགལ་བས་བཟོས་པའི་དན་རྟགས་ངག་རྒྱུན་ཤ་ཟ་ཧོར་མོ།
ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་ནི་སྲུང་མ་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་ཤ་ཁྲག་ལ་རོལ་ཞིང་དངོས་པོ་ཁབ་སྐུད་ཙམ་ཁྱེར་ཡང་རྗེས་དེད་ནས་ལེན་དུ་ཡོང་བའི་སྲུང་མ་མོ་ཞིག་ཡིན་པར་ས་གནས་དེའི་ངག་རྒྱུན་དུ་གྲགས་པ་མ་ཟད། འདིར་རྔ་བ་དགོན་པའི་གྲྭ་པ་ཞིག་གིས་ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་སྲུང་མར་བསྟེན་ནས་ལྷ་འཁྲུགས་བྱུང་སྟེ་གྲྭ་བཙུན་མང་པོའི་ཚེ་ལ་བར་ཆད་བྱུང་བས་ལྷ་དང་བླ་མའི་ལུང་བསྟན་བཞིན་དགོན་པའི་རྒྱུ་ནོར་ཁབ་སྐུད་ཙམ་ཡང་མ་ཁྱེར་བར་ས་འོག་ཏུ་བཅུག་ཅིང་སྟེང་ལ་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་བརྩིགས་ཏེ་དགོན་པ་འཇིག་ཚུལ་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད། འོན་ཀྱང་“ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་ནི་དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོའི་སྤྲུལ་པ་སྟེ་སྤུན་དགུ་ཡོད་དོ། ། ཧོར་གྱི་ཡུལ་དུ་བཞུགས་ཙ་ན།། ཧོར་མོ་གཉན་གྱི་སྤུན་དགུ་གཙོ། །”[7]ཞེས་ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་ནི་དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོའི་སྤྲུལ་པ་ཡིན་པ་དང་ཧོར་ཟེར་བ་ནི་ཧོར་ཡུལ་དུ་གནས་པས་དེ་ལྟར་བཤད། སྤྱིར་སྲུང་མ་ནི་བསྟན་པའི་ཆོས་ཚུལ་བཞིན་སྐྱོང་བར་མཛད་པའི་དམ་ཚིག་ལ་གནས་པ་ཞིག་ཡིན་ཕྱིར་སྔོན་གྱི་དུས་སུ། སློབ་དཔོན་པདྨས་ཀྱང་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་དང་རྗེ་འབངས་ཉེར་ལྔ་ལ་མན་ངག་ལྟ་ཕྲེང་སོགས་ཟབ་ཆོས་ཀྱི་ཁྲིད་མང་པོ་གནང་ནས། དེ་དག་གི་གཉེར་གཏད་དུ་ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་བསྐོས་པར་བཤད། “རིག་འཛིན་པདྨའི་བཀའ་ཉན་བརྒྱུད་འཛིན་སྐྱོང་། །ཤ་ཟ་མཁའ་འགྲོའི་དབང་ཕྱུག་ཁ་མོ་ཆེ། ། རྫུ་འཕྲུལ་མཐུ་ལྡན་འཁོར་དང་སྤྲུལ་པར་བཅས། །གསོལ་ལོ་མཆོད་དོ་བཅོལ་པའི་འཕྲིན་ལས་མཛོད། །”[8]ཅེས་གསུངས་པ་ལས་ཀྱང་ཤ་ཟ་ཁ་མོ་ཆེ་ནི་སྡོང་གྲོགས་བྱེད་པའི་སྲུང་མར་བསྟེན་བཞིན་པ་ཤེས་ཐུབ། དེ་བས་གདོད་མའི་དུས་སུ། མི་རྣམས་ཀྱི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་དང་འཚོ་བའི་ཆ་རྐྱེན་སོགས་ཀྱི་ཚད་རིམ་ཤིན་ཏུ་དམའ་བ་དང་། རང་བྱུང་གི་ས་དགྲ་ཆུ་དགྲ་མེ་དགྲ་རླུང་དགྲ་སོགས་ཀྱི་གནོད་འཚེ་ཐེབས་པ་དང་། ཡང་ན་དབུལ་ཕྱུག་བཙན་སྙོམས་ཀྱི་དབང་གིས་འཁྲུག་རྩོད་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་བྱུང་བར་བརྟེན་ནས། ཁྱིམ་ཚང་དང་དགོན་པ། ཚོ་པ། སྡེ་པ་གང་ཡིན་ཡང་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱུ་ནོར་སོགས་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ཆེད་དུ། དམ་ཅན་དང་། གནས་ཆུང་། རྒྱལ་པོ་དང་། ཐེའུ་རང་། ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་སོགས་བསྟེན་ན་སྡོང་གྲོགས་བྱེད་པར་མ་ཟད། དགོན་པ་ལ་ལས་དགོན་པའི་ལྷ་རྟེན་སྐུ་གསུམ་སོགས་ལ་བགེགས་མི་ཡོང་བའི་ཆེད་དུ་སྔར་ལས་ལྷག་པའི་སྒོ་ནས་བླ་མར་སྲུང་མ་ཇེ་བཙན་ལ་གཏོང་དུ་འཇུག་པ་དང་། གྲོང་པའམ་མི་སྐྱའི་ནང་དུའང་ཆེད་དུ་རང་གི་རྒྱུ་ནོར་སོགས་གཞན་གྱི་རྐུ་འཕྲོག་མི་ཐུབ་པའི་ཆེད་དུ་སྲུང་མ་བཙན་པོའམ་འགན་སྲུང་མཁན་ཐེའུ་རང་དང་། རྒྱལ་པོ་ལྟ་བུ་བསྟེན་ཏེ་རྒྱུ་ནོར་ཁབ་སྐུད་ཙམ་ཡང་གཞན་གྱི་ཁྱེར་ཚེ་རྗེས་དེད་ནས་ཕྱིར་ཁྱེར་ཡོང་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་བག་ཆགས་ཤིག་མི་རྣམས་ཀྱི་རྒྱུད་ལ་མཐུག་པོར་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་གི་སྲུང་མ་དེ་རིགས་བརྟེན་པའི་ཁྱིམ་མམ་ཚོ་པ་ནི་ཉུང་ཞིང་། བསྟེན་ཚེ་གཉན་པོའམ་བཙན་པོ་ཡིན་ལ་ཕྱུག་པོར་འགྱུར་སླ་བ། རང་གི་རྒྱུ་ནོར་རྐུ་འཕྲོག་བྱེད་མཁན་ལ་གནོད་པའམ་ཡ་ལན་དུས་ལྟར་མྱུར་མོར་ཐེབས་པས། དུས་རྒྱུན་གྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་སྲུང་མ་དེ་དག་བསྟེན་མཁན་ལ་མི་བསྟེན་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་འཛེམ་ཞིང་། གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་རྒྱུར་ཡང་སྐྲག་པའི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་ཆགས་ཡོད་ཀྱང་། དོན་ལ་སྲུང་མ་དེ་དག་མཆོད་ཚེ་རྒྱུ་ནོར་ལོངས་སྤྱོད་སོགས་ལ་འགན་སྲུང་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་དེ་བསྟེན་པའི་ཁྱིམ་མིའི་ཤ་རུས་སུ་ཐིམ་པ་ཞིག་ལ་འབྲེལ་བ་ཡེ་ནས་མེད་པར་སྙམ། དེ་འདྲའི་སྲོལ་རྒྱུན་རྙིང་པའི་བསམ་བློས་བཅིངས་ནས་ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་བསྟེན་ཏེ་སྲུང་མ་མ་མཐུན་པའི་དར་ཆ་མཁའ་རུ་བསྒྲེངས་པ་ལས་དོན་དམ་དུ་གྲུབ་མཐའ་གང་དེས་རང་ཉིད་གནས་པའམ་བརྟན་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན་པས། ཆེ་ས་ནས་བརྗོད་ཚེ་གྲུབ་མཐའ་བར་གྱི་འགལ་འདུ་དེ་ཅུང་གབ་པའི་སྲོལ་གྱིས་བརྗོད་ན་རྗེས་མར་གྲུབ་མཐའི་རྙོག་དྲ་མི་ཡོང་པ་དང་། ཆུང་ས་ནས་སྲུང་མ་མ་མཐུན་པར་བཤད་ན་འགལ་འདུ་ཁྱབ་ཆུང་བའི་འདུ་ཤེས་སམ་བག་ཆགས་དེ་མི་རྣམས་ཀྱི་སེམས་སུ་ཟུག་ནས་དེར་དོ་སྣང་མི་བྱེད་པ་དེ་དག་ནི་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་ཅན་ནམ་ཆོས་པ་དེ་དག་གི་ཐབས་ཤེས་མཆོག་གྱུར་རམ་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ཀྱི་རིག་གནས་ཤིག་ཡིན་པར་འདོད།
བཞི། བཤད་ཚུལ་གཞན་དག
“དུས་མཚུངས་སུ་དར་རྒྱལ་པོ་ཤོག་ཐུ་ཇུ་ནང་གི་དམག་དཔུང་ཆིག་སྟོང་ལྷག་ཧར་སྒང་ཕྱོགས་ནས་སྣང་རར་དམག་སྒར་བབས་ནས་གྲོང་བརྒྱད་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་དྲག་གནོན་བྱེད་མགོ་བརྩམས། རྔ་བ་དགོན་པ་གཏོར་བཅོམ་གཏོང་སྐབས་གྲྭ་པ་མང་ཆེ་བ་བྲོས་པ་དང་། ལ་ལས་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་དང་མཆོད་རྫས་རྒྱུ་རྫས་ཐམས་ཅད་ས་འོག་ཏུ་བཅུག་པ་དེ་ལ་དེང་སང་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་ཟེར་བ་དེ་ཡིན།”[9]ཞེས་པར་སོག་པོས་བཙན་གྱིས་དགོན་པ་གཏོར་བཅོམ་བཏང་བ་ཤེས་ཐུབ། “སྤྱི་ལོ་གཅིག་ལྔ་བརྒྱད་ཅུ་ལྷག་གི་ལོར་ལ་མོ་ཚོགས་གཉིས་རྒྱ་མཚོ་རྒྱལ་དབང་གསུམ་པའི་བཀས་ཧོ་ཤོས་ཉེར་བཞིའི་དབུ་བླར་ཕེབས་ཤིང་རྒྱལ་འབངས་ཡོངས་ནས་ཕྱག་ན་པད་མོ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ནང་བཞིན་གཙུག་ཏུ་བཀུར་ཞིང་རྔ་སྒར་བྱང་ཆུབ་གླིང་འདི་རྗེ་དེ་ཉིད་ལ་དགོན་མགོ་ཕུལ།”[10]ཞེས་པར་ལ་མོ་ཞབས་དྲུང་དཀར་པོ་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོར་རྔ་བ་དགོན་པ་ཕུལ་ཡོད་པ་དང་། “རྔ་བ་དགོན་པའི་ཉེ་ལོགས་སུ་སྒར་ཞེས་པའི་སྡེ་པ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་འདུག་པ་དེར་ལྷ་ཁང་རྟ་བརྒྱ་མ་དང་དྲེལ་བརྒྱ་མ་ཟེར་བའི་ལྷ་ཁང་གཉིས་ཡོད། ངག་རྒྱུན་ལྟར་ན། སྡེ་པ་འདིའི་འོག་ཏག་ཏག་ཏུ་སོག་དམག་གི་རུ་བ་བསྡད་པས་ས་དེར་སོག་རྒྱ་ཟེར་ཞིང་། མི་རིགས་ནི་སོག་པོ་ཡིན། སྐབས་དེར་སོག་པོ་ཇིང་གར་ཧན་གྱི་རྒྱུད་པ་ཁོ་ལོ་ཅིན（廓落巾）ཟེར་བ་ཞིག་གིས་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པ། ཕྱིས་སུ་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་བདག་པོ་ལ་མོ་ཞབས་དྲུང་དཀར་པོར་འཕུལ་ཏེ་ཁོང་གིས་མཐའ་བ་ཁྱིམ་འགའ་འདུག་ཏུ་བཅུག་རྗེས་སྒར་ཞེས་པའི་མིང་ཐོགས། ལྷ་ཁང་འདི་གཉིས་ཀྱི་མིང་ཐོགས་ཚུལ་ལ་བཤད་སྟངས་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི་ལྷ་ཁང་བཞེངས་སྐབས་རྟ་བརྒྱ་ལ་བརྟེན་ནས་ལྷ་ཁང་ལས་རྒྱུའི་དངོས་པོ་རྣམས་སྐྱེལ་འདྲེན་བྱས་པས་རྟ་བརྒྱ་ལྷ་ཁང་ཟེར་བ་དང་། དྲེལ་བརྒྱ་ལ་བརྟེན་ནས་ལྷ་ཁང་ལས་རྒྱུའི་དངོས་པོ་རྣམས་སྐྱེལ་འདྲེན་བྱས་པས་དྲེལ་བརྒྱ་ལྷ་ཁང་ཟེར། ཡང་ཅིག་ཤོས་ནི་སོག་པོས་ཐོག་མར་ལྷ་ཁང་བཞེངས་སྐབས་རྟ་བརྒྱ་བཙོངས་པའི་རིན་པས་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པས་རྟ་བརྒྱ་ལྷ་ཁང་ཟེར་བ་དང་། དྲེལ་བརྒྱ་བཙོངས་པའི་རིན་པས་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པས་དྲེལ་བརྒྱ་ལྷ་ཁང་ཟེར།”[11] ཞེས་པར་སོག་དམག་གི་རུ་བ་བསྡད་པའི་ས་མིང་དང་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པ་སོགས་གསལ་པོར་བསྟན་ཡོད།
མདོར་ན། གཅིག ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་གཞིར་བཟུང་པ་ལྟར་ན་རྔ་བ་དགོན་པ་བཏབ་པའི་དུས་ཡུན་ཤིན་ཏུ་རིང་བ་མ་ཟད། ཐོག་མའི་གྲུབ་མཐའ་ནི་ས་སྐྱ་པ་ཡིན་པ་དང་། བར་དུ་བཀའ་བརྒྱུད་པ། ཐ་མར་དགེ་ལུགས་པ་ཡིན་པ་བཅས་ཤུགས་ནས་ཤེས་ཐུབ་སྙམ། གཉིས། ཤུལ་བཞག་འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་དུ་སྔོན་མའི་གྲུབ་མཐས་བསྐྱངས་པའི་ལྷ་རྟེན་སྐུ་གསུམ་ས་འོག་ཏུ་བཅུག་རྗེས་དེའི་སྟེང་དུ་དགེ་ལུགས་པས་ཆེད་དུ་འབུམ་ཁང་བླུགས་ནས་གྲུབ་མཐའ་ཕ་རོལ་པོ་དེ་གཏན་ནས་ཡར་ལངས་མི་ཐུབ་པའི་ཁག་གནོན་བརྒྱབ་ཡོད་པ་མཚོན་ཐུབ་སྙམ། གསུམ། དམངས་ཁྲོད་ངག་རྒྱུན་དུ་གྲགས་པ་ལས་ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་ཞེས་དམོད་བོར་བ་ལ་ཁ་གཡར་ནས་དོན་དུ་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐས་རྩོད་ལེན་བྱས་པ་སྦས་པར་བྱས་ཡོད་སྙམ། བཞི། དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པའི་ནང་དུ་སོག་པོས་མདོ་སྨད་ཡུལ་གྱི་སྲིད་དབང་ཐོབ་པའི་ཆེད་དུ་གྲུབ་མཐའ་གཞན་པ་བསྣུབས་ཏེ་དགེ་ལུགས་པར་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱེད་པའི་ལས་འགུལ་ལངས་བཞིན་པ་བཅས་ཀྱིས་རྔ་བ་དགོན་པར་ས་སྐྱ་དང་། བཀའ་བརྒྱུད། དགེ་ལུགས་པ་བཅས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་རེ་དར་རེ་རྒུད་ཀྱི་ཁྲོད་ནས་ཕན་ཚུན་འགལ་བ་ཛ་དྲག་ཏུ་གྱུར་པའི་མཇུག་མཐར་དགེ་ལུགས་པས་ཡོངས་སུ་བཟུང་པ་ཤེས་ཐུབ་སྙམ།
གཉིས་པ། རྔ་བ་དགོན་པའི་དགོན་གནས་ཀྱི་དར་རྒུད།
ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐའ་གང་ཞིག་ཡིན་རུང་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱུན་འཛིན་དགོས་ན་དགོན་པ་འདེབས་རྒྱུ་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེན་ཡིན། དེ་བས་རྔ་བ་དགོན་པ་བཏབ་ནས་ལོ་ངོ་བདུན་བརྒྱ་ལྷག་འགོར་བའི་རིང་འདིར། ཕྱི་ནང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་གང་མང་ཞིག་གི་དབང་གིས་དགོན་པ་ཆགས་སའི་གནས་ཡུལ་ཐེངས་ལྔ་ལ་གནས་སྤོར་བྱས་ཡོད་ཅིང་། ལ་ལ་ནི་གྲུབ་མཐའི་འགལ་བའི་དབང་གིས་འཇིག་པ་དང་། ལ་ལ་ནི་དགོན་པ་ཆགས་སའི་ས་དབྱིབས་ཀྱི་རྟགས་དང་མཚན་མ་ལེགས་པོ་མེད་པའི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་དབང་གིས་འཇིག་པ་སོགས་ངག་རྒྱུན་སྣ་ཚོགས་བཤད་ཀྱིན་ཡོད་ཀྱང་། དོན་ངོ་མར་བླ་མ་དགོན་པའི་ནང་དུ་རྒྱུན་དུ་བཞུགས་མིན་དང་། ཕན་ཚུན་བར་ལ་དག་སྣང་ཡོད་མེད། བསྟན་པ་སྲུང་བའི་གྲྭ་པ་ཡོད་མེད། རང་བྱུང་ཆུའི་གནོད་པ། དགོན་པ་ཆགས་ས་སྲིབ་ལོགས་སུ་གནས་པའི་དབང་གིས་གྲང་ངར་ཆེ་བ་དང་། འགྲོ་ལམ་སྟབས་བདེ་ཡིན་མིན། ལྷ་སྡེ་མི་སྡེའམ་འཚོ་བའི་གཏོང་ཕོད་གཏོང་མཁན་ཡོད་མེད་སོགས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ལ་བརྟེན་ནས་ད་གཟོད་དགོན་པ་ཆགས་སའི་གནས་ཡུལ་མང་དུ་བརྗེ་སྤོར་བྱུང་བ་རེད་སྙམ་པས་མདོར་ཙམ་ཞུས་ན།
གཅིག དགོན་གནས་དང་པོའི་ཆགས་ཡུལ་མཆོད་རྟེན་ཐང་ངམ་ཆོ་ཙེ་ཐང་།
ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་མང་པོར་བལྟས་ན་རྔ་བ་དགོན་པ་ཐོག་མར་འདེབས་མཁན་ནི་སི་ཁྲོན་རྔ་བ་ནས་བྱོན་པའི་བླ་མ་རྡོར་བཟང་ཡིན་པ་ཚང་མས་གཅིག་མཐུན་དུ་བཞེད་ཅིང་། ཁོང་གིས་བཏབ་པའི་རྔ་བ་དགོན་ནི་ཀུན་མཁྱེན་བར་མ་དཀོན་མཆོག་འཇིགས་མེད་དབང་པོ་སྐུ་འཁྲུངས་ས་སྣང་རའི་སྟོང་དཔོན་ཚང་ཆགས་སའི་གྲམ་པ་ནང་སྡེ་བའི་གོང་རོལ་དུ་ཡོད་ཅིང་། དགོན་པ་འདེབས་སའི་ས་མིང་ལ་མཆོད་རྟེན་ཐང་ཞེས་འབོད། དེ་ལྟར་འབོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་དགོན་པ་འཇིག་པའི་ཤུལ་དེར་ཕྱིས་སུ་ཕྱོགས་བཞིར་མཆོད་རྟེན་རེ་དང་། མདུན་ཕྱོགས་སུ་ཉག་ཤོ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་གཅོད་བྱེད་དུ་མཆོད་རྟེན་བཅུ་གསུམ་བཞེངས་པས་དེ་ལྟར་བརྗོད་པར་ཟེར་ལ། བཀའ་འགྱུར་གྱི་མ་ཎི་འཁོར་ལོ་ཆེན་པོ་ཞིག་དང་། ཏོག་ཚང་གི་སྒར་ཁ་ཡང་ཡོད་པར་གྲགས། ད་ལྟའི་དུས་སུའང་མཁར་ཆེན་ཞིག་རོ་ཞིག་ཡོད་པའི་རྒྱབ་ལ་ཨ་ལགས་ཏོག་གི་རྒྱབ་ཟེར་རྒྱུ་ལ་བརྡ་ཉམས་ནས་ཕ་བོང་ཐོག་གི་རྒྱབ་ཟེར། དགོན་པ་ཆགས་སའི་གླས་ཐོག་འདི་ས་རྒྱ་ཅུང་ཆེ་ཞིང་ཁོད་སྙོམས་པས་ཆེ་ཆུང་གི་ཚད་ནི་ཕལ་ཆེར་དེང་དུས་ཀྱི་སློབ་གྲྭའི་ལུས་རྩལ་ར་བ་ཞིག་དང་འདྲ་ལ་ཉིན་སྲིབ་གཉིས་ལས་ཉིན་ལྟ་རུ་ཆགས་ཡོད། གང་ལྟར་དགོན་པའི་འཇིག་རྐྱེན་ནི་གྲུབ་མཐའི་འགལ་བའི་དབང་གིས་ཡིན་པ་འདྲ། འབུམ་ཁང་སྐྱ་རིང་བརྩིགས་པའི་ཤུལ་ནས་རྙེད་པའི་སྲོག་ཤིང་གི་ཐོག་ཏུ་དཀའ་བཅུ་བ་ཀུན་དགའ་བཀྲ་ཤིས་ཡབ་སྲས་ཀྱི་སྐུ་ཚེ་རྒྱལ་མཚན་བརྟན་པར་ཤོག་ཅེས་པའི་ཡི་གེ་ལས་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི་བཀའ་བཅུ་བའི་མིང་ནི་རྗེ་ཙོང་ཁ་བའི་སློབ་མ་རྒྱལ་ཚབ་རྗེ་ལ་བསྩལ་པ་ནས་བཟུང་སྟེ་དགེ་ལུགས་པར་ཆེས་ཆེར་དར་བའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཚད་མཐོ་ཤོས་སུ་སླེབས་པར་གནང་བའི་མིང་ཞིག་ཡིན། དེ་བས་འདིར་བཀའ་བཅུ་བ་ཀུན་དགའ་བཀྲ་ཤིས་ཟེར་ཚུལ་ལ་བལྟས་ན་སྔོན་ཆད་དགོན་འདི་ས་སྐྱ་བ་དང་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་གྲུབ་མཐའ་གང་རུང་ཞིག་བསྣུབས་ཏེ་དགེ་ལུགས་པར་རྒྱབ་སྐྱོར་ཤུགས་ཆེར་འདོན་མཁན་གྱི་མི་ཞིག་ཡིན་པས་རྗེས་དྲན་གྱི་ཚུལ་དུ་བྲིས་པ་མིན་ནམ་སྙམ་ལ་ཡང་གཅིག་བསམ་ན་བཀའ་བརྒྱུད་པར་ཡང་བཀའ་བཅུ་བའི་མཚན་བཏགས་ཡོད་པ་རེད། གང་ལྟར་གྲུབ་མཐའི་འགལ་བ་ཛ་དྲག་ཏུ་ཡོད་རྐྱེན། གྲུབ་མཐའ་ཕ་རོལ་པོར་ངན་སྨྲས་སྣ་ཚོགས་བྱས་ཏེ། གཏན་ནས་ཡར་ལངས་མི་ཐུབ་པར་བྱེད་པའི་དགོས་པ་སོགས་ལ་བརྟེན་ནས་མཆོད་རྟེན་ཐང་ངམ་ཆོ་ཙེ་ཐང་དུ་ཆགས་པའི་དགོན་པ་དེ་འཇིག་ཟིན་པ་རེད་སྙམ། ཆོ་ཙེ་ཐང་ཟེར་བ་ནི་དབྱིབས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བཏགས་པར་བཤད། དགོན་པ་ཆགས་སའི་ས་དེ་ནི་སླ་ང་ཆོ་ཙེའི་དབྱིབས་དང་མཚུངས་པས་དེ་ལྟར་འབོད། ཡང་ལ་ལས་མཆོད་རྟེན་ཐང་གི་སྒྲ་འགྱུར་ནས་ཆོ་ཙེ་ཐང་ཟེར་བའི་བཤད་ཚུལ་ཡང་ཡོད། སྔོན་ཆད་རྔ་ཁོག་ནས་བྱོན་པའི་བླ་མ་རྡོར་བཟང་གིས་བཏབ་རྗེས། དགོན་པའི་མིང་ལ་རང་གི་འཁྲུངས་ཡུལ་གྱི་ས་མིང་སྦྱར་ནས་རྔ་བ་དགོན་པ་ཞེས་ཐོགས་ཡོད་ཀྱང་། ལ་ལས་གནས་ཀྱི་ཆེ་བ་བརྗོད་པའི་ཕྱིར་དུ་མཆོད་རྟེན་མང་དུ་བཞེངས་ཡོད་པའི་ཆ་ནས་མཆོད་རྟེན་ཐང་ཡང་ཟེར་ལ། དགོན་པ་འཇིག་པའི་རྗེས་སུ་ཆོ་ཙེ་ཐང་ཞེས་འབོད་པའང་ཡོད། ཐང་ཟེར་ཚུལ་ལ་བལྟས་ན་ཐོག་མའི་དགོན་པ་ཆགས་ས་ནི་ས་ཁོད་སྙོམས་ཤིང་ཅུང་ཙམ་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བར་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ།
གཉིས། དགོན་གནས་གཉིས་པའི་ཆགས་ཡུལ་སྒ་སྟག（ལ་མོ་བར་ཡང་ཟེར།）
མཆོད་རྟེན་ཐང་ནས་སྒ་སྟག་ཅེས་པའི་སར་ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལེ་གཉིས་མ་གཏོགས་མེད་ལ། དེ་ནི་སྒར་སྡེ་བ་དང་ཅུང་ཙམ་ཁ་གཏད་དུ་ཆགས་ཤིང་སྲིབ་ལོགས་སུ་ཡོད། དགོན་པ་གནས་འདིར་སྤོ་སྐབས་ངག་རྒྱུན་འདི་འདྲ་ཞིག་གདའ། “རྔ་བ་དགོན་པ་མཆོད་རྟེན་ཐང་དུ་འཇིག་ནས་སླར་ཡང་ས་གང་དུ་བཏབ་ན་ལེགས་ཚུལ་གྱི་དཀར་གཏོར་བསྔོས་པ་ལ་བཤད་ཚུལ་གཉིས་ཏེ། དང་པོ་ནི་མཆོད་རྟེན་ཐང་དང་སྒར་སྡེ་བའི་བར་དུ་ཞིང་ས་ཞིག་ཡོད་པ་དེར་དཀར་གཏོར་འཕངས་ཡོད་པ་སྒར་སྡེ་བའི་རྒད་པོ་ཞིག་གི་མུན་རུབ་ཚེ་ད་ལྟའི་སྒ་སྟག་ཅེས་པའི་གནས་སུ་འཕངས་པ་རེད་ཟེར། གཉིས་པ་ནི་བྱ་ཧོར་རོག་ཅིག་གིས་འཁུར་ནས་སྒ་སྟག་གི་གནས་སུ་འཁུར་སོང་པར་བཤད།”[12]ཅེས་པ་གཉིས་ལ་བསམ་ན། སྐབས་དེར་དགོན་པ་འཇིག་རྐྱེན་ནི་ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་བསྟེན་པའི་ཉེས་པ་ཡིན་ཚུལ་ལབ་ཡོད་ཕྱིར་མང་ཚོགས་ཀྱི་སེམས་སུ་ཤ་ཟ་ཧོར་མོ་ཞེས་པའི་སྲུང་མ་བཙན་པོ་འདི་རང་གི་ཉེ་སར་བཏུད་ན་གནོད་པ་ཐེབས་ཡོང་སྙམ་པའི་འདུ་ཤེས་རྙིང་པས་བཅིངས་ཡོད་པར་སྙམ་པ་དང་གཅིག ཞིང་པ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན། ཞིང་རྨོ་བར་ཞིང་ས་ནི་ཉིན་སྲིབ་གཉིས་ལས་ཉིན་ལྟ་བཟང་བས་རང་གི་ལྟོ་རྒྱབ་གཙོ་བོར་བཟུང་སྟེ་སྒར་སྡེ་བས་རང་གི་སྡེ་བའི་འདབས་ཀྱི་ཉི་མ་དྲོ་ས་དེར་དགོན་པ་འདེབས་སུ་མ་བཅུག་པ་ཤུགས་ནས་མཚོན་ཐུབ་སྙམ། “དེ་ལྟར་དགོན་ཤུལ་སྟོང་བར་བསྐྱུར་ཏེ་སྒར་སྡེ་བའི་སྲིབ་ཀྱི་རིའི་ངོས་སུ་དགོན་གནས་སྤར།ད་ལྟ་གནས་དེ་ལ་རྔ་བའི་གཞི་མ་རྙིང་པར་གྲགས། རྒན་རབས་འགའ་རེའི་དྲན་འཛིན་ལྟར་ན་རིའི་ངོས་སུ་འདུ་ཁང་དང་ནང་ཆེན། གྲྭ་ཤག་སོགས་རི་རབ་ཀྱི་མགུལ་དུ་རིན་ཆེན་གྱི་ཕྲ་བཏབ་པ་ལྟར་ཡོད་ལ། སྟོང་སྐུའི་ལྷ་ཁང་རྣམས་སའི་བབ་བཞིན་བརྩེགས་མ་བརྩེགས་རིམ་དུ་ཆགས་ཤིང་། སྟེང་ནས་སྐད་ཆེན་པོས་བོས་ན་འདབས་ནས་གོ་དཀའ་བར་བཤད།”[13]ཅེས་པ་དང་། “དེ་ནི་ས་འབུར་སྒང་ཞིག་གི་ངོས་ལ་ཆགས་ཡོད་ཀྱང་སྟེང་རིམ་དགུ་བརྩེགས་ཡིན་པའི་ཤུལ་ཡོད་པར་མ་ཟད། བང་རིམ་རེ་རེ་རིམ་པ་ལྟར་ཞབས་ནས་ཆེ་ཞིང་སྟེང་ནས་ཆུང་བར་ཡོད། ཞབས་ནས་ཅུང་ཙམ་རིམ་པ་ལྟར་ལྟོ་ལྡིར་ཞིང་སྟེང་ནས་ཅུང་ནང་དུ་སྐུམ་པར་ཡོད། བང་རིམ་དེའི་གཡོན་ནས་རྡོ་སྐས་རིམ་པ་ལྟར་ཕྲེང་བསྒྲིགས་ནས་ཡར་འཁྱོག་མར་འཁྱོག་བྱས་ནས་ཡར་རྩེ་མོའི་བར་དུ་ཡོད་པ་དང་གཡས་ནས་ཀྱང་དེ་ལྟར་ཡོད་པ་རེད། བང་རིམ་དགུ་བརྩེགས་དེའི་སྤྱིའི་མཐའ་འཁོར་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཕལ་ཆེར་གོམ་པ476ཡོད་པ་དང་། ཐོག་བརྩེགས་དགུ་པའི་བང་རིམ་གྱི་རིང་ཚད་ལ་ཕལ་ཆེར་གོམ་པ19ཡོད་པ་དང་། བང་རིམ་བདུན་པའི་རིང་ཚད་ལ་ཕལ་ཆེར་གོམ་པ32ཡོད་པ་དང་། ཞབས་ཀྱི་བང་རིམ་དང་པོའི་རིང་ཚད་ལ་ཕལ་ཆེར་གོམ་པ92ཡོད་པ་དང་། དེའི་ཉེ་ལོགས་སུ་གྲྭ་ཤག་གི་ཤུལ་དང་། བླ་མའི་སྒར་ཁའི་ཤུལ་ཡིན་པའི་གྱང་གི་རྨང་གཞིར་རྡོ་བསྒྲིགས་ཡོད་པ་དང་། གྱོ་མོག་སྐྱ་མདོག་དང་ཁང་པའི་ཁྱམས་རྒྱུགས་འདྲ་ཡིན་པའི་ཤིང་གཏུམ་སོགས་མང་པོ་ཡོད་པ་རེད།”[14] ཅེས་པས་རྒན་པོའི་བཤད་རྒྱུན་དང་དངོས་སུ་རྟོག་ཞིབ་བྱས་པ་གཉིས་ལས་སྒ་སྟག་ཅེས་པར་ཆགས་པ་མངོན་སུམ་ཡིན་ཞིང་། དགུ་ཐོག་ཡིན་པའི་བང་རིམ་དང་། གྲྭ་ཤག སྒར་ཁ་སོགས་ཀྱི་ཤུལ་ཡང་གསལ་པོར་ཡོད་པ་མ་ཟད། བང་རིམ་དགུ་བར་བྱམས་པའི་སྐུ་བཞུགས་ཡོད་པས་བྱམས་ཁང་ཟེར་བའི་ངག་རྒྱུན་ཡོད། སྤྱིར་སྒ་སྟག་ཅེས་པའི་རི་རྒྱུད་འདི་ནི་སྟག་ཅིག་གི་དབྱིབས་ཡིན་ཞིང་། དགོན་པ་ཆགས་སའི་ས་ཐོ་འབུར་སྒང་དེ་ནི་སྟག་གི་སྡེར་མོ་ཡིན་པར་བརྗོད། ངག་རྒྱུན་དུ་དགོན་པ་འཇིག་རྐྱེན་ནི་སྟག་གི་སྡེར་མོའི་ཐོག་ཏུ་ཆགས་པས་ས་མ་གནོན་པར་གྲགས་པ་དང་། ཡང་ལ་ལས་སྒ་སྟག་ཅེས་པའི་ཁ་གཏད་དུ་མོ་མཚན་གྱི་དབྱིབས་འདྲ་བའི་རི་ཆུང་ཞིག་ཡོད་པས་རྟེན་འབྲེལ་མ་ལེགས་པར་གྲྭ་པས་སྡོམ་ཁྲིམས་ཉམས་ནས་འཇིག་པར་བཤད། ཞིབ་ཏུ་བསམ་ན་དེ་དག་ནི་བོད་མིའི་རིག་གནས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ལ་ཁ་གཡར་བ་མ་གཏོགས། དོན་ངོ་མར་དགོན་པ་ཆགས་ས་ནི་སྲིབ་ལོགས་སུ་གནས་པས་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པར་ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་སྟབས་བདེ་མེད་པ་དང་། དགོན་པའི་ནང་དུ་བླ་གྲྭ་ཕན་ཚུན་བར་དུ་དག་སྣང་མ་ཡོང་བ་སོགས་ཀྱི་འགལ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ལས་ཉམས་པ་རེད་འདོད།
གསུམ། དགོན་གནས་གསུམ་པའི་ཆགས་ཡུལ་རྡོ་ཆས་རྟིང་ང་།（རྩྭ་རིང་ཆུ་ཁུགས་ཀྱང་ཟེར།）
རྡོ་ཆས་རྟིང་ང་ནི་སྒ་སྟག་ཅེས་པའི་ཉེ་ལོགས་ཀྱི་གྲམ་པའི་ཁ་རུ་ཡོད། སྒ་སྟག་ནས་རྡོ་ཆས་རྟིང་ངར་གནས་སྤར་རྗེས་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྔོན་མར་སྒ་སྟག་ཏུ་ཆགས་པའི་ཤུལ་དེར་རྔ་བའི་གཞི་མ་རྙིང་པ་ཞེས་འབོད།“ལ་མོ་ཞབས་དྲུང་དཀར་པོ་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པ་རྗེ་བཙུན་ལུང་རིགས་བསྟན་པ་རྒྱ་མཚོ་དགུང་ལོ་ཉེར་དྲུག་བཞེས་པ་སྤྱི་ལོ1953ལོར་སྟོང་སྐུའི་ལྷ་ཁང་ཞིག་རལ་དུ་སོང་བ་རྒྱབ་རི་ངོས་གཟར་བས་བསྐྱར་བཞེངས་མ་ཐུབ་པར་དགོན་གནས་ཅིས་ཀྱང་སྤོ་དགོས་པར་ཐུག་པས། ཁོང་རིན་པོ་ཆེ་དང་། རྒྱུད་པའི་དགེ་རྒན་ཚང་། མཛོད་པ་དགེ་འདུན་ཕུལ་བྱུང་སོགས་དགོན་གནས་འཚོལ་བར་ཕེབས་ཏེ་དགེ་རྒན་སྐལ་བཟང་བ་ལ་ལྟོ་འཕྱེ་བརྟག་བསླང་སོགས་དང་། བཀྲ་ཤིས་གསོ་སྦྱོང་། བརྒྱད་སྟོང་བ་སོགས་གསུང་སྒྲོག་བཅས་སྦྱོར་བ་བརྩམས། སྤྱི་ལོ1954ལ་དགོན་གནས་དངོས་སུ་དེ་དང་ཁད་ཉེ་བའི་ལུང་པའི་ཉིན་ཕྱོགས་སུ་སྤར། སྣང་རའི་དཔོན་ཚང་གི་ཤིང་བཟོ་དང་གྱིག་བཟོ་བསྐུལ་ཏེ་འདུ་ཁང་གྱན་ལྔ་མ། མགོན་ཁང་། གྲྭ་ཤག་བཅོ་ལྔ་ལྷག་གསར་བསྐྲུན་བགྱིས།”[15] ཞེས་པ་དང་། “རྡོ་རྗེ་རྟིང་ངར་དགོན་པ་འདེབས་མཁན་ནི་ལ་མོ་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པ་བློ་བཟང་ལུང་རིགས་རྒྱ་མཚོ་ཡིན། ཁོང་གིས་ཚགས་བཙུགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ལ་མོ་བདེ་ཆེན་དགོན་ནས་གྲྭ་པ་ཉེར་བདུན་ཡོང་པ་དང་། དགོན་གནས་དེར་ཕེབས་ནས་བན་ཕྲུག་ལྔ་བྱུང་། སྐབས་དེར་ང་རང་ལོ་བཅུ་བདུན་ལ་སོན་ཞིང་སྤྱི་ལོ་1954ལོར་ཡིན། སྤྱི་ལོ1958ལོར་དགོན་པ་བསྒྱུར་བཀོད་བྱེད་སྐབས་ལོ་ཉེར་གཅིག་ཡིན།[16] ཞེས་པ་གཉིས་ལས་དགོན་པ་གནས་དེར་སྤོ་མཁན་ནི་ལ་མོ་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པ་བློ་བཟང་ལུང་རིགས་རྒྱ་མཚོ་ཡིན་ཞིང་། གནས་སྤོས་ནས་ལོ་ལྔ་འགོར་བའི་སྤྱི་ལོ1958ལོར་ཀྲུང་གོའི་རྒྱལ་ནང་དུ་མཆོངས་སྐྱོད་ཆེན་མོའི་སྲིད་འགྱུར་ནོར་འཁྲུལ་ཅན་རིག་གནས་གསར་བརྗེ་བྱུང་སྟེ། ལྷ་རྟེན་སྐུ་གསུམ་ལ་ཉམས་ཆག་ཆེན་པོ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནས་བབ་འོག་ནས་རྡོ་ཆས་རྟིང་ངའི་རྔ་དགོན་ལའང་གཏོར་བཤིག་བཏང་ནས་བསྣུབས་པ་རེད། ད་ལྟ་དགོན་ཤུལ་འདིའི་ཞིག་རོ་དག་ཀྱང་ཆུ་ཡིས་ཡོངས་སུ་བསྣུབས་ནས་ཤུལ་ཡང་མཐོང་རྒྱུ་མེད།
བཞི། དགོན་གནས་བཞི་པའི་ཆགས་ཡུལ་གྲམ་པ་ཁ།（ད་ལྟ་ཟོག་པ་ཡོད་ས་དེ་ཡིན།）
སྤྱི་ལོ1980ལོའི་ཀྲུང་གོའི་སྲིད་ཇུས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་ཇེ་བཟང་དུ་སོང་བ་དང་བསྟུན་ནས། བོད་ཡུལ་དུ་དགོན་སྡེ་སླར་གསོ་བྱེད་པའི་ཚ་རླབས་གང་ས་གང་དུ་འཕྱུར་བས། “སྤྱི་ལོ1980ལོར་སྣང་རའི་མང་ཚོགས་ཀྱི་ཚེགས་དང་བརྩོན་འགྲུས་འོག་སྔར་གྱི་དགོན་ཤུལ་ཐོག་ཡང་བསྐྱར་བཞེངས་ཤིང་ཆོས་སྒོ་ཕྱེས་ཏེ་ཨ་ཁུ་དགེ་ལེགས་དང་དཔལ་བཟང་སོགས་གྲྭ་པ་བདུན་བརྒྱད་ཙམ་གྱིས་གནས་སྲུང་བ་ལྟ་བུའི་སྒོ་ནས་གདན་ས་སྲུང་འཛིན་བྱས།”[17] ཞེས་པ་འདིར་སྔོན་གྱི་ཤུལ་ཟེར་ཡང་མི་ཆོག་པ་མེད། ཡིན་རྒྱུ་ནི་སྔོན་གྱི་དགོན་ཤུལ་གྲམ་པ་ནང་དུ་ཆུའི་འཇིག་པར་སྐྲག་སྟེ་གྲམ་པའི་ཁའམ་ལ་ཐོག་ཏག་ཏག་ཏུ་བསྐྱར་བཞེངས་བྱས། ཕྱིས་སུ་གྲྭ་པ་གཉིས་རྡུང་རེས་བྱས་ཏེ་གཅིག་ལྔ་ལམ་དུ་བརྫངས་པའི་འགལ་རྐྱེན་སོགས་རྒྱུ་བྱས་ཏེ་དགོན་པ་རེ་ཞིག་ཉམས་རྒུད་དུ་གྱུར་པ་བསྟན་མོད། འོན་ཀྱང་ལྔ་བརྒྱད་ལོ་ནས་བརྒྱད་ཅུ་ལོའི་བར་ལོ་ངོ་ཉེར་གཉིས་འགོར་བའི་རིང་ལ་རྒྱུ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་དབང་གིས་མི་སྐྱའི་ནང་དུ་བན་དེ་བྱེད་རྒྱུའི་བསམ་བློའི་སྟོབས་ཤུགས་དེ་ཆེས་ཆེར་རྒྱས་མ་ཐུབ་པས་རེ་ཞིག་དགོན་པ་དར་རྒྱས་སུ་འགྲོ་མ་ཐུབ་པར་འཇིག་པ་རེད་སྙམ། ད་ལྟ་གནས་དེར་སྒར་སྡེ་བའི་ཟོག་པ་བསྡད་ཡོད།
ལྔ། དགོན་གནས་ལྔ་པའི་ཆགས་ཡུལ་སྡོམ་མཚེར།
སྡོམ་མཚེར་ལ་གནས་སྤོར་བྱས་པ་ནི་ཆེས་མཐའ་མཇུག་ཡིན་ཞིང་། དེ་ནི་རྡོ་ཆས་རྟིང་ངའི་ཟོག་པ་ཡོད་ས་ནས་ཡར་གོང་དུ་སྤྱི་ལེ་གཉིས་ཀྱི་སར་ཡོད་ཀྱང་། རྒྱབ་རི་སྒྲོལ་མ་རང་བྱོན་དང་། གཡས་གཡོན་གསེར་ཉ་ཁ་སྤྲོད། མདུན་རི་གླང་ཆེན་དང་བཀྲ་ཤིས་བུམ་གཟུགས་སོགས་བཟང་པོའི་མཚན་མ་མང་པོ་རང་ཤུགས་ཀྱིས་བཀྲ་བས་ཁོང་བླ་ཁོ་རྡོ་རྗེ་འཆང་འཇིགས་མེད་འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོས། སྡོམ་མཚེར་འདི་ས་དུམ་ཞིག་ལས་མེད་ཀྱང་གསེར་དུམ་བུ་ཞིག་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། གནས་འདིར་ཞག་གཅིག་ཡིན་རུང་སྒྲུབ་པ་བྱེད་ཐུབ་ན་བྱིན་རླབས་ཆེ་ཚུལ་གསུངས་བ་དང་། སྔོན་ཆད་གནས་འདིར་སྟོང་སྐོར་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོས་བཏབ་པའི་དགོན་གསར་བཀྲ་ཤིས་རབ་བརྟན་ཞེས་པ་ཡོད་ཅིང་། སྤྱི་ལོ1749ལོར་གདན་ས་འདི་ནས་ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོས་སྟོང་སྐོར་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ལས་རྡོར་ཕྲེང་གི་དབང་གསན་དུས་ཡུལ་གྲུ་མང་པོ་ནས་རིགས་སྨྲ་མང་དུ་བྱུང་ཞིང་། རྗེས་སུ་རི་ཁྲོད་པའང་བརྒྱ་ལྷག་བྱུང་། དེ་འདྲའི་སའི་དགེ་བཅུ་ཚང་བའི་གནས་དེར་སྔོན་ཆད་རྡོ་ཆས་གྲམ་པ་ཁ་ནས་ཆུ་ཡིས་འཇིག་པ་དང་གྲྭ་པ་ནང་མ་མཐུན་པའི་འགལ་རྐྱེན་སོགས་ལས་དགོན་པ་འཇིག་པ་དེ། སྤྱི་ལོ2001ལོར་ཡོངས་འཛིན་རིན་པོ་ཆེ་མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོའི་ཐུགས་བཀོད་ལྟར་ཨ་ལགས་རྐང་ཚ་རིན་པོ་ཆེས་འགན་བཞེས་ཏེ་ད་ལྟའི་སྡོམ་མཚེར་དུ་གནས་སྤོས་པ་རེད། སྡོམ་མཚེར་ཟེར་བའི་ཡི་གེ་འབྲི་སྟངས་ལ་བཤད་ཚུལ་མང་སྟེ། ལ་ལས་ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོས་སྟོང་སྐོར་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ལས་རྡོར་ཕྲེང་གི་དབང་གསན་ནས་རྡོར་ཕྲེང་ཟེར་བ་དེ་ཕྱིས་སུ་སྒྲ་འགྱུར་ནས་སྡོམ་མཚེར་དུ་འགྱུར་བར་བཤད། ཡང་ལ་ལས་ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོ་བླ་བྲང་དུ་འདུག་མ་ཐུབ་པའི་སྐབས་དེར་ཡར་མར་སྡོམ་ནས་མཐའ་མཇུག་གནས་འདིར་ཡོང་བས་སྡོམ་མཚེར་དུ་ཐོགས་པའི་བཤད་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པ་རེད།
གསུམ་པ། རྔ་བ་དགོན་གྱི་བླ་གྲྭའི་དར་རྒུད།
བོད་སིལ་བུར་ཐོར་ནས་ལོ་ངོ་བཞི་བརྒྱ་ལྷག་འགོར་བའི་རིང་འདིར། བོད་ཡུལ་དུ་གཅིག་གྱུར་གྱི་བཙན་པོ་ཞིག་མ་བྱུང་པར་ཡུལ་དཔོན་ཆུང་ངུ་རེ་བྱས་ཏེ་ས་གནས་བཅད་བཟུང་གི་རྣམ་པར་གནས་ཤིང་། རིམ་བཞིན་ཆོས་ལུགས་པའམ་ཡོན་ཏན་ཅན་ལ་བརྩི་བཀུར་ཐོབ་རྐྱེན། ཆོས་སྒོར་འཇུག་པ་གཙོ་བོར་བྱས་ཏེ་ཤེས་བྱ་རིག་གནས་ལ་སློབ་གཉེར་མི་དམན་པ་གནང་རྗེས། ཤོག་ཀའམ་ཡུལ་སྡེ་ཆེན་མོ་གང་སར་དགོན་པ་བཏབ་ནས་རང་ཉིད་གྲུབ་མཐའ་གང་ལ་འཇུག་པ་དེའི་རྒྱུན་སྐྱོང་པར་མ་ཟད། དེ་ལ་འཇུག་པའི་གྲྭ་པ་དང་ལྷ་སྡེ་མི་སྡེའང་སྐྱོང་བའི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་ངང་གིས་ཆགས་ཤིང་། ལྷག་པར་དུ་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་ནས་བཅུ་བདུན་པའི་སྐབས་འདིར། མདོ་སྨད་ཡུལ་དུ་སོག་པོའི་རྒྱབ་སྐྱོར་ལ་བརྟེན་ནས་དགེ་ལུགས་པའི་དགོན་པ་མང་པོ་བཏབ་ནས་ཞྭ་སེར་བསྟན་པའི་གྲུབ་མཐའ་ཆེས་ཆེར་དར་བ་རེད། གང་ལྟར་དགོན་པ་ཞིག་འདེབས་པ་ལ་ཐོག་མར་དེ་སྐྱོང་བའི་བླ་མ་ཆོས་ལ་མཁས་པ་ཞིག་ཡིན་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ་སྙམ། གལ་ཏེ་བླ་མ་མེད་པའམ་མ་བཞུགས་ཚེ། དགོན་པའི་སྟོབས་ཤུགས་སོགས་རང་བཞིན་གྱིས་མར་འགྲིབ་ཡོང་བ་དང་། དགོན་པར་བླ་མ་བཞུགས་ཚེ་དགོན་པའི་ནང་དུ་གྲྭ་པ་བྱེད་མཁན་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བས། དགོན་པ་ཞིག་ཡིན་ཚེ་བླ་མ་ནི་ངེས་པར་དུ་ཡོད་དགོས། དེ་བས་བླ་མ་དང་གྲྭ་པ་ནི་དགོན་པ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་མེད་དུ་མི་རུང་པའི་ཆ་རྐྱེན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་སྙམ།
གཅིག བླ་མ་དང་སྒར་ཁ།
རྔ་སྒར་དགོན་འདི་ནི་རྔ་ཁོག་ནས་བྱོན་པའི་བླ་མ་རྡོར་བཟང་གིས་བཏབ་པ་མ་ཟད། གུར་མགོན་ཆོས་སྐྱོང་དུ་བསྟེན་པ་ལ་བརྟག་ན། རྔ་བ་དགོན་པའི་ཐོག་མའི་དུས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ནི་ས་སྐྱ་པ་དང་། བླ་མ་ཐོག་མ་ནི་རྔ་བ་ས་ཁུལ་ནས་ཕེབས་པའི་རྡོར་བཟང་ཞེས་པ་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ་སྙམ། དེའི་རྗེས་ནས་བཀའ་བརྒྱུད་པས་བཟུང་ནས་ནཱ་རོ་བུམ་པའི་རྟེན་བྱུང་བར་བརྗོད་ཀྱང་བླ་མ་འདི་ཡིན་གྱི་མཚན་བྱང་ཞིག་འབྲི་ཐབས་བྲལ། སྤྱི་ལོ1577ལོར་སོག་པོ་ཨལ་ཐན་རྒྱལ་པོ་ནས་རྒྱལ་དབང་གསུམ་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ཡང་ཡང་གདན་འདྲེན་ཞུས་མཐར་སྤྱི་ལོ1578ལོར་མཆོད་ཡོན་གསར་དུ་མཇལ་འཕྲད་གནང་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་ཨལ་ཐན་གྱི་སྲས་དུ་རིང་རྒྱལ་པོ་གཙོར་བྱས་པའི་ཧོ་ཤོས་ཉེར་བཞིའི་རྒྱལ་འབངས་ཡོངས་ནས་རྒྱལ་བ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ཉིད་དང་སྤང་རྟོགས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་མཉམ་པའི་སྐུ་ཚབ་ཅིག་གནང་རོགས་ཞུ་དགོས་པའི་སྐོར་རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པར་ཞུས་ཚུལ་ནི། “སྤྱི་ལོ་གཅིག་ལྔ་བརྒྱད་ཅུ་ལྷག་གི་ལོར་ལ་མོ་ཚོགས་གཉིས་རྒྱ་མཚོ་རྒྱལ་དབང་གསུམ་པའི་བཀས་ཧོ་ཤོས་ཉེར་བཞིའི་དབུ་བླར་ཕེབས་ཤིང་རྒྱལ་འབངས་ཡོངས་ནས་ཕྱག་ན་པད་མོ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ནང་བཞིན་གཙུག་ཏུ་བཀུར་ཞིང་རྔ་སྒར་བྱང་ཆུབ་གླིང་འདི་རྗེ་དེ་ཉིད་ལ་དགོན་མགོ་ཕུལ། ལ་མོ་ཚོགས་གཉིས་རྒྱ་མཚོས་ཀྱང་དགོན་པ་འདི་བདག་གིར་བཞེས་ཤིང་ཁུར་བསྐྱངས་ནས་སྐལ་ལྡན་གདུལ་བྱའི་ཚོགས་རྣམས་ཡང་དག་དགེ་བའི་ལམ་ལ་བཀོད་པའི་གྲགས་སྙན་གྱིས་གོང་མ་ཡུང་ལོ་རྒྱལ་པོ་ནས་ཁོང་ལ་རྔ་སྒར་སྐུ་སྐྱེས་དཀར་པོ་ཞེས་ལུང་ལས་ཀྱི་གཟེངས་བསྟོད་དང་གསེར་ཐམ་གནང་།”[18]ཞེས་པ་ལྟར་ལ་མོ་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོ་ཞབས་དྲུང་དཀར་པོ་ནས་བཟུང་རྔ་སྒར་བྱང་ཆུབ་གླིང་ནི་དགེ་ལུགས་པས་བཟུང་ཞིང་། ལ་མོ་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གཙོ་བོར་བྱས་ཏེ། ཏོག་དཔོན་སློབ་དང་མོག་དཔོན་སློབ། རྐང་ཚ་དཔོན་སློབ་སོགས་ལ་མོ་བདེ་ཆེན་དགོན་པའི་དཔོན་སློབ་རིམ་བྱུང་གིས་ལུགས་གཉིས་རིམ་པར་བསྐྱངས་ལ། བར་སྐབས་དག་ཏུ། རྩང་རི་ཕུག་པ་ཆོས་རྗེ་དགེ་འདུན་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་བྱང་ཆུབ་ལམ་རིམ་ཆེན་མོའི་ལུང་དང་བསླབ་བྱ་གནང་སྟེ་དགེ་འདུན་པ་མང་དུ་བསྐྱངས། རྗེ་སྨོན་ལམ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་གཞི་གསུམ་བཙུགས་ཤིང་བླ་མའི་གཟིམ་ཁང་བསྐྱར་བཞེངས་མཛད་པ་དང་ཆོ་ག་ཡོངས་རྫོགས་དག་ཐེར་བྱས་ཏེ་ཚུལ་ཁྲིམས་དམ་ཞིང་འདོན་རྟ་དབྱངས་སོགས་ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་ཚད་ལྡན་དུ་བསྒྱུར། ཤར་སྐལ་ལྡན་རྒྱ་མཚོའི་བླ་མ་དགེ་ཕྱུག་རབ་འབྱམས་པ་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་ནོར་བཟང་རྒྱ་མཚོ། གཡེར་གཤོང་སྐུ་ཕྲེང་གཉིས་པ་སྔགས་རིམ་པ་འཇམ་དབྱངས་བློ་གྲོས་དང་། སྐུ་ཕྲེང་གསུམ་པ་དགེ་འདུན་ཟླ་གྲགས་གཉིས་ཀྱིས་ཀྱང་གདན་ས་ཁུར་བསྐྱངས། རྔ་བ་ཆོས་རྗེ་སྨོན་ལམ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་ཟླ་རེའི་ཚེས་བཅོ་ལྔ་དང་གནམ་སྟོང་གཉིས་ལ་གསོ་སྦྱོང་དང་། དྲུག་པའི་བཅུ་དྲུག་ནས་བདུན་པའི་གནམ་སྟོང་དབྱར་ཁྲིམས་སྲུང་བ་སོགས་ཆོས་ཀྱི་གདན་ས་ལ་འོས་པའི་གཞི་གསུམ་གྱི་ཕྱག་ལེན་ངོས་གཙང་བ་བཙུགས། གཞན་ཡང་ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོ་དང་། ཞྭ་དམར་དགེ་འདུན་བསྟན་འཛིན། སྣང་རའི་དཔོན་པོའི་དབུ་བླ་སྐུ་གཞོགས་ཨ་རིག་ཚང་། རྐང་ཚའི་ཡོངས་འཛིན་ཨ་ལགས་གྲགས་པ་ཚང་སོགས་མང་དུ་བྱོན་པ་དགོན་ཤུལ་དང་པོ་མཆོད་རྟེན་ཐང་དུ་ཏོག་ཚང་གི་སྒར་ཁའི་ཤུལ་ཡིན་ཞེས་མཁར་ཆེན་ཞིག་རོ་ཞིག་ཡོད་ལ། སྒར་སྡེ་པ་རུ་སྔོན་དུས་རྔ་བ་དགོན་པའི་བླ་མ་རེ་འགའི་སྒར་ཁ་བཏབ་ཡོད་པས་མིང་ལ་སྒར་ཞེས་ཟེར་ཞིང་། ཕྱིས་སུ་འགལ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་དབང་གིས་སྒར་ཁ་དེ་དག་གི་ཤུལ་དུ་ལྷ་ཁང་རྟ་བརྒྱ་མ་དང་། དྲེལ་བརྒྱ་མ་བཞེངས་པར་གྲགས། དེང་དུས་ལྷ་ཁང་རྟ་བརྒྱ་མ་ནི་སྒར་སྡེ་བའི་མ་ཎི་ཁང་དུ་གྱུར་ཡོད། ལྷ་ཁང་དྲེལ་བརྒྱ་མའི་གནས་ནི་བཤིག་ནས་མེད་པར་བཏང་ཟིན། དགོན་ཤུལ་གཉིས་པ་སྒ་སྟག་ཏུའང་བླ་མའི་སྒར་ཁའི་ཤུལ་གསལ་པོར་ཡོད། དགོན་ཤུལ་ཕྱི་མ་གསུམ་དུ་བལྟོས་བཅས་ཀྱི་བླ་མ་དང་སྒར་ཁ་ཤིན་ཏུ་ཉུང་།
གཉིས། གྲྭ་པ་དང་གྲྭ་ཤག
རྔ་བ་དགོན་པ་མཆོད་རྟེན་ཐང་དང་སྒ་སྟག་ཏུ་ཡོད་པའི་སྐབས་སུ། གྲྭ་པ་ཤིན་ཏུ་མང་པོ་འདུག་པ་སྟེ། “ད་ལྟ་ཆ་གན་ནོ་མོན་ཁང་ངག་དབང་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན། བདེ་མཆོག་དང་གསང་བ་འདུས་པ་སོགས་དཔལ་ལྡན་སྨད་རྒྱུད་གྲྭ་ཚང་དང་ཉེ། གྲྭ་རྒྱུན་སྒོ་མང་། ཚོགས་པ་སུམ་བརྒྱ་སྐོར།”[19]ཞེས་པ་དང་། “གྲྭ་རྒན་རྣམས་ལ་དགོན་འདི་སྔོན་རྔ་ཁོག་ནས་བྱོན་པའི་བླ་མ་རྡོར་བཟང་བས་བཏབ་ཅིང་གྲྭ་པ་བཞི་བརྒྱ་འདུས་པར་གྲགས་པའི་དགོན་རྙིང་ཡིན་ཚུལ། རྟེན་རྣམས་ལ་ཞིག་གསོས་གལ་ཆེ་ཚུལ་སོགས་ལས་བརྩམས་པའི་བཀོད་ཁྱབ་སྩལ།”[20]ཞེས་པ་ལས་གྲྭ་པ་བཞི་བརྒྱ་འདུས་པར་གྲགས་པ་དང་། གཅན་ཚ་རྫོང་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་སུ་འཁོད་པ་ལྟར་ན། རྔ་བ་རྡོ་རྗེ་བཟང་བོ་（བླ་མ་རྡོར་བཟང་།）ནས་ཕྱག་བཏབ་པའི་རྔ་སྒར་བྱང་ཆུབ་གླིང་འདི་ལ་མོ་སྐུ་ཕྲེང་དང་པོ་ཚོགས་གཉིས་རྒྱ་མཚོ་ལ་འཕུལ། སྐབས་དེར་དགེ་འདུན་པའི་ཞལ་གྲངས་དྲུག་བརྒྱའི་མཚན་བྱང་ལ་མོའི་དེབ་ཡིག་ནས་མཐོང་ཞེས་ཨ་ལགས་ཡོངས་འཛིན་རིན་པོ་ཆེ་ནས་དངོས་སུ་གསུངས་པར་བཤད། ཡིན་ནའང་ལ་མོའི་དེབ་ཡིག་དེ་ནི་སྤྱི་ལོ་1958ལོར་མེད་པར་བཏང་ཟིན། དཔྱད་གཞི་འདི་གསུམ་ལས་བླ་མ་རྡོར་བཟང་གི་སྐབས་སུ་དགེ་འདུན་པ་སུམ་བརྒྱ་ནས་བཞི་བརྒྱ་ཡོད་པ་དང་། ལ་མོ་ཚོགས་གཉིས་ཀྱི་སྐབས་སུ་དགེ་འདུན་པའི་ཞལ་གྲངས་དྲུག་བརྒྱ་ཡོད་པས་རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་སུ་སོང་བ་ཤེས་ཐུབ། “སྤྱི་ལོ1958ལོར་དགོན་པ་འདིར་འདུ་ཁང་གཅིག་དང་ནང་ཆེན་གཅིག བཙུན་པ་གྱ་ལྔ་བཅས་ཡོད།”[21]ཅེས་པ་འདིར་བཤད་པ་ནི་རྔ་བ་དགོན་པ་གནས་སྤོས་གསུམ་པ་བྱས་པའི་རྡོ་ཆས་རྟིང་ངར་ཡོད་པའི་སྐབས་ཡིན་ལ། དཔྱད་གཞི་འདི་ལུང་ཁུངས་སུ་དྲངས་ཏེ་གསར་དུ་བྲིས་པའི་དཔེ་ཆ་མང་པོར་དགེ་འདུན་པ་གྱ་ལྔ་ཡོད་པར་བཤད་ཀྱང་དེ་ནི་ཁུངས་དག་མོ་ཞིག་མིན་པར་སྙམ། གང་ཡིན་ཟེར་ན། “རྡོ་རྗེ་རྟིང་ངར་དགོན་པ་སྤོར་མཁན་ནི་ལ་མོ་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པ་བློ་བཟང་ལུང་རིགས་རྒྱ་མཚོ་ཡིན། ཁོང་གིས་ཚགས་བཙུགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་ལ་མོ་བདེ་ཆེན་དགོན་ནས་གྲྭ་པ་ཉེར་བདུན་ཡོང་པ་དེ་དག་གི་མིང་དང་སྡེ་བ་གང་གི་ཡིན་པ་སོགས་འཆད་ན། 1.ཨ་ག་ཕོད་བོ། དགོན་པའི་དབུ་མཛད་ཡིན།（ཡུལ་གླེ་ཆེན།）དེའི་བན་ཕྲུག་དར་རྒྱས།（སྣང་ར་ཚགས་རྒྱའི་ཡིན།）2.ཨ་ལགས་འཇམ་དབྱངས།（ཡུལ་ས་དཀར་གོང་བ།）དེར་བན་ཕྲུག་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་གི་མིང་ལ་རྡོ་གོ（ས་དཀར་གོང་བའི་ཡིན།）གཅིག་གི་མིང་ལ་དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ།（མཚོ་སྔོན་པོ་མདའ་བཞིའི་ཡིན།）3.བློ་བཟང་ཡོན་ཏན།（ཡུལ་ས་དཀར་གོང་བ།）དེའི་བན་ཕྲུག་བན་དེ།（ས་དཀར་གོང་བའི་ཡིན།）4.ཨ་ག་པ་མགོ（ཡུལ་གདོང་སྟེང་།）དེའི་བན་ཕྲུག་གཅོད་པ་རྒྱལ།（གདོང་སྟེང་གི་ཡིན།）5.ཨ་ག་མ་ནེ་བ།（ཡུལ་ཁོད་ས་ཐང་།）6.བརྩོན་འགྲུས།（ཡུལ་འོད་ལྟ།）7.བློ་བཟང་ཤེས་རབ།（ཡུལ་ཀླུ་རྒྱ།）དེའི་བན་ཕྲུག་ཚེ་རིང་དོན་འགྲུབ།（ཀླུ་རྒྱའི་ཡིན།）8.ངག་དབང་དོན་འགྲུབ།（ཡུལ་ནང་ཁོག་ལྷ་ས།）དེར་བན་ཕྲུག་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་གི་མིང་ལ་བློ་བཟང་ཆོས་ལྡན།（སྣང་ར་གྲམ་པ་ནང་གི་ཡིན།）གཅིག་གི་མིང་ལ་བཞེད་པ་ཟེར།（སྣང་ར་སྒར་གྱི་ཡིན།）9.ཉི་མ།（ཡུལ་ཚོ་བཞི་སྦྲུལ་ལྕེ།）ཨ་ག་ཉི་མའི་ནུ་བོ་ཐོས་པ་དགའ།（སྐྱ་སར་བབ་རྗེས་སྣང་ར་འགའ་ཟླུམ་སྡེ་པ་རུ་མག་པར་བསྡད།）ཚེ་ལོ་རྒྱ།（སྣང་ར་སྒར་གྱི་ཡིན།）འདི་གསུམ་སྐབས་དེར་གྲྭ་ཤག་གཅིག་ཏུ་བསྡད་ཡོད། 10.དཔའ་བཟང་དང་། དོན་གྲུབ་རྒྱལ། བློ་བཟང་བསྟན་པ།（ཡུལ་ཡ་ན་གདོང་། འདི་གསུམ་སྤུན་མཆེད་ཡིན་པས་གྲྭ་ཤག་གཅིག་ཏུ་བསྡད་ཡོད།）11.ཚུལ་ཁྲིམས།（ཡུལ་སྣང་ར་ཚགས་རྒྱ།）དེའི་བན་ཕྲུག་གི་མིང་མི་ཤེས།（སྣང་ར་ཚགས་རྒྱའི་ཡིན།）12.བསྟན་འཛིན།（ཡུལ་སྣང་ར་རི་རྩ།）13.བསམ་གཏན།（ཡུལ་སྣང་རའི་སྦྲུལ་ལྕེ།）དེའི་བན་ཕྲུག་ཡོན་ཏན།（སྣང་ར་སྦྲུལ་ལྕེའི་ཡིན།）14.བློ་བཟང་དགེ་ལེགས།（ཡུལ་གླེ་ཆེན་ཕ་གཞི།）དེའི་བན་ཕྲུག་རྒྱ་མཚོ།（གླེ་ཆེན་ཕ་གཞིའི་ཡིན།）15.ཨ་ག་སྐུ་རམས་པ།（ཡུལ་སྣང་རའི་སྦྲུལ་ལྕེ།）དེའི་བན་ཕྲུག་མ་མ།（སྣང་ར་སྦྲུལ་ལྕེའི་ཡིན།）” 16.སྒར་རུའི་གཉེར་བ་བློ་བཟང་བསྟན་པ།（ཡུལ་ཡོ་ཆེ།）བཅས་བན་རྒན་ཉི་ཤུ་དང་བན་ཕྲུག་བཅུ་གཉིས་ཡོད། བདེ་ཆེན་དགོན་ནས་རྔ་བ་དགོན་དུ་གྲྭ་པ་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་ཡོང་བ་དང་བན་ཕྲུག་ལྔ་ནི་སྣང་ར་ནས་བྱུང་བ་ཡིན།་[22]ཞེས་གྲྭ་ཤག་བཅུ་དྲུག་དང་གྲྭ་པ་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་བཞུགས་པ་སྐབས་དེའི་གནས་ཚུལ་དོན་དངོས་ད་ལྟ་དངོས་སུ་ཡོད་པའི་མིས་གསུངས་པ་མ་ཟད། ཡུལ་འདིའི་དམངས་ཁྲོད་དུའང་དེ་ལྟར་གྲགས། སྤྱི་ལོ1980ལོར་ཆོས་སྒོ་ཕྱེས་ཏེ་ཨ་ག་དགེ་ལེགས་དང་དཔལ་བཟང་། ལེགས་པའི་ཤེས་རབ། ནོར་གོ བློ་བཟང་སྦྱིན་པ་སོགས་གྲྭ་པ་བརྒྱད་དང་གྲྭ་ཤག་བཞི་ཡོད། སྤྱི་ལོ2001ལོར་གནས་སྤོར་ལྔ་བ་སྡོམ་མཚེར་དུ་བྱས་རྗེས་ད་ལྟའི་བར་དུ་གྲྭ་བཙུན་ཞེ་བདུན་བཞུགས་པར་ཨ་ག་བཀྲ་ཤིས་[23]ནས་གསུངས། དེ་ལྟར་དུས་སྐབས་མི་འདྲ་བའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱབ་ལྗོངས་དང་བསྟུན་ནས་བླ་གྲྭའི་མང་ཉུང་ལ་ཡང་འཕེལ་འགྲིབ་སྣ་ཚོགས་བྱུང་ཡོད།
བཞི་པ། རྔ་བ་དགོན་པའི་རྟེན་གྱི་དར་རྒུད།
ནང་ཆོས་ནི་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པས་གསར་གཏོད་མཛད་པའི་རྐྱེན་གྱིས། དེ་ལས་བྱུང་བའི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་ནི་དད་ལྡན་པའི་སྣང་ངོ་རུ་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་རྩི་བའི་གོམས་སྲོལ་དར་ཆེ་བ་མ་ཟད། དགོན་པའམ་གྲུབ་མཐའ་གང་ཞིག་ཡིན་རུང་རང་ཉིད་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་དེ་ཡུན་རིང་གནས་པའི་ཆེད་དུ་བླ་ཆེན་སྐྱེས་ཆེན་དག་གིས་གཉེར་བའི་སྐུ་རྟེན་རྣམས་ཀྱི་ཆེ་བའམ་བྱིན་རླབས་ཁྱད་དུ་འཕགས་ཚུལ་བརྗོད་དེ། གྲུབ་མཐའ་གང་དེའི་གདུལ་བྱ་བསྐལ་བ་མ་སྟོང་པའི་བར་དུ་རྒྱས་ཇི་ཐུབ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས་རྟེན་འགངས་ཆེན་ཡོད་ཚུལ་ནི། “ཕྱི་ཉིན་རྔ་སྒར་བྱང་ཆུབ་གླིང་དུ་ཕེབས། རྗེའི་དབུ་ཞྭ། ཀྱེེ་རྡོར་པདྨ་བུམ་སྐུ། གྲུབ་ཆེན་ནཱ་རོ་བའི་བདེ་མཆོག་གི་བུམ་ཆུ་ད་ལྟའི་བར་རྒྱུན་མ་ཆད་པ་ནཱ་རོའི་བུམ་རྒྱུན་དུ་གྲགས་པ་དང་། སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུ་སོགས་རྟེན་རྣམས་ལ་ཞིབ་མཇལ་གནང་ཞིང་། ལྷ་ཁང་སོ་སོར་ཡན་ལག་བདུན་པ་མཎྜལ་བཅས་སེམས་བསྐྱེད་འཛིན་པ་གནང་། སྟོང་སྐུ་གཉིས་ལྷ་ཁང་དང་བཅས་པ་། རྟེན་རྣམས་ལ་ཞིག་གསོས་གལ་ཆེ་ཚུལ་སོགས་ལས་བརྩམས་པའི་བཀོད་ཁྱབ་སྩལ།”[24]ཞེས་པ་འདིར་སྐུ་རྟེན་འགའ་ནི་ལོ་ཟླ་མང་པོ་འགོར་པའི་རྐྱེན་གྱིས་གས་ཆག་ཏུ་ཤོར་བ་ཞིག་གསོ་བྱེད་རྒྱུ་གལ་ཆེ་ཚུལ་བརྗོད་ཡོད། དེ་ལས་ཤེས་ཐུབ་པ་ནི་སྐུ་རྟེན་ནི་དགོན་པའི་གདུལ་བྱ་འཕེལ་བའི་མཚོན་རྟགས་གལ་ཆེན་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ། ཡིན་ནའང་ལྔ་བརྒྱད་ལོའི་རིག་གསར་ནང་དུ་རྟེན་མང་ཤོས་ཤིག་མེད་པར་གྱུར་ཚུལ་སོགས་གླེང་ན།
གཅིག སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུ།
སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུ་ནི་ད་ལྟ་རྔ་བ་དགོན་པར་བཞུགས་པའི་རྟེན་གཙོ་གྲས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། དེ་ལ་ཚེ་དཔག་མེད་སྟོང་སྐུ་དང་། བསྐལ་བཟང་སྟོང་སྐུ་གཉིས་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་རྡོ་སྐུ208ལྷག་ཚད་འཇལ་བྱས་པ་ལྟར་ན། རྡོ་སྐུ་གཅིག་གི་ལྗིད་ཚད་ལ་སྟོང་ཁེ6ཡས་མས་ཡོད་པ་དང་། ཞེང་ལ་ལི་སྨི20ཡས་མས་དང་། མཐོ་ཚད་ལ་ལི་སྨི30ཡས་མས་དང་། མཐུག་ཚད་ལ་ལི་སྨི5-7ཡས་མས་ཡོད། ཚོན་རྩི་ནི་གསེར་ཚོན་ཕུལ་ཡོད་པ་དང་མེད་པ་གཉིས་ཀ་སྣང་། སྐུའི་འོག་ཏུ་སངས་རྒྱས་རང་རང་གི་མཚན་བྱང་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། གནས་བརྟན་བཅུ་དྲུག་གི་སྐུ་དང་རྔ་བ་དགོན་པ་འདེབས་པ་པོ་རྔ་བའི་བླ་མ་རྡོར་བཟང་གི་སྐུ་ཡང་འདུག སྟོང་སྐུ་བཞེངས་པའི་ཐད་ལ། ངག་རྒྱུན་དུ་བླ་མ་རྡོར་བཟང་གིས་རྔ་ཁོག་ནས་རྔ་མོང་ལ་བཀལ་ནས་ཡོང་བར་བཤད་མོད། འོན་ཀྱང་རྔ་བ་ཆོས་རྗེས་དངོས་སུ་བརྐོས་ཞེས་ལུགས་གཉིས་ཡོད་པ་ལས། རྡོར་བཟང་རང་གི་སྐུ་ཡོད་པ་དང་ཆེད་རིམ་པས་བརྟག་འབྲས་ལྟར་ན་ལོ་ངོ་ལྔ་བརྒྱ་ལྷག་སོན་པ་གཉིས་ལ་གཞིགས་ཚེ་རྔ་བ་ཆོས་རྗེས་བརྐོས་ཞེས་པ་བདེན་ཤས་ཆེ་སྙམ། དགོན་པའི་གནས་སྤོར་རེ་འགའ་བྱས་པ་དང་ལྷག་པར་དུ་ལྔ་བརྒྱད་ལོའི་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་ལས་འགུལ་ལ་སོགས་པའི་རྐྱེན་གྱིས་རྡོ་སྐུ་དེ་རྣམས་བོར་བརླགས་དང་ཆག་གྲུམ་བྱུང་ཡོད་ཀྱང་། སྤྱི་ལོ2001ལོར་རྔ་བ་དགོན་པ་སྡོམ་མཚེར་དུ་གནས་སྤོས་རྗེས། སྐུ་རྣམས་ཡང་བསྐྱར་འཚོལ་བསྡུ་དང་བདག་གཉེར་བྱས་ཡོད་པ་དེ། སྤྱི་ལོ2006ལོར་ཞིང་ཆེན་རིམ་པ་དང་། ཁུལ་རིམ་པ། རྫོང་རིམ་པའི་རིག་གནས་ཅུད་བཅས་ཀྱིས་ལོ་གཅིག་གི་རིང་ལ་ཁྱོན་བསྡོམས་པས་རྡོ་སྐུ1053བསྒྲིགས་ནས་པར་བརྒྱབ་ཅིང་། དེའི་ནང་བརྐོས་མ1013ཡོད་པ་དང་བྲིས་མ40ཙམ་ཡོད། དེར་སྐུ་ཡོད་ཀྱང་མཚན་བྱང་མི་གསལ་བ170འདུག ཆག་གྲུམ་དུ་སོང་བ་དང་བསྐྱར་ཟློས་སུ་སོང་བ་རྣམས་གྲངས་ཀར་ཚུད་མེད་པ་རེད། གཞན་ཡང་ཚེ་དཔག་མེད་ཀྱི་སྟོང་སྐུ་ནི2006ལོར་དགོན་པའི་འདབས་སུ་བདེ་གཤེགས་མཆོད་རྟེན་བརྒྱད་བཞེངས་པའི་གཟུངས་གཞུག་ཏུ་ཕུལ་ཡོད་པ་རེད།
གཉིས། ནཱ་རོ་བུམ་པ།
ནཱ་རོའི་བུམ་པ་ནི་གྲུབ་ཆེན་ནཱ་རོ་པའི་བདེ་མཆོག་གི་བུམ་ཆུ་ལོ་རེ་བཞིན་ཟླ་བཞི་པའི་ནང་རྔ་བ་དགོན་པ་དང་། མགུར་དགོན་པ། ལ་མོ་བདེ་ཆེན་དགོན་ཏེ་རྔ་མགུར་ཁ་གསུམ་གྱི་གྲྭ་པ་ཕེབས་ནས་ཉིན་ཞག་བདུན་གྱི་རིང་བདེ་མཆོག་བསྒྲུབས་ཏེ་བུམ་པའི་ཁར་ཐེའུ་བརྒྱབ་ནས་ལོ་རྗེས་མའི་བཞི་པའི་ནང་དུ་བལྟས་ཏེ་བུམ་ཆུའི་འཕེལ་འགྲིབ་ལ་ལྟ་བ་དང་། མཚམས་རེར་བཤལ་ཆུ་ལ་རིལ་བུ་ཕབ་པའང་ཡོད་པར་བཤད། “ནཱ་རོ་བུམ་པ་ནི་བླ་མ་ནཱ་རོ་བ་དང་། སྒྲ་སྦྱོར་མར་པ། མི་ལ་རས་པ་སོགས་ཀྱིས་བསྒྲུབ་ཡོད་པར་བཤད། ན་རོ་བུམ་པ་དེར་སྤྱི་ལོ1955ལོར་ཆོས་ཐོག་འཚོགས་ནས་ལྟ་སྐབས། དེའི་ནང་དུ་ཆུ་ཏིང་ཕོར་གང་དང་ཕྱེད་ཀ་ཡོད་པ་རེད། སྤྱི་ལོ་1956ལོར་ལྟ་སྐབས། དེའི་ནང་དུ་ཆུ་ཏིང་ཕོར་དོ་དང་ཕྱེད་ཀ་ཡོད། སྤྱི་ལོ་1957ལོར་བལྟ་སྐབས། བུམ་པའི་ནང་དུ་ཕལ་ཆེར་ཆུས་གང་བར་བྱས་ཡོད་པ་དང་། སྤྱི་ལོ་1958ལོའི་ཟླ3པར་ཏིང་ཕོར་བདུན་གྱི་ནང་དུ་གང་སོང་བར་བརྗོད།[25] ཅེས་པས་ནཱ་རོ་བུམ་པ་ནི་རྟེན་ཁྱད་པར་ཅན་ཡིན་པ་བརྗོད་ཡོད།
གསུམ། ཀྱེ་རྡོར་པདྨ་བུམ་སྐུ།
ཀྱེ་རྡོ་རྗེ་པདྨའི་བུམ་སྐུ་ཞེས་པ་ནི་ཀྱེ་རྡོར་གྱི་སྐུ་ཁ་འབྱེད་འཛུམ་ཡོད་པ་ཞིག་སྟེ། ཟུམ་པའི་གནས་སྐབས་སུ་བུམ་སྐུའི་དབྱིབས་ལྟ་བུར་ཡོད་པ་ལ། ལྟེ་བའི་འཁོར་རྙི་བསྐོར་བ་ཙམ་གྱིས་པདྨ་འདབ་བརྒྱད་ཀྱི་དབྱིབས་སུ་འབྱེད་པ། འདབ་མ་རེའི་སྟེང་དུ་སངས་རྒྱས་རེ་བཞུགས་པར་གྲགས་ཚུལ་རྒན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་བཤད།
བཞི། རྗེའི་དབུ་ཞྭ་དང་རྔ་བའི་མགོན་རྒན།
རྗེའི་དབུ་ཞྭ་ནི་རྗེ་བློ་བཟང་གྲགས་པའི་དབུ་ཞྭར་གྲགས་པ་ཕྱིང་བས་བཟོས་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་རྔ་བ་དགོན་པ་སྤོར་ཐེངས་གསུམ་པ་རྡོ་ཆས་རྟིང་ང་རུ་སྤྱི་ལོ1958ལོའི་ཟླ3པའི་བསྒྱུར་བཀོད་ཀྱི་ནང་དུ་དད་ལྡན་པ་ཞིག་གིས་སྦས་པ་རྗེས་སོར་མ་རྙེད། རྔ་བའི་མགོན་རྒན་ནི་འཕགས་པ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་ཁྲོ་བའི་གར་གྱིས་འགྱིང་བ་མྱུར་མཛད་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་མགོན་པོ་ཕྱག་དྲུག་པའི་ལི་སྐུ་ཡིན་ཞིང་། རྗེ་ཚོགས་གཉིས་རྒྱ་མཚོས་བྱེ་མ་ལ་བདུན་ནས་རྙེད་པར་བཤད། “རྗེ་ཚོགས་གཉིས་རྒྱ་མཚོས་བྱེ་མ་ལ་བདུན་ནས་རྙེད་པ་འདིར་བཞུགས་སུ་གསོལ་བ་ཡིན། སྐུ་ཧ་ཅང་བཙན་ཞིང་ཐུགས་ཤིན་ཏུ་མྱུར་བས་རྔ་བའི་མགོན་རྒན་ལྷ་གསོན་པོ་དང་ཐུགས་དྲོན་མོ་ཡིན་ཞེས་ཡུལ་ཕྱོགས་འདིའི་སེར་སྐྱ་མང་ཚོགས་ཚོའི་སྐྱིད་སྡུག་ལེགས་ཉེས་ཀུན་གྱི་ཞུ་ས་དང་། བཙན་པོའི་གཉའ་ནས་གནོན་པའི་ཐོ་བ། ཉམ་ཆུང་མཐའ་ནས་སྐྱོར་བའི་ཕ་མ། དཀར་ནག་བདེན་འཛིན་འབྱེད་པའི་དཔང་བོ་རུ་འཛིན།”[26]ཞེས་པས་སྐུ་ཧ་ཅང་བཙན་པོས་དད་ལྡན་རྣམས་ཀྱི་ཡིད་ཀྱི་གཏད་སོ་རུ་གྱུར་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ།
ལྔ། སྐུ་རྟེན་གཞན་དག
སྤྱི་ལོ2001ལོར་སྡོམ་མཚེར་དུ་འདུ་ཁང་རྟེན་བརྟེན་པ་ལེགས་པར་བཞེངས་ཤིང་། སྤྱི་ལོ2006ལོར་དགོན་པའི་འདབས་ནས་ཚེ་དཔག་མེད་ཀྱི་སྟོང་སྐུ་ནང་བཞུགས་ཀྱི་བདེ་གཤེགས་མཆོད་རྟེན་བརྒྱད་བཞེངས། སྤྱི་ལོ2009ལོར་སྟོང་སྐུའི་ལྷ་ཁང་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་། གཞན་ཡང་ཙན་དན་གྱི་སྨན་བླ་བདེ་གཤེགས་བརྒྱད་དང་། ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོའི་སྨན་སྐུ་ཁོག་པར་ལན་ཛ་རང་བྱོན་དུ་ཡོད་པའི་སྤྲུལ་པའི་མགར་བས་བརྡུང་བའི་བཙན（སྦུབ་དང་འདྲ་བ་ཞིག）སོགས་ཡོད་ཅེས་ཨ་ལགས་ཡོངས་འཛིན་རིན་པོ་ཆེས་གསུངས་པ་དམངས་ཁྲོད་དུ་ཁྱབ་ཡོད་པས་རྟེན་འགངས་ཆེན་བྱིན་རླབས་ཅན་ཤིན་ཏུ་མང་པོ་ཡོད་པ་ལྔ་བརྒྱད་ལོར་མེད་བརླགས་སུ་སོང་བ་རེད།
ལྔ་པ། རྔ་བ་དགོན་པའི་ཆོས་ཐོག་གི་དར་རྒུད།
དགོན་པའི་ནང་དུ་ཆོས་ཐོག་ཆོ་ག་སྣ་ཚོགས་སྤེལ་པ་ནི་རང་ཉིད་གང་གི་རྒྱུད་འཛིན་པ་ཡིན་ན། དེའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ནས་དེ་དག་གི་མཛད་རྗེས་ཕྱིར་དྲན་དང་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཏེ་མུ་མཐུད་དུ་རྒྱུན་བསྐྱངས་ཏེ་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་རྒྱུ་དེ་རེད། དེ་བས་རྔ་བ་དགོན་པ་ནི་ནང་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་རྗེས་འཇུག་ཡིན་ཞིང་། དེར་ས་སྐྱ་པའི་གྲུབ་མཐའ་དང་། བཀའ་བརྒྱུད་པ། ཐ་མར་དགེ་ལུགས་པར་བསྒྱུར་བའི་རིང་འདིར། ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་དང་འདོན་པའི་དབྱངས་རྟ་སོགས་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་བརྒྱུད་ཡོད་ཅིང་། རྔ་དགོན་གནས་སྤོས་དང་པོ་དང་གཉིས་པའི་སྐབས་ཀྱི་ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་མི་ཤེས་པ་དང་། གནས་སྤོས་གསུམ་པ་རྡོ་ཆས་རྟིང་ངའི་སྐབས་ཀྱི་ཆོས་ཐོག་རྣམས་གསལ་བས་ཕྱིས་ཀྱི་གནས་སྤོས་ལྔ་བ་སྡོམ་མཚེར་དུའང་ཆོ་ག་དེ་དག་གཙོ་བོར་བཟུང་ནས་ད་ལྟའི་བར་དུ་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་ཡོད། འདི་འདྲའི་ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་དབྱངས་རྟ་རྣམས་རྒྱུན་འཛིན་དང་བདག་གཉེར་བྱས་པའི་ཕན་ཡོན་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ལྟ་སྒོམ་སྤྱོད་གསུམ་ཡང་ཡང་ངག་ནས་ཟློས་ཤིང་། ཆོ་ག་སྣ་ཚོགས་སྤེལ་ཏེ་དགེ་བའི་ལས་ལ་གཞོལ་ནས་ཐར་པའི་གོ་འཕང་འཚོལ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པས་འདིར་ཆོས་ཐོག་རྣམས་རགས་ཙམ་གླེང་ན།
གཅིག འཇིགས་བྱེད།
འཇིགས་བྱེད་ཆོས་ཐོག་ནི་ལུགས་རྙིང་གི་རྒྱ་ལོའམ་ཟླ་བ་དང་པོའི་ནང་དུ་འཚོགས་ཤིང་། ཆོས་ཐོག་གི་འགྲོ་སོང་གཉེར་རས་གཏོང་དགོས་ཀྱིན་ཡོད། ཚོགས་ཡུན་ནི་ཉིན་བདུན་ཡིན། དེའི་དགོས་པའམ་ཕན་ཡོན་ནི་སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་བདུད་བཏུལ་བའི་ཚེ་ན་བདུད་ལས་མཆོག་ཏུ་རྒྱལ་བ་ཞེས་བྱ་བའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་ངང་ནས་སྐུ་གསུང་ཐུགས་ལས་གཤིན་རྗེ་གཤེད་ཀྱི་ལྷ་ཚོགས་རྣམས་སྤྲོས་ནས་བདུད་རིགས་རྣམས་ཚར་བཅད་ཅིང་རྒྱུད་བསྟན་པ་ལྟར་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གོ་འཕང་ཐོབ་པའི་ཆེད་དང་། ཡང་ན་ཆོས་སྒྲུབ་པ་ལ་བར་ཆད་མང་དུ་བྱུང་བ་དེ་སེལ་བའི་གཉེན་པོ་ལ་སོགས་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན།
གཉིས། བདེ་མཆོག
བདེ་མཆོག་ཆོས་ཐོག་ནི་ལུགས་རྙིང་གི་ཟླ་གསུམ་པའི་ནང་དུ་འཚོགས་ཤིང་། ཆོས་ཐོག་གི་འགྲོ་སོང་གཉེར་རས་གཏོང་དགོས་ཀྱིན་ཡོད། ཚོགས་ཡུན་ནི་ཉིན་བདུན་ཡིན། དེའི་དགོས་པའམ་ཕན་ཡོན་ནི་བདེ་བ་ཆེན་པོའི་ཡེ་ཤེས་མངོན་དུ་བརྙེས་པར་བྱེད་པའི་ལམ་དང་། འབྲས་བུའི་རིམ་པ་སྟོན་པའི་བླ་མེད་མ་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱུད་གཞུང་དང་། དེའི་ཡི་དམ་ཞིག་ཡིན་པ་བསྟན་པ་ལྟར་ཐར་པའི་ལམ་དུ་ཞུགས་པར་རྐྱེན་ངན་བར་ཆད་བཟློག་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན།
གསུམ། ཀླུ་མ་དྲོས།
ཀླུ་མ་དྲོས་པའི་ཆོས་ཐོག་ནི་ལུགས་རྙིང་གི་ཟླ་བཞི་པའི་ནང་དུ་ཚོགས་ཤིང་། ཆོས་ཐོག་གི་འགྲོ་སོང་ངམ་འགྱེད་ནི་སྣང་རའི་ལུང་པས་གཏོང་བ་རེད། ཚོགས་ཡུན་ནི་ཉིན་ལྔ་ཡིན། དེའི་དགོས་པའམ་ཕན་ཡོན་ནི་སའི་བཅུད་དང་རྩི་ལྗོན་རིན་པོ་ཆེ་ལ་སོགས་པའི་དངོས་པོ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་རྣམས་འབྱུང་བ་ཆུའི་གསོས་ལ་རག་ལས་ཤིང་། དེ་བས་རྒྱ་མཚོ་དང་། ཆུ་མིག་ཀླུང་བཅས་པ་ལ་ཀླུ་རྣམས་ཀྱིས་དབང་བསྒྱུར་ཅིང་། དེ་ལ་གསོལ་བ་བཏབ་ན་གང་འདོད་པའི་དངོས་གྲུབ་སྦྱིན་པ་དང་། ཀླུའི་གནོད་པ་ཞི་བ། ལོག་ལྟ་ལ་སོགས་པའི་སྡིག་པ་བྱང་བར་འགྱུར་བ་སོགས་ལ་བསམ་ནས་སྣང་རའི་ལུང་ཁོག་ཏུ་ཆར་ཆུ་དུས་སུ་བབ་ནས་ལོ་ལེགས་བྱུང་ཞིང་། དྲག་ཆར་གྱི་གནོད་པ་མི་ཡོང་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན།
བཞི། ཀུན་རིག
ཀུན་རིག་གི་ཆོས་ཐོག་ནི་ལུགས་རྙིང་གི་ཟླ་དྲུག་པའི་ནང་དུ་ཚོགས་ཤིང་། ཆོས་ཐོག་གི་འགྲོ་སོང་གཉེར་རས་གཏོང་དགོས་ཀྱིན་ཡོད། ཚོགས་ཡུན་ནི་ཉིན་བདུན་ཡིན། དེའི་དགོས་པའམ་ཕན་ཡོན་ནི་ཀུན་རིག་གི་ལྷ་ཚོགས་འདིའི་ལྷ་དང་སྔགས་མཐོང་པ་དང་ཐོས་པ་ཙམ་གྱིས་ཀྱང་ལས་དང་སྐལ་བ་དད་པ་སོགས་ལྡན་པ་རྣམས་ལ་ངན་སོང་གི་གཡང་ས་ལས་ཐར་པའི་གོ་འཕང་སྟེར་བ་ལྟར་ཐར་པའི་ལམ་དུ་ཞུགས་པར་རྐྱེན་ངན་བར་ཆད་བཟློག་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན།
ལྔ། རྣམ་སྣང་མངོན་བྱང་།
རྣམ་སྣང་མངོན་བྱང་གི་ཆོས་ཐོག་ནི་ལུགས་རྙིང་གི་ཟླ་བདུན་པའི་ནང་དུ་ཚོགས་ཤིང་། ཆོས་ཐོག་གི་འགྲོ་སོང་གཉེར་རས་གཏོང་དགོས་ཀྱིན་ཡོད། ཚོགས་ཡུན་ནི་ཉིན་བདུན་ཡིན། དེའི་དགོས་པའམ་ཕན་ཡོན་ནི་དམ་ཚིག་དང་སྡོམ་པ་དག་པར་བྱ་ཚུལ་བྱ་རྒྱུད་དང་འདྲ་བས་ལུས་ཀྱི་མི་དགེ་བ་གསུམ། ངག་གི་བཞི། ཡིད་ཀྱི་གསུམ་བཅས་མི་དགེ་བ་བཅུ་སྤངས་པས་དགེ་བ་བཅུ་ལ་གནས་པ་དང་། དམ་པའི་ཆོས་གཏོང་བ། བྱང་ཆུབ་ཀྱི་སེམས་སྤངས་པ། ཆོས་ནོར་ལ་སེར་སྣ་བྱེད་པ། འགྲོ་བ་ལ་གནོད་པ་བྱེད་པ་ནི་རྩ་བ་བཞི་སྟེ་བསྡོམས་པས་སྤང་བྱའི་དམ་ཚིག་བཅུ་བཞི་དེ་སྲུང་བའི་དྲན་སྐུལ་གྱི་ཆེད་དུ་ཡིན།
མཇུག་སྡུད་པ།
“མི་རིགས་ཤིག་ལ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། རིག་གནས་ཀྱིས་མི་རིགས་དེའི་གཞི་རྩའི་འཚོ་བའི་རོལ་སྟངས་མཚོན་ཐུབ་པར་མ་ཟད། དེ་ནི་མི་རིགས་ཤིག་འཚོ་ཞིང་གནས་པར་བྱེད་པའི་སྤྱི་འདུས་ཀྱི་བྱེད་རྒྱུ་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་རྒྱུའི་གཏིང་རུམ་དུ་མི་རིགས་ཤིག་གིས་ཐུན་མོང་དུ་བརྩི་སྲུང་བྱ་དགོས་པའི་ཆ་ཞིག་གནས་ཏེ། དེས་མི་རིགས་དེར་གོང་བུ་གཅིག་འདྲིལ་གྱི་བྱེད་ནུས་སྩོལ་ཐུབ། གོང་བུ་གཅིག་འདྲིལ་གྱི་བྱེད་ནུས་འདི་ནི་རིག་གནས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པ་ལས་བྱུང་བའི་འབྲས་བུ་ཡིན། དེ་བས་གནད་འདིའི་སྟེང་ནས་བཤད་ན་མི་རིགས་ཤིག་གནས་མིན་ནི་རིག་གནས་ཤིག་གནས་མིན་གྱིས་ཡིན་ལ། མི་རིགས་ཤིག་གནས་རྒྱུ་དེ་ནི་རིག་གནས་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱུན་བསྐྱངས་པ་ཡིན་ཏེ། རིག་གནས་ཀྱིས་མི་རིགས་སོ་སོར་རང་བྱུང་ཁམས་སུ་ཚུགས་ཐུབ་ཏུ་སྡོད་པའི་འཚོ་གནས་ཀྱི་རྟེན་གནས་ཤིག་ཐོབ་པར་བྱས་ཤིང་། རྟེན་གནས་དེའི་ཁྲོད་མི་རིགས་དེས་ཁོ་ཚོ་རང་ཉིད་ལ་དབང་བའི་འཚོ་གནས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཞིག་གསར་རྙེད་བྱུང་པ་རེད།”[27]ཅེས་པ་ལྟར་རིག་གནས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ནི་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་ཡིན། དེ་བས་རྔ་བ་དགོན་ལ་མཚོན་ནའང་ལོ་ངོ་བདུན་བརྒྱ་ལྷག་ཕྱིན་པའི་རིང་འདིར་གྲུབ་མཐའི་འགལ་བ་དང་གནས་སྤོར་གྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་སོགས་འགལ་རྐྱེན་ཇི་སྙེད་ཅིག་ལ་ཐུག་ཡོད་ཅིང་། དེ་དག་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་ལ་སྦྱར་ནས་ཅུང་གབ་པར་བྱས་ནས་དོགས་སློང་ཆེར་མི་བྱེད་པ་དང་། སྐུ་རྟེན་རྣམས་ཀྱི་བྱིན་རླབས་ཆེས་ཆེར་བརྗོད་ནས་དད་ལྡན་རྣམས་ཀྱི་འདུན་པ་དབང་མེད་དུ་འཕྲོག་པར་བྱས་པ་སོགས་ཀྱིས། མདོར་ན་བོད་ཀྱི་དགོན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་དར་རྒུད་དེ་གྲུབ་མཐའ་དང་། བླ་གྲྭ སྐུ་རྟེན། ཆོས་ཐོག་རིམ་པ་སོགས་གང་མང་ཞིག་ལ་འབྲེལ་ཡོད་རྐྱེན། མི་རིགས་གང་དེའི་རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་རྒྱུའི་རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ་ལྟར་བསྐྱངས་ན་དགོན་པའི་རིག་གནས་ཡུན་རིང་དུ་རྒྱུན་བསྲིངས་ཐུབ་སྙམ། དེ་བས་དགོན་པའི་ནང་དུ་གྲུབ་མཐའི་རྩོད་འཁྱེར་དང་། དགོན་གནས་མང་སྤོར། བླ་གྲྭའི་བཞུགས་མིན་གྱི་མང་ཉུང་། དགོན་པའི་སྐུ་རྟེན་དང་ཆོས་ཐོག་རིམ་པ་སོགས་ཀྱི་དར་རྒུད་ལས་དགོན་པ་ཞིག་ཡུན་རིང་དུ་གནས་ཐུབ་མིན་གྱི་ཚད་གཞི་ལྟ་ས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པར་སྙམ།
མཆན་འགྲེལ།
[1] རྒྱ་བཟའི་དགེ་བཤེས་འཇམ་དབྱངས་གྲགས་པ། རེབ་ཀོང་རུས་མཛོད་ལྟ་བ་མཁའ་ཁྱབ་ཕྱོགས་བྲལ།[M] མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2010ལོའི་ཟླ1པར། ཤ8-9
[2] བྲག་དགོན་པ་དཀོན་མཆོག་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས། མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1982ལོའི་ཟླ3པར། ཤ287-288
[3] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས་ཤིང་། རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་པོས་བསྒྲིགས། དགའ་ལྡན་ཆོས་འབྱུང་བེཌཱུརྱ་སེར་པོ།[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན། 1989ལོའི་ཟླ11པར། ཤ343
[4] དགེ་བཤེས་གྲགས་པ་རྒྱ་མཚོ། རྗེ་ཞྭ་དམར་དགེ་འདུན་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར།[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན། 1990ལོའི་ཟླ7པར། ཤ418-419
[5] 蒲文成主编.青海藏传佛教寺院[M].甘肃民族出版社,2013（10）：244
[6] བསོད་ནམས་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་མཛད། གཅན་ཚའི་རིག་གནས།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན། 2008ལོའི་ཟླ12པར། ཤ193
[7] འཇིགས་མེད་ཆོས་ཀྱི་རྡོ་རྗེས་སྒྲིག་རྩོམ་བྱས། བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་ལྷ་ཚོགས་ཆེན་མོ།[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2001ལོའི་ཟླ10པར། ཤ1051
[8] འཇུ་མི་ཕམ་གྱིས་བརྩམས། ཀ་ཐོག་རྒྱུད་སྡེ་བཤད་སྒྲུབ་ནོར་བུ་ལྷུན་པོས་བསྒྲིགས།（ས）སྟོད་ཆ། འཇུ་མི་ཕམ་འཇམ་དབྱངས་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོའི་བཀའ་འབུམ།[M] སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2012ལོའི་ཟླ1པར། ཤ232
[9] ཞྭ་ཁྲའི་དབང་གྲགས་ཀྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མདོ་སྨད་ལྷོ་ཕྱོགས་རྨ་འགྲམ་བཙན་རྫོང་གཅན་ཚ་ཡུལ་གྲུའི་སྔོན་བྱུང་སྲིད་པའི་སྙིང་གཏམ།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོའི་ཟླ6པར། ཤ647
[10] ཤ་བོ་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མདོ་སྨད་སྣང་རའི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2014ལོའི་ཟླ1པོར་དཔར། ཤ110.[2]
[11] 完玛冷智,达落主编.青五彩神箭之旅——尖扎县导游词[M].北京:人民日报出版社,2010（10）：121-122
[12] 2016 ལོའི་ཟླ 9 པའི་ཚེས3ཉིན་རྔ་བ་དགོན་པའི་ཨ་ག་བཀྲ་ཤིས་（ལོ55）ལ་བཅར་འདྲི་བྱས་པ་ལྟར་བཀོད།
[13] ཤ་བོ་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མདོ་སྨད་སྣང་རའི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2014ལོའི་ཟླ1པོར་དཔར། ཤ114.
[14] 2016 ལོའི་ཟླ9པའི་ཚེས3ཉིན་རྔ་བ་དགོན་པའི་གནས་སྤོར་གཉིས་པ་སྒ་སྟག་ཅེས་པར་རྟོག་ཞིབ་ཏུ་ཕེབས་པའི་ཟིན་བྲིས།
[15] ཤ་བོ་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མདོ་སྨད་སྣང་རའི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2014ལོའི་ཟླ1པོར་དཔར། ཤ114.
[16] 2016ལོའི་ཟླ་9པར་ས་དཀར་གོང་སྡེ་པའི་ཨ་ག་བསྟན་འཛིན（ལོ80）ལ་བཅར་འདྲི་བྱས་པ་ལྟར་བཀོད།（བསྟན་འཛིན་ཟེར་བ་ནི་1954ལོར་རྔ་བ་དགོན་ནས་གྲྭ་པ་བྱས་ཏེ་རབ་བྱུང་གི་མིང་ལ་བློ་བཟང་ཡོན་ཏན་དང་། དགེ་སློང་གི་མིང་ལ་དགེ་འདུན་བརྩོན་འགྲུས་ཟེར། སྤྱི་ལོ1958ལོར་དགོན་པ་མེད་པར་གྱུར་རྗེས་སྐྱ་སར་བབས། ད་ལྟ་མར་ཁུ་ཐང་རྒན་གསོ་ཁང་དུ་ཡོད་པ་རེད།）
[17] ཤ་བོ་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མདོ་སྨད་སྣང་རའི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2014ལོའི་ཟླ1པོར་དཔར། ཤ115.
[18] ཤ་བོ་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མདོ་སྨད་སྣང་རའི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2014ལོའི་ཟླ1པོར་དཔར། ཤ115.
[19] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་བརྩམས། རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་པོས་བསྒྲིགས། དགའ་ལྡན་ཆོས་འབྱུང་བེཌཱུརྱ་སེར་པོ།[M] ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན། 1989ལོའི་ཟླ11པར། ཤ343.
[20] དགེ་བཤེས་གྲགས་པ་རྒྱ་མཚོ། རྗེ་ཞྭ་དམར་དགེ་འདུན་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར།[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན། 1990ལོའི་ཟླ7པར། ཤ418-419.
[21] 蒲文成主编.青海藏传佛教寺院[M].甘肃民族出版社，2013（10）：244.
[22] 2016ལོའི་ཟླ9པར་ས་དཀར་གོང་སྡེ་པའི་ཨ་ག་བསྟན་འཛིན་（ལོ80）ལ་བཅར་འདྲི་བྱས་པ་ལྟར་བཀོད།（བསྟན་འཛིན་ཟེར་བ་ནི་1954ལོར་རྔ་བ་དགོན་ནས་གྲྭ་པ་བྱས་ཏེ་རབ་བྱུང་གི་མིང་ལ་བློ་བཟང་ཡོན་ཏན་དང་། དགེ་སློང་གི་མིང་ལ་དགེ་འདུན་བརྩོན་འགྲུས་ཟེར། སྤྱི་ལོ1958ལོར་དགོན་པ་མེད་པར་བརྟེན་ནས་སྐྱ་སར་བབས། ད་ལྟ་མར་ཁུ་ཐང་རྒན་གསོ་ཁང་དུ་ཡོད་པ་རེད།）
[23] 2016 ལོའི་ཟླ 9 པའི་ཚེས3ཉིན་རྔ་བ་དགོན་པའི་ཨ་ག་བཀྲ་ཤིས་（ལོ55）ལ་བཅར་འདྲི་བྱས་པ་ལྟར་བཀོད།
[24] དགེ་བཤེས་གྲགས་པ་རྒྱ་མཚོ། རྗེ་ཞྭ་དམར་དགེ་འདུན་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར།[M] མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན། 1990ལོའི་ཟླ7པར། ཤ418-419.
[25] 2016ལོའི་ཟླ9པར་ས་དཀར་གོང་སྡེ་པའི་ཨ་ག་བསྟན་འཛིན（ལོ80）ལ་བཅར་འདྲི་བྱས་པ་ལྟར་བཀོད།（བསྟན་འཛིན་ཟེར་བ་ནི་1954ལོར་རྔ་བ་དགོན་ནས་གྲྭ་པ་བྱས་ཏེ་རབ་བྱུང་གི་མིང་ལ་བློ་བཟང་ཡོན་ཏན་དང་། དགེ་སློང་གི་མིང་ལ་དགེ་འདུན་བརྩོན་འགྲུས་ཟེར། སྤྱི་ལོ1958ལོར་དགོན་པ་མེད་པར་བརྟེན་ནས་སྐྱ་སར་བབས། ད་ལྟ་མར་ཁུ་ཐང་རྒན་གསོ་ཁང་དུ་ཡོད་པ་རེད།）
[26] ཤ་བོ་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མདོ་སྨད་སྣང་རའི་ལོ་རྒྱུས་ཀུན་གསལ་མེ་ལོང་།[M] ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2014ལོའི་ཟླ1པོར་དཔར། ཤ115.
[27] 张文勋,施惟达,张胜冰,黄泽.马民族文化学[M]中国社会科学出版社,1998(6):200.
